పోతన తెలుగు భాగవతము/అష్ఠమ స్కంధము/అమృతము పంచుట

అమృతము పంచుట

తెలుగు భాగవతము (మూస:పోతన తెలుగు భాగవతము/అష్ఠమ స్కంధము/)
రచయిత: పోతన

తెభా-8-309-క.
పలుకులు మధురసధారలు
దలఁపులు నానా ప్రకార దావానలముల్
చెలుములు సాలావృకములు
చెలువల నమ్ముటలు వేదసిద్ధాంతములే?
టీక:- పలుకులు = మాటలు; మధు = తేనెల వంటి; రస = రుచులు; ధారలు = కారునవి; తలపులు = ఆలోచనలు; నానా = అనేక; ప్రకార = విధములైన; దావానలముల్ = కార్చిచ్చులు; చెలుములు = స్నేహములు; సాలావృకములు = నక్కలు; చెలువలన్ = అందగత్తెలను; నమ్ముటలు = విశ్వసించుట; వేదసిద్ధాంతములే = ప్రమాణికములా, కాదు.
భావము:- అందగత్తెల మాటలు తియ్యనైన తేనెలు జాలువారుతూ ఉంటాయి. వారి ఆలోచనలు అనేక విధాలైన కార్చిచ్చులు, వారి స్నేహాలు తోడేళ్ళవంటివి. అటువంటివారిని విశ్వశించడాలు అంగీకారమైనవి కావు.

తెభా-8-310-క.
నా నేర్చుకొలది మీకును
మానుగ విభజించి యిత్తు; మానుఁడు శంకన్
కానిం" డనవుడు నిచ్చిరి
దానవు లమృతంపుఁ గడవఁ దరుణీమణికిన్.
టీక:- నా = నాకు; నేర్చు = చేతనయిన; కొలది = వరకు; మీకునున్ = మీకు; మానుగన్ = తప్పక; విభజించి = పంచి; ఇత్తు = పెట్టెదను; మానుడు = విడువుడు; శంకన్ = అనుమానమును; కానిండు = అలానేజరగనీయండి; అనవుడు = అనగా; ఇచ్చిరి = ఇచ్చిరి; దానవులు = రాక్షసులు; అమృతంపు = అమృతముగల; కడవన్ = పాత్రను; తరుణీమణి = సుందరి; కున్ = కి.
భావము:- సరే! అనుమానాలు వదలిపెట్టండి. అలాగే కానివ్వండి. శక్తివంచన లేకుండా చక్కగా పంచిపెడతాను.” ఇలా జగన్మోహిని చెప్పగా, దానవులు మాట్లాడకుండా, అమృతకలశాన్ని ఆ వనితారత్నానికి ఇచ్చారు.

తెభా-8-311-క.
ఆ శాంతా లోకనములు
నా శీతల భాషణములు నా లాలితముల్
రాశి పరంపర లగుచుం
బాశములై వారి నోళ్ళు బంధించె నృపా!
టీక:- ఆ = ఆ; శాంత = శాంతమైన; ఆలోకనములున్ = చూపులు; శీతల = చల్లని; భాషణములున్ = మాటలు; ఆ = ఆ; లాలితముల్ = సౌకుమార్యములు; రాశి = బహుళ; పరంపరలు = వరుసలుగా; అగుచున్ = అగుచు; పాశములు = తాళ్లవలె; ఐ = అయ్యి; వారి = వారి యొక్క; నోళ్ళు = నోళ్ళను; బంధించెన్ = కట్టివేసినవి; నృపా = రాజా.
భావము:- ఓ రాజా పరీక్షిత్తూ! ఆ జగన్మోహినీదేవి మెరుగారు చూపులూ, చల్లని పలుకులూ, బుజ్జగింపులూ కట్టుతాళ్ళలా సాగి సాగి రాక్షసుల నోళ్ళను కట్టేశాయి.

తెభా-8-312-వ.
ఇట్లు సుధాకలశంబు కేల నందుకొని మందస్మిత భాషణంబుల సుందరీ రూపుఁ డగు ముకుందుండు "మేలుఁ గీ డనక నేనుఁ బంచియిచ్చిన తెఱంగున నంగీకరించుట కర్తవ్యం"బనవుడు "నగుంగాక"యని సురాసుర దైత్యదానవ సమూహం బుపవసించి కృతస్నానులై హోమంబు లాచరించి విప్రులకు గోభూహిరణ్యాది దానంబులు చేసి తదాశీః ప్రవచనంబులు గైకొని ధవళపరిధాను లై గంధమాల్య ధూపదీపాలంకృతం బగు కనకరత్నశాలా మధ్యంబునఁ బ్రాగగ్రకుశ పీఠంబులం బూర్వదిశాభిముఖులై పంక్తులుఁ గొని యున్న సమయంబున.
టీక:- ఇట్లు = ఈ విధముగా; సుధా = అమృతపు; కలశంబున్ = పాత్రను; కేలన్ = చేతితో; అందుకొని = తీసుకొని; మందస్మిత = చిరునవ్వులతో కూడిన; భాషణంబులన్ = మాటలతో; సుందరీ = అందెగత్తె యొక్క; రూపుడు = రూపమున నున్నవాడు; అగు = అయిన; ముకుందుండు = విష్ణుమూర్తి; మేలు = మంచి; కీడు = చెడు; అనక = అనకుండ; నేను = నేను; పంచి = పంపకము; ఇచ్చిన = పెట్టిన; తెఱంగునన్ = విధముగా; అంగీకరించుట = ఒప్పుకొనుట; కర్తవ్యంబున్ = చేయవలెను; అనవుడు = అనగా; అగుంగాక = సరే, అలాగే; అని = అని; సుర = దేవతలు; అసుర = రాక్షసులు; దైత్య = దైత్యులు; దానవ = దానవుల; సమూహంబున్ = గుంపులుగా; ఉపవసించి = ఉపవాసముండి; కృత = చేసిన; స్నానులు = స్నానములుగలవారు; ఐ = అయ్యి; హోమంబుల్ = అగ్నిహోత్రములను; ఆచరించి = చేసి; విప్రుల్ = బ్రాహ్మణుల; కున్ = కు; గో = గోవులు; హిరణ్య = బంగారము; ఆది = మున్నగునవి; దానంబులున్ = దానములు; చేసి = చేసి; తత్ = వారి యొక్క; ఆశీఃప్రవచనంబులు = ఆశీర్వాదములు; కైకొని = స్వీకరించి; ధవళ = తెల్లని; పరిధానులు = వస్త్రములు కట్టినవారు; ఐ = అయ్యి; గంధ = మంచిగంధము; మాల్య = మాలలు; ధూప = ధూపములు; దీప = దీపాలతోను; అలంకృతంబు = అలంకరింపబడినది; అగు = అయిన; కనక = బంగారపు; రత్న = రత్నములు పొదిగిన; శాల = మండపము; మధ్యంబునన్ = మధ్యమందు; ప్రాగగ్ర = తూర్పుకి కొస లుంచిన; కుశ = దర్భల; పీఠంబులన్ = పీటలపైన; పూర్వ = తూర్పు; దిశా = దిక్కువైపునకు; అభిముఖులు = తిరిగినవారు; ఐ = అయ్యి; పంక్తులు = బారులు; కొని = తీరి; ఉన్న = ఉన్నట్టి; సమయంబునన్ = సమయము నందు.
భావము:- ఆవిధంగా రాక్షసులు అందించిన, అమృతకలశాన్ని, మాయా సుందరి మోహినీ రూపంలో ఉన్న విష్ణుమూర్తి తన చేతులలోకి తీసుకున్నాడు. చిరునవ్వులు చిందే పలుకులతో “నేను పంచిపెట్టిన విధంగా ‘ఔను’ ‘కాదు’ అనకుండా ఒప్పుకోవాలి” అన్నాడు. ఆ షరతులకు అంగీకరించిన రాక్షసులూ, దేవతలూ “సరే” అన్నారు. వారందరూ ఉపవాసం ఉండి స్నానాలు చేసి హోమాలు ఆచరించారు. బ్రాహ్మణులకు గోదానాలు, భూదానాలూ, హిరణ్యదానాలూ మున్నగు దానాలు ఇచ్చి, వారి ఆశీర్వచనాలు అందుకున్నారు. తెల్లని బట్టలు కట్టుకున్నారు. చందనం పూతలూ, పూలమాలలూ, ధూపాలూ, దీపాలూ అలంకరించిన బంగారు మండపంలో చేరారు. తూర్పుకు కొసలు ఉండేలా పరచిన దర్భాసనాల మీద తూర్పుముఖంగా వరుసలు కట్టి కూర్చున్నారు.

తెభా-8-313-క.
శ్రోణీభర కుచయుగ భర
వేణీభరములను డస్సి వివిధాభరణ
క్వాణ యయి యువిద వచ్చెను
బాణి సరోజమున నమృతభాండముఁ గొంచున్.
టీక:- శ్రోణీ = కటి; భర = బరువుతోను; కుచ = స్తనముల; యుగ = ద్వయము; భర = బరువుతోను; వేణీ = శిరోజముల; భరములను = బరువుతోను; డస్సి = అలసిపోయి; వివిధ = అనేకరకముల; ఆభరణ = నగల యొక్క; క్వాణ = ధ్వనులుగలది; అయి = ఐ; ఉవిద = మగువ; వచ్చెను = అరుదెంచెను; పాణి = చేతులు యనెడి; సరోజమునన్ = పద్మమునందు; అమృత = అమృతపు; భాండమున్ = పాత్రను; కొంచున్ = తీసుకొని.
భావము:- అప్పుడు, కటిభారంతోనూ, స్తనాలభారంతోనూ, శిరోజాలభారంతోనూ చిక్కిన చక్కనమ్మ జగన్మోహిని, తన పద్మం వంటి చేతిలో అమృతకలశాన్ని పట్టుకుని ఒయ్యారంగా వచ్చింది. ఆమె ధరించిన రకరకాల ఆభరణాలు సవ్వళ్ళు చేస్తున్నాయి.

తెభా-8-314-క.
భాసుర కుండల భాసిత
నాసాముఖ కర్ణ గండ నయనాంచల యై
శ్రీసతి యగు సతిఁ గని దే
వాసుర యూథంబు మోహ మందె నరేంద్రా!
టీక:- భాసుర = కాంతివంతమైన; కుండల = చెవికుండలములచే; భాసిత = ప్రకాశింపచేయబడిన; నాసా = ముక్కు; ముక్కు = ముక్కు; కర్ణ = చెవులు; గండ = చెక్కిళ్ళు; నయనాంచల = కనుకొనలు గలది; ఐ = అయ్యి; శ్రీసతి = లక్ష్మీదేవి; అగు = అయిన; సతిన్ = సతీదేవిని; కని = చూసి; దేవా = దేవతల; అసుర = రాక్షస; యూథంబున్ = సమూహము; మోహము = మాయలో; అందెన్ = పడెను; నరేంద్రా = రాజా.
భావము:- పరీక్షిత్తూ! రాజా! ఆ మోహినీ అవతారం, ధరించిన కర్ణాభరణాల తళతళ మెరుపులు, ఆమె ముక్కుకూ, ముఖానికీ, చెవులకూ, చెక్కిళ్ళకూ, కనుగొనలకూ మనోహరంగా వ్యాపిస్తున్నాయి. అలా లక్ష్మీదేవితో సాటిరాగల ఆ అందగత్తెను చూసిన దేవతలకూ, రాక్షసులకూ అందరికీ మనసు చెదిరిపోయింది.

తెభా-8-315-వ.
అప్పుడు
టీక:- అప్పుడు = అప్పుడు.
భావము:- అలా దేవదానవులు సిద్ధపడుతున్న సమయంలో. . .

తెభా-8-316-క.
"అసురుల కమృతము పోయుట
పొసగదు పాములకుఁ బాలు పోసిన మాడ్కిన్
దొసఁగగు" నంచును వేఱొక
దెసఁ గూర్చుండంగఁ బెట్టె దేవాహితులన్.
టీక:- అసురుల్ = రాక్షసుల; కున్ = కు; అమృతము = అమృతము; పోయుట = పోయుట; పొసగదు = కుదరదు; పాముల్ = సర్పముల; కున్ = కు; పాలు = పాలను; పోసిన = పోసినట్టి; మాడ్కిన్ = విధముగా; దొసగు = ఆపద; అగున్ = కలుగును; అంచున్ = అనుచు; వేఱొక = మరొక; దెసన్ = దిక్కునందు, పక్కగా; కూర్చుండంగన్ = కూర్చొన; పెట్టెన్ = పెట్టెను; దేవాహితులన్ = రాక్షసులను.
భావము:- “రాక్షసులకు అమృతం పోయడం అంటే, పాములకు పాలుపోసినట్లే, ఆపదలు కలిగిస్తుంది” అంటూ మోహినీ దేవి అసురులను అందరిని ప్రత్యేకంగా ఒక ప్రక్క కూర్చోబెట్టింది.

తెభా-8-317-వ.
ఇట్లు రెండు పంక్తులుగా నేర్పరచి.
టీక:- ఇట్లు = ఈ విధముగా; రెండు = రెండు; పంక్తులు = వరుసలు; కాన్ = అగునట్లు; ఏర్పరచి = ఏర్పాటుచేసి.
భావము:- అలా దావదానవులను రెండు వేరువేరు వరుసలుగా కూర్చోబెట్టింది.

తెభా-8-318-సీ.
వేగిర పడకుడీ వినుఁడు దానవులార!-
తడవు చేయక వత్తు దైత్యులార!
యటు ప్రక్కఁ గూర్చుండుఁ డని కన్ను లల్లార్చి-
చనుగవ పయ్యెద జాఱఁ దిగిచి
వదినె మఱందుల వావులు కల్పించి-
మర్మంబు లెడలించి మఱుఁగు జేసి
మెల్లని నగవుల మేనులు మఱపించి-
కడు జాణ మాటలఁ గాకు పఱచి

తెభా-8-318.1-ఆ.
యసుర వరుల నెల్ల నడకించి సురలను
"దడవు జేయ వలదు; ద్రావుఁ" డనుచు
వచ్చు కొలఁది నమృతవారి విభాగించెఁ
దరుణి దివిజు లెల్లఁ దనిసి పొగడ.
టీక:- వేగిర = తొందర; పడకుడీ = పడకండి; వినుడు = వినండి; దానవులారా = దానవులు; తడవు = ఆలస్యము; చేయకన్ = చేయకుండగా; వత్తున్ = వచ్చెదను; దైత్యులారా = దైత్యులు; అటు = ఆ; ప్రక్కన్ = పక్కగా; కూర్చుండుడు = కూర్చొనండి; అని = అని; కన్నులు = కళ్ళని; అల్లల్లార్చి = టపటపాకొట్టుచు; చను = స్తనముల; గవన్ = యుగ్మము; పయ్యెదన్ = పైటను; జాఱన్ = జారిపోవునట్లు; తిగిచి = దిగలాగి; వదినె = వదిన; మఱందుల = మరదులు; వావులున్ = వరుసలు; కల్పించి = కలిపి; మర్మంబులు = కిటుకులు, మర్మస్థానములు; ఎడలించి = వేసి, బయలుచేసి; మఱుగు = మాయ, దాచివేయుట; చేసి = చేసి; మెల్లని = మెత్తని; నగవులన్ = నవ్వులతో; మేనులున్ = మై; మఱపించి = మరపించి; కడు = నెఱ; జాణ = జాణతనపు; మాటలన్ = మాటలతో; కాకుపఱచి = లోబరచుకొని.
అసుర = రాక్షస; వరులన్ = శ్రేష్ఠులను; ఎల్లన్ = అందరను; అడగించి = లొంగదీసి; సురలను = దేవతలను; తడవు = ఆలస్యము; చేయన్ = చేయుట; వలదు = వద్దు; త్రావుడు = తాగండి; అనుచున్ = అనుచు; వచ్చుకొలది = వచ్చినంతవరకు; అమృత = అమృతపు; వారిన్ = రసమును; విభాగించెన్ = పంచిపెట్టెను; తరుణి = సుందరి; దివిజులు = దేవతలు; ఎల్లన్ = అందరును; తనిసి = తృప్తిపడి; పొగడన్ = పొగుడుతుండగా.
భావము:- “రాక్షసులులారా! తొందర పడకండి, ఆలస్యం చేయకుండా వస్తాను, నెమ్మదిగా కూర్చోండి.” అంటూ పలకరిస్తూ, కన్నులు కదలించింది. రెండు పాలిండ్ల పైనున్న పైటకొంగు జార్చింది. ‘వదిన, మరది’ వరసలు కలిపింది. మర్మస్థానాల మరుగు తొలగించినట్లే తొలగించి మరల కప్పేసింది. చిరునవ్వులతో మైమరపించింది. అద్భుతమైన నెరజాణ మాటలతో రాక్షసులను లొంగదీసుకుంది. దేవతలను “ఆలస్యం చేయకుండా తొందరగా తాగండి” అంటూ అమృతాన్ని దేవతలకు పంచేసింది. దేవతలు సంతృప్తితో అమృతాన్ని ఆరగించి, ఆమెను అభినందించారు.

తెభా-8-319-వ.
అయ్యవసరంబున.
టీక:- ఆ = ఆ; అవసరంబునన్ = సమయమునందు.
భావము:- అలా మోహినీ అవతారమెత్తి విష్ణువు అమృతం అంతా దేవతలకు పంచిపెట్టు సమయంలో. . . .

తెభా-8-320-సీ.
"మనకు వేల్పులకును మందట లేకుండఁ-
బంచి పెట్టెద నని పడఁతి పూనెఁ
దానేల తప్పును? తప్పదు తరళాక్షి-
గాక రమ్మనుచును గడకఁ బిల్వ
మఱుమాట లాడదో మఱి చూడకుండునో-
చను గవఁ గప్పునో చాలు" ననుచు
నొండాడఁ గలుగుచు నొక్కింత సొలయునో-
మనయెడఁ గందునో మగువ యనుచు

తెభా-8-320.1-ఆ.
నెలతఁ చూడ్కి గముల నీరై కరంగుచుఁ
బ్రణయ భంగ భీతి బద్ధు లగుచు
నూరకుండ్రు గాని యువిద తే తెమ్మని
యడుఁగ జాలరైరి యసుర వరులు.
టీక:- మన = మన; కున్ = కు; వేల్పుల్ = దేవతల; కును = కు; మందట = మేరలు; లేకుండన్ = తప్పకుండగ; పంచిపెట్టెదను = పెంచిపెడతాను; అని = అని; పడతి = సుందరి; పూనెన్ = బాధ్యతతీసుకొనెను; తాన్ = ఆమె; ఏలన్ = ఎందుకు; తప్పును = అతిక్రమించును; తప్పదు = అతిక్రమించదు; తరళాక్షి = సుందరి; కాక = కాకుండగ; రమ్ము = రా; అనుచున్ = అని; కడకన్ = పూని; పిల్వన్ = పిలిచినచో; మాఱు = బదులు; మాటలాడదో = పలుకదేమో; మఱి = తిరిగి; చూడకుండునో = చూడదేమో; చను = స్తనముల; కవన్ = ద్వయమును (2); కప్పునో = పైటకప్పివేయునేమో; చాలున్ = ఇంకచాలు; అనుచున్ = అనుచు; ఒండాడన్ = మరోమాటపలుకుటకు; అలుగుచు = కినిసి, కోపగించి; ఒక్కింత = కొంచము; సొలయునో = వెనుదీయునేమో; మన = మన; ఎడన్ = అందు; కందునో = కమలునేమో; మగువ = పడతి; అనుచున్ = అనుచు.
నెలతన్ = సుందరి; చూడ్కి = చూపుల; గములన్ = సమూహములకు; నీరు = నీళ్ళలా; ఐ = అయ్యి; కరంగుచున్ = కరగిపోతూ; ప్రణయ = ప్రణయలీల; భంగ = ఆగిపోతుందనెడి; భీతి = బెరుకునకు; బద్దులు = లొంగినవారు; అగుచున్ = అగుచు; ఊరకుండ్రి = ఊరకున్నారు; కాని = తప్పించి; ఉవిదన్ = సుందరిని; తేతెమ్ము = తొందరగాతీసుకురా; అని = అని; అడుగజాలరైరి = పిలువలేకపోయిరి; అసుర = రాక్షస; వరులు = ఉత్తములు.
భావము:- ఆ మాయా మోహిని చూపులకు కరిగిపోయిన రాక్షసులు “ఈ మగువ మనకూ, దేవతలకూ తేడాలేకుండా పంచిపెడతాను అని పూనుకుంది కదా. అలా చేయకుండా మాట తప్పుతుందా. లేదు అలా తప్పదు. కానీ, మనం సాహసించి రమ్మని పిలిస్తే బదులు పలకదేమో! తిరిగి చూడదేమో! స్తనద్వయం మీద పైట కప్పేసుకుంటుందేమో! మరోమాట కలిపితే కంగారుపడి వెనకడుగు వేస్తుందేమో! మన యందు అలుగుతుందేమో! మన మీద చూపుతున్న విశ్వాసం చెడుతుందేమో!” అనుకుంటూ, జంకుతూ గొంకుతూ, ఊరకే ఉండిపోయారు తప్పించి “సుందరీ! తొందరగా తీసుకురా!” అని పిలవలేకపోయారు.