పోతన తెలుగు భాగవతము/దశమ స్కంధము (ద్వితీయాశ్వాసము)/సత్రాజితుని నిందారోపణ

సత్రాజితుని నిందారోపణ

←ప్రసేనుడు వధింపబడుట

తెలుగు భాగవతము (పోతన తెలుగు భాగవతము/దశమ స్కంధము (ద్వితీయాశ్వాసము)/సత్రాజితుని నిందారోపణ) రచయిత: పోతన

జాంబవతి పరిణయంబు→

తెభా-10.2-57-వ.
అంత సత్రాజితుండు తన సహోదరుండైన ప్రసేనునిం గానక దుఃఖించుచు.
టీక:- అంతన్ = అంతట; సత్రాజితుండు = సత్రాజిత్తు; తన = తన యొక్క; సహోదరుండు = తోడబుట్టినవాడు; ఐన = అయిన; ప్రసేనునిన్ = ప్రసేనుడిని; కానక = కనుగొనలేక; దుఃఖించుచున్ = దుఃఖిస్తూ.
భావము:- (ఇక్కడ మథురలో) సత్రాజిత్తు తన తమ్ముడైన ప్రసేనుడు వేటకుపోయి తిరిగి రానందుకు ఎంతగానో దుఃఖిస్తూ.....

తెభా-10.2-58-మ.
"మణి కంఠంబునఁ దాల్చి నేఁ డడవిలో మావాఁడు వర్తింపఁగా
మణికై పట్టి వధించినాఁడు హరికిన్ మర్యాద లే" దంచు దూ
షణముం జేయఁగ వాని దూషణముఁ గంసధ్వంసి యాలించి యే
వ్రణమున్ నా యెడ లేదు, నింద గలిగెన్ వారించు టే రీతియో?
టీక:- మణిన్ = రత్నమును; కంఠంబునన్ = మెడలో; తాల్చి = ధరించి; నేడు = ఇవేళ; అడవి = అరణ్యము; లోన్ = లోపల; మావాడు = మావాడు; వర్తింపగాన్ = తిరుగుచుండగా; మణి = రత్నము; కై = కోసము; పట్టి = పట్టుకొని; వధించినాడు = చంపెను; హరి = కృష్ణుని; కిన్ = కి; మర్యాద = క్రమపద్ధతి; లేదు = లేదు; అంచున్ = అని; దూషణమున్ = దూషించుట; చేయగ = చేయుటతో; వానిన్ = అతని; దూషణమున్ = దూరుటను; కంసధ్వంసి = కృష్ణుడు {కంస ధ్వంసి - కంసుని చంపినవాడు, కృష్ణుడు}; ఆలించి = విని; ఏ = ఏ; వ్రణమున్ = దోషము, తప్పు; నా = నా; ఎడన్ = అందు; లేదు = లేదు; నింద = అపవాదు, అపదూరు; కలిగెన్ = కలిగినది; వారించుట = తొలగించుకొనుట; ఏ = ఏ; రీతియో = విధమున నగునో.
భావము:- “నా తమ్ముడు శమంతకమణిని ధరించి అడవికి వెళ్ళాడు. శ్రీకృష్ణుడు శమంతకమణి కోసం మా తమ్ముణ్ణి చంపేసాడు. హరికి ఏమాత్రం మర్యాద లే”దని దూషించసాగాడు. ఆ దూషణ వాక్యాలు వినిన శ్రీకృష్ణుడు నాలో ఏ దోషమూ లేదు. ఇలా నాపై బడ్డ ఈ అపనిందని నేనెలా తొలగించుకోవాలి అని ఆలోచించాడు.

తెభా-10.2-59-వ.
అని వితర్కించి.
టీక:- అని = అని; వితర్కించి = ఆలోచించుకొని.
భావము:- ఇలా ఆలోచించి....

తెభా-10.2-60-మ.
తనవారెల్లఁ బ్రసేనుజాడఁ దెలుపం దర్కించుచున్ వచ్చి, త
ద్వనవీథిం గనె నేలఁ గూలిన మహాశ్వంబుం బ్రసేనుం, బ్రసే
నుని హింసించినసింహమున్, మృగపతిన్ నొప్పించిఖండించి యేఁ
గిన భల్లూకము సొచ్చియున్న గుహయుం గృష్ణుండు రోచిష్ణుఁడై.
టీక:- తన = తనకు; వారు = కావలసినవారు; ఎల్లన్ = అందరు; ప్రసేను = ప్రసేనుని; జాడ = ఆనవాళ్ళు {జాడ - పోయిన దారి చూపు చిహ్నములు, ఆనవాళ్ళు}; తెలుపన్ = తెలియజేయగా; తర్కించుచు = విచారించుచు; వచ్చి = వచ్చి; తత్ = ఆ యొక్క; వన = అడివి; వీథిన్ = దారి వెంట; కనెన్ = చూసెను; నేలన్ = నేలమీద; కూలిన = పడిపోయిన; మహా = గొప్ప; అశ్వంబున్ = గుఱ్ఱమును; ప్రసేనున్ = ప్రసేనుని; ప్రసేనునిన్ = ప్రసేనుని; హింసించిన = చంపిన; సింహమున్ = సింహమును; మృగపతిన్ = సింహమును {మృగపతి - జంతువులకు రాజు వంటిది, సింహము}; నొప్పించి = దెబ్బదీసి; ఖండించి = చంపి; ఏగిన = వెళ్ళిన; భల్లూకమున్ = ఎలుగుబంటిని; చొచ్చి యున్న = ప్రవేశించిన; గుహయున్ = గుహను; కృష్ణుండు = కృష్ణుడు; రోచిష్ణుడు = ప్రకాశించు స్వభావము గలవాడు; ఐ = అయ్యి.
భావము:- తనవారు అడవిలో ప్రసేనుడు వెళ్ళిన జాడ చూపగా, వెదుకుతూ వచ్చి అరణ్యంలో నేలకూలిన గుఱ్ఱాన్ని, ప్రసేనుణ్ణి చంపిన సింహాన్ని, సింహాన్ని చంపి ఎలుగుబంటి వెళ్ళిన గుహనూ కృష్ణుడు ఆసక్తితో వీక్షించాడు.

తెభా-10.2-61-వ.
కని తన వెంట వచ్చిన ప్రజల నెల్ల గుహాముఖంబున విడిచి, సాహసంబున మహానుభావుం డైన హరి నిరంతర నిబిడాంధకార బంధురంబయి, భయంకరంబై, విశాలంబయిన గుహాంతరాళంబు సొచ్చి; చని యక్కడ నొక్క బాలున కెదురు దర్శనీయ కేళీకందుకంబుగా వ్రేలంగట్టఁబడిన యమ్మణి శ్రేష్ఠంబుఁ గని హరింప నిశ్చయించి.
టీక:- కని = చూసి; తన = అతని; వెంటన్ = కూడా; వచ్చిన = వచ్చినట్టి; ప్రజలన్ = జనులను; ఎల్లన్ = అందరిని; గుహా = గుహ యొక్క; ముఖంబునన్ = ప్రవేశము వద్ద; విడిచి = వదలిలేసి; సాహసంబునన్ = తెగువతో; మహానుభావుండు = గొప్ప మహిమాన్వితుడు; ఐన = అయిన; హరి = కృష్ణుడు; నిరంతర = ఎడము లేకుండా; నిబిడ = దట్టమైన; అంధకార = చీకటి అనెడి; బంధురంబు = కూడుకున్నది; అయి = ఐ; భయంకరంబు = భీతిగొల్పుచున్నది; ఐ = అయ్యి; విశాలంబు = పెద్దది, విరివి గలది; అయిన = అగు; గుహా = గుహ యొక్క; అంతరాళంబున్ = లోపలి ప్రదేశమును; చొచ్చి = ప్రవేశించి; చని = వెళ్ళి; అక్కడన్ = అక్కడ; బాలున్ = ఒక పిల్లవాని; కిన్ = కి; ఎదురన్ = ఎదురుగా; దర్శనీయ = చూడదగిన; కేళీ = వినోదపు; కందుకంబుగా = బంతిగా; వ్రేలన్ = వేలాడ; కట్టబడిన్ = కట్టినట్టి; ఆ = ఆ; మణి = రత్నములలో; శ్రేష్ఠంబున్ = ఉత్తమమైనదానిని; కని = చూసి; హరింప = అపహరింపవలెనని; నిశ్చయించి = నిర్ణయించుకొని;
భావము:- తన వెంట వచ్చిన ప్రజలందరినీ గుహ ద్వారం దగ్గర వదలి, శ్రీకృష్ణుడు సాహసంతో దట్టమైన చీకటితో నిండి భయంకరంగా ఉన్న విశాలమైన గుహ లోపలకు వెళ్ళాడు. అక్కడ ఒక బాలుడికి ఎదురుగా ఆటబంతిగా వేలాడదీసిన శమంతకమణిని చూసాడు. దానిని తీసుకుందామని తలచి....

తెభా-10.2-62-క.
మెల్లన పదము లిడుచు యదు
వల్లభుఁ డా శిశువుకడకు వచ్చిన, గుండెల్‌
జల్లనఁగఁ జూచి, కంపము
మొల్లంబుగ దానిదాది మొఱపెట్టె నృపా!
టీక:- మెల్లనన్ = మెల్లిగ; పదములు = అడుగులు; ఇడుచు = పెడుతు; యదువల్లభుడు = కృష్ణుడు {యదు వల్లభుడు - యాదవ వంశపు ప్రభువు, కృష్ణుడు}; ఆ = ఆ యొక్క; శిశువు = చంటిపిల్లవాని; కడ = వద్ద; కున్ = కు; వచ్చినన్ = రాగా; గుండెలుజల్లనగన్ = ఉలిక్కిపడి; చూచి = చూసి; కంపము = వణుకు; మొల్లంబుగ = పెరిగిపోగా; దాని = ఆ శిశువు యొక్క; దాది = ఆయా; మొఱపెట్టెన్ = మొఱ్ఱో యని అరచెను; నృపా = రాజా.
భావము:- ఓ రాజా పరీక్షిత్తూ! యదుశ్రేష్ఠుడైన శ్రీకృష్ణుడు మెల్ల మెల్లని అడుగులు వేస్తూ ఆ శిశువు దగ్గరకు రాసాగాడు. (అకస్మాత్తుగా) చూసిన దాది గుండెలు గుభిల్లు మనగా పెద్ద కేక పెట్టింది.