ఢిల్లీ దర్బారు
Vijnana Chandrika Series
EDITED BY
K. V. LAKSHMANA RAO, M.A.
స్వస్తిప్రజాభ్యః పరిపాలయంతాం | న్యాయ్యేన మార్గేణ మహీంమహీశాః.
ఢిల్లీదర్బారు
ఇది
కే. వి. లక్ష్మణరావు, ఎం. ఏ.
గారిచే సంపాదితము.
చెన్న పట్టణము
జ్యోతిష్మతీ ముద్రాక్షరశాలయందు
ముద్రింపఁబడియె
1912
జందాదారులకు 1-0-0
All Rights Reserved.
ఇతరులకు 1-8-0
రాజ పోష కు లు
బొబ్బిలి మహారాజుగారు
జి.సి.ఐ.ఇ.
శ్రీ పిఠాపురము రాజుగారు
శ్రీ మునగాల రాజాగారు
TO
COMMEMORATE
The 12th of December 1911,
THE DAY OF
THE CORONATION DURBAR
of
HIS IMPERIAL MAJESTY GEORGE V.
AT DHELI.
Ttion Durbar is now a historical fact.Foreworá. His Majesty Emperor George V's Corona- lion Durbar is now a historical fact. Mil- lions of people have rejoiced over the event and hundreds and thousands of them have expressed their intense pleasure in prose, verse and song. All have realized that the Durbar of the 12th of Decem- her 1911 is the most auspicious event in the history of our land. The time has now come for the Indian and the Briton to realize fully the responsi- bilities on either side and work together towards a common goal in complete trust and comradeship. Our Sovereign and his advisers, Lord Crewe and Lord Hardinge, have unmistakeably declared his will and made our millions throb with a new hope and a new life. His Majesty has by one of his boons indicated without doubt that the immediate work before us is the education of the people of our mother-land. And it is but right that those who have been engaged in that Department of work, be they among the rulers or the ruled, should treat the 12th of December last as a landmark in the history of India, more especially so, in the history of Indian Education. As a token of the humble apVI preciation of the events that happened on that his- toric day in that historic city of Dheli, we feel happy in presenting this book to the public. The plan of the book does not require much explanation. We have had in mind the idea that the book should be really historical. We have at- tempted to give a brief history of the city of Dheli, the biographies of their Majesties, the histories of Representative Native States whose princes were the most prominent at the homage ceremony, and the history of the more important Durbars held at Dheli. Much less need there be said about the title of the book. The contents of it and the immediate cause of its publication do explain how it came to be named 'Dheli Durbar.' In the preparation of this work a very large number of books and papers has had to be consulted. The more important among them are given in a separate list. We have great pleasure in acknow- ledging our indebtedness to all the authors and editors and offering thein our sincerest thanks. We have to express our thanks to Mr. V.' Ramadoss Pantulu, B. A., B. L., High Court Vakil, for the kindness with which he perused the inanuscript, to the Proprietors of the Guardian Press for lending some of the blocks used in this book, to Mr. Vedam Vencataraya Sastriar who
with his usual cheerfulness bore all the trouble that the rapid execution of the printing gave him while the book was passing through his press and finished the whole work in a very short time indeed and to Mr. A. Veerabhadra Rau for the most patient man- ner in which he went through the proofs.
The Editor,
SELECT BIBLIOGRAPHY.
GENERAL
Treaties, Engagements and Sannads—Aitchinson.
Native States of India—Malleson G. B.
Princes, protected of India—Lee-Warner.
Two Native States—J. D. B. Gribble.
Chiefs, Rajas, Zamindars—Ghose.
India (British) Prosperous—Digby.
India, History of Hindu and Muhammadan Periods—Elphinstone.
India, History of—H. G. Keene.
India Comprehensive History—Beveridge.
DHELI PAST AND PRESENT.
History of Indian Architecture—Fergusson.
Seven Cities of Dheli—Hearne.
Dheli or Indraprasth—(Maharatti) B. Parsanese.
All about Dheli—G. A. Natesan.
Epigraphia Indica.
History of India, Muhammadan Period—(Telugu) K. V. Lakshmana Rau. M. A.
IX
BIOGRAPHIES OF THEIR MAJESTIES..
Our King and Queen-David Williamson.
Queen Mary-Sir C. Kinlock-cooke.
With the Prince through India--Abbot.
Prince of Wales Tour- Times of India.
Amrita Bazaar Patrika.
HYDERABAD.
Carnatic War, Committee to inquire into the
Causes [East India Company].
Curzon, Lord-Notable Speeches.
India, History as told by its own inhabitants---
Elliot.
India, Men and events of my time-Temple.
Journals kept in Hyderabad, Kashmere, Sikkim
and Nepal_Temple.
Military transactions of the British Nation in
Indostan-Orme.
Mogul Empire--Keene H. G.
Nizam, Origin and Future of Hyderabad---
Mac Auliffe.
Nizam, Our Faithful ally-Fraser.
Nizam's Dominions, Photographic History--
Campbell.
4
Rulers of India Series—Hyder Ali & Tippu
Imperial Gazetteer~Hyderabad State.
The Hindu—-1902.
Administration Reports of Berar.
"Times of India, Illustrated Weekly:
Parliamentary Paper relating to Berar (1902]
BARODA.
Maharattas, History--Grant Duff.
Maharatta power, Rise-Ra nade.
Representative Indians--Parameswaram Pillai.
Bombay Gazetteer.
Imperial Gazetteer-Baroda State.
Baroda--C.S Raghunatha Rau.
MYSORE.
'India, Hindu Period (Telugu) K. V. Lakshmana-
Rau. M, A.
Mysore, Brief History--Krishna Rau
Mysore, Historical Sketches--Wilks.
Mysore --C. S. Raghunatha Rau.
South India Dynasties, Sketch---Scwell.
History of the Andhras [Telugu] -Ch. Veera-
bhadra Rau.
Mysore Gazetteer-P. L. Rice.
Epigraphia Carnatica
State Papers Published by the Standard Press,
Bangalore.
HISTORY OF DURBARS.
Mahabharata (Telugu.
Jaimini Bharata (Telugu)
Indian Review-Coronation Number.
Life of Queen Victoria [Telugu] -K. Veerasa -
lingam Pantulu.
Fort St. George Gezette--I908 Dec.
The Hindu Dec. 1911.
భూమిక..
మన యైదవజార్జి చక్రవర్తిగారి పట్టూ భిషేకమహూ త్సవపు దర్బారు గడచిన మాసమున నే నడచినదే యైనను దాని ప్రబల ఫలముల బట్టి యది ముఖ్య చారిత్రికాంశ ములలో ఒక్కటియని యంగీక రింపఁబడి యున్నది. కోట్ల కొలఁది జనులు దర్బారు నాటి కార్యములకు మహానందంబు సంది. ఆయానందంబుం వెలిఁబుచ్చ విద్యావంతులును గవు లును వేన వేలు గద్యరూపములును పద్యరూషములును గద్య పద్యాత్మకములును నగు వివిధ కృతుల మొనర్చియున్నారు. అందఱును పందొమ్మిదినందలపదునొకండవ సంవత్సరము డి సెం బరు మాసము పండ్రెండవ తేదీ మంగళ వారము అగునాదినము మహా సుదినంబని గ్రహించియున్నారు. ఆంగ్లేయులును భార తీయులును దమతమ కర్తవ్యములఁ బూర్ణముగ నెఱింగి పర స్పర గాఢానురాగముతో నేకపరిణామమునకయి నిండు ప్రయత్నములఁ జేయ నదను గలిగినది. మనసార్వభౌముండును ఆతని మంత్రిసత్తములగు లార్డుహార్డింగు లార్డు క్రూలును ఆతని యుదారహృదయమును 'వెల్లడించి మనయందు నూతన భావ ములఁ గల్పించి మనకొక నూతనవి కాసము గల్గును నర్చి యున్నారు. మనము మనమాతృ దేశ మునయి ప్రస్తుతము సేయ వలసిన “ఏక పరిశ్రమ' విద్యాప్రసారణంబని మన చక్రన గారు తమవరములలో నెక్కింటిచేఁ జూటియున్నారు. కావునంద త్కార్యబద్ధులగువారు పాలకులైనను పాలితులైనను గడచిన డిసెబరు మాసము 12 న దినమును భరతనర్ష చరిత్రము నందు, అందును ముఖ్యముగ భరతవర్ష విద్యాచరిత్రమున, పరిస్ఫుటాంకముగ నెన్న వలసియున్నది. ఇట్టి చారిత్రిక సుప్ర సిద్ధికి నర్హంబగునాదినమందు చిరకాల సుప్రసిద్ధ బగు ఫిల్లీ నగ రమున జరిగిన కార్యములయెడ మాకుంగల గోధనమును సూచించు నుద్దేశముతో నా కార్యములకుఁ గొంత మునుపటి నుండియే మాచే రచియింపం బసుచుండిన ఈ గ్రంథమును వాచక ప్రపంచమునకు సమర్పించుచున్నారము.
ఈ గ్రంథ విషయమును గుఱించి విశేషము వ్రాయుట
అనవసరము. ఇద్దానిని నిశ్చయ చరిత్రాధి కారానుసగణము
చేయుటకు పాటుపడియున్నా రము. సుక్షిప్తముగ ఢిల్లీ నగర
చరిత్రమును, శ్రీరాజదంపతుల చరిత్రమును సమాననతు
లొనర్చిన. సామంత ప్రభువులలో ప్రముఖులగు వారి 'రాజ్య చరిత్ర
మును, ఢిల్లీయందు నడచిన ముఖ్యమగు దర్బారుల చరిత్రమును,
మాశక్తికొలది బ్రదర్శింప పరిశ్రమఁ జేసినారము.
గ్రంథనామమును గుఱించియు నెక్కుడు వ్రాయఁబని
లేదు. పైనిసూచింపఁబడిన విషయములను బయు ప్రకటన XV
కారణమును బట్టియు నీగ్రంథమునకు 'ఢిల్లీ దర్బారు, అనినామ
కరణము సేయుట సహజమని మాచదువరులకు విశదము గాక
మానదు.
ఈ గ్రంథము రచించుటయందు అసంఖ్యేయపు స్తకముల యుఁ 'ఒత్రిక లయు సాహాయ్యము గొనవలసివచ్చినది. అందు ముఖ్యములగునవి వేరొకచో నాంగ్లేయ భాషయందుఁ బేర్కొ నఁబడినవి.
గ్రంథనిరాణమునఁ దోడయిన గ్రంథకర్తలకును విలేఖ కులకును, వ్రాత ప్రతి సవలోకించి సాహాయ్యమిచ్చిన మ. రా. వేమవరపు రామదాసుపంతులు బి. ఏ., బి. ఎల్. గారికిని, ఇందలి కొన్ని పటముల దిమెల (Blocks) నొసంగినందులకు గాడ్డి యక్ ముద్రాక్షర శాలాధి పతులకును, తమముద్రాకుర శాలయందు నీగ్రంథము ముద్రితమగు నెడ నెంతో శ్రమ ప్రయా' సలకోర్చి బహు స్వల్ప కాలమున నుల్లాసముతోఁ దీనిని సంపూ 8 చేసి యిచ్చిన బ్రహ్మశ్రీ వేదము "వేక టరాయ శాస్త్రుల వారి కిని, మిక్కిలి యోర్పుతో అచ్చు చిత్తులను దిద్ది సాయపడిన .శ్రీయుత ఆదిరాజు వీరభద్రరావు గారికిని నందనము లొనర్చు, చున్నాము.
సం పాదకుడు
విషయసూచిక.
ఢిల్లీ పూర్వ వృత్తాంతము.
పుట.
| 3 |
| 5 |
| 7 |
| 8 |
| 9 |
| 10 |
| 11 |
| 12 |
| 13 |
| 20 |
ప్రస్థుతవు ఢిల్లీ,
| 23 |
| 23 |
| 27 |
| 23 |
| 40 |
| 43 |
| 50 |
| 51 |
శ్రీరాజదంపతులు
| 55 |
| 58 |
| 61 |
| 66 |
| 68 |
జార్జి గాజ కాగ్య పరిశ్రమ. 74
ఐగ్లాండునకు ప్రయాణము.76
టెశ్కు ప్రభ్వీ ప్రభ్వుల మరణము,77
విక్టోరియా దేవి మరణము.79
జార్జి యువ రాజ పదవి. 80
జపానీయులయెడ ప్రీతి.82
హిందూ దేశమునకు ప్రయాణము83
సానుభూతి వాక్యములు85
హిందూదేశ విహాణము, 86
పత్రికా ప్రతినిధికి దగ్శన మొసంగుట93
ఇంగ్లండునందలి కక్షలు94
పట్టాభిషేక మహోత్సవము.97
హైదరాబాదు సంస్థానము.
నైసర్గిక స్వరూపము. 101
పూర్వచరిత్ర. 103
బహమనీ రాజ్యములు.107
నైజాము-ఆల్-ముల్క్. 111
సింహాసనమునకయి కలహములు.114
సలబత్ జంగు. 115
నైజామలీ.117
1766 వ సంవత్సరపు సంధి.118
హైవగాలీ ప్రత్యక్షము.120
ఆంగ్లేయులతో సంధి (1768).121
గుంటూరునకయి తగవులు.128
మూఁడవ మైసూరు యుద్ధము.126
మహరాష్ట్రులు డీకొనుట.128
రేయిమండు.131
సంధికిఁ గారణములు.133
ఆంగ్లేయులతో సంథి (1798).134
ఫ్రెంచి వారి పలుకుబడికి భంగము.135
టిప్పూప్రయత్న ములు- పతనము.136
మైసూరు సంధి (1799).138
ఆంగ్లేయులతో సంధి (1800). 139
నైజామలీ చివరదినములు.142
సికందరుజ.139
మహీపుత్ర రాముఁడు.
నైజూము స్థితి.
చందూలాల్ ముఖ్యమంత్రిత్వము.
రాజ్యాంగ సంస్కారము.
ఋణవిమోచనము.151
నాజిర్ -ఉద్ధౌలా.152
తిరిగి చందూలాల్ దుష్పరిపాలన.153
ఆంగ్లేయులపై కుట్రలు. 156
అల్లరులు-కారణములు.157
ఆంగ్లేయుల అభిప్రాయములు. 158
షంష్-ఉల్-ఉమ్రా. 161
సైన్య సమస్య.162
ఋణ ప్రదాత లయెత్తిడి.164
తీర్నానపు సంధి.170
మహాసర్ సాలారుజంగు.171
రాజ్యస్థితి. 171
ఆర్థిక సంస్కారములు.172
అఫ్ జుల్-ఉద్-దౌలా. 175
...
మహావిప్లవ విచ్చేదనము. 176
విప్లవవిచ్ఛేద నాఫలితములు.178
గ్రిబ్బిల్ అభిప్రాయములు.179
అంతః పరిపాలనా సంస్కారములు.183
సొలారుజంగు పై కుట్రలు.186
నైజామున క పనమ్మకము. 187
టెంపులు వాక్యములు.187
మిరుమహబూబు అలీఖాన్. 189
సొలార్జంగు ప్రవర్తన.190
రెండవ పొలార్జంగు. 197
ఔదార్యకార్యము.198
మహారాజు సర్ కిషణ్ ప్రసాదు. 199
లార్డుకర్జను.201
బీరారును గూర్చిన సంధి.202
దయామయత్వము. 203
మీర్ మహబూబు నిర్యాణము. 205
ఉస్తాన్ ఆలీఖాన్.205
బరోడా రాష్ట్రము.
ప్రదేశములు209
నైసర్గిక స్వరూపము 112
నామప్రశంస 221
ఖండేరావు 1 దామాజి రావు213 '
పీలాజి214
దామాజి II 218
గోవింద రావు (మొదటి సారి)224
సమాజి రావు225
పత్తేసింగు 230
మానాజి 232
గోవిందరావు(రెండవ సారి) 233
ఆనంద గావు 237
సయాజి రావు II 252
గణపతి రావు 258
ఖండేరావు గాయక వాడు 259
మల్హారిరావు 269
సయాజి రావు III 265
మైసూరు రాజ్యము.
ప్రతవేశిక 280
రెండు భాగములు 282
నామప్రశంస 283
పురాతన నామము 284
పురాణ ప్రసిద్ధమగు చరిత్రాంశములు 286
మౌర్యులు 291
శాతవాహనులు లేక శాలివాహనులు . . , 293
కదంబులు 294
మహాబలులు 297
పల్లవులు 298
కంగులు 300
చాళుశ్యులు 302
రాష్ట్రకూటులు305
పశ్చిమచాళుక్యులు 307
కళచుర్యులు 309
హొయిసలులు 309
విజయనగర సామ్రాజ్యము 315
పాళేగారులు 318
మైసూరు రాజ వంశము 319
కంఠీరవనర సింహుఁడు 323
దొడ్డదేవరాజు324
చిక్క- దేవరాజు 325
దొడ్డ కృష్ణరాజు 329
మంత్రులే రాజులు 330
హైదరు రాజు నేరుట 332
హైదరు ప్రభుత్వము 333
టిప్పుసుల్తాను 338
పూర్ణయ్య 342
కృష్ణ రాజ ఒడయరు346
కమీషను పరిపాలన347
శ్యామ రాజేంద్ర ఒడయరు దత్తువచ్చుట350
శ్యామ రాజేంద్ర ఒడయరు. .. 353
కృష్ణ రాజ ఒడయరు356
పూర్వపు దర్బారులు
ధర్మ రాజు రాజసూయము363
ధర్మరాజు నశ్వమేధము364
ఔరంగ జేబు పట్టాభిషేకము366
|
బిటిషు దర్బారులు.
.1871 వ సంవత్సరపు దర్బారు 372
1908 వ సంవత్సరపు దర్బారు 375
శ్రీజార్జి పట్టాభి షేకము 378
రాజు గారి ప్రకటన384
పటముల సూచిక.
గ్రంథాగ్రమున.
విషయసూచిక వద్ద.
గ్రంథాదిని.
అజమీరు పట్టణము 5
తెమూరులంగు12
బాబరు13
పురానాఖిల్లా14
హుమాయూను15
జహంగీరు-అక్బరు16
హుమాయూన్ గోరీ17
సాహజహాన్ ఔరంగజేబు18
నాదిరు షాహ19
ఆకాశమునుండి కనఁబడు ఢిల్లీ22
చాందినీ చౌకు25
కుతుబుమినారు 25
కుతుబుమినారు సింహద్వారము31
కుతుబుమసీదు లేక పృధ్వీ రాయ దేవాలయము.. 33.
జుమ్మామసీదు 36
లోహ సంభము41
అశోకుని శిలాస్తూపము44
కాశ్మీర ద్వారము.46
లాహోరు ద్వారము488
ఢిల్లీ ద్వారము49
దర్బారువీధి 52
రాజకుటుంబము [1]*72
క్రైబరుకనుమ 89
బోలను కనుమ91
దేవగిరి దగ్గము 106
నైజాము గారు *112
పూర్వకాలపు మచిలిపట్టణము117
కొండపల్లి దుగ్గము120
సర్ సాలారు జంగు 173
బరోడాయందలి గొప్పకమాను208
బరోడా మహారాజు * 209
నానాఫడ్నవీసు235
రమేశ చంద్రదత్తు *273
మైసూరు మహారాజు *281
శ్రీకృష్ణ దేవరాయలు317
....................................................................................................
శ్రీకూ ప్రభువు గారు శ్రీహార్డింజి ప్రభువుగారు.
This work is in the public domain in India because it originates from India and its term of copyright has expired. According to The Indian Copyright Act, 1957, all documents enter the public domain after sixty years counted from the beginning of the following calendar year (ie. as of 2024, prior to 1 January 1964) after the death of the author.
- ↑ ఈ పటములన్నియు హాఫ్టోన్ పద్ధతిని చేయబడిన శ్రేష్ఠమైన దిమ్మెలు.