పోతన తెలుగు భాగవతము/దశమ స్కంధము (ప్రథమాశ్వాసము)/పౌరులను ద్వారకకు తెచ్చుట
తెభా-10.1-1615-వ.
ఇట్లు విశ్వకర్మ నిర్మితంబైన ద్వారకానగరంబునకు నిజయోగ ప్రభావంబున మథురాపురజనుల నందఱం జేర్చి, బలభద్రున కెఱింగించి; తదనుమతంబున నందనవనంబు నిర్గమించు పూర్వదిగ్గజంబు పెంపున, మేరుగిరిగహ్వరంబు వెలువడు కంఠీరవంబు తెఱంగున హరిహయ దిగంతరాళంబున నుదయించు నంధకారపరిపంథికైవడి మథురానగరంబు వెలువడి నిరాయుధుండై యెదుర వచ్చుచున్న హరిం గని.
టీక:- ఇట్లు = ఇలా; విశ్వకర్మ = విశ్వకర్మ అను దేవశిల్పిచే; నిర్మితంబు = కట్టబడినది; ఐన = అయిన; ద్వారకా = ద్వారక అనెడి; నగరంబున్ = పట్టణమున; కున్ = కు; నిజ = తన యొక్క; యోగ = యోగమాయా; ప్రభావంబునన్ = మహిమచేత; మథురా = మథుర అనెడి; పుర = పట్టణములోని; జనుల్ = ప్రజలను; అందఱన్ = అందరిని; చేర్చి = తరలించి; బలభద్రుని = బలరాముని; కిన్ = కి; ఎఱింగించి = తెలిపి; తత్ = ఆయన; అనుమతంబున = అంగీకారముతో; నందనవనంబున్ = నందనవనమునుండి {నందనవనము - ఇంద్రుని ఉద్యానవనము}; నిర్గమించు = వెడలెడి; పూర్వదిగ్గజంబు = ఐరావతము {పూర్వదిగ్గజము - తూర్పు దిక్కు నందలి ఏనుగు, ఐరావతము}; పెంపునన్ = వలె; మేరుగిరి = మేరుపర్వతము; గహ్వరంబున్ = గుహనుండి; వెలువడు = బయటకు వచ్చెడి; కంఠీరవంబు = సింహము {కంఠీరవము - కంఠమున ధ్వని కలది, సింహము}; తెఱంగునన్ = వలె; హరిహయదిక్ = తూర్పుదిక్కు {హరిహయ దిక్కు - ఇంద్రుని యొక్క దిక్కు, తూర్పు}; అంతరాళంబునన్ = మధ్యనుండి; అంధకారపరిపంథి = సూర్యుని {అంధకార పరిపంథి - చీకటికి శత్రువు, సూర్యుడు}; కైవడిన్ = వలె; మథురా = మథుర అనెడి; నగరంబున్ = పట్టణమునుండి; వెలువడి = బయటకు వచ్చి; నిరాయుధుండు = ఆయుధము ధరించని వాడు; ఐ = అయ్యి; ఎదురన్ = ఎదురుగా; వచ్చుచున్న = వస్తున్నట్టి; హరిన్ = కృష్ణుని; కని = చూసి.
భావము:- అలా, విశ్వకర్మచే నిర్మింపబడిన ద్వారకాపట్టణానికి శ్రీకృష్ణుడు తన యోగమహిమతో మథురానగర ప్రజలు అందరినీ తరలించి బలరాముడికి తెలియజేసాడు. ఆయన అంగీకారంతో నందనవనం నుంచి వెలువడే ఐరావత గజం వలె, మేరుపర్వత గుహ నుంచి బయలుదేరిన వీరకేసరి వలె, తూర్పు దిక్కున ఉదయించే సూర్యుని వలె మాధవుడు మథురాపురం వెలువడి, ఆయుధాలు లేకుండా కాలయవనునికి ఎదురు వెళ్ళాడు. అలా నిరాయుధుడై వస్తున్న ఆయనను కాలయవనుడు చూసి....
తెభా-10.1-1616-మ.
"కరి సంఘంబులు లేవు; రావు తురగౌఘంబుల్; రథవ్రాతముల్
పరిసర్పింపవు; రారు శూరులు ధనుర్భాణాసి ముఖ్యాయుధో
త్కరముం బట్టఁడు; శక్రచాప యుత మేఘస్ఫూర్తితో మాలికా
ధరుఁ డొక్కం డదె నిర్గమించె నగరద్వారంబునం గంటిరే.
టీక:- కరి = ఏనుగుల; సంఘంబులు = సమూహములు; లేవు = రాలేదు; రావు = రాలేదు; తురగ = గుఱ్ఱముల; ఓఘంబుల్ = సమూహములు; రథ = రథముల; వ్రాతముల్ = సమూహములు; పరిసర్పింపవు = చుట్టిరాలేదు; రారు = రాలేదు; శూరులు = సైనికులు; ధనుస్ = విల్లు; బాణ = బాణములు; అసి = కత్తి; ముఖ్య = మున్నగు; ఆయుధ = ఆయుధముల; ఉత్కరమున్ = సమూహమును; పట్టడు = ధరించలేదు; శక్రచాప = ఇంద్రధనుస్సుతో; యుత = కూడిన; మేఘ = మేఘము యొక్క; స్ఫూర్తి = ప్రకాశము; తోన్ = తోటి; మాలికా = పూలదండలను; ధరుండు = ధరించినవాడు; ఒక్కండు = ఒకా నొకడు; అదె = అదిగో; నిర్గమించెన్ = వెలువడెను; నగర = పట్టణపు కోట; ద్వారంబునన్ = గుమ్మమునుండి; కంటిరే = చూసారా.
భావము:- అలా వస్తున్న శ్రీకృష్ణుని చూసి, కాలయవనుడు తన వారితో ఇలా అన్నాడు “ఏనుగుల గుంపులు లేవు; గుఱ్ఱాల పౌజులు లేవు; తేరుల బారులు నడువవు; శూరులు వెంట రావటం లేదు; ధనుస్సు, బాణములు, ఖడ్గము, మొదలైన ఆయుధాలు ధరించకుండా; ఇంద్రధనస్సుతో కూడిన మేఘంవలె శోభిస్తూ; మెడలో హారం ధరించినవాడు పట్టణద్వారం నుంచి ఒంటరిగా వస్తున్న అతగాడిని చూసారా.
తెభా-10.1-1617-శా.
ఎన్నే నయ్యె దినంబు లీ నగరిపై నేతెంచి పోరాటకున్
మున్నెవ్వండును రాఁడు వీఁడొకఁడు నిర్ముక్తాయుధుం డేగు దెం
చెన్న న్నోర్వఁగనో ప్రియోక్తులకునో శ్రీఁ గోరియో చూడుఁ" డం
చు న్నాత్మీయజనంబుతోడ యవనేశుం డిట్లు తర్కింపఁగన్.
టీక:- ఎన్నేని = ఎన్ని; అయ్యెన్ = అయినవి; దినంబులు = రోజులు; ఈ = ఈ యొక్క; నగరి = పట్టణము; పై = మీదికి; నేను = నేను; ఉండి = ఉండి; పోరాట = దాడిచేయుట; కున్ = కు; మున్ను = ఇంతకు మునుపు; ఎవ్వండును = ఎవడు కూడ; రాడు = రాలేదు; వీడు = ఇతను; ఒకడు = ఒక్కడే; నిర్ముక్త = విడువబడిన; ఆయుధుండు = ఆయుధములు కలవాడు; ఏగుదెంచెన్ = వచ్చెను; నన్ = నన్ను; ఓర్వగన్ = తట్టుకొనుటకునా; ప్రియోక్తుల్ = సంధియత్నమాటల; కునో = కోసమా; శ్రీన్ = సంపదలను; కోరియో = ఆశించియా; చూడుండు = చూడండి; అంచున్ = అని; ఆత్మీయ = తన యొక్క; జనంబు = పరివారము; తోడన్ = తోటి; యవన = యవన దేశపు; ఈశుండు = ఏలిక; ఇట్లు = ఈ విధముగ; తర్కింపన్ = విచారించుచుండగా.
భావము:- ఈ మథురానగరిపైకి మనం దండెత్తి చాలా రోజులు అయింది కదా. ఇన్నాళ్ళూ ఎవరూ రాలేదు. ఇప్పుడు వీడెవడో ఆయుధాలు లేకుండా వస్తున్నాడు. నన్ను జయించడానికో; రాయబారం మాట్లాడడానికో; ఏదైనా సంపదను అడగడానికో; తెలియకుండా ఉంది. చూడండి” అంటూ ఆ యవనాధిపతి తన వారితో చర్చించాడు
తెభా-10.1-1618-క.
విభులగు బ్రహ్మప్రముఖుల
కభిముఖుఁడై నడవకుండునట్టి గుణాఢ్యుం
డిభరాజగమన మొప్పఁగ
నభిముఖుఁడై నడచెఁ గాలయవనున కధిపా.
టీక:- విభులు = ప్రభువులు; అగు = ఐన; బ్రహ్మ = బ్రహ్మదేవుడు; ప్రముఖుల్ = మొదలగువారి; కిన్ = కి; అభిముఖుడు = ఎదుటబడివాడు; ఐ = అయ్యి; నడవకుండునట్టి = మెలగకుండెడి; గుణ = సుగుణములచేత; ఆఢ్యుండు = అధికముగా కలవాడు; ఇభ = ఏనుగు; రాజ = శ్రేష్ఠము యొక్క; గమనము = నడకవలె; ఒప్పగన్ = చక్కగానుండగా; అభిముఖుడు = ఎదురుగా వచ్చువాడు; ఐ = అయ్యి; నడచెన్ = వచ్చెను; కాల = కాల అనెడి; యవనున్ = యవన దేశపువాని; కున్ = కు; అధిపా = రాజా.
భావము:- ఓ పరీక్షన్మహారాజా బ్రహ్మదేవాది దేవతాధీశులకు అయినా ఎదురురాని మహా కల్యాణగుణ సంపన్నుడైన శ్రీకృష్ణుడు గజరాజు నడక వంటి నడకతో కాలయవనుడికి అభిముఖంగా వెళ్ళసాగాడు.
తెభా-10.1-1619-వ.
ఆ సమయంబు న య్యాదవేంద్రుని నేర్పడం జూచి.
టీక:- ఆ = ఆ యొక్క; సమయంబునన్ = వేళ; ఆ = ఆ ప్రసిద్ధుడైన; యాదవేంద్రునిన్ = కృష్ణుని {యాదవేంద్రుడు - యాదవుల ప్రభువు, కృష్ణుడు}; ఏర్పడన్ = స్పష్టముగా, నిదానించి; చూచి = చూసి.
భావము:- అలా యదునాయకుడైన శ్రీకృష్ణుడు వస్తుంటే తేరిపార చూసి కాలయవనుడు తనలో ఇలా అనుకున్నాడు.
తెభా-10.1-1620-మ.
వనజాతాక్షుఁడు సింహమధ్యుఁడు రమావక్షుండు శ్రీవత్సలాం
ఛనుఁ డంభోధరదేహుఁ డిందుముఖుఁ డంచద్దీర్ఘబాహుండు స
ద్వనమాలాంగద హార కంకణ సముద్యత్కుండలుం డీతఁ డా
ముని సూచించిన వీరుఁ డౌ ననుచు న మ్మూఢుండు గాఢోద్ధతిన్.
టీక:- వనజాతాక్షుడు = పద్మాక్షుడు; సింహ = సింహమువంటి; మధ్యుడు = నడుము గలవాడు; రమా = లక్ష్మి; వక్షుండు = వక్షస్థలమున కలవాడు; శ్రీవత్స = శ్రీవత్యము అనెడి; లాంఛనుండు = పుట్టుమచ్చ కలవాడు; అంభోధర = మేఘము వంటి; దేహుడు = దేహము కలవాడు; ఇందు = చంద్రుని వంటి; ముఖుడు = ముఖము కలవాడు; అంచత్ = చక్కటి; దీర్ఘ = నిడుపాటి; బాహుండు = చేతులు కలవాడు; సత్ = మంచి; వనమాల = ఆకులు పూలుకట్టిన దండ; అంగద = భుజకీర్తులు; హార = ముత్యాల హారములు; కంకణ = చేతి కడియములు; సమ = మిక్కిలి; ఉద్యత్ = మెరుపుగల; కుండలుండు = కర్ణాభరణములు గలవాడు; ఈతడు = ఇతనే; ఆ = ఆ ప్రసిద్ధుడైన; ముని = ముని, నారదుడు; సూచించిన = చెప్పిన; వీరుడు = వీరపురుషుడు; అనుచున్ = అని; ఆ = ఆ; మూఢుండు = తెలివితక్కువవాడు; గాఢ = అధికమైన; ఉద్ధతిన్ = అహంకారముతో.
భావము:- పద్మాల వంటి కళ్ళూ, సింహం నడుము వంటి నడుము, వక్షస్థలాన శ్రీలక్ష్మి మఱియూ శ్రీవత్సమనే పుట్టుమచ్చ, చంద్రుడి వంటి మోము, ఒద్దికైన పొడుగాటి చేతులు కలవాడూ; చక్కటి వనమాల, భుజకీర్తులు, ముత్యాల దండలు, కంకణాలు, కర్ణకుండలాలు ధరించిన వాడూ అయిన ఈ వీరుడు ఆ నారదముని సూచించిన వీరాధివీరుడే అయి ఉండాలి” అని ఇలా భావించుకునిన ఆ మూర్ఖపు కాలయవనుడు మితిమీరిన కావరంతో మిడిసిపడ్డాడు.