పోతన తెలుగు భాగవతము/దశమ స్కంధము (ప్రథమాశ్వాసము)/కంససోదరుల వధ
తెభా-10.1-1381-క.
గోపాలుఁ డొక్కఁ డద్దిర
భూపాలకుఁ జంపె వీనిఁ బొడువుం డేత
ద్రూపాలస్యము లేలని
తాపాలఘురోషు లగుచు దర్పోద్ధతులై.
టీక:- గోపాలుడు = గొల్లవాడు; ఒక్కడు = ఒకడు; అద్దిర = ఔరా; భూపాలకున్ = రాజును {భూపాలకుడు - భూ (రాజ్యమును) పాలించువాడు, రాజు}; చంపెన్ = చంపెను; వీనిన్ = ఇతనిని; పొడువుండు = చంపేయండి; ఏతద్రూప = అటువంటి; ఆలస్యములు = జాగుచేయుటలు; ఏల = ఎందుకు; అని = అని; తాప = సంతాపమువలని; అలఘు = అధికమైన; రోషులు = కోపము కలవారు; అగుచున్ = అగుచు; దర్ప = గర్వముచే; ఉద్ధతులు = అతిశయించినవారు; ఐ = అయ్యి.
భావము:- “ఔరా! ఎంత ఆశ్చర్యం? ఒక గోవులు కాచుకునేవాడు ప్రభువుని చంపేసాడు. వీడిని పొడిచెయ్యండి. ఇంకా ఆలస్యం ఎందుకు?” అంటూ పరితాపంతో అగ్గలమైన కోపంతో పొగరు బోతులై
తెభా-10.1-1382-శా.
న్యగ్రోధుండును గహ్వుఁడున్ మొదలుగా నానాయుధానీక సా
మగ్రిం గంసుని సోదరుల్గవియుఁడున్ మాద్యద్గజేంద్రాభుఁడై
యుగ్రుండై పరిఘాయు ధోల్లసితుఁడై యొండొండఁ జెండాడి కా
లాగ్రక్షోణికిఁ బంచె రాముఁడు గరీయస్థేముఁడై వారలన్.
టీక:- న్యగ్రోధుండునున్ = న్యగ్రోధుడు {కంసుని సోదరులు - 1న్యగ్రోధుడు 2కహ్వుడు 3సునామకుడు 4శంకుడు 5సుభుడు 6రాష్ట్రపాలుడు 7విసృష్టుడు 8తుష్టిమంతుడు}; కహ్వుడున్ = కహ్వుడు; మొదలుగాన్ = మున్నగువారు; నానా = వివిధములైన; ఆయుధ = ఆయుధముల; అనీక = ఆయుధ; సామగ్రిన్ = పరికరములుతో; కంసుని = కంసుని యొక్క; సోదరులు = తోడబుట్టినవారు; కవియుడున్ = తాకగా; మాద్యత్ = మదించిన; గజ = ఏనుగు; ఇంద్రుడు = శ్రేష్ఠమును; ఆభుడు = పోలినవాడు; ఐ = అయ్యి; ఉగ్రుండు = భయంకరుడు; ఐ = అయ్యి; పరిఘ = ఇనపగుదియ అనెడి; ఆయుధ = ఆయుధముతో; ఉల్లసితుడు = ఉత్సహించినవాడు; ఐ = అయ్యి; ఒండొండె = ఒక్కొక్కడిని; చెండాడి = పడగొట్టి; కాల = యముని; అగ్రక్షోణికిన్ = వాకిలికి; పంచెన్ = పంపించెను; రాముడు = బలరాముడు; గరీయ = అధికమైన; స్థేముడు = బలము కలవాడు; ఐ = అయ్యి; వారలన్ = వారిని.
భావము:- న్యగ్రోధుడు, గహ్వుడూ మొదలైన కంసుడి సోదరులు అనేక రకాల ఆయుధ పరికరాలతో కృష్ణుడి మీద కలియబడ్డారు. అప్పుడు మహాబలుడైన బలభద్రుడు రౌద్రమూర్తి అయి పరిఘ అనే ఆయుధం ధరించి మదించిన ఏనుగు లాగా ఒక్కొక్కరిని చెండాడి యముడి సన్నిధికి పంపాడు.
తెభా-10.1-1383-వ.
అ య్యవసరంబున.
టీక:- ఆ = ఆ; అవసరంబునన్ = సమయమునందు.
భావము:- అలా కంస సంహారం జరిగిన సమయంలో . . .
తెభా-10.1-1384-క.
చేతులఁ దాళము లొత్తుచుఁ
జేతోమోదంబుతోడ సిగముడి వీడం
బాతర లాడుచు మింటను
గీతము నారదుఁడు పాడెఁ గృష్ణా! యనుచున్.
టీక:- చేతులన్ = చేతితో; తాళముల్ = తాళములను; ఒత్తుచు = వాయించుచు; చేతోమోదంబు = మనోల్లాసము; తోడన్ = తోటి; సిగముడి = జుట్టుముడి; వీడన్ = జారిపోగా; పాతరలాడుచున్ = నర్తనములు చేయుచు; మింటను = ఆకాశమునందు; గీతము = పాట; నారదుడు = నారదుడు; పాడెన్ = పాడెను; కృష్ణా = కృష్ణా; అనుచున్ = అని.
భావము:- నారదమహర్షి చేతులతో తాళాలు వాయిస్తూ జుట్టుముడి వీడిపోగా, ఆనందంతో ఆకాశంలో “కృష్ణా!” అంటూ పాడుతూ నర్తించాడు.
తెభా-10.1-1385-క.
వారిజభవ రుద్రాదులు
భూరికుసుమవృష్టిఁ గురిసి పొగడిరి కృష్ణున్
భేరులు మ్రోసెను నిర్జర
నారులు దివి నాడి రధిక నటనముల నృపా!
టీక:- వారిజభవ = బ్రహ్మదేవుడు; రుద్ర = శివుడు; ఆదులు = మొదలగువారు; భూరి = మిక్కిలి అధికమైన; కుసుమ = పూల; వృష్టిన్ = వానను; కురిసి = కురిపించి; పొగడిరి = కీర్తించిరి; కృష్ణున్ = కృష్ణుని; భేరులు = పెద్దనగారాలు; మ్రోసెను = మోగినవి; నిర్జర = దేవతా; నారులు = స్త్రీలు; దివిన్ = ఆకాశమునందు; ఆడిరి = నాట్యముచేసిరి; అధిక = విశేషమైన; నటనములన్ = నాట్యములతో; నృపా = రాజా.
భావము:- పరీక్షన్నరేంద్రా! బ్రహ్మదేవుడు, శివుడు మొదలైన దేవతలు కొల్లలు కొల్లలుగా పూలజల్లులు కురిపిస్తూ శ్రీకృష్ణుడిని స్తుతించారు. దేవదుందుభులు మ్రోగాయి. దేవతాంగనలు ఆకాశంలో అనేక రకాల నాట్యాలు చేశారు.