పోతన తెలుగు భాగవతము/దశమ స్కంధము (ప్రథమాశ్వాసము)/పరీక్షిత్తు కృష్ణలీల లడుగుట
తెభా-10.1-3-క.
"తెలిపితివి సోమసూర్యుల
కులవిస్తారంబు; వారి కులము ధరిత్రీ
శుల నడవళ్ళును వింటిమి;
కలరూపము లెల్ల మాకుఁ గడు వెఱఁగులుగన్.
టీక:- తెలిపితివి = వివరించితివి; సోమ = చంద్ర; సూర్యుల = సూర్య; కుల = వంశముల; విస్తారంబున్ = అభివృద్ధిని; వారి = వారి; కులము = వంశపు; ధరిత్రీశుల = రాజుల {ధరిత్రీశుడు - భూమికి ప్రభువు, రాజు}; నడవళ్ళునున్ = చరితములు; వింటిమి = తెలుసుకొంటిమి; కలరూపములు = వాస్తవార్థములు; ఎల్లన్ = సమస్తమును; మాకున్ = మాకు; కడు = మిక్కిలి; వెఱగులు = అద్భుతములు; కన్ = అగునట్లు.
భావము:- “నీవు సూర్యవంశ చంద్రవంశాల విస్తారాలను తెలియ జెప్పావు. ఆ వంశాలలో పుట్టిన రాజుల చరిత్రలు చక్కగా చెప్పావు. మేము విన్నాము. వారి చరిత్రలలో ఉన్న విశేషాలు మాకు చాలా విభ్రాంతిని కలిగించాయి.
తెభా-10.1-4-క.
శీలముగల యదుకులమున
నేలా పుట్టెను మహాత్ముఁ డీశుఁడు విష్ణుం?
డే లీల మెలఁగె? నెయ్యే
వేళల నే మేమి చేసె? వివరింపు తగన్.
టీక:- శీలము = మంచి నడవడిక; కల = కలిగినట్టి; యదు = యాదవ; కులమునన్ = వంశము నందు; ఏలా = ఎందుచేత; పుట్టెను = అవతరించెను; మహాత్ముడు = నారాయణుడు {మహాత్ముడు - ముల్లోకములు ఆత్ముడు (తానైనవాడు), విష్ణువు}; ఈశుడు = నారాయణుడు {ఈశుడు - సృష్టి స్థితి లయ తిరోధానానుగ్రహములు అనెడి పంచకృత్యములు చేయు ప్రభువు, విష్ణుడు}; విష్ణుండు = నారాయణుడు {విష్ణుండు - సృష్టికి లోపల బయట నిండి (వ్యాపించి) ఉన్నవాడు, హరి}; ఏ = ఏ; లీలన్ = విధముగా; మెలగెన్ = వర్తించెను; ఎయ్యే = ఏయే; వేళలన్ = సమయములలో; ఏమేమి = ఏయే పనులు; చేసెన్ = ఆచరించెను; వివరింపు = వివరముగ చెప్పు; తగన్ = చక్కగ.
భావము:- శ్రీమహా విష్ణువు మహాత్ముడూ, ఈ లోకాలకు ఈశ్వరుడూ. ఆయన శీలవంతమైన యదువంశంలో ఎందుకు పుట్టాడు. అలా పుట్టి ఏవిధంగా ప్రవర్తించాడు. ఏ ఏ వేళల్లో ఏమేమి పనులు చేసాడు. ఈ విషయా లన్నీ వివరంగా చెప్పవలసింది.
తెభా-10.1-5-క.
భవములకు మందు; చిత్త
శ్రవణానందము; ముముక్షుజన పదము; హరి
స్తవము పశుఘ్నుఁడు దక్కను
జెవులకుఁ దని వయ్యె ననెడి చెనఁటియుఁ గలఁడే.
టీక:- భవములకు = పునర్జన్మల (రోగమున)కు; మందు = ఔషధము; చిత్త = అంతఃకరణమునకు; శ్రవణ = చెవులకు; ఆనందము = ఆనందము కలిగించెడిది; ముముక్ష = మోక్షమును అపేక్షించెడి; జన = వారికి; పదము = తగిన స్థానము; హరి = విష్ణుని యొక్క {హరి - భక్తుల పాపములు హరించు వాడు, విష్ణువు}; స్తవము = స్తోత్రము {స్తవము - సాకార నిరాకారముల మహిమలను తెలిపెడి స్తోత్రము}; పశుఘ్నుడు = కసాయివాడు {పశుఘ్నుడు - పశువులను చంపి జీవించువాడు, కటికవాడు}; తక్కను = తప్పించి; చెవుల్ = చెవుల; కున్ = కు; తనివి = తృప్తి; అయ్యెన్ = అయినది; అనెడి = అనే; చెనటియున్ = వ్యర్థుడు కూడ; కలడే = ఉంటాడా, లేడు.
భావము:- శ్రీహరి అయిన విష్ణుమూర్తి స్తోత్రం సంసారబాధలకు ఔషధం. చెవులకు మనసుకు ఆనందం కలిగిస్తుంది. మోక్షం అర్థించే జనులకు కోరదగినది. అటువంటి హరిస్తోత్రం విని ఇంకచాలు అనేవాడు ఎవడూ ఉండడు. మూర్ఖుడో కసాయివాడో అయితే తప్ప ఆమాట ఎవరూ అనరు.
తెభా-10.1-6-క.
మా పెద్దలు మును వేల్పులు
నోపని భీష్మాది కురుకులోత్తమ సేనా
కూపారము నే కోలము
ప్రాపున లంఘించి రొక్క బాలపదముగాన్.
టీక:- మా = మా యొక్క; పెద్దలు = పూర్వులు; మును = పూర్వము; వేల్పులున్ = దేవతలు కూడ; ఓపని = దాటలేని, తట్టుకొనలేని; భీష్మ = భీష్ముడు; ఆది = మున్నగు; కురు = కౌరవ; కుల = వంశ; ఉత్తమ = శ్రేష్ఠులైనవారి; సేనా = సైన్యములు అనెడి; కూపారమున్ = సముద్రమును {కూపారము - దాటరానిది, కడలి}; ఏ = ఎట్టి; కోలము = తెప్ప; ప్రాపునన్ = ఆధారముతో; లంఘంచిరి = దాటిరో; ఒక్క = ఒకే ఒక; బాల = చిన్న; పదము = అడుగు వేయుట; కాన్ = అయినట్లు.
భావము:- భీష్మాది కురువీరులతో నిండిన కౌరవసైన్యాన్ని తట్టుకోవడం దేవతలకు అయినా సాధ్యం కానిది. అలాంటి కౌరవసేనాసముద్రాన్ని మా పెద్దలైన పాండవులు ఒక పసిపిల్లవాడి అడుగును దాటినంత సులభంగా ఎలా దాటగలిగారు. ఏ తెప్ప సహాయంతో దాటగలిగారు.
తెభా-10.1-7-క.
మా యమ్మ కుక్షి గురుసుత
సాయక పీడితుఁడ నైన జడు నన్నుం గౌం
తేయ కురుకులము నిలుపఁగ
నా యుత్తముఁ డాత్త చక్రుఁడై రక్షించెన్.
టీక:- మా = మా యొక్క; అమ్మ = తల్లి; కుక్షిన్ = కడుపు నందు; గురుసుత = అశ్వత్థామ యొక్క {గురుసుత - గురువు (ద్రోణాచార్యుని), సుత (పుత్రుడు), అశ్వత్థామ}; సాయక = బాణముచేత (బ్రహ్మశిరోనామకాస్త్రము); పీడితుడను = బాధింపబడెడివాడను; ఐన = అయినట్టి; జడున్ = మందుడిని, నిశ్చేష్టుడిని; నన్నున్ = నన్ను; కౌంతేయ = కుంతీ పుత్రులైన అర్జునాదుల; కురుకులమున్ = కౌరవవంశమును; నిలుపగన్ = నిలబెట్టుటకు; ఏ = ఏ; ఉత్తముడు = శ్రేష్ఠుడు; ఆత్తచక్రుడు = శ్రీకృష్ణుడు {ఆత్తచక్రుడు - ఆత్త (పొందిన) చక్రుడు (చక్రము ఆయుధముగా కలవాడు), శ్రీకృష్ణుడు}; ఐ = అయ్యి; రక్షించెన్ = కాపాడెనో.
భావము:- నేను మా అమ్మ గర్భంలో ఉండగా ద్రోణాచార్యుల వారి పుత్రుడు అశ్వత్థామ ప్రయోగించిన అస్త్రంచేత బాధపడి నిశ్చేష్టుడను అయ్యాను. ఆ సమయంలో పాండవకులాన్ని నిలపెట్టడానికి శ్రీకృష్ణభగవానుడు చక్రాన్ని ధరించి నన్ను రక్షించాడు.
తెభా-10.1-8-ఆ.
కలసి పురుషమూర్తి కాలరూపములను
లోకజనుల వెలిని లోన నుండి
జన్మ మృత్యువులను సంసారముక్తుల
నిచ్చు నతని చరిత మెల్లఁ జెపుమ.
టీక:- కలసి = కూడి యున్న; పురుష = పురుష {పురుష - జీవసాక్షి యైన ప్రత్యగాత్మ}; మూర్తి = స్వరూపముచేతను; కాల = కాలము యొక్క {కాలము - నిమేషము మొదలు ప్రళయము తుదిగాఁ గల కాలము}; రూపములను = స్వరూపము చేతను; లోక = బహిర్దృష్టి గల వారల; జనుల = అంతర్దృష్టి గల వారల; వెలిని = శరీరములకు వెలుపల {వెలి - శరీరములకు వెలుపలది, బాహ్యసంసారము (ఆలుబిడ్డాలాది)}; లోన = శరీరములకు లోపల {లోన - శరీరులకు లోపలది, అంతర సంసారము (కామ క్రోధాది)}; ఉండి = నివసించి, తానై ఉండి; జన్మ = పుట్టుకలు, కలిగించుటలు; మృత్యువులను = చావులు, ఉపసంహరించుటలు; సంసార = సంసార బంధాల నుండి; ముక్తులన్ = విముక్తులను, అతీతమైన స్థితులను; ఇచ్చు = ఒసగునట్టి; అతని = అతని యొక్క {అతను - మాయచేత మానుషదేహము ధరించిన ఆ కృష్ణుడు}; చరితము = చరిత్ర; ఎల్లన్ = అంతయు; చెపుమా = తెలుపుము.
భావము:- పురుషోత్తముడైన విష్ణువు పురుషరూపంతోనూ కాలరూపంతోనూ లోకంలోని జీవులందరి లోపలా బయటా కూడా ఉంటాడు. అలా ఉండి జననమరణాల నుండీ సంసారబంధాల నుండీ మోక్షాన్ని ప్రసాదిస్తాడు. అటువంటి పురుషోత్తముని చరిత్ర అంతా వివరంగా చెప్పు.
తెభా-10.1-9-సీ.
ఊహించి రాముఁడు రోహిణి కొడు కంచు-
నప్పుడు యోగీంద్ర! చెప్పి తీవు
దేవకి కడుపున నే వెరవున నాతఁ-
డుండెను దేహంబు నొండులేక?
తన తండ్రి యిలువాసి వనజాక్షుఁ డేరీతి-
మందకుఁ బోయె? నే మందిరమున
నుండి యెయ్యది చేయుచుండెను? దన మేన-
మామ కంసుని నేల నామ మడఁచె?
తెభా-10.1-9.1-ఆ.
నెన్ని యేండ్లు మనియె నిలమీఁద మనుజుఁడై?
యెంద ఱైరి భార్య? లెట్లు మెలఁగె?
మఱియు నేమి చేసె? మాధవు చారిత్ర
మెంత గలదు? నాకు నేర్పరింపు. "
టీక:- ఊహించి = యోచించి; రాముడు = బలరాముడు; రోహిణి = రోహిణీదేవి; కొడుకు = పుత్రుడు; అంచున్ = అనుచు; అప్పుడు = ఆ వేళనందు; యోగి = ఋషులలో; ఇంద్ర = ఉత్తముడ; చెప్పితి = చెప్పినావు; ఈవు = నీవు; దేవకి = దేవకీదేవి; కడుపునన్ = గర్భమునందు; ఏ = ఏ; వెరవునన్ = ఉపాయముచేత; ఆతడున్ = అతను; ఉండెను = ఉన్నాడు; దేహంబున్ = శరీరము, అవతారము; ఒండు = మరొకటి; లేక = లేకుండగ; తన = తన యొక్క; తండ్రి = కన్నతండ్రి; ఇలు = నివాసమును; వాసి = వదలి; వనజాక్షుడు = శ్రీకృష్ణుడు; ఏ = ఏ; రీతి = విధముగా; మంద = వ్రేపల్లె; కున్ = కు; పోయెన్ = వెళ్ళెను; ఏ = ఎవరి; మందిరమునన్ = నివాసమున; ఉండి = వసించి; ఎయ్యది = ఏమి; చేయుచుండెన్ = చేసెడివాడు; తన = తన యొక్క; మేనమామ = తల్లిసహోదరుని; కంసుని = కంసుని; ఏలన్ = ఎందులకు; నామమడచెన్ = చంపెను; ఎన్ని = ఎన్ని.
ఏండ్లు = సంవత్సరములు; మనియెన్ = జీవించెను; ఇల = భూమి; మీదన్ = పైన; మనుజుడు = మానవావతారుడు; ఐ = అవతరించి; ఎందఱు = ఎంతమంది; ఐరి = కలరు; భార్యలు = భార్యలు; ఎట్లు = ఏ విధముగ; మెలగెన్ = వర్తించెను; మఱియునున్ = ఇంకను; ఏమి = ఏమి (లీలలు); చేసెన్ = ఆచరించెను; మాధవున్ = శ్రీకృష్ణుని; చారిత్రము = నడవడిక; ఎంతగలదు = ఎంత ఉంటే అంత; నా = నా (మోక్షేచ్చగల నా); కున్ = కు; నేర్పరింపుము = తెలుపుము.
భావము:- బలరాముడు రోహిణీదేవి కుమారుడు అని చెప్పావు. మరి మరో శరీరం లేకుండా దేవకీదేవి గర్భానకూడా ఎలా కలిగాడు. కృష్ణుడు తన తండ్రి గారి ఇల్లు విడిచిపెట్టి వ్రేపల్లెకు ఎలా వెళ్ళాడు. ఎవరి ఇంటిలో నివసించాడు. ఎలా ప్రవర్తించాడు. ఎందుకు ఆయన తన మేనమామ కంసుని సంహరించవలసివచ్చింది. ఆయన భూమి మీద మానవుడిగా ఎన్ని సంవత్సరములు జీవించాడు. ఆయనకు ఎందరు భార్యలు. వారితో ఏవిధంగా మెలగేవాడు. ఇంకా ఘన కార్యములు ఏమేమి చేసాడు. ఆ మాధవుని చరిత్ర ఇంకా ఎంత ఉందో అది అంతా నాకు వివరంగా చెప్పవలసింది.”
తెభా-10.1-10-వ.
అని మఱియు ని ట్లనియె.
టీక:- అని = చెప్పి; మఱియున్ = ఇంకను; ఇట్లు = ఈ విధముగ; అనియెన్ = పలికెను.
భావము:- అని పరీక్షిత్తు ఇంకా ఇలా అన్నాడు.
తెభా-10.1-11-ఆ.
"నీ ముఖాంబుజాత నిర్ముక్త హరికథా
మృతముఁ ద్రావఁ ద్రావ మేను వొదలె;
వంత మానె; నీరుపట్టు నాఁకలియును
దూరమయ్యె; మనము తొంగలించె."
టీక:- నీ = నీ యొక్క; ముఖ = మోము అనెడి; అంబుజాత = పద్మమునుండి; నిర్ముక్త = వెలువడిన; హరి = నారాయణుని {హరి - భక్తుల దుఃఖములను హరించువాడు, విష్ణువు}; కథ = చరిత్రము అనెడి; అమృతమున్ = మకరందమును; త్రావద్రావన్ = తాగగా తాగగా; మేనున్ = దేహము {మేను - అన్నము వలన పుట్టి అన్నమువలననే వృద్ధి పొందునది, శరీరము}; పొదలెన్ = వర్థిల్లెను (అన్నము తిన్నట్లుగా); వంత = మనోవ్యాకులము; మానెన్ = పోయినది; నీరుపట్టున్ = దప్పిక, పిపాస; ఆకలియున్ = క్షుత్తు, ఆహారముపై ఆశ; దూరము = తొలగిపోయినవి; అయ్యెన్ = అయినవి; మనము = మనస్సు; తొంగలించె = వికసించెను,
భావము:- “నీ ముఖము అనే పద్మంనుండి మకరందంలాగా స్రవిస్తున్న హరికధలు అనే అమృతం త్రాగి త్రాగి నా శరీరం పులకరిస్తున్నది. మరణం దగ్గర పడుతోందే అనే దుఖం అంతరించింది. ఆకలిదప్పులు దూరమైపోయాయి. మనస్సు ఆనందంతో పరవళ్ళుతొక్కుతోంది.”
తెభా-10.1-12-వ.
అని పలుకుచున్న రాజు మాటలు విని, వైయాసి యిట్లనియె.
టీక:- అని = అని; పలుకుచున్న = చెప్పుచున్నటి; రాజు = రాజు యొక్క; మాటలు = పలుకులు; విని = ఆలకించి; వైయాసి = శుకుడు {వయ్యాసి - వ్యాసుని పుత్రుడు, శుకుడు}; ఇట్లు = ఈ విధముగ; అనియె = చెప్పెను.
భావము:- ఇలా అంటున్న పరీక్షిత్తు మాటలు విని వేదవ్యాసుడి కుమారుడు అయిన శ్రీశుకుడు ఇలా చెప్పసాగాడు.
తెభా-10.1-13-క.
"విష్ణు కథా రతుఁ డగు నరు
విష్ణుకథల్ చెప్పు నరుని వినుచుండు నరున్
విష్ణుకథా సంప్రశ్నము
విష్ణుపదీ జలము భంగి విమలులఁ జేయున్.
టీక:- విష్ణు = నారాయణుని; కథా = చరిత్రములను; రతుడు = వినుట యందు ఆసక్తి కలవాడు; ఆగు = ఐన; నరున్ = మానవుని; విష్ణు = హరి యొక్క; కథల్ = వర్తనలను; చెప్పు = తెలియజెప్పెడి; నరుని = మానవుని; వినుచుండు = ఎప్పుడు వినెడి; నరున్ = మానవుని; విష్ణు = మాధవుని; కథ = కథలను; సంప్రశ్నము = చెప్పుమని అడుగుట; విష్ణుపదీ = గంగానదీ {విష్ణుపది - విష్ణుమూర్తి పాదములందు జనించినది, గంగ}; జలము = నీటి; భంగిన్ = వలె; విమలులన్ = నిర్మలులనుగా; చేయున్ = తయారుచేయును.
భావము:- “విష్ణుకధా ప్రసంగం కూడా విష్ణుకథల యందు ఆసక్తి గలవారినీ, విష్ణుమూర్తి కథలు చెప్పేవారినీ; విష్ణువు పాదాల నుండి పుట్టిన గంగాజలం వలెనే పునీతులను చేస్తుంది.
తెభా-10.1-14-సీ.
రాజేంద్ర! విను తొల్లి రాజలాంఛనముల-
వేలసంఖ్యల దైత్యవిభులు దన్ను
నాక్రమించిన భార మాఁగఁజాలక భూమి-
గోరూపయై బ్రహ్మఁ జేరఁ బోయి
కన్నీరు మున్నీరుగా రోదనము సేయఁ-
గరుణతో భావించి కమలభవుఁడు
ధరణి నూఱడఁ బల్కి ధాత్రియు వేల్పులుఁ-
గదలిరా విష్ణునిఁ గాన నేఁగి
తెభా-10.1-14.1-తే.
పురుష సూక్తంబుఁ జదివి యద్భుత సమాధి
నుండి యొకమాట విని వారిజోద్భవుండు
వినుఁడు వేల్పులు ధరయు నే విన్నయట్టి
పలుకు వివరింతు" నని ప్రీతిఁ బలికెఁ దెలియ.
టీక:- రాజేంద్రా = మహారాజా; విను = వినుము; తొల్లి = పూర్వము; రాజ = రాజ్యాధికారపు; లాంఛనములన్ = చిహ్నములతో; వేలసంఖ్యల = వెలకొలది; దైత్య = రాక్షస; విభులు = రాజులు; తన్నున్ = తనను (భూమండలము); ఆక్రమించినన్ = రాజ్యాధికారము గ్రహించగా; భారమున్ = ఆ పాపపు బరువును; ఆగజాలకన్ = తట్టుకొనలేక; భూమి = భూదేవి; గో = ఆవు; రూప = స్వరూపము ధరించినామె; ఐ = అయ్యి; బ్రహ్మన్ = బ్రహ్మదేవుని; చేరన్ = దగ్గరకు; పోయి = వెళ్ళి; కన్నీరుమున్నీరుగా = అధికముగా {కన్నీరుమున్నీరుగా - కన్నీరు (దుఃఖమువలన కలిగెడి కంటినీరు) మున్నీరు (సముద్రమువలె) కాన్ అగునట్లు, అత్యధికముగా కన్నీరుకార్చుచు}; రోదనమున్ = ఏడ్చుట; చేయగన్ = చేస్తుండగా; కరుణ = దయ; తోన్ = తో; భావించి = కనుగొని; కమలభవుడు = బ్రహ్మదేవుడు {కమలభవుడు - కమలమున పుట్టినవాడు, బ్రహ్మ}; ధరణిన్ = భూదేవిని; ఊఱడబల్కి = ఊరడించి; ధాత్రియున్ = భూదేవి; వేల్పులున్ = దేవతలు; కదలి = బయలుదేరి; రాన్ = వస్తుండగా; విష్ణునిన్ = నారాయణుని {విష్ణువు - సృష్టికి అంతరమున బాహ్యమున సర్వము వ్యాపించి యుండువాడు, హరి}; కానగన్ = దర్శించుటకు; ఏగి = వెళ్ళి.
పురుషసూక్తంబున్ = పురుషసూక్తమంత్రములు {పురుషసూక్తము - పురుష (పురుషోత్తముని విరాడ్రూపము తెలిపెడి) సూక్తము (సు(మంచి) ఉక్తము (మాటలు), మంత్రములు), మరింకొకవిధముగ షోడశోపచార పూజావిధములలో ఒక విధానము, పంచసూక్తములలో మిగిలినవి 1నారాయణసూక్తము 2శ్రీసూక్తము 3భూసూక్యము 4నీలసూక్తము}; చదివి = పఠించి; అద్భుత = అతిగొప్ప; సమాధిన్ = యోగధ్యానమునందు; ఉండిన్ = ఉండగా; ఒక = ఒకానొక; మాట = వాక్యము; విని = విన్నవాడై; వారిజోద్ధవుండు = బ్రహ్మదేవుడు {వారిజోద్భవుడు - వారిజము (పద్మము)న భవుడు (పుట్టినవాడు), బ్రహ్}; వినుడు = వినండి; వేల్పులున్ = దేవతలు; ధరయున్ = భూదేవి; నేన్ = నేను; విన్న = వినిన; అట్టి = అటువంటి; పలుకున్ = మాటలను; వివరింతున్ = చెప్పెదను; అని = అని; ప్రీతిన్ = ఆపేక్షతో; పలికెన్ = చెప్పెను; తెలియ = అర్థమగునట్లు.
భావము:- మహారాజా! పరీక్షిత్తు! వివరంగా చెప్తా విను. పూర్వం ఎంతో మంది దానవశ్రేష్ఠులు భూమి మీద పుట్టి, అధికారాలు చేపట్టి రాజులై భూమిని ఆక్రమించారు. భూదేవి అ భారం మోయలేక బ్రహ్మదేవుడి వద్దకు వెళ్ళి కన్నీరుమున్నీరుగా విలపించింది. బ్రహ్మదేవుడు కరుణతో భూదేవిని ఊరడించి కర్తవ్యం ఆలోచించాడు. భూదేవినీ, దేవతలనూ వెంటపెట్టుకుని విష్ణువును దర్శించడానికి బయలుదేరాడు. పురుషసూక్తం పఠించి అద్భుతమైన సమాధిస్థితిలో ప్రవేశించాడు ఆ ధ్యానంలో ఒక విషయం ఆయనకు వినపడింది. అది విని బ్రహ్మదేవుడు సంతోషంతో ఇలా అన్నాడు.
తెభా-10.1-15-క.
"యాదవకులమున నమరులు!
మేదినిపైఁ బుట్టఁ జనుడు; మీ యంశములన్
శ్రీదయితుఁడు వసుదేవున
కాదరమునఁ బుట్టి భార మంతయుఁ బాపున్.
టీక:- యాదవకులమునన్ = యాదవ వంశము నందు; అమరులు = దేవతలు; మేదిని = నేలమీద; పుట్టన్ = జన్మించుటకు; చనుడు = వెళ్ళండి; మీ = మీ యొక్క; అంశములన్ = అంశలతో; శ్రీదయితుడు = లక్ష్మీపతి; వసుదేవున్ = వసుదేవుని; కున్ = కు; ఆదరమున = ప్రీతిగా; పుట్టి = జనించి; భారమున్ = ఈ బరువును; అంతయున్ = సమస్తమును; పాపున్ = తొలగించును.
భావము:- “దేవతలారా! మీరు అందరూ మీ మీ అంశలతో యాదవ కులంలో భూమి మీద జన్మించండి. లక్ష్మీపతి అయిన విష్ణువు ఆదరంతో వసుదేవుడికి కుమారుడిగా జన్మించి భూభారం అంతా తొలగిస్తాడు.
తెభా-10.1-16-క.
హరి పూజార్థము పుట్టుఁడు
సురకన్యలు! భూమియందు సుందరతనులై;
హరి కగ్రజుఁడై శేషుఁడు
హరికళతోఁ బుట్టుఁ, దత్ప్రియారంభుండై.
టీక:- హరి = నారాయణుని; పూజ = సేవించుట; అర్థము = కోసము; పుట్టుడు = పుట్టండి; సురకన్యలు = దేవతా స్త్రీలు; భూమి = భూలోకము; అందున్ = లో; సుందర = అందమైన; తనులు = దేహములు కలవారలు; ఐ = అయ్యి; హరి = నారాయుణిని {హరి - జాగ్రత్ చైతన్యములకు ప్రత్యగాత్మ, విష్ణువు}; కిన్ = కి; అగ్రజుడు = అన్న; ఐ = అయ్యి; శేషుడున్ = ఆదిశేషుడు {శేషుడు - ప్రకృతి ప్రళయముల సమస్తము లయించిన వెనుక (మిగిలి) ఉండెడి నిద్రితచైతన్యమైన పరబ్రహ్మము}; హరి = నారాయణుని; కళ = అంశభాగము; తోన్ = తోటి; పుట్టున్ = జన్మించును; తత్ = అతనికి; ప్రియ = ఇష్టమైనవి; ఆరంభకుడు = చేయువాడు; ఐ = అయ్యి.
భావము:- అప్సరలారా! మీరు అందరూ భూమి మీద సుందరమూర్తులై విష్ణువును పూజించడానికి పుట్టండి. విష్ణువు ప్రీతికోసం ఆదిశేషుడు హరికళతో విష్ణుని అన్నగారిగా పుడతాడు.
తెభా-10.1-17-ఆ.
ఈ ప్రపంచ మెల్ల నే మాయచే మోహి
తాత్మ యగుచు నుండు; నట్టిమాయ
కమలనాభు నాజ్ఞఁ గార్యార్థమై, నిజాం
శంబు తోడఁ బుట్టు జగతి యందు."
టీక:- ఈ = ఈ; ప్రపంచము = లోకము అందలి ప్రజలు; ఎల్లనున్ = అందరును; ఏ = ఏ విధమైనట్టి; మాయ = మాయ యొక్క ప్రభావము; చేన్ = చేత; మోహిత = మోహింపపడిన; ఆత్మ = మనసు కలవారు; అగుచుండున్ = ఐపోతూ ఉండునో; అట్టి = అటువంటి; మాయన్ = మాయ; కమలనాభున్ = విష్ణుని యొక్క {కమలనాభుడు - పద్మనాభుడు, విష్ణువు}; ఆజ్ఞన్ = ఆజ్ఞ ప్రకారము; కార్యార్థము = ఒక పని కోసము; నిజ = తన; అంశంబున్ = కళతో; పుట్టున్ = జన్మించును; జగతిన్ = భూలోకము; అందున్ = లో.
భావము:- ఈ ప్రపంచం అంతా యోగమాయ యొక్క మాయ చేత మోహం చెందుతూ ఉంటుంది. ఆ యోగమాయ విష్ణువు ఆజ్ఞ ప్రకారం తన అంశతో కార్యనిర్వహణ కోసం భూమిపైన జన్మిస్తుంది.”
తెభా-10.1-18-వ.
అని యిట్లు వేల్పుల నియ్యకొలిపి, పుడమిముద్దియ నొడంబఱచి, తమ్మిచూలి దన మొదలి నెలవునకుం జనియె; నంత యదు విభుం డయిన శూరసేనుం డనువాఁడు మథురాపురంబు తనకు రాజధానిగా, మాథురంబులు శూరసేనంబు లనియెడు దేశంబు లేలెం; బూర్వకాలంబున.
టీక:- అని = అని; ఇట్లు = ఈ విధముగ; వేల్పులన్ = దేవతలను; ఇయ్యకొలిపి = అంగీకరింపజేసి; పుడమి = భూ; ముద్దియన్ = దేవిని; ఒడంబరచి = అంగీకరింప జేసి; తమ్మిచూలి = బ్రహ్మదేవుడు; తన = తన యొక్క; మొదలినెలవున్ = స్వస్థానమున; కున్ = కు; చనియెన్ = వెళ్ళిపోయెను; అంతన్ = అంతట; యదు = యదువంశపు; విభుండును = రాజు; అయిన = ఐనట్టి; శూరసేనుండు = శూరసేనుడు; అనువాడు = అనెడి వాడు; మథురా = మథుర యనెడి; పురంబున్ = పట్టణమును; తన = తన రాజ్యమున; కున్ = కు; రాజధాని = ముఖ్యపట్టణము; కాన్ = అగునట్లు; మాథురంబులున్ = మాథురములు; శూరసేనంబులున్ = శూరసేనములు; అనియెడి = అనెడి; దేశంబులున్ = రాజ్యములను; ఏలెన్ = పరిపాలించెను; పూర్వకాలంబునన్ = పాతకాలము అందు;
భావము:- ఇలా దేవతలకు చెప్పి వారిని సమాధాన పరచి భూదేవిని ఓదార్చి బ్రహ్మదేవుడు తనలోకానికి వెళ్ళిపోయాడు. భూలోకంలో యాదవ వంశంలో పుట్టిన శూరసేనుడనే రాజు మధురాపురాన్ని రాజధానిగా చేసుకొని మధురకూ శూరసేనమునకూ సంబంధించిన దేశాలు పరిపాలించాడు.
తెభా-10.1-19-క.
ఏ మథుర యందుఁ నిత్యము
శ్రీమన్నారాయణుండు చెలఁగుఁ బ్రియముమై,
నా మథుర సకల యాదవ
భూమీశుల కెల్ల మొదలి పురి యయ్యె, నృపా!
టీక:- ఏ = ఏ; మథుర = మథురాపట్టణము; అందున్ = లో; నిత్యమున్ = ఎల్లప్పుడు; శ్రీమన్నారాయణుండు = శ్రీకృష్ణుడు {శ్రీమన్నారాయణుడు - శ్రీమత్ (అణిమాది సంపదలతో కూడినవాడు) ఐన నారాయణుడు (విష్ణువు)}; చెలగున్ = చక్కగ ఉండును; ప్రియమమై = ప్రీతి కలిగి; ఆ = ఆ; మథుర = మథురాపట్టణము; సకల = సమస్తమైన; యాదవ = యాదవవంశపు; భూమీశుల్ = రాజుల; కిన్ = కు; ఎల్లన్ = అందరకు; మొదలిపురి = ముఖ్యపట్నము; అయ్యె = అయినది; నృపా = రాజా.
భావము:- ఏ మధురానగరంలో శ్రీమన్నారాయణుడు విలాసంగా విహరించాడో, ఆ మదురానగరం పూర్వకాలంలో యాదవ ప్రభువులు అందరకీ మొదటినుండీ రాజధానిగా ఉండేది.