పోతన తెలుగు భాగవతము/దశమ స్కంధము (ప్రథమాశ్వాసము)/కంసుని అడ్డగించుట
తెభా-10.1-24-వ.
అని యిట్లాకాశవాణి పలికిన, నులికిపడి, భోజకుల పాంసనుండైన కంసుండు సంచలదంసుండై, యడిదంబు బెడిదంబుగాఁ బెఱికి, జళిపించి, దెప్పరంబుగ ననుజ కొప్పుఁ బట్టి, కప్పరపాటున నొప్పఱం దిగిచి యొడిసి పట్టి, తోఁబుట్టువని తలంపక, తెంపుఁ జేసి తెగవ్రేయ గమకించు సమయంబున వసుదేవుండు డగ్గఱి.
టీక:- అని = అని; ఇట్లు = ఈ విధముగ; ఆకాశవాణి = ఆకాశవాణి; పలికినన్ = పలుకుటతో; ఉలికిపడి = అదిరిపోయి; భోజకుల = భోజుని వంశమునకు; పాంసనుండు = దూషకుడు, చెరచువాడు; ఐన = అయిన; కంసుండు = కంసుడు; సంచలత్ = మిక్కిలి కదిలిపోయిన; అంసుండు = భుజములు కలవాడు; ఐ = అయ్యి; అడిదంబున్ = కత్తిని; బెడిదంబుగాన్ = భయంకరముగా; పెఱికి = ఒరలోనుండి దూసి; జళిపించి = ఆడించి; తెప్పరంబుగన్ = తొట్రుపాటుతో; అనుజన్ = తోబుట్టువును; కొప్పు = శిరోజముల కొప్పును; పట్టి = పట్టికొని; కప్పరపాటునన్ = తొట్రుపాటుతో; ఒప్పఱన్ = చలించిపోయేలా; తిగిచి = కిందకు లాగి; ఒడిసిపట్టి = ఒడిసిపట్టుకొని; తోబుట్టువు = ఇంటి ఆడబడుచు; అని = అని కూడ; తలంపక = చూడకుండ; తెంపుజేసి = తెగించి; తెగవేయన్ = నరకివేయుటకు; గమకించు = యత్నము చేసెడి; సమయంబునన్ = అప్పుడు; వసుదేవుండు = వసుదేవుడు; డగ్గఱి = దగ్గరకు వచ్చి.
భావము:- ఇలా ఆకాశవాణి పలుకడంతో భోజవంశాన్ని పాడుచేయడానికి పుట్టిన కంసుడు ఉలిక్కిపడ్డాడు. ఆ దుర్మార్గుడు భుజాలు అదురుతుండగా భయంకరంగా కత్తిదూసి తొట్రుపాటుతో చెల్లెలి కొప్పు పట్టుకుని రథం మీంచి క్రిందికి లాగాడు. తోడపుట్టినది అని కూడా చూడకుండా తెగించి ఆమెను చంపబోతున్న కంసుడికి వసుదేవుడు అడ్డుపడ్డాడు.
తెభా-10.1-25-క.
ఆ పాపచిత్తు, మత్తుం
గోపాగ్ని శిఖానువృత్తుఁ గొనకొని, తన స
ల్లాపామృతధారా వి
క్షేపణమునఁ గొంత శాంతుఁ జేయుచుఁ బలికెన్.
టీక:- ఆ = ఆ; పాప = పాపపు; చిత్తున్ = మనసు కలవానిని; మత్తున్ = మదముచేత ఒళ్లు తెలియని వానిని; కోప = కోపము అనెడి; అగ్ని = నిప్పుల; శిఖా = మంటల; అనువృత్తున్ = చుట్టముట్టబడినవానిని; కొనగొని = పూని; తన = తన యొక్క; సల్లాప = మంచి మాటలు అనెడి; అమృత = అమృతపు; ధారా = ధారల; విక్షేపణమునన్ = ప్రయోగించుట ద్వారా; కొంత = కొంతవరకు; శాంతున్ = చల్లబడినవానిగా; చేయుచున్ = చేస్తూ; పలికెన్ = మాట్లాడదొడగెను.
భావము:- ఆ కంసుడు అసలే పాపపుబుద్ధి కలవాడు. పైగా మద మెక్కి మైమరచి ఉన్నాడు. ఆగ్రహావేశంతో అగ్నిజ్వాల లాగా మండిపడుతున్నాడు. వసుదేవుడు అమృతధారల వంటి తన చల్లని మాటల చేత అతనిని కొంత శాంతింప చేస్తూ ఇలా అన్నాడు.
తెభా-10.1-26-ఉ.
"అన్నవు నీవు చెల్లెలికి; నక్కట! మాడలు చీర లిచ్చుటో?
మన్నన చేయుటో? మధుర మంజుల భాషల నాదరించుటో?
"మిన్నుల మ్రోతలే నిజము, మే"లని చంపకు మన్న! మాని రా
వన్న! సహింపు మన్న! తగ దన్న! వధింపకు మన్న! వేడెదన్.
టీక:- అన్నవు = పెద్ద సోదరుడవు; నీవున్ = నీవు; చెల్లెలి = ఆడబడుచు; కిన్ = కి; అక్కట = అయ్యో; మాడలు = బంగారు బిళ్ళలు; చీరలు = కోకలు; ఇచ్చుటో = ఇవ్వడము కాని; మన్నన = గౌరవించుట; చేయుటో = చేయటము కాని; మధుర = తియ్యని; మంజుల = చక్కటి; భాషలన్ = మాటలతో; ఆదరించుటో = ఆదరించుట కాని అంతేకాని; మిన్నుల = ఆకాశ; మ్రోతలే = పలుకులే; నిజము = సత్యములు; మేలు = సరియైనవి; అని = అనుకొని; చంపకు = సంహరింపకుము; అన్న = అయ్య; మాని = ప్రయత్నము విరమించి; రావు = వెనుకకురమ్ము; అన్న = అయ్య; సహింపుము = ఓర్పువహించుము; అన్న = తండ్రి; తగదు = తగినపని కాదు; అన్న = నాయనా; వధింపకుము = చంపకుము; అన్న = అయ్య; వేడెదన్ = ప్రార్థించుచుంటిని.
భావము:- “బావా! కంసా! నీవు ఈ చిన్నదానికి అన్నగారివి కదా. నీ చెల్లెలికి ధనం ఇవ్వాలి చీరలు పెట్టాలి; ఆడపడుచు అని గౌరవించాలి; మధురమైన మాటలతో ఆదరించాలి; అంతేకానీ, అయ్యో ఇదేమిటి ఏవో గాలిమాటలు విని అవే నిజం అనుకుని ఈ అమాయకురాలిని వధించబోవడం సరికాదు కదా. చంపవద్దు బావా! దయచేసి వెనక్కు వచ్చేయి. ఓర్పుతెచ్చుకో. ఇది నీ వీరత్వానికి తగిన పని కాదు. ఆమెను వధించ వద్దు. నాయనా! నామాట విను నిన్ను వేడుకుంటున్నాను.
తెభా-10.1-27-వ.
అదియునుం గాక.
టీక:- అదియునున్ = అంతే; కాక = కాకుండగ.
భావము:- అంతే కాకుండా.