పోతన తెలుగు భాగవతము/దశమ స్కంధము (ప్రథమాశ్వాసము)/కుబ్జ గృహంబున కేగుట
తెభా-10.1-1488-మ.
"తను మున్నంగజకేళిఁ గోరిన లతాతన్విన్ రతిక్రీడలం
దనుపం గోరి జనార్దనుం డరిగె రత్నస్వర్ణ మాల్యాను లే
పన భూషాంబర ధూపదీప పరిదీప్తంబై మనోజప్రదీ
పనమై యున్న తదీయ గేహమునకుం బంచేషుపంచేషుఁడై.
టీక:- తను = అతను; మున్ను = మునుపు; అంగజ = మన్మథ {అంగజుడు - దేహమున పుట్టువాడు, మన్మథుడు}; కేళిన్ = క్రీడను; కోరిన = అడిగిన; లతాతన్విన్ = కుబ్జను {లతాతన్వి – తీగవంటి దేహము కలామె, స్త్రీ}; రతి = మన్మథ; క్రీడలన్ = కేళిలో; తనుపన్ = తృప్తిపొందించవలెని; కోరి = అనుకొని; జనార్దనుండు = కృష్ణుడు {జనార్దనుడు - జనులను రక్షించువాడు, విష్ణువు}; అరిగెన్ = పోయెను; రత్న = మణులు; స్వర్ణ = బంగారము; మాల్య = దండలు; అనులేపన = మైపూతలు; భూష = ఆభరణములు; అంబర = వస్త్రములు; ధూప = వాసనపొగలు; దీప = దీపములచేత; పరిదీప్తంబు = మిక్కిలి ప్రకాశించెడిది; ఐ = అయ్యి; మనోజ = మన్మథోద్రేకమును; ప్రదీపనము = ఉత్తేజపరచెడిది; ఐ = అయ్యి; ఉన్న = ఉన్నట్టి; తదీయ = ఆమె; గేహమున్ = ఇంటి {గృహము (ప్ర) - గేహము (వి)}; కున్ = కి; పంచేషు = మన్మథునకే {పంచేషుడు - పంచబాణుడు, మన్మథుడు}; పంచేషుడు = మోహము కలిగించివాడు; ఐ = అయ్యి.
భావము:- పూర్వం తనను మన్మథక్రీడకి ఆహ్వానించిన ఆ లతాంగి కుబ్జని శృంగారకేళిలో తృప్తి పరచవలెనని జనులను రక్షించే వాడైన శ్రీకృష్ణుడు భావించాడు. ఆమె మందిరము మణులు, బంగారము, పూలదండలు, మంచిగంధపు మైపూతలు, నగలు, వస్త్రములు, ధూపములుతో విలసిల్లుతూ బహు మన్మథోద్దీపనకరంగా ఉంది. అటువంటి ఆమె గృహానికి మన్మథమన్మథుడు వలె శృంగారించుకుని శ్రీకృష్ణుడు వెళ్ళాడు.
తెభా-10.1-1489-వ.
ఇ ట్లరిగి త ద్గేహంబున.
టీక:- ఇట్లు = ఈ విధముగ; అరిగి = వెళ్ళి; తత్ = ఆమె; గేహంబునన్ = గృహమునందు.
భావము:- ఆవిధంగా గోవిందుడు వెళ్ళిన సమయంలో ఆమె ఇంటిలో . . .
తెభా-10.1-1490-ఆ.
కాము శరము వోలెఁ గమలారికళ వోలె
మెలఁగి యాడనేర్చు మెఱుఁగు బోలె
నిఖిలభువనమోహినీదేవతయుఁ బోలెఁ
జెలువు మెఱసియున్న చెలువఁ గనియె.
టీక:- కాము = మన్మథుని; శరము = బాణము; బోలెన్ = వలె; కమలారి = చంద్రుని; కళ = కాంతి; బోలెన్ = వలె; మెలగి = నడచుచు; ఆడ = నటనలు; నేర్చు = నేర్చుకొన్న; మెఱుగున్ = మెరుపు తీగ; బోలెన్ = వలె; నిఖిల = ఎల్ల; భువన = లోకములను; మోహినీ = మోహింపజేసెడి; దేవతయున్ = దేవత; బోలెన్ = వలె; చెలువున్ = సౌందర్యముతో; మెఱసి = మెరిసిపోతు; ఉన్న = ఉన్నట్టి; చెలువన్ = అందగత్తెను; కనియె = చూచెను.
భావము:- మన్మథబాణంలాగ; కమలాలకు శత్రువైన చంద్రుని కళలలాగ; కదలాడుతున్న మెరుపు తీగలాగ; సకల జగత్తులనూ సమ్మోహపరిచే మోహినీ దేవతలాగా తన గృహంలో వెలిగిపోతూ ఉన్న ఆ సుందరాంగి కుబ్జను శ్రీకృష్ణుడు చూసాడు.
తెభా-10.1-1491-మ.
హరి యేతెంచిన లేచి సంభ్రమముతో నాళీ సమూహంబుచే
సిరి యొప్పన్ విహితోపచారములు తాఁ జేయించి సౌవర్ణ సుం
దరతల్పస్థితుఁ జేసి యుద్ధవుని నుద్యత్ప్రీతిఁ బూజించి భా
సుర పీఠంబున నుండఁ బంచి మది నౌత్సుక్యంబు శోభిల్లఁగన్.
టీక:- హరి = కృష్ణుడు; ఏతెంచినన్ = రాగా; లేచి = లేచి నిలబడి; సంభ్రమము = తత్తరపాటు; తోన్ = తోటి; ఆళీ = చెలికత్తెల; సమూహంబు = సమూహము; చేన్ = చేత; సిరి = శోభ; ఒప్పన్ = చక్కగా కనబడునట్లు; విహిత = తగిన; ఉపచారములు = సేవలు; తాన్ = ఆమె; చేయించి = చేయించి; సౌవర్ణ = బంగారపు; సుందర = అందమైన; తల్ప = పాన్పున; స్థితున్ = ఉన్నవానిగా; చేసి = చేసి; ఉద్ధవునిన్ = ఉద్ధవుడిని; ఉద్యత్ = కలుగుచున్న; ప్రీతిన్ = ప్రేమతో; పూజించి = ఆరాధించి; భాసుర = కాంతివంతమైన; పీఠంబునన్ = పీఠముపైన; ఉండన్ = ఉండుము అని; పంచి = చెప్పి; మదిన్ = మనసు నందు; ఔత్సుక్యంబు = ఉత్సాహము; శోభిల్లగన్ = ప్రకాశించుచుండగా.
భావము:- శ్రీకృష్ణుడు రాగానే ఆమె సంభ్రమంతో దిగ్గున లేచింది. చెలికత్తెలచే తగురీతి వైభవోపేతంగా ఉపచారాలు చేయించింది. ఆయనను అందమైన బంగారపు మంచం మీద కూర్చోపెట్టింది. ఉద్ధవుడిని మిక్కిలి ప్రీతితో పూజించి ప్రకాశవంత మైన పీఠం మీద కూర్చోమని చూపించింది. ఆమె మనసు ఉబలాటంతో ఉవ్విళ్ళూరుతుండగా. . .
తెభా-10.1-1492-క.
ఆళీనివహ నివేదిత
మాలా మృగనాభిపంక మణిమయభూషా
చేలాలంకృత యగుచును
హేలావతి గోరె వనరుహేక్షణుఁ గవయన్.
టీక:- ఆళీ = చెలికత్తెల; నివహ = సమూహముచే; నివేదిత = ఇయ్యబడిన; మాలా = పూలదండలు; మృగనాభి = కస్తూరి కలిపిన; పంక = గంధము; మణి = రత్నాలు; మయ = పొదిగిన; భూషా = ఆభరణములు; చేలా = వస్త్రములచే; అలంకృత = అలంకరింపబడిన ఆమె; అగుచును = అగుచు; హేలావతి = విలాసవంతురాలు; కోరెన్ = అపేక్షించెను; వనరుహేక్షణున్ = కృష్ణుని; కవయన్ = కలియవలెనని.
భావము:- చెలికత్తెలు ఆమెను పూల దండలతో, కస్తూరి లేపనంతో, మణులు పొదిగిన నగలు వలువలుతో అలంకరించారు. విలాసవతియైన కుబ్జ తామరరేకుల వంటి కన్నులు కల శ్రీకృష్ణునితో సంగమాన్ని కోరింది.