పోతన తెలుగు భాగవతము/దశమ స్కంధము (ప్రథమాశ్వాసము)/కంసు డక్రూరునితో మాట్లాడుట
తెభా-10.1-1156-క.
పశువిశసనములు చేయుఁడు
పశుపతికిం బ్రియముగాఁగ భావించి చతు
ర్దశినాడు ధనుర్యాగము
విశదంబుగఁ జేయవలయు విజయముకొఱకున్."
టీక:- పశు = పశువులను; విశసనములు = బలి ఇచ్చుటలు; చేయుడు = చేయండి; పశుపతి = శివుని; కిన్ = కి; ప్రియము = ప్రీతి; కాగన్ = అగునట్లు; భావించి = నిశ్చయించి; చతుర్దశి = చతుర్దశితిథి; నాడు = దినమున; ధనుర్యాగము = ధనుర్యాగమును; విశదంబుగన్ = ప్రసిద్ధముగ; చేయవలయున్ = చేయవలెను; విజయము = విజయము; కొఱకున్ = కలుగుటకోసము.
భావము:- చతుర్దశి నాడు విజయం కోసం వైభవోపేతంగా ధనుర్యాగం చెయ్యాలి. రుద్రుడికి ప్రీతిగా జంతుబలులు ఇవ్వండి.”
తెభా-10.1-1157-వ.
అని తనవారి నందఱ నయ్యైపనులకు నియమించి యదుశ్రేష్ఠుం డగు నక్రూరునిం బిలిపించి చెట్టపట్టుకొని యిట్లనియె.
టీక:- అని = అని; తన = అతనికి చెందిన; వారిన్ = వారిని; అందఱన్ = అందరిని; అయ్యై = అయా; పనులు = పనులు చేయుట; కున్ = కు; నియమించి = పంపించి; యదు = యదు వంశమున; శ్రేష్ఠుండు = ఉత్తముడు; అగు = ఐన; అక్రూరుని = అక్రూరుని; పిలిపించి = రప్పించి; చెట్ట = చేయి; పట్టుకొని = పట్టుకొని; ఇట్లు = ఈ విధముగ; అనియె = పలికెను.
భావము:- ఆవిధంగా కంసుడు తన వాళ్ళందరికీ ఆ యా పనులు అప్పజెప్పి. యాదవోత్తముడైన అక్రూరుణ్ణి పిలిపించాడు. అతడి చెయ్యి తన చేతితో పట్టుకుని, ఇలా అన్నాడు.
తెభా-10.1-1158-శా.
"అక్రూరత్వముతోడ నీవు మనఁగా నక్రూరనామంబు ని
ర్వక్రత్వంబునఁ జెల్లె మైత్రి సలుపన్ వచ్చున్ నినుం జేరి నీ
వక్రోధుండవు మందలోన బలకృష్ణాభీరు లస్మద్వినా
శక్రీడారతులై చరింతురఁట యోజందెచ్చి యొప్పింపవే.
టీక:- అక్రూరత్వము = క్రూరత్వములేని శీలము; తోడన్ = తోటి; నీవు = నీవు; మనగా = జీవింపగా; అక్రూర = అక్రూరుడు అనెడి; నామంబు = పేరు; నిర్వక్రత్వంబునన్ = సార్థకత్వముతో; చెల్లెన్ = సరిపోయినది; మైత్రి = స్నేహము; సలుపన్ = నెరపుట; వచ్చును = చేయవచ్చు; నినున్ = నిన్ను; చేరి = కూడి; నీవు = నీవు; అక్రోధుండవు = కోపము లేనివాడవు; మంద = వ్రేపల్లె; లోనన్ = అందు; బల = బలరాముడు; కృష్ణ = కృష్ణుడు అనెడి; ఆభీరులు = గోపకులు; అస్మత్ = నా యొక్క; వినాశ = నాశనము అనెడి; క్రీడా = వ్యాపారము నందు; రతులు = ఆసక్తి గలవారు; ఐ = అయ్యి; చరింతురు = మెలగుదురట; యోజన్ = తెలివిగా; తెచ్చి = తీసుకొని వచ్చి; ఒప్పింపవే = ఒప్పజెప్పుము.
భావము:- “క్రూరకృత్యాలకు దిగకుండా బతుకు సాగించడం వలన నీకు అక్రూరుడనే పేరు సార్ధకనామం అయింది. నీతో కలసి మెలసి స్నేహం చేయవచ్చు. నీవు కోపంలేని వాడివి, నందవ్రజంలో గొల్లలైన రామకృష్ణులు నన్ను చంపడానికి ఆసక్తితో సిద్ధపడుతున్నారుట. ఉపాయంతో వారిని తెచ్చి నాకు అప్పగించు.
తెభా-10.1-1159-ఆ.
నాకు వెఱచి సురలు నారాయణుని వేఁడి
కొనిన నతఁడు వచ్చి గోపకులము
నందు గృష్ణమూర్తి నానకదుందుభి
కుదితుఁ డయ్యె ననఁగ నొకటి వింటి.
టీక:- నా = నా; కున్ = కు; వెఱచి = భయపడి; సురలు = దేవతలు; నారాయణుని = విష్ణుమూర్తిని; వేడికొనినన్ = ప్రార్థించగా; అతడు = అతడు; వచ్చి = వచ్చి; గోపకులమున్ = గోపాలకుల వంశము; అందున్ = లో; కృష్ణమూర్తిన్ = నల్లని ఆకృతితో; ఆనకదుందుభి = వసుదేవుని; కిన్ = కి; ఉదితుడు = పుట్టినవాడు; అయ్యెన్ = అయ్యెను; అనగ = అని చెప్పుటను; ఒకటి = ఒక వృత్తాంతము; వింటి = విన్నాను.
భావము:- దేవతలు నాకు భయపడి వేడుకోడంతో, విష్ణువు యదువంశంలో వసుదేవుడికి కృష్ణుడుగా పుట్టాడని ఒక మాట విన్నాను.
తెభా-10.1-1160-వ.
కావున నీవు గోపకులచేత నరులు గొని ధనుర్యాగంబు చూడరం డని వారలం దోడ్కొని రమ్ము, తెచ్చిన.
టీక:- కావున = అందుచేత; నీవు = నీవు; గోపకుల = ఆభీరుల; చేతన్ = వలన; అరులు = పన్నులు, కప్పములు; కొని = తీసుకొని; ధనుర్యాగంబున్ = ధనుర్యాగమును; చూడన్ = చూచుటకు; రండు = రండి; అని = అని; వారలన్ = వారిని; తోడ్కొని = కూడా తీసుకొని; రమ్ము = రా; తెచ్చిన = తీసుకువచ్చిన ఎడల.
భావము:- కాబట్టి, నువ్వు నందాదులైన యాదవులకు చెప్పి ఒప్పించి కప్పం గైకొని, ధనుర్యాగం చూడడానికి రండని వారిని పిలుచుకొని రావాలి. నువ్వు అలా తీసుకు వస్తే. . .
తెభా-10.1-1161-శా.
కొండల్గూలఁగఁ ద్రొబ్బు కొమ్ముల తుదిం గోపించి కోరాడుచో
దండిన్ దండి నధఃకరించు నొకవేదండంబు నా యింట బ్ర
హ్మాండంబైనఁ గదల్పనోపు బలకృష్ణాభీరులం బోరిలో
ఖండింపం దడవెంత? దాని; కదియుం గాదేని నక్రూరకా!
టీక:- కొండలున్ = గిరులను; కూలగన్ = కూలిపోవునట్లు; ద్రొబ్బు = పడగొట్టును; కొమ్ములన్ = దంతముల; తుదిన్ = కొనలతో; కోపించి = కోపించి; కోరాడుచోన్ = భూమిని తవ్వునప్పుడు; దండిన్ = బలసామర్థ్యముతో; దండిన్ = యముని; అధఃకరించున్ = కిందుపరచును; ఒక = ఒకానొక; వేదండంబు = ఏనుగు; నా = నా యొక్క; ఇంటన్ = ఇంటిలో (ఉంది); బ్రహ్మాండంబున్ = బ్రహ్మాండమును; ఐనన్ = అయినను; కదల్పన్ = కదిలించుటకు; ఓపున్ = సమర్థత గలదు; బల = బలరాముడు; కృష్ణ = కృష్ణుడు అనెడి; ఆభీరులన్ = గోపకులను; పోరి = యుద్ధము; లోన్ = అందు; ఖండింపన్ = చంపుటకు; తడవెంత = ఎంతసేపు కావలెను; దాని = దాని; కిన్ = కి; అదియున్ = దానితోను; కాదు = అవ్వకపోయిన; ఏని = ఎడల; అక్రూరకా = అక్రూరుడా.
భావము:- నా గుమ్మంలో ఉన్న కువలయాపీడము అనే గజరాజు తన దంతాగ్రాలతో కొండలను కూడా కూలద్రోస్తుంది. కోపంతో ఢీకొన్నప్పుడు నిండు మగటిమితో యముడిని సైతం క్రిందపడేస్తుంది. బ్రహ్మాండాలను కూడా కదలించే శక్తి దానికి ఉంది. అలాంటి గజరాజుకి బలరామకృష్ణులను చీల్చిచెండాడానికి క్షణకాలం పట్టదు. ఒకవేళ అది వారిని సంహరించ లేకపోతే అక్రూరా! విను. . .
తెభా-10.1-1162-శా.
చాణూరుండును ముష్టికుండును సభాసంఖ్యాతమల్లుల్ జగ
త్ప్రాణున్ మెచ్చరు సత్వసంపదల బాహాబాహి సంగ్రామపా
రీణుల్ వారలు రామకృష్ణుల బలోద్రేకంబు సైరింతురే?
క్షీణప్రాణులఁ జేసి చూపుదురు సంసిద్ధంబు యుద్ధంబునన్.
టీక:- చాణూరుండును = చాణూరుడు; ముష్టికుండును = ముష్టికుడు; సభా = (మల్ల) సంఘమునందు; సంఖ్యాత = ఎంచదగిన; మల్లుల్ = మల్లయోధులు; జగత్ప్రాణున్ = వాయుదేవుని {జగత్ప్రాణుడు -సర్వలోకములకు ప్రాణము రూపమున ఉండువాడు, వాయువు}; మెచ్చరు = లక్ష్యపెట్టరు; సత్వ = బలము; సంపదలన్ = కలిగి ఉండుటలో; బాహాబాహి = మల్ల; సంగ్రామ = యుద్ధము నందు; పారీణుల్ = మిక్కిలి నేర్పరులు; వారలు = వారు; రామ = బలరాముడు; కృష్ణులన్ = కృష్ణులను; బల = బలము యొక్క; ఉద్రేకంబున్ = అతిశయమును; సైరింతురే = ఓర్చుదురా; క్షీణ = కృశించిన; ప్రాణులన్ = ప్రాణములు కలవారినిగ; చేసి = చేసి; చూపుదురు = కలబరచెదరు; సంసిద్ధంబు = తప్పక; యుద్ధంబునన్ = పోరులో.
భావము:- చాణూరుడు, ముష్టికుడు మల్లుర సమూహంలో గణింపదగిన యోధులు. కుస్తీపట్టుటలో వారు వాయుదేవుడిని సైతం లక్ష్యపెట్టరు. శక్తి సామర్థ్యాలతో మల్లయుద్ధం చేయడంలో మిక్కిలి నేర్పరులు. వారు బలరామకృష్ణుల బలాధిక్యాన్ని ఏమాత్రం సహించరు. పోరాటంలో వారి ప్రాణాలుతోడి తెగటారుస్తారు. ఇది ముమ్మాటికీ నిజం.
తెభా-10.1-1163-సీ.
ఆ రామకేశవు లంతరించిన వసు-
దేవ ముఖ్యులఁ జంపి తెగువ మెఱసి
వృష్ణి భోజ దశార్హ వీరులఁ దెగటార్చి-
ముదుకఁడు రాజ్యకాముకుఁడు ఖలుఁడు
నగు నుగ్రసేను మా యయ్య గీటడగించి-
పినతండ్రి దేవకుఁ బిలుకుమార్చి
మఱియు వైరులనెల్ల మర్దించి నే జరా-
సంధ నరక బాణ శంబరాది
తెభా-10.1-1163.1-ఆ.
సఖులతోడ భూమిచక్ర మేలెదఁ బొమ్ము
తెమ్ము వేగమ వసుదేవసుతుల
మఖము పేరు చెప్పి మంత్రభేదము చేయ
వలయుఁ బెంపఁ జనదు వైరి జనుల."
టీక:- ఆ = ఆ యొక్క; రామ = బలరాముడు; కేశవులు = కృష్ణులు; అంతరించినన్ = నశించగా; వసుదేవ = వసుదేవుడు; ముఖ్యులన్ = మొదలగువారిని; చంపి = సంహరించి; తెగువన్ = సాహసము; మెఱసి = కనబరచి; వృష్ణి = వృష్ణివంశస్థుల; భోజ = భోజవంశస్థుల; దశార్హ = దశార్హవంశస్థుల; వీరులన్ = శూరులను; తెగటార్చి = సంహరించి; ముదుకడు = ముసలివాడు; రాజ్య = రాజ్యమునేలుట యందు; కాముకుడు = మిక్కిల ఆసక్తికలవాడు; ఖలుడు = దుర్జనుడు; అగు = ఐన; ఉగ్రసేనున్ = ఉగ్రసేనుని; మా = మా యొక్క; అయ్యన్ = తండ్రిని; గీటడగించి = చంపేసి; పినతండ్రి = చిన్నాన్న; దేవకున్ = దేవకుని; పిలుకుమార్చి = చంపి; మఱియును = ఇంకను యుండిన; వైరులన్ = శత్రువులను; ఎల్లన్ = అందరిని; మర్దించి = అణగగొట్టి; నేన్ = నేను; జరాసంధ = జరాసంధుడు; నరక = నరకుడు; బాణ = బాణుడు; శంబర = శంబరుడు; ఆది = మొదలైన.
సఖుల = స్నేహితుల; తోడన్ = తోటి; భూమిచక్రమున్ = భూమండలమును; ఏలెదన్ = పాలించెదను; పొమ్ము = వెళ్ళు; తెమ్ము = తీసుకుని రమ్ము; వేగమ = తొందరగా; వసుదేవ = వసుదేవుని; సుతులన్ = కుమారులను; మఖము = యాగము; పేరుచెప్పి = వంకపెట్టి; మంత్రభేదము = నమ్మించి చెరచు ఆలోచన (పాలపర్తి నాగేశ్వర శాస్త్రి వారి శ్రీమదాంధ్ర భాగవతము); చేయవలయును = చేయవలెను; పెంపజనదు = వృద్ధిపొందింపరాదు; వైరి = శత్రువులైన; జనుల = వారిని.
భావము:- బలరాముడు కృష్ణుడు ఇద్దరు నేలకూలిన వెంటనే, వసుదేవుడు మున్నగు ప్రముఖులను సంహరిస్తాను. సాహసంతో వృష్ణి, భోజ, దశార్హ వంశజులైన వీరులను హతమారుస్తాను. రాజ్యాభిలాష గలవాడూ ముసలివాడూ దుర్మార్గుడూ అయిన మా తండ్రి ఉగ్రసేనుణ్ణి నిర్మూలిస్తాను. మా పినతండ్రియైన దేవకుణ్ణి చంపేస్తాను. ఇంకా మిగిలిన శత్రువుల ప్రాణాలు తీస్తాను. జరాసంధుడు, నరకుడు, బాణుడు, శంబరుడు మొదలైన నా చెలికాండ్రతో గూడి ఈ భూమండలాన్నిపరిపాలిస్తాను. ధనుర్యాగమనే మిషతో నీవు వెళ్ళి వసుదేవుడి కొడుకులను శీఘ్రంగా ఇక్కడికి తీసుకుని రా. పగవారి గుట్టు భేదించాలి. విరోధులను వృద్ధి కానీయ రాదు.”
తెభా-10.1-1164-వ.
అనిన నక్రూరుం డిట్లనియె.
టీక:- అనినన్ = అనగా; అక్రూరుండు = అక్రూరుడు; ఇట్లు = ఇలా; అనియె = పలికెను.
భావము:- కంసుడి మాటలు వినిన అక్రూరుడు ఇలా అన్నాడు.
తెభా-10.1-1165-ఉ.
"పంపినఁ బోనివాఁడనె నృపాలక! మానవు లెన్న తమ్ము నూ
హింపరు దైవయోగముల నించుకఁ గానరు తోఁచినట్లు ని
ష్కంపగతిం చరింతు రది గాదన వచ్చునె? యీశ్వరేచ్ఛఁ ద
ప్పింపఁగ రాదు నీ పగతు బిడ్డలఁ దెచ్చెదఁ బోయి వచ్చెదన్."
టీక:- పంపినన్ = వెళ్ళ మని చెప్పినచో; పోని = వెళ్ళకుండా ఉండెడి; వాడనె = వాడనా; నృపాలకా = రాజా; మానవులు = మనుష్యులు; ఎన్నన్ = తరచి చూస్తే; తమ్మున్ = తమ స్థితిని; ఊహింపరు = ఆలోచించుకొనరు; దైవయోగములన్ = దైవికముగ కలిగెడివానిని; ఇంచుకన్ = కొంచెమైనను; కానరు = తెలిసికొనలేరు; తోచినట్లు = తోచిన విధముగ; నిష్కంప = చలించని; గతిన్ = విధముగ; చరింతురు = మెలగెదరు; అదికాదు = అలా కాదు; అనవచ్చునె = అనుట వీలగునా, కాదు; ఈశ్వర = భగవంతుని; ఇచ్ఛన్ = నిర్ణయము; తప్పింపగన్ = తప్పించుకొనుట; రాదు = శక్యము కాదు; నీ = నీ యొక్క; పగతు = శత్రువు యొక్క; బిడ్డలన్ = పిల్లలను; తెచ్చెదన్ = తీసుకుస్తాను; పోయివచ్చెదన్ = వెళ్ళివస్తాను.
భావము:- “ఓ రాజా! నీవు ఆజ్ఞాపిస్తే వెళ్ళకుండా ఉంటానా? నిజానికి నరులు తమ శక్తి ఎలాంటిదో? దైవశక్తి ఎలాంటిదో? కొంచెము కూడ గ్రహించ లేరు. వారికి తోచినట్లు పట్టుదలతో ప్రవర్తిస్తుంటారు. దానిని కాదనలేం కదా. విధి నిర్ణయం తప్పించడం ఎవరి తరమూ కాదు. నేను వెళ్ళి నీ విరోధిపుత్రులను ఇక్కడికి తీసుకువస్తాను.”
తెభా-10.1-1166-వ.
అని పలికి రథంబెక్కి యక్రూరుండు చనిన సకలజనులను వీడుకొలిపి కంసుం డంతిపురంబునకుం జనియె; నంతఁ గంస ప్రేరితుండై.
టీక:- అని = అని; పలికి = చెప్పి; రథంబున్ = రథము; ఎక్కి = ఎక్కి; అక్రూరుండు = అక్రూరుడు; చనినన్ = వెళ్ళగా; సకల = ఎల్ల; జనులనున్ = వారిని; వీడుకొలిపి = సాగనంపి; కంసుండు = కంసుడు; అంతిపురంబున్ = అంతఃపురమున; కున్ = కు; చనియెన్ = వెళ్ళెను; అంతన్ = ఆ తరువాత; కంస = కంసునిచే; ప్రేరేపితుండు = ప్రేరేపింపబడినవాడు; ఐ = అయ్యి.
భావము:- ఇలా చెప్పి, అక్రూరుడు రథం మీద వ్రేపల్లెకని బయలుదేరాడు. కంసుడు తక్కిన వారందరినీ పంపించి అంతఃపురంలోకి వెళ్ళాడు. అంత, కంసుడు పంపిన. . .