పోతన తెలుగు భాగవతము/దశమ స్కంధము (ద్వితీయాశ్వాసము)/శతధన్వుఁడు మణి గొనిపోవుట
శతధన్వుఁడుమణిగొనిపోవుట
| ←సత్యభామా పరిణయంబు | తెలుగు భాగవతము (పోతన తెలుగు భాగవతము/దశమ స్కంధము (ద్వితీయాశ్వాసము)/శతధన్వుఁడు మణి గొనిపోవుట) రచయిత: పోతన |
శతధన్వుని ద్రుంచుట→ |
తెభా-10.2-84-సీ.
జగతీశ! విన వయ్య శతధన్వుఁ బొడగని-
యక్రూర కృతవర్మ లాప్తవృత్తి
"మన కిత్తు ననుచు సమ్మతిఁ జేసి తన కూఁతుఁ-
బద్మాక్షునకు నిచ్చి పాడి దప్పె
ఖలుఁడు సత్రాజిత్తుఁ, డలయ కే క్రియ నైన-
మణిపుచ్చుకొనుము నీమతము మెఱసి"
యని తన్నుఁ బ్రేరేఁప నా శతధన్వుఁడు-
పశువుఁ గటికివాఁడు పట్టి చంపు
తెభా-10.2-84.1-ఆ.
కరణి నిదురవోవఁ గడఁగి సత్రాజిత్తుఁ
బట్టి చంపి, వాని భామ లెల్ల
మొఱలువెట్ట లోభమునఁ జేసి మణి గొంచుఁ
జనియె నొక్క నాఁడు జనవరేణ్య!
టీక:- జగతీశ = రాజా {జగతీశుడు - రాజ్యమునకు ఈశుడు, ప్రభువు}; వినవు = వినుము; అయ్య = తండ్రి; శతధన్వున్ = శతధన్వుని; పొడగని = చూసి; అక్రూర = అక్రూరుడు; కృతవర్మలు = కృతవర్మలు; ఆప్తవృత్తిన్ = ఆప్తులవలె; మన = మన; కిన్ = కి; ఇత్తును = ఇచ్చెదను; అనుచున్ = అని; సమ్మతిజేసి = ఒప్పుకొని; తన = అతని; కూతున్ = పుత్రికను; పద్మాక్షున్ = కృష్ణుని; కున్ = కి; ఇచ్చి = ఇచ్చి; పాడి = న్యాయము; తప్పెన్ = తప్పెను; ఖలుడు = దుష్టుడు; సత్రాజిత్తుడు = సత్రాజిత్తు; అలయక = ఆలస్యము చేయకుండ; ఏ = ఏ; క్రియన్ = విధముగా; ఐనన్ = అయినప్పటికి; మణిన్ = రత్నమును; పుచ్చుకొనుము = తీసుకొనుము; నీ = నీ యొక్క; మతము = పద్ధతి; మెఱసి = ప్రకాశింపజేసి; అని = అని; తన్నున్ = తనను; ప్రేరేపన్ = పురిగొల్పగా; ఆ = ఆ యొక్క; శతధన్వుడు = శతధన్వుడు; పశువున్ = జంతువును; కటికివాడు = కసాయివాడు; పట్టి = పట్టుకొని; చంపు = చంపెడి; కరణిన్ = విధముగ; నిదురపోవన్ = నిద్రపోవుచుండగా; కడగి = పూని; సత్రాజిత్తున్ = సత్రాజిత్తును; పట్టి = పట్టుకొని; చంపి = చంపి; వాని = అతని; భామలు = స్త్రీలు; ఎల్లన్ = అందరు; మొఱలుపెట్టన్ = ఆక్రందనులు చేయుచుండ; లోభమునన్ = లుబ్ధత్వము; చేసి = వలన; మణిన్ = రత్నమును; కొంచున్ = తీసుకొనుచు; చనియెన్ = వెళ్ళిపోయెను; ఒక్క = ఒకానొక; నాడు = దినమున; జనవరేణ్య = రాజా {జనవరేణ్యుడు - జనులలో ముఖ్యుడు, రాజు}.
భావము:- ఓ పరీక్షన్నరేంద్రా! అక్రూరుడూ, కృతవర్మా, శతధన్వుడిని కలిసి “దురామార్గుడైన సత్రాజిత్తు సత్యభామను మనకు ఇస్తానని చెప్పి, శ్రీకృష్ణునికి ఇచ్చి వివాహం చేసి మాట తప్పాడు. నీవు ఏదో విధంగా శమంతకమణిని గ్రహించు” అని ప్రేమ ఒలకబోస్తూ ప్రేరేపించారు. శతధన్వుడు కసాయివాడు పశువును పట్టుకుని చంపినట్లుగా, నిద్రపోతున్న సత్రాజిత్తును బలవంతంగా చంపివేశాడు. సత్రాజిత్తు భార్యలు రోదిస్తుండగా లోభంతో మణిని తీసుకుపోయాడు.
తెభా-10.2-85-వ.
ఇట్లు హతుం డైన తండ్రిం గని శోకించి సత్యభామ యతనిం దైలద్రోణియందుఁ బెట్టించి హస్తిపురంబునకుం జని సర్వజ్ఞుండైన హరికి సత్రాజిత్తు మరణంబు విన్నవించిన హరియును బలభద్రుండు నీశ్వరులయ్యును మనుష్య భావంబుల విలపించి; రంత బలభద్ర సత్యభామా సమేతుండై హరి ద్వారకా నగరంబునకు మరలివచ్చి శతధన్వుం జంపెద నని తలంచిన; నెఱింగి శతధన్వుండు ప్రాణభయంబునఁ గృతవర్ము నింటికిం జని తనకు సహాయుండవు గమ్మని పలికినం గృతవర్మ యిట్లనియె.
టీక:- ఇట్లు = ఈ విధముగ; హతుండు = చంపబడినవాడు; ఐన = అగు; తండ్రిన్ = తండ్రిని, నాన్నను; కని = చూసి; శోకించి = దుఃఖించి; సత్యభామ = సత్యభామ; అతనిన్ = అతనిని; తైల = నూనెల; ద్రోణిన్ = పాత్ర; అందున్ = లో; పెట్టించి = పెట్టించి; హస్తిపురంబున్ = హస్తినాపురమున; కున్ = కు; చని = వెళ్ళి; సర్వజ్ఞుండు = సమస్తము తెలిసిన వాడు; ఐన = అయినట్టి; హరి = కృష్ణుని; కిన్ = కి; సత్రాజిత్తు = సత్రాజిత్తు యొక్క; మరణంబున్ = చావును; విన్నవించిన = తెలుపగా; హరియును = కృష్ణుడు; బలభద్రుండు = బలరాముడు; ఈశ్వరులు = సర్వనియామకులు; అయ్యునున్ = అయినప్పటికి; మనుష్య = సామాన్య మానవుల; భావంబులన్ = స్వభావములతో; విలపించిరి = దుఃఖించిరి; అంతన్ = అంతట; బలభద్ర = బలరాముడు; సత్యభామా = సత్యభామలతో; సమేతుండు = కూడినవాడు; ఐ = అయ్యి; హరి = కృష్ణుడు; ద్వారకానగరంబున్ = ద్వారకానగరమున; కున్ = కు; మరలి = వెనుతిరిగి; వచ్చి = వచ్చి; శతధన్వున్ = శతధన్వుని; చంపెదను = చంపుతాను; అని = అని; తలంచినన్ = భావించగా, అనుకొనగా; ఎఱింగి = తెలిసి; శతధన్వుండు = శతధన్వుడు; ప్రాణ = ప్రాణముపోవును అను; భయంబునన్ = భయముతో; కృతవర్ముని = కృతవర్మ యొక్క; ఇల్లు = నివాసమున; కిన్ = కు; చని = వెళ్ళి; తన = అతని; కున్ = కి; సహాయుండవు = తోడుపడువాడవు; కమ్ము = అగుము; అని = అని; పలికినన్ = చెప్పగా; కృతవర్మ = కృతవర్మ; ఇట్లు = ఈ విధముగ; అనియె = పలికెను.
భావము:- సత్యభామ తండ్రి మరణానికి దుఃఖించి తండ్రి శరీరాన్ని నూనె తొట్టిలో పెట్టించి, హస్తినాపురానికి వెళ్ళి శ్రీకృష్ణునితో సత్రాజిత్తు మరణం విషయం చెప్పింది. బలరామకృష్ణులు భగవంతులై ఉండి కూడా మనుష్య భావంతో దుఃఖించారు. బలరామ, సత్యభామలతో ద్వారకకు తిరిగి వచ్చిన శ్రీకృష్ణుడు శతధన్వుని సంహరించడానికి నిశ్చయించుకున్నాడు. శతధన్వుడు ప్రాణభయంతో కృతవర్మ ఇంటికి వెళ్ళి తనకు సహాయపడ మని కోరాడు. అప్పుడు, శతధన్వునితో కృతవర్మ ఇలా అన్నాడు
తెభా-10.2-86-ఉ.
"అక్కట! రామకృష్ణులు మహాత్ములు వారల కెగ్గు సేయఁగా
నిక్కడ నెవ్వఁ డోపు? విను మేర్పడఁ గంసుఁడు బంధుయుక్తుఁడై
చిక్కఁడె? మున్ను మాగధుఁడు సేనలతోఁ బదియేడు తోయముల్
దిక్కులఁ బాఱఁడే! మనకు దృష్టము, వారల లావు వింతయే? "
టీక:- అక్కట = అయ్యయ్యో; రామ = బలరాముడు; కృష్ణులు = కృష్ణుడు; మహాత్ములు = గొప్పవారు; వారల = వారి; కిన్ = కి; ఎగ్గు = కీడు; చేయగాన్ = చేయుటకు; ఇక్కడ = ఇక్కడ; ఎవ్వడు = ఎవరు; ఓపున్ = సమర్థుడు; వినుము = వినుము; ఏర్పడన్ = విశద మగునట్లు; కంసుడు = కంసుడు; బంధు = బంధువులతో; యుక్తుడు = కూడినవాడు; ఐ = అయ్యి; చిక్కడె = చిక్కుకుపోలేదా; మున్ను = మునుపు; మాగధుడు = జరాసంధుడు {మాగధుడు - మగధదేశము ప్రభువు, జరాసంధుడు}; సేనల = సైన్యముల; తోన్ = తోటి; పదియేడు = పదిహేడు (17); తోయముల్ = మార్లు, పర్యాయములు; దిక్కులన్ = దిక్కు లమ్మట; పాఱడే = పారిపోలేదా; మన = మన; కున్ = కు; దృష్టము = దృష్టాంతము, కనబడినది; వారల = వారి; లావు = బలము; వింతయే = కొత్తదా, కాదు.
భావము:- “అయ్యో! ఎంత పనిచేశావు. బలరామకృష్ణులు మహానుభావులు. వారిని ఎదుర్కొని కీడు చేయగల సమర్ధులు ఇక్కడ ఎవరు లేరు. కంసుడు బంధు మిత్ర సమేతంగా నేలకూలలేదా? జరాసంధుడు పదిహేడు పర్యాయాలు పరాజితుడు కాలేదా? వారి పరాక్రమాలు మనకు క్రొత్త ఏమీ కాదు కదా.”
తెభా-10.2-87-వ.
అని యుత్తరంబు సెప్పిన విని శతధన్వుం డక్రూరుని యింటికిం జని హరితోడ పగకుందోడు రమ్మని చీరిన నక్రూరుండు హరి బలపరాక్రమ ధైర్యస్థైర్యంబు లుగ్గడించి మఱియు నిట్లనియె.
టీక:- అని = అని; ఉత్తరంబున్ = సమాధానము; చెప్పిన = చెప్పగా; విని = విని; శతధన్వుండు = శతధన్వుడు; అక్రూరుని = అక్రూరుని; ఇల్లు = నివాసమున; కిన్ = కు; చని = వెళ్ళి; హరి = కృష్ణుని; తోడన్ = తోటి; పగ = విరోధమున; కున్ = కు; తోడు = సహాయము; రమ్ము = రా; అని = అని; చీరినన్ = పిలువగా; అక్రూరుండు = అక్రూరుడు; హరి = కృష్ణుని; బల = బలము; పరాక్రమ = శౌర్యము; ధైర్యము = ధైర్యము; స్థైర్యంబులు = స్థిరత్వములను; ఉగ్గడించి = చెప్పి; మఱియున్ = ఇంకను; ఇట్లు = ఈ విధముగ; అనియె = పలికెను.
భావము:- కృతవర్మ ఇలా పలుకగా విని శతధన్వుడు అక్రూరుని ఇంటికి వెళ్ళి సహాయం చేయమని అర్థించాడు. అక్రూరుడు శ్రీకృష్ణుని బలపరాక్రమాలనూ ధైర్యస్థైర్యాలనూ నొక్కి చెప్పి. ఇంకా ఇలా చెప్పాడు.
తెభా-10.2-88-సీ.
"ఎవ్వఁడు విశ్వంబు నెల్ల సలీలుఁడై-
పుట్టించు రక్షించుఁ బొలియఁ జేయు,
నెవ్వనిచేష్టల నెఱుఁగరు బ్రహ్మాదు-
లెవ్వని మాయ మోహించు భువన,
మేడేండ్లపాపఁడై యే విభుఁ డొకచేత-
గో రక్షణమునకై కొండ నెత్తె,
నెవ్వఁడు కూటస్థుఁ డీశ్వరుఁ డద్భుత-
కర్ముఁ డనంతుండు కర్మసాక్షి,
తెభా-10.2-88.1-తే.
యట్టి ఘనునకు శౌరికి ననవరతము
మ్రొక్కెదము గాక; విద్వేషమునకు నేము
వెఱతు మొల్లము నీ వొండు వెంటఁ బొమ్ము
చాలు పదివేలువచ్చె నీ సఖ్యమునను."
టీక:- ఎవ్వడు = ఎవరు; విశ్వంబున్ = జగత్తును; ఎల్లన్ = అంతట; సలీలుడు = విలాసవంతుడు; ఐ = అయ్యి; పుట్టించు = సృష్టించును; రక్షించున్ = రక్షించును; పొలియజేయున్ = నాశనముచేయును; ఎవ్వని = ఎవరి యొక్క; చేష్టలన్ = పనులను; ఎఱుగరు = తెలిసికొనలేరు; బ్రహ్మ = బ్రహ్మదేవుడు; ఆదులు = మున్నగువారు; ఎవ్వని = ఎవరి యొక్క; మాయన్ = మాయచేత; మోహించు = మోహముచెందును; భువనము = జగత్తు; ఏడు = ఏడు (7); ఏండ్లు = ప్రాయపు; పాపడు = పిల్లవాడు; ఐ = అయి ఉండగా; ఏ = ఏ; విభుడు = ప్రభువు; ఒక = ఒకే ఒక్క; చేతన్ = చేతితో; గో = గోవులను; రక్షణమున్ = కాపాడుట; కై = కోసము; కొండన్ = గోవర్ధనగిరిని; ఎత్తెన్ = పైకెత్తిపట్టెనో; ఎవ్వడు = ఏ మహాత్ముడు; కూటస్థుడు = కూటస్థుడు {కూటస్థుడు - ఎల్లకాలము ఒకే రూపమున ఉండువాడు, విష్ణువు}; ఈశ్వరుడు = సర్వనియామకుడో; అద్భుత = అద్భుతమైన; కర్ముడు = పనులనుచేయువాడో; అనంతుండు = శాశ్వతుడో {అనంతుడు - అంతము (నాశము) లేనివాడు, శాశ్వతుడు, విష్ణువు}; కర్మసాక్షి = పరమాత్మయో {కర్మసాక్షి - సకల ఇంద్రియ వ్యాపారములను సాక్షిగా చూచుచుండువాడు, ఆత్మ}; అట్టి = అటువంటి; ఘనున్ = గొప్పవాని; కున్ = కి; శౌరి = కృష్ణుని {శౌరి - శూరుని మనుమడు, కృష్ణుడు}; కిన్ = కి; మ్రొక్కెదము = నమస్కరింతుము; కాక = అలాకాకుండ; విద్వేషమున్ = విరోధించుట; కున్ = కు; ఏము = మేము; వెఱతుము = భయపడుతాము; ఒల్లము = అంగీకరించము; నీ = నీ యొక్క; ఒందు = మరొక; వెంటన్ = దారమ్మట; పొమ్ము = వెళ్ళిపో; చాలు = ఇకచాలు; పదివేలు = చాలాధనము; వచ్చెన్ = లభించెను; నీ = నీ యొక్క; సఖ్యమునను = స్నేహమువలన.
భావము:- “ఎవరు ఈ ప్రపంచాన్ని లీలామాత్రంగా పుట్టించి, రక్షించి నశింపజేస్తాడో? ఎవని కృత్యాలు బ్రహ్మాది దేవతలు కూడా తెలియలేరో? ఎవరి మాయ ఈ లోకాన్ని మోహింపజేస్తుందో? ఎవడు ఏడేండ్ల వయస్సులోనే గోవులను రక్షించడానికై పర్వతాన్ని ఒకచేత్తో పైకెత్తిపట్టాడో? ఎవడు కూటస్థుడో? పరమేశ్వరుడో? అద్భుతాలు సాధించగలవాడో? అనంతుడో? కర్మసాక్షియో? అట్టి మహానుభావుడైన వాసుదేవునికి ఎల్లప్పుడూ నమస్కరించేవారమే కానీ, వైరానికి రాము నీవు మరో మార్గం ఆలోచించుకో. నీ స్నేహం వలన మా కింత జరిగింది చాలు.”