పోతన తెలుగు భాగవతము/అష్ఠమ స్కంధము/సురాసురలు స్నేహము

సురాసురలుస్నేహము

←విష్ణుని అనుగ్రహవచనము

తెలుగు భాగవతము (మూస:పోతన తెలుగు భాగవతము/అష్ఠమ స్కంధము/) రచయిత: పోతన

మంధరగిరిని తెచ్చుట →

తెభా-8-178-క.
కయ్యంబు జేయ నొల్లక
నెయ్యంబున నతులు పెట్టి నిర్జర నికరం
బియ్యప్పనములు పెట్టుచుఁ
దియ్యంబునఁ గొల్చె బలిని దేవద్వేషిన్.
టీక:- కయ్యంబున్ = పోరు; చేయన్ = సలుపను; ఒల్లక = ఒప్పుకొనకుండ; నెయ్యంబునన్ = స్నేహముతో; నతులు = వినమ్రతలు; పెట్టి = చూపుచూ; నిర్జర = దేవతా; నికరంబు = సమూహములు; ఇయ్యన్ = అంగీకారంతో; అప్పనములు = కానుకలు; పెట్టుచున్ = ఇచ్చుచు; తియ్యంబునన్ = ఇష్టముగా; కొల్చె = కొలిచిరి; బలిని = బలిని; దేవద్వేషిన్ = రాక్షసుని {దేవద్వేషి - దేవతలను ద్వేషించువాడు, రాక్షసుడు}.
భావము:- దేవతలు యుద్ధం మాట విడిచిపెట్టారు. దేవతా శత్రువు అయిన బలిచక్రవర్తి పట్ల దేవతలు అందరూ స్నేహాన్నీ, భక్తిని కనబరచారు. కానుకలు సమర్పించారు, అతని ఆజ్ఞలను సంతోషంగా పాలించారు.

తెభా-8-179-క.
పస చెడి తనకును వశమై
సుసరముతో గొల్చుచున్న సురసంఘములన్
గసిమసిఁగి చంపఁ బూనిన
నసురుల వారించె బలియు నతినయయుక్తిన్.
టీక:- పసచెడి = బలహీనులై; తన = తన; కునున్ = కు; వశము = లొంగినవాడు; ఐ = అయ్యి; సుసరము = మంచినడత; తోన్ = తోటి; కొల్చుచున్న = సేవించుచున్న; సుర = దేవతా; సంఘములన్ = సమూహములను; కసిమసిగి = విజృంభించి; చంపన్ = సంహరించ; పూనిన = సిద్ధబడిన; అసురులన్ = రాక్షసులను {అసురులు - సుర (అమృతము) లేనివారు, రాక్షసులు}; వారించెన్ = ఆపెను; బలియున్ = బలి; అతి = మిక్కిలి; నయ = చక్కటి; యుక్తిన్ = నేర్పుతో.
భావము:- మంచి మనసుతో తనను సేవిస్తున్న బలహీనులైన దేవతలను, కక్షగట్టి చంపేయాలి అనుకుంటున్న తన వారైన రాక్షసులను బలిచక్రవర్తి ఎంతో నేర్పుతో చంపవద్దని వారించాడు.

తెభా-8-180-వ.
అటు వారించి వైరోచని రాక్షస సముదయంబున కిట్లనియె.
టీక:- అటు = అలా; వారించి = అడ్డుకొని; వైరోచని = బలి {వైరోచని - విరోచనుని పుత్రుడు, బలి}; రాక్షస = రాక్షసుల; సముదయంబున్ = సమూహమున; కున్ = కు; ఇట్లు = ఈ విధముగ; అనియె = పలికెను.
భావము:- అలా దేవతలను చంపవద్దని వారించి బలి, రాక్షస మూకలతో ఇలా అన్నాడు.

తెభా-8-181-క.
"పగవారు శరణు చొచ్చిన
మగతనములు నెఱపఁ దగునె మగవారలకున్
తగు సమయ మెఱుఁగ వలదే
మగటిమిఁ బాటింప వల దమర్త్యులతోడన్."
టీక:- పగవారు = శత్రువులు; శరణు = శరణు; చొచ్చినన్ = వేడినప్పుడు; మగతనములు = పౌరుషములను; నెఱపన్ = చూపుట; తగునె = తగునా, తగదు; మగవారల = పరాక్రమశాలుల; కున్ = కు; తగు = తగిన; సమయమున్ = సమయమును; ఎఱుగన్ = గమనించ; వలదే = వద్దా ఏమి; మగటిమన్ = బాహుబలముచూపుట; పాటింపన్ = చేయ; వలదు = వద్దు; అమర్త్యుల = దేవతల {అమర్త్యులు - చావులేనివారు, దేవతలు}; తోడన్ = తోటి.
భావము:- “శత్రువులు బెదిరిపోయి శరణు వేడినప్పుడు పరాక్రమవంతులు తమ పౌరుషాలు చూపరాదు. తగిన సమయం గమనించాలి కదా! అందుచేత, ఇప్పుడు దేవతలపై మీ బాహుబలాన్ని ప్రకటించరాదు.”

తెభా-8-182-వ.
అని పలికి కొలువు కూటంబున నసుర నికర పరివృతుండై నిఖిల లోకరాజ్యలక్ష్మీ సహితుండై యఖిల విబుధ వీర విజయాహంకార నిజాలంకారుండై సుఖంబునం గొలువున్న విరోచన నందనుంగని శచీవిభుం డుత్తమ సచివుండునుం బోలె స్వాంత వచనంబుల శాంతిం బొందించి పురుషోత్తమ శిక్షితంబైన నీతిమార్గంబున శంబరునికిం బ్రియంబు చెప్పి; యరిష్టనేమి ననునయించి త్రిపురవాసులగు దానవుల నొడంబఱచి; జంభుని సమ్మతంబు చేకొని; హయగ్రీవుని విగ్రహంబు మాన్చి; నముచి తారక బాణాదులతో సఖ్యంబు నెఱపి; విప్రచిత్తికిం బొత్తు హత్తించి; శకుని విరోచన ప్రహేతులకుఁ బోరామి చూపి మయ మాలి సుమాలి ప్రముఖులకు మైత్రి యెఱింగించి; కుంభ నికుంభులకు సౌజన్యంబుఁ గైకొలిపి; పౌలోమ కాలకేయ నివాతకవచాదుల యెడ బాంధవంబు ప్రకటించి; వజ్రదంష్ట్రి కి వశుండై; యితర దానవ దైత్య సమూహంబువలన నతిస్నేహంబు సంపాదించి; మనకు నక్క చెలియండ్ర బిడ్డలకు నొడ్డారంబు లేమిటికి? నేక కార్యపరత్వంబున నడ్డంబు లేక బ్రదుకుద; మన్యోన్య విరోధంబు లేల? తొల్లి యన్యోన్య విరోధంబున నలంగితి; మిది మొదలు దనుజ దివిజ సముదయంబులకు రాజు విరోచననందనుండ; మన మందఱ మతని పంపు చేయంగలవార; ముభయ కులంబును వర్ధిల్లు నట్టి యుపాయం బెఱింగింతు నని యమృతజలధిమథన ప్రారంభ కథనంబు దెలియం జెప్పె; నట్లు సురాసుర యూథంబులు బలారాతి బలిప్రముఖంబులై పరమోద్యోగంబున సుధాసంపాదనాయత్త చిత్తులై యైకమత్యంబు నొంది యమందగమనంబున మందరనగంబునకుం జని.
టీక:- అని = అని; పలికి = చెప్పి; కొలువు = కొలువు; కూటంబునన్ = కూటమునందు; సుర = దేవతా; నికర = సమూహములచే; పరివృతుండు = చుట్టబడినవాడు; ఐ = అయ్యి; నిఖిల = సమస్తమైన; లోక = లోకములతోకూడిన; రాజ్య = రాజ్యము యనెడి; లక్ష్మీ = సంపద; సహితుండు = కలిగినవాడు; ఐ = అయ్యి; అఖిల = సర్వ; విబుధ = దేవతా; వీర = వీరులను; విజయ = జయించిన; అహంకార = అహంకారముచే; నిజాలంకారుండు = గర్వముగలవాడు {నిజాలంకారుడు - నిజ (తననుతనే) అలంకారుడు (అలంకరించుకొన్నవాడు), గర్వముగలవాడు}; ఐ = అయ్యి; సుఖంబునన్ = సుఖముగ; కొలువు = సభతీర్చి; ఉన్న = ఉన్నట్టి; విరోచనందనున్ = బలిని {విరోచననందనుడు - విరోచనుని పుత్రుడు, బలి}; కని = చూసి; శచీవిభుండు = ఇంద్రుడు; ఉత్తమ = మంచి; సచివుండునున్ = మంత్రి; పోలెన్ = వలె; స్వాంతన్ = మనసును; వచనంబులన్ = మాటలతో; శాంతిన్ = శాంతిని; పొందించి = చెందించి; పురుషోత్తమ = విష్ణుమూర్తిచే; శిక్షితంబు = నేర్పబడినది; ఐన = అయిన; నీతిమార్గంబునన్ = నీతిమార్గమునందు; శంబరుని = శంబరుని; కిన్ = కి; ప్రియంబు = ఇష్టమును; చెప్పి = తెలిపి; అరిష్టనేమిన్ = అరిష్టనేమిని; అనునయించి = బుజ్జగించి; త్రిపుర = త్రిపురముల; వాసులు = నివసించెడివారు; అగు = అయిన; దానవులన్ = రాక్షసులను {దానవులు - కశ్యపునకు దనువునందు పుట్టిన సంతతి, రాక్షసులు}; ఒడంబరచి = ఒప్పించి; జంభుని = జంభుని; సమ్మతంబు = అంగీకారము; చేకొని = తీసుకొని; హయగ్రీవుని = హయగ్రీవుని; విగ్రహంబున్ = వైరము; మాన్చి = మానిపించివేసి; నముచి = నముచి; తారక = తారకుడు; బాణ = బాణుడు; ఆదుల్ = మున్నగువారి; తోన్ = తోటి; సఖ్యంబున్ = స్నేహము; నెఱపి = సాగించి; విప్రచిత్తి = విప్రచిత్తి; కిన్ = కి; పొత్తు = స్నేహితము; హత్తించి = కలిగించి; శకుని = శకుని; విరోచన = విరోచనుడు; ప్రహేతుల్ = ప్రహేతుడు; కున్ = లకు; పోరామి = స్నేహము {పోరామి - పోరు లేమి, స్నేహము}; చూపి = చూపించి; మయ = మయుడు; మాలి = మాలి; సుమాలి = సుమాలి; ప్రముఖుల్ = మొదలగువారి; కున్ = కు; మైత్రి = మిత్రత్వము; ఎఱింగించి = తెలిపి; కుంభ = కుంభుడు; నికుంభుల్ = నికుంభుల; కున్ = కు; సౌజన్యంబున్ = మంచితనము; కైకొల్పి = ఏర్పరచి; పౌలోమ = పౌలోములు {పౌలోములు - మారీచునకు పులోమ యందు కలిగిన 60,00 దానవ సంతతి}; కాలకేయ = కాలకేయులు {కాలకేయులు - మారీచునకు కలక యందు కలిగిన 1,400 దానవ సంతతి}; నివాత = నివాతులు {నివాతము - బాణములచే భేదింపరానిది}; కవచ = కవచులు; ఆదుల = మున్నగువారి; ఎడన్ = అందు; బాంధవంబు = బంధుత్వము; ప్రకటించి = వెల్లడించుకొని; వజ్రదంష్ట్రి = వజ్రదంష్ట్రి; కిన్ = కి; వశుండు = లొంగినవాడు; ఐ = అయ్యి; ఇతర = మిగిలిన; దానవ = దానవుల; దైత్య = దైత్యుల; సమూహంబున్ = నికరముల; వలన = నుండి; అతి = మిక్కిలి; స్నేహంబున్ = మిత్రత్వమును; సంపాదించి = సంపాదించి; మన = మన; కున్ = కు; అక్కచెలియండ్ర = సోదరీమణుల; బిడ్డల = పిల్లల; కున్ = కు; ఒడ్డారంబులు = పంతములు; ఏమిటి = ఎందు; కిన్ = కు; ఏక = ఏకోన్ముఖమైన; కార్యపరత్వంబునన్ = పనులుచేసికొనుటద్వారా; అడ్ఢంబున్ = ఎదురు; లేక = లేకుండగ; బ్రదుకుదము = జీవించెదము; అన్యోన్య = మనలోమనకి; విరోధంబులు = శత్రుత్వములు; ఏల = ఎందులకు; తొల్లి = ఇంతకు ముందు; అన్యోన్య = మనలోమనకి; విరోధంబునన్ = శత్రుత్వములవలన; నలింగితిమి = నలిగిపోతిమి; ఇది = ఇప్పటి; మొదలు = నుండి; దనుజ = దానవుల; దివిజ = దేవతల {దివిజులు - స్వర్గమున పుట్టినవారు, దేవతలు}; సముదయంబుల్ = సమూహముల; కున్ = కు; రాజు = రాజు; విరోచననందనుండ = బలియే; మనము = మనము; అందఱము = అందఱము; అతని = అతని యొక్క; పంపు = ఆజ్ఞప్రకారము; చేయంగలవారము = చేసెడివారము; ఉభయ = రెండు (2); కులంబునున్ = వంశములును; వర్ధిల్లున్ = అభివృద్ధి చెందును; అట్టి = అటువంటి; ఉపాయంబున్ = ఉపాయమును; ఎఱింగింతున్ = తెలిపెదను; అని = అని; అమృతజలధి = పాలసముద్రము; మథన = చిలుకు; ప్రారంభ = ప్రయత్నము; కథనంబు = సంగతి; తెలియన్ = తెలియునట్లు; చెప్పెన్ = చెప్పెను; అట్లు = అలా; సుర = దేవత; అసుర = రాక్షస; యూథంబులు = సమూహములు; బలారాతి = ఇంద్రుడు {బలారాతి - బలి యొక్క అరాతి (శత్రువు), ఇంద్రుడు}; బలి = బలి; ప్రముఖంబులు = నాయకులుగాగలవి; ఐ = అయ్యి; పరమ = మిక్కిలి; ఉద్యోగంబునన్ = పూనికతో; సుధా = అమృతమును; సంపాదనా = సంపాదించవలెననెడి; ఆయత్త = నిశ్చయించుకొన్న; చిత్తులు = మనసులుగలవారు; ఐ = అయ్యి; ఐకమత్యంబున్ = ఐకమత్యమును; ఒంది = పొంది; అమంద = వేగముగల; గమనంబునన్ = నడకలతో; మందర = మందర యనెడి; నగంబున్ = పర్వతమున; కున్ = కు; చని = వెళ్ళి.
భావము:- బలి చక్రవర్తి కొలువు కూటములో చేరి అతనిని సేవించారు. సకల లోకాలలోని రాజ్యాలనూ గెలుచుకున్న వైభవంతోనూ, దేవతా వీరులను ఓడించిన గర్వంతోనూ బలిచక్రవర్తి సుఖంగా ఉన్నాడు. శచీదేవి భర్త అయిన దేవేంద్రుడు చక్కటి మంత్రి వలె ఓదార్పు మాటలతో విరోచననుని పుత్రుడు అయిన బలిచక్రవర్తికి ప్రశాంతత కలించాడు. పురుషోత్తముడైన విష్ణువు నియమించిన నీతిమార్గాన్ని అనుసరించి దేవతా ప్రముఖులందరు రాక్షసులతో స్నేహంగా మెలగసాగారు. అలా శంబరాసురునికి ఇచ్చకపు మాటలు చెప్పి; అరిష్టనేమితో అనునయంగా మాట్లాడి; త్రిపురాలలో నివసించే దానవులతో ఒప్పుకోలు మాటలు జరిపి; జంభాసురుని ఒప్పుకోలు సంపాదించి; హయగ్రీవాసురుని వైరం మాన్పించి; నముచి, తారక, బాణాసురులతో మిత్రత్వం సాగించి; విప్రచిత్తితో స్నేహం కలుపుకుని; శకుని, విరోచనస ప్రహేతులచే రాకపోకలు జరిపి; మయ, మాలి, సుమాలి మొదలగు రాక్షస ప్రముఖులకి స్నేహం చూపించి; కుంభ నికుంభాసురులతో సౌజన్యం చేపట్టి; పౌలోమి, కాలకేయ, నివాతకవచాది రాక్షస వీరుల పట్ల స్నేహంతో బాంధవ్యాలు కలిపి మాట్లాడుతూ; వజ్రదంష్ట్రివద్ద లొంగి మెసలి; మిగిలిన దానవులు, దైత్యులు మున్నగు రాక్షసుల ఎడ అతిస్నేహం పెంపొందించుకుని; మనం మనం అక్కచెల్లెళ్ళ పిల్లలం మనలో మనకి దెబ్బలాటలు ఎందుకు? ఇన్నాళ్ళు మనలో మనం గొడవలు పడి బాగా నలిగిపోయాం కదా.అందుచేచ ఇకనుండి విరోచనుని కుమారుడు అయిన బలిచక్రవర్తే రాక్షసులం, దేవతలం మనం అందరకు మహారాజు. మనం అందరం అతని ఆజ్ఞకు లోబడి ఉందాం అని చెప్పారు. ఇంకా మన రెండు వంశాలు చక్కగా వర్థిల్లు మార్గం చెప్తాం అని, ఇంద్రుడు బలి చక్రవర్తుల నాయకత్వంలో ఐకమత్యంతో దేవతలు రాక్షసులు పట్టుబట్టి పాలసముద్రాన్ని చిలికి అమృతాన్ని సంపాదించటానికి ఒప్పించారు.అందరూ కలిసి వడివడిగా మంథర పర్వతం దగ్గరకి వెళ్ళారు.