పోతన తెలుగు భాగవతము/దశమ స్కంధము (ప్రథమాశ్వాసము)/కాలయవనుని ముట్టడి
తెభా-10.1-1590-వ.
అని పలికి కాలయవనుండు మూడుకోట్ల మ్లేచ్ఛవీరులం గూడుకొని, శీఘ్రగమనంబున దాడివెడలి, మథురాపురంబుమీఁద విడిసినం జూచి, బలభద్ర సహితుండై కృష్ణుం డిట్లని వితర్కించె.
టీక:- అని = అని; పలికి = పలికి; కాలయవనుండు = కాలయవనుడు; మూడుకోట్ల = మూడుకోట్ల (3,00,00,000); మ్లేచ్ఛ = తురుష్క; వీరులన్ = శూరులను; కూడుకొని = కూడగట్టుకొని; శీఘ్ర = వేగవంతమైన; గమనంబునన్ = నడకలతో; దాడి = ముట్టడించుటకు; వెడలి = వెళ్ళి; మథురా = మథుర అనెడి; పురంబు = పట్టణము; మీదన్ = పైన; విడిసినన్ = ముట్టడించగా; చూచి = చూసి; బలభద్ర = బలరామునితో; సహితుండు = కూడినవాడు; ఐ = అయ్యి; కృష్ణుండు = కృష్ణుడు; ఇట్లు = ఈ విధముగ; అని = అని; వితర్కించెన్ = తనలోతాను అనుకొనెను.
భావము:- ఆ విధంగా నారదుడితో వీరోక్తులాడి, కాలయవనుడు మూడుకోట్ల మ్లేచ్ఛవీరులను సమకూర్చుకుని అతి వేగంగా దాడి వెడలి, మధురానగరాన్నిముట్టడించాడు. అది చూసి బలరాముడితో శ్రీకృష్ణుడు ఇలా ఆలోచించాడు.
తెభా-10.1-1591-సీ.
"యవనుండు పుర మెల్ల నావరించెను నేటి-
యెల్లిటి యెల్లుండి యీ నడుమను
మాగధుండును వచ్చి మనమీఁద విడియును-
యవన మాగధులు మహాప్రబలులు
పురి రెండువంకలఁ బోరుదు రట్టిచో-
నోపిన భంగి నొక్కొక్కచోట
మనము యుద్ధముఁ సేయ మఱియొక్కఁ డెడఁ సొచ్చి-
బంధుల నందఱఁ బట్టి చంపు
తెభా-10.1-1591.1-తే.
నొండె గొనిపోయి చెఱఁబెట్టు నుగ్రకర్ముఁ
డైన మాగధుఁ; డదిగాన యరివరులకు
విడియఁ బోరాడఁగా రాని విషమభూమి
నొక్క దుర్గంబుఁ జేసి యం దునుపవలయు."
టీక:- యవనుండు = కాలయవనుడు; పురము = పట్టణము; ఎల్లన్ = అంతటిని; ఆవరించెను = కమ్ముకొనెను; నేటి = ఇవాళ; ఎల్లటి = రేపు; ఎల్లండి = ఎల్లుండి; ఈ = ఈ; నడుమన్ = మధ్యలో; మాగధుండును = జరాసంధుడును; వచ్చి = వచ్చి; మన = మన; మీదన్ = పైన; విడియును = యుద్ధమునకు దిగును; యవన = యవనులు; మాగధులు = మగధులు; మహా = మిక్కిలి; ప్రబలులు = అధిక బలము కలవారు; పురిన్ = పట్టణమును; రెండు = రెండు (2); వంకలన్ = వైపులనుండి; పోరుదురు = యుద్ధము చేయుదురు; ఇట్టి = ఇటువంటి; చోన్ = సమయమునందు; ఓపిన = సామర్థ్యము; భంగిన్ = కొలది; ఒక్కొక్క = ఒక్కొక్క; చోటన్ = తావు నందు; మనము = మనము; యుద్ధము = పోరు; చేయన్ = చేయుచుండగా; మఱియున్ = ఇంకను; ఒక్కడు = ఒకడు; ఎడన్ = ఈ మధ్యలో; చొచ్చి = చొరబడి; బంధులన్ = బంధువులను; అందఱన్ = అందరిని; పట్టి = పట్టుకొని; చంపున్ = చంపును; ఒండెన్ = లేదా; కొనిపోయి = తీసుకు వెళ్ళి.
చెఱబెట్టున్ = బంధించును; ఉగ్ర = భయంకరమైన; కర్ముడు = పనులు చేయువాడు; ఐన = అగు; మాగధుడు = జరాసంధుడు; అదిగాన = అందుచేత; అరి = శత్రు; వీరుల్ = శూరుల; కున్ = కు; విడియన్ = దాడిచేసి; పోరాడగా = యుద్ధముచేయుటకు; రాని = శక్యముకాని; విషమ = అననుకూలమైన, నీటిమధ్య; భూమిన్ = ప్రదేశమున; ఒక్క = ఒక; దుర్గంబున్ = కోటను; చేసి = కట్టి; అందున్ = దానిలో; ఉనుపవలెను = బంధుజనులనుంచవలె.
భావము:- “యవనుడు పట్టణాన్ని ముట్టడించాడు. ఇవాళో రేపో ఎల్లుండో మాగధుడు కూడా మన మీద దాడిచేస్తాడు. కాలయవనుడు జరాసంధుడు మిక్కిలి బలవంతులు. వారు నగరం రెండు వైపుల చేరి పోరాడుతారు. అప్పుడు, మనం శక్తికొద్దీ ఒకచోట యుద్ధం చేస్తుంటే, మరొకడు సందు చూసుకుని మన చుట్టా లందరినీ పట్టి చంపవచ్చు, లేదా పట్టుకుపోయి చెర పట్టవచ్చు. జరాసంధుడు అతి క్రూరకర్ముడు. కాబట్టి శత్రువులు దండు విడియుటకు, పోరు సల్పుటకు వీలు కాని ప్రదేశంలో ఒక దుర్గం నిర్మించి, అందులో మనవారిని అందరినీ ఉంచాలి.”
తెభా-10.1-1592-వ.
అని వితర్కించి సముద్రు నడిగి సముద్రమధ్యంబునం బండ్రెండు యోజనంబుల నిడుపు నంతియ వెడల్పుం గల దుర్గమ ప్రదేశంబు సంపాదించి, తన్మధ్యంబునం గృష్ణుండు సర్వాశ్చర్యకరంబుగ నొక్క నగరంబు నిర్మింపు మని విశ్వకర్మం బంచిన. టీక:- అని = అని; వితర్కించి = ఆలోచించి; సముద్రున్ = సముద్రుడిని; అడిగి = వేడుకొని; సముద్ర = సముద్రమునకు; మధ్యంబునన్ = నడుమ; పండ్రెండు = పన్నెండు (12); యోజనంబుల = యోజనముల; నిడుపు = పొడవు; అంతియ = అంతే; వెడల్పున్ = వెడల్పు; కల = కలిగిన; దుర్గమ = చొరరాని; ప్రదేశంబున్ = చోటును; సంపాదించి = సంపాదించి; తత్ = దాని; మధ్యంబునన్ = నడుమ; కృష్ణుండు = కృష్ణుడు; సర్వ = ఎల్లరకు; ఆశ్చర్య = ఆశ్చర్యమును; కరంబుగన్ = కలిగించెడిదిగ; ఒక్క = ఒక; నగరంబున్ = పట్టణమును; నిర్మింపుము = కట్టుము; అని = అని; విశ్వకర్మన్ = విశ్వకర్ముని; పంచినన్ = నియమింపగా.
భావము:- అని ఆలోచించి, శ్రీకృష్ణుడు సముద్రుణ్ణి అడిగి సముద్రం మధ్యన పన్నెండు ఆమడల పొడవు, అంతే వెడల్పు కల ఒక దుర్గమ ప్రదేశాన్ని సంపాదించాడు. దాని మధ్య అందరికీ అశ్చర్యం కలిగించే ఒక పట్టణం నిర్మించ మని దేవశిల్పి అయిన విశ్వకర్మను ఆజ్ఞాపించాడు.