పోతన తెలుగు భాగవతము/దశమ స్కంధము (ద్వితీయాశ్వాసము)/వృకాసురుండు మడియుట
వృకాసురుండు మడియుట
| ←విష్ణు సేవా ప్రాశస్త్యంబు | తెలుగు భాగవతము (పోతన తెలుగు భాగవతము/దశమ స్కంధము (ద్వితీయాశ్వాసము)/వృకాసురుండు మడియుట) రచయిత: పోతన |
భృగుమహర్షి శోధనంబు→ |
తెభా-10.2-1237-క.
శకుని యను దైత్యు తనయుఁడు
వృకుఁ డనువాఁ డొకఁడు దుర్వివేకుఁడు సుజన
ప్రకరముల నలఁపఁ దెరువున
నొకనాఁ డొదిగుండి దివ్యయోగిం గడఁకన్.
టీక:- శకుని = శకుని; అను = అనెడి; దైత్యు = రాక్షసుని; తనయుడు = కొడుకు; వృకుడు = వృకుడు; అను = అనెడి {వృకుడు + అను - వృకుడను, ఉకార సంధి}; వాడు = అతడు; ఒకడు = ఒకతను; దుర్వివేకుడు = దుష్టబుద్ధి కలవాడు; సుజన = దేవతల, సజ్జనుల; ప్రకరములన్ = సమూహములను; అలపన్ = శ్రమపెట్టుటకు; తెరువునన్ = దారిలో, మార్గములో; ఒక = ఒకానొక; నాడు = దినమున; ఒదిగి = దాగి {నాడు + ఒదిగి - నాడొదిగి, ఉకార సంధి}; ఉండి = ఉండి; దివ్యయోగిన్ = దేవర్షి; కడకన్ = పూని.
భావము:- శకుని అనే రాక్షసుని కొడుకు వృకాసురుడు. వాడు దుర్మార్గుడు. సుజనులను దారికాచి బాధించేవాడు. అలా ఒకనాడు రాక్షసుడు ఒక దారిలో దాగి ఉండి అటు వెళ్తున్న నారద మహర్షిని చూసాడు.
తెభా-10.2-1238-వ.
కనుంగొని.
టీక:- కనుంగొని = చూసి.
భావము:- అలా ఆ మార్గమున వస్తున్న నారదుడిని చూసి....
తెభా-10.2-1239-క.
కరములు ముకుళించి "మునీ
శ్వర! నారద! లలితధీవిశారద! నన్నుం
గరుణించి యాన తీ శుభ
కరు లగు హరి హర హిరణ్యగర్భులలోనన్
టీక:- కరములున్ = చేతులు; ముకుళించి = జోడించి; ముని = ఋషి; ఈశ్వర = ఉత్తముడా; నారద = నారదుడా; లలిత = మనోజ్ఞమైన; విశారద = బుద్ధిచతురత కలవాడా; నన్నున్ = నా యందు; కరుణించి = దయచూపి; ఆనతీ = చెప్పుము; శుభకరులు = మేలు కలుగజేసెడివారు; అగు = ఐన; హరి = విష్ణుమూర్తి; హర = పరమశివుడు; హిరణ్యగర్భులు = బ్రహ్మదేవుల; లోనన్ = అందు.
భావము:- వృకాసురుడు నారదమహర్షికి చేతులు జోడించి నమస్కారం చేసి ఇలా అడిగాడు “ఓ నారద మహర్షి! నీవు అన్నీ తెలిసిన మహా జ్ఞానివి. బ్రహ్మ విష్ణు మహేశ్వరులు అందున ....
తెభా-10.2-1240-ఆ.
కడఁగి కొలువ శీఘ్రకాలంబులోనన
యిష్టమైన వరము లిచ్చునట్టి
దైవ మెవ్వఁ" డనిన దానవుఁ గనుఁగొని
మునివరుండు పలికె ముదముతోడ.
టీక:- కడగి = పూని; కొలువన్ = సేవించినచో; శీఘ్రకాలంబు = తక్కువకాలము; లోనన = లోనే; ఇష్టమైన = కోరిన; వరముల్ = వరములను; ఇచ్చునట్టి = ఇచ్చెడి; దైవము = దేవుడు; ఎవ్వడు = ఎవరు; అనినన్ = అనగా; దానవున్ = రాక్షసుని; కనుగొని = చూసి; ముని = ముని; వరుండు = ఉత్తముడు; పలికెన్ = చెప్పెను; ముదము = సంతోషము; తోడన్ = తోటి.
భావము:- తమను సేవించే భక్తులకు ఆ త్రిమూర్తులలో ఎవరు శీఘ్రంగా కోరిన వరాలిస్తారు.” అలా అడిగిన వృకాసురుని ప్రశ్నకు నారదుడు సంతోషంగా ఇలా సమాధానం చెప్పాడు.
తెభా-10.2-1241-వ.
“వినుము; దుర్గుణసుగుణంబులలో నొక్కటి యెచ్చటం గలుగు నచ్చట నాక్షణంబ కోపప్రసాదఫలంబులు సూపువాఁ డమ్మువ్వుర యందు ఫాలలోచనుఁ డివ్విధంబుఁ దెలిసినవారై బాణాసుర దశకంధరులు సమగ్ర భక్తియుక్తులై సేవించి యసమానసామ్రాజ్య వైభవంబుల నొంది ప్రసిద్ధులై; రట్లుగాన నీవు నమ్మహాత్ముని సేవింపు; మతనివలన నభిమతఫలంబులు వేగంబ ప్రాప్తం బయ్యెడి” నని చెప్పిన నతం డా క్షణంబ.
టీక:- వినుము = వినుము; దుర్గుణ = చెడ్డగుణములు; సుగుణంబుల్ = మంచిగుణాలు; లోన్ = అందు; ఒక్కటి = ఏదో ఒకటి; ఎచ్చటన్ = ఎక్కడైతే; కలుగున్ = కలుగుతుందో; అచ్చటన్ = అక్కడన్; ఆ = ఆ; క్షణంబ = క్షణము నందే; కోప = కోపము; ప్రసాద = అనుగ్రహ; ఫలంబులన్ = ఫలితములను; చూపు = కనబరచెడి; వాడు = వాడు; ఆ = ఆ; మువ్వుర = ముగ్గురి (3); అందున్ = లోన; ఫాలలోచనుడు = శివుడు {ఫాలలోచనుడు - నుదుట కన్ను కలవాడు, శివుడు}; ఈ = ఈ; విధంబున్ = విషయము; తెలిసినవారు = తెలిసికొన్నవారు; ఐ = అయ్యి; బాణాసుర = బాణాసురుడు; దశకంధరులు = రావణాసురులు {దశకంధరుడు - పది కంఠముల వాడు, రావణాసురుడు}; సమగ్ర = సంపూర్ణమైన; భక్తి = భక్తితో; యుక్తులు = కూడి ఉన్నవారు; ఐ = అయ్యి; సేవించి = కొలిచి; అసమాన = సాటిలేని; సామ్రాజ్య = చక్రవర్తిత్వపు; వైభవములన్ = వైభవములను; ఒంది = పొంది; ప్రసిద్ధులు = పేరుపొందినవారు; ఐరి = అయ్యారు; అట్లుగాన = అందుచేత; నీవున్ = నీవును; ఆ = ఆ దివ్యమైన; మహాత్ముని = గొప్పవానిని; సేవింపుము = కొలువుము; అతని = అతని; వలనన్ = వలన; అభిమత = కోరిన; ఫలములన్ = వరములను; వేగంబ = తొందరగా; ప్రాప్తంబు = లభించినవి; అయ్యెడిని = అగును; అని = అని; చెప్పినన్ = చెప్పగా; అతండు = అతను; ఆ = ఆ; క్షణంబ = క్షణమునందే.
భావము:- “అయితే శ్రద్ధగా విను. దుర్గుణాలు కలవారిమీద ఆగ్రహము చూపాలన్నా, సుగుణవంతులమీద అనుగ్రహము చూపాలన్నా, వెనువెంటనే చూపే దైవం త్రిమూర్తులలో ఒక్క పరమశివుడే. ఈ సంగతి తెలుసుకున్న బాణసురుడు, రావణాసురుడు మున్నగు దానవులు పరమశివుడిని భక్తితో సేవించి మహా సామ్రాజ్య వైభవాలను పొందారు. కనుక, నీవు కూడ శివుడిని భక్తితో పూజించు. నీ అభిమతం వేగంగా ఈడేరుతుంది.” అని చెప్పాడు. వెంటనే....
తెభా-10.2-1242-సీ.
దీపించు కేదార తీర్థంబునకు నేగి-
యతిసాహసాత్మకుం డగుచు నియతి
లోకముల్ వెఱఁగంద నా కాలకంధరు-
వరదుని నంబికావరునిఁ గూర్చి
తన మేనికండ లుద్దండుఁడై ఖండించి-
యగ్ని కాహుతులుగా నలర వేల్చి
దర్పకారాతి ప్రత్యక్షంబుగాకున్న;-
జడియక సప్తవాసరము నందుఁ
తెభా-10.2-1242.1-తే.
బూని తత్తీర్థమునఁ గృతస్నానుఁ డగుచు
వెడలి మృత్యువు కోఱనా వెలయునట్టి
గండ్రగొడ్డంటఁ దన మస్తకంబు దునుము
కొనఁగఁ బూనిన నయ్యగ్నికుండమునను.
టీక:- దీపించు = ప్రకాశించెడు; కేదార = కేదారనాథము అను; తీర్థంబున్ = పుణ్యతీర్థమున; కున్ = కు; ఏగి = వెళ్ళి; అతి = మిక్కిలి; సాహస = తెగువకలిగిన; ఆత్మకుడు = బుద్ధికలవాడు; అగుచున్ = ఔతు; నియతిన్ = నియమబద్ధతతో; లోకముల్ = ఎల్ల లోకస్థులు; వెఱగందన్ = ఆశ్చర్యపడునట్లుగా; ఆ = ఆ; కాలకంధరున్ = కరకంఠుని, శివుని; వరదునిన్ = శివుని; అంబికావరున్ = శివుని {అంబికావరుడు - పార్వతీదేవి భర్త, శివుడు}; గూర్చి = గురించి; తన = తనయొక్క; మేని = దేహము నందలి; కండలు = మాంసపు ముక్కలను; ఉద్ధండుడు = మిక్కిలి అదికుడైనవాడు; ఐ = అయ్యి; ఖండించి = ముక్కలు కోసి; అగ్నిన్ = అగ్నిలో; ఆహుతులుగాన్ = ఆహుతి అగునట్లుగా; అలరన్ = చక్కగా; వేల్చి = హోమముచేసి; దర్పకారాతి = శివుడు {దర్పకారాతి - దర్పక (మన్మథుని) ఆరాతి (శత్రువు), శివుడు}; ప్రత్యక్షంబు = ప్రత్యక్షము; కాకున్న = కాకపోయినను; జడియక = బెదిరిపోకుండ; సప్త = ఏడవ; వాసరమున్ = దినములు; అందున్ = అచ్చట; పూని = ప్రయత్నించి.
తత్ = ఆ; తీర్థమునన్ = పుణ్యనదిలో; కృత = చేసిన; స్నానుండు = స్నానముకలవాడు; అగుచున్ = ఐ; వెడలి = బయటకువచ్చి; మృత్యువు = మరణదేవత; కోఱన్ = కోర; నాన్ = వలె; వెలయునట్టి = ఉన్నట్టి; గండ్ర = పెద్ద; గొడ్డంటన్ = గొడ్డలితో; తన = తన యొక్క; మస్తకంబున = తలను; తునుముకొనగన్ = నరకుకొనుటకు; పూనినన్ = సిద్ధపడగా; ఆ = ఆ; అగ్ని = అగ్ని; కుండమునను = కుండములోనుండి.
భావము:- వృకాసురుడు బయలుదేరి కేదారతీర్థానికి వెళ్ళాడు. అక్కడ సాహసోపేతమైన నియమాలతో నీలకంఠుని, వరదుడిని, మహేశ్వరుడిని గురించి ఘోరతపస్సు చేసాడు. ఆ తీవ్రతపస్సు చూసి లోకాలన్నీ అచ్చెరువొందాయి. తన శరీరం లోని మాంసాన్ని ముక్కలు ముక్కలుగా ఖండించి అగ్నికి ఆహుతి కావించాడు. అప్పటికి కూడ మదనాంతకుడు పరమశివుడు ప్రత్యక్షం కాలేదు. వృకాసురుడు పట్టువదలక కేదారతీర్ధంలో స్నానం చేసి మృత్యుకోరవంటి భయంకరమైన గండ్రగొడ్డలితో తన తలని నఱకుకొనుటకు సిద్ధమయ్యాడు. అంతట ఆ అగ్నికుండంలో...
తెభా-10.2-1243-క.
అరుదుగ వెలువడి రుద్రుఁడు
గరుణ దలిర్పంగ వానికర మాత్మకరాం
బురుహమునఁ బట్టి "తెగువకుఁ
జొర వలవదు; మెచ్చు వచ్చె సుమహిత చరితా!
టీక:- అరుదుగా = అద్భుతముగా; వెలువడి = బయటకు వచ్చి; రుద్రుడు = శివుడు {రుద్రుడు - రౌద్ర రూపము కల వాడు, వ్యుత్పత్తి. రుద్ సాంసార దుఃఖం ద్రావయతి నాశయతీతి రుద్రః. సంసారదుఃఖమును నశింపజేయువాడు, శివుడు}; కరుణ = దయ; తలిర్పంగన్ = అతిశయింపగా; వాని = అతని; కరమున్ = చేతిని; ఆత్మ = తన యొక్క; కర = చేయి అనెడి; అంబురుహమునన్ = కమలముతో; పట్టి = పట్టుకొని; తెగువ = సాహసమున; కున్ = కు; చొరన్ = వెళ్ళ; వలవదు = వద్దు; మెచ్చు = మెచ్చుకొను; వచ్చెన్ = వచ్చెను; సుమహిత = మిక్కిలి మేలైన; చరితా = వర్తన కలవాడా.
భావము:- పరమశివుడు ఆ అగ్ని గుండంలో నుండి వెలువడి దయతో ప్రత్యక్షము అయ్యాడు. వృకాసురుని చేతిని పట్టుకుని, “సాహసించకు. నీ తపస్సుకు మెచ్చుకున్నాను.
తెభా-10.2-1244-క.
నీమదిఁ బొడమిన కోరిక
లేమైనను వేఁడు మిపుడ యిచ్చెద"ననినం
దా మనమున సంతసపడి
యా మనుజాశనుఁడు హరుపదాంబుజములకున్.
టీక:- నీ = నీ యొక్క్; మదిన్ = మనసు నందు; పొడమిన = కలిగిన; కోరికలు = కోరికలు; ఏమైనను = ఏలాంటిది ఐనను; వేడుము = కోరుకొనుము; ఇపుడ = ఇప్పుడే; ఇచ్చెదన్ = ప్రసాదించెదను; అనినన్ = అనగా; తాన్ = అతను; మనమునన్ = మనసు నందు; సంతసపడి = సంతోషించి; ఆ = ఆ యొక్క; మనుజాశనుడు = రాక్షసుడు; హరు = శివుని; పదా = పాదములు అను; అంబుజముల = పద్మముల; కున్ = కు.
భావము:- నీ మనసులో ఎట్టి కోరికలున్నా కోరుకో. వెంటనే నెరవేరుస్తాను.” అని శివుడు అనగా, వృకాసురుడు ఎంతో సంతోషపడి, శంకరుని పాదాలపై పడ్డాడు....
తెభా-10.2-1245-తే.
వందనం బాచరించి యో "యిందుమకుట!
ఫాలలోచన! వరద! మత్పాణితలము
నేను నెవ్వని తలమీఁద నిడిన వాఁడు
మస్తకము నూఱు వ్రయ్యలై మడియ నీవె! "
టీక:- వందనంబు = నమస్కారములు; ఆచరించి = చేసి; ఓ = ఓ; ఇందుమకుట = శివుడా {ఇందు మకుటుడు - చంద్రుడు తలపై ఉన్నవాడు, శివుడు}; ఫాలలోచన = శివుడా; వరద = శివుడా; మత్ = నా యొక్క; పాణితలమున్ = అరచేతిని; నేనున్ = నేను; ఎవ్వని = ఎవరి యొక్క; తల = తల; మీదన్ = పైన; ఇడినన్ = పెట్టినను; వాడు = వాడు; మస్తకము = తల; నూఱు = వంద (100); వ్రయ్యలు = ముక్కలు; ఐ = అయ్యి; మడియన్ = మరణించునట్లు; ఈవె = వరమిమ్ము.
భావము:- దానవుడు పరమశివుని పాదాలకు నమస్కరించి, “ఓ చంద్రమౌళీ! నుదుట కన్నుగల స్వామీ! నా చెయ్యి ఎవరి తల మీద పెడితే, వారు తల నూరుముక్కలు అయి చనిపోయేలా అనుగ్రహించు.”
తెభా-10.2-1246-క.
అని వేఁడిన నమ్మాటలు
విని మదనారాతి నవ్వి విబుధాహితు కో
రిన వరముఁ దడయ కిచ్చిన
దనుజుఁడు తద్వర పరీక్షఁ దాఁ జేయుటకున్.
టీక:- అని = అని; వేడినన్ = ప్రార్థించగా; ఆ = ఆ; మాటలున్ = మాటలను; విని = విని; మదనారాతి = శివుడు {మదనారాతి - మన్మథుని శత్రువు, శివుడు}; నవ్వి = నవ్వి; విబుధాహితు = రాక్షసుడు; కోరిన = కోరినట్టి; వరమున్ = వరమును; తడయక = ఆలస్యము చేయక; ఇచ్చినన్ = ఇవ్వగా; దనుజుడు = రాక్షసుడు; తత్ = ఆ యొక్క; వర = వరమును; పరీక్షన్ = పరీక్షించుట; తాన్ = తను; చేయుట = చేయుట; కున్ = కు.
భావము:- అలా అని ఆ రాక్షసుడు ప్రార్థించాడు. అది విని శివుడు చిరునవ్వు నవ్వుతూ అతడు కోరిన వరము వెంటనే ఇచ్చాడు. ఆ రాక్షసుడు పార్వతీపతి తనకు అనుగ్రహించిన వరాన్ని పరీక్షించాలనుకున్నాడు.
తెభా-10.2-1247-వ.
ఆ క్షణంబు వరదాన గర్వంబున నుద్వృత్తుండై కడంగి.
టీక:- ఆ = తత్; క్షణంబ = క్షణమే; వర = వరము; దాన = ఇవ్వబడిన; గర్వంబునన్ = గర్వముతో; ఉద్వృత్తుండు = హెచ్చినవాడు; ఐ = అయ్యి; కడంగి = ప్రయత్నించి.
భావము:- తత్క్షణమే వరగర్వంతోవాడు అహంకరించాడు. ఆ వరం పరీక్షించడానికి సిద్ధపడి ముందుకు వచ్చి.
తెభా-10.2-1248-క.
ఆ హరుమస్తకమునఁ గడు
సాహసమునఁ జేయి వెట్ట జడియక కదియ
"న్నోహో! తన మెచ్చులు దన
కాహా! పై వచ్చె"ననుచు నభవుఁడు భీతిన్.
టీక:- ఆ = ఆ; హరు = శివుని; మస్తకమునన్ = తలపైన; కడు = మిక్కిలి; సాహసమునన్ = తెగువతో; చేయి = చేయి; పెట్టన్ = పెట్టుటకు; జడియక = భయపడకుండ; కదియన్ = దగ్గరకు చేరగా; ఓహో = ఔరా; తన = తన యొక్క; మెచ్చులున్ = వరములు; తన = తన; కున్ = కు; ఆహా = అయ్యో; పైన్ = మీదకి; వచ్చెన్ = వచ్చినది; అనుచున్ = అంటు; అభవుడు = శివుడు; భీతిన్ = భయముతో.
భావము:- తన చేతిని పరమశివుడి తలమీద పెట్టడానికి ఆ రాక్షుసుడు తెగించాడు. “అయ్యయ్యో నేనిచ్చిన వరం నామీదకే అపాయం తెచ్చిపెట్టిందే” అని శివుడు భయపడి పరుగెత్తాడు.
తెభా-10.2-1249-క.
దనుజుఁడు దన వెనువెంటం
జనుదే ముల్లోకములను సంత్రాసముఁ గై
కొని పాఱ, సురలు మనములఁ
దనికిరి దానికిని బ్రతివిధానము లేమిన్.
టీక:- దనుజుడు = దానవుడు; తన = తనకు; వెనువెంటన్ = వెనుకనే; చనుదేన్ = వచ్చుచుండగా; ముల్లోకములను = ముల్లోకములను; సంత్రాసమున్ = భయమును పొందుట; కైకొని = చేపట్టి; పాఱన్ = పారిపోవ; సురలున్ = దేవతలు; మనములన్ = మనసు లందు; తనికిరి = తలకిరి, భయపడిరి; దాని = దాన; కిన్ = కి; ప్రతివిధానము = ప్రతీకారము; లేమిన్ = లేకపోవుటచేతను.
భావము:- వృకాసురుడు శివుడిని తరుముకుంటూ వెళ్ళాడు. ముల్లోకాలూ భీతిల్లాయి. మునులు దేవతలు కర్తవ్యం తెలియక భయకంపితులై తల్లడిల్లిపోయారు.
తెభా-10.2-1250-వ.
అట్లు చనిచని.
టీక:- అట్లు = ఆ విధముగా; చనిచని = వెళ్ళివెళ్ళి.
భావము:- శివుడు అలా పరగెత్తుకు వెళ్ళి......
తెభా-10.2-1251-సీ.
నిరుపమానందమై నిఖిల లోకములకు-
నవలయై యమృతపదాఖ్యఁ దనరి
దినకర చంద్ర దీధితులకుఁ జొరరాక-
సలలిత సహజ తేజమున వెలుఁగు
సమధికంబగు శుద్ధసత్త్వ గరిష్ఠమై-
కరమొప్ప యోగీంద్రగమ్య మగుచు
హరిపదధ్యాన పరాయణులైన త-
ద్దాసుల కలరు నివాస మగుచుఁ
తెభా-10.2-1251.1-తే.
బ్రవిమలానంత తేజోవిరాజమాన
దివ్యమణి హేమకలిత సందీప్త భవ్య
సౌధమండపతోరణ స్తంభ విపుల
గోపురాది భాసురము వైకుంఠపురము.
టీక:- నిరుపమ = సాటిలేని; ఆనందము = ఆనందముకలది; ఐ = అయ్యి; నిఖిల = ఎల్ల; లోకముల్ = లోకములకు; అవల = ఆవతలది; ఐ = అయ్యి; అమృతపద = మోక్షస్థానము అను; ఆఖ్యన్ = పేరుతో; తనరి = అతిశయించి; దినకర = సూర్యుని; చంద్ర = చంద్రుని; దీధితుల్ = కాంతుల; కున్ = కు; చొరన్ = ప్రవేశింపను; రాక = శక్యముకాక; సలలిత = మిక్కిలి చక్కటిదైన; సహజ = స్వయంసిద్ధ; తేజమునన్ = తేజస్సుచేత; వెలుగు = ప్రకాశించెడి; సమధిక = మిక్కిలి గొప్పది; అగు = ఐన; శుద్ధ = పరిశుద్ధమైన; సత్త్వ = సత్వగణములు; గరిష్ఠము = మిక్కిలి అధికముగాకలది; ఐ = అయ్యి; కరమున్ = మిక్కిలి; ఒప్పన్ = చక్కగానుండగా; యోగి = ఋషులకు; గమ్యము = పొందదగినది; అగుచున్ = ఔతు; హరి = కృష్ణుని; పద = పాదములందు; ధ్యాన = ధ్యానించుటందు; పరాయణులు = ఆసక్తులు; ఐన = అయినట్టి; తత్ = ఆ; దాసుల్ = భక్తుల; కున్ = కు; అలరు = చక్కటి; నివాసము = ఉనికిపట్టు; అగుచున్ = ఔతు; ప్రవిమల = మిక్కిలి స్వచ్ఛమైన; అనంత = అంతులేని.
తేజః = తేజస్సుచేత; విరాజమాన = విరాజిల్లుతున్న; దివ్య = గొప్ప; మణి = రత్నాలు; హేమ = బంగారము; కలిత = కూడి ఉన్నట్టి; సందీప్త = తేజరిల్లుచున్న; భవ్య = శ్లాఘనీయమైన; సౌధ = భవనము; మండప = మండపము; తోరణస్తంభ = బహిద్వార స్తంభములందు; విపుల = విస్తారమైన; గోపుర = గోపురములు; ఆదిన్ = మున్నగువానిచే; భాసురము = మిక్కిలి ప్రకాశించుచున్నది; వైకుంఠపురమున్ = వైకుంఠపురమును.
భావము:- వైకుంఠపురం చూసాడు. ఆ వైకుంఠాన్ని నిరుపమాన ఆనందనిలయము అమృతపదం, పరమపదం అని ప్రసిద్ధమై నిఖిలలోకాలకూ అవతల సూర్యచంద్ర కిరణాలుసైతం ప్రవేశించటానికి వీలులేని విధంగా ఉండి, మనోజ్ఞమైన సహజసిద్ధ ప్రకాశంతో విరాజిల్లుతూ ఉంటుంది. యోగులకూ భాగవతశ్రేష్ఠులకూ నివాసస్థలంగా అది ప్రకాశిస్తూ ఉంటుంది. మిక్కిలి నిర్మలమైన అనంత తేజస్సుతో విరాజిల్లుతూ ఉంటుంది. దివ్యమైన రత్నాలు, బంగారుమయమై ప్రకాశించే భవనాలు, మండపాలు, తోరణాలు, స్తంభాలు, విస్తారమైన గోపురాలుతో భాసిస్తూ ఉంటుంది ఆ వైకుంఠపురము.
తెభా-10.2-1252-వ.
కనుంగొని యమ్మహాస్థానంబు డాయంజనుటయు, నప్పుండరీ కాక్షుం డఖండవైభవంబునం గుండలీశ్వర భోగతల్పంబునం బరమానంద కందళితహృదయారవిందుం డై యిందిరానయన చకోరకంబుల నిజమందహాస సాంద్ర చంద్రికావితతిం దేల్చుచు, నార్తభక్తజన రక్షణంబు పనిగా మెలంగుచు, వివిధ వినోదంబులం దగిలి యుండియు, ఫాలలోచనుం డద్దనుజపాలునకుం దలంపక యిచ్చిన వరంబు దన తలమీఁదవచ్చినం గలంగి చనుదెంచుట తన దివ్యచిత్తంబున నెఱింగి, యక్కాలకంధరుని యవస్థ నివారింపం దలంచి యయ్యిందిరాదేవి తోడి వినోదంబు సాలించి యప్పుడు.
టీక:- కనుంగొని = చూసి; ఆ = ఆ దివ్యమైన; మహాస్థానంబున్ = గొప్పవైకుంఠమును; డాయన్ = దగ్గరకు; చనుటయున్ = వెళ్ళగా; ఆ = ఆ ప్రసిద్ధుడైన; పుండరీకాక్షుండు = విష్ణుమూర్తి; అఖండ = పరిపూర్ణమైన; వైభవంబునన్ = వైభవముతో; కుండలీశ్వర = ఆదిశేషుని {కుండలీశ్వరుడు - కుండలీ ఆకారము కలవాని (సర్పములకు) ప్రభువు, శేషుడు}; భోగ = దేహము అను; తల్పంబునన్ = పాన్పుపైన; పరమ = ఉత్కృష్టమైన; ఆనంద = ఆనందముచేత; కందళిత = వికసించిన; హృదయ = హృదయము అను; అరవిందుండు = పద్మము కలవాడు; ఐ = అయ్యి; ఇందిరా = లక్ష్మీదేవి యొక్క; నయన = కన్నులు అను; చకోరంబులన్ = చకోరపక్షులను; నిజ = తన; మందహాస = చిరునవ్వులు అనెడి; సాంద్ర = దట్టమైన; చంద్రికా = వెన్నెలల; వితతిన్ = సమూహము నందు; తేల్చుచున్ = ఆనందింపజేయుచు; ఆర్త = పీడితులైన; భక్త = భక్తులైన; జన = వారి; రక్షణంబు = కాపుటను; పనిగా = ముఖ్యమైనపనిగా; మెలంగుచున్ = వర్తించుచు; వివిధ = నానా విధములైన; వినోదంబులన్ = వేడుకలతో; తగిలి = ఆసక్తుడై; ఉండియున్ = ఉన్నప్పటికిని; ఫాలలోచనుండు = శివుడు; ఆ = ఆ యొక్క; దనుజపాలున = రాక్షసరాజున; కున్ = కు; తలంపక = యోచించకుండా; ఇచ్చిన = ప్రసాదించిన; వరంబున్ = వరము; తన = అతని, శివుని; తల = నెత్తి; మీదన్ = మీదికి; వచ్చినన్ = రాగా; కలంగి = కలతచెంది; చనుదెంచుట = వచ్చుట; తన = తన యొక్క; దివ్యచిత్తంబునన్ = దివ్యదృష్టితో; ఎఱింగి = తెలిసికొని; ఆ = ఆ; కాలకంధరుని = శివుని; అవస్థ = దుర్దశను; నివారింపన్ = తప్పించవలెనని; తలంచి = భావించి; ఆ = ఆ; ఇందిరాదేవి = లక్ష్మీదేవి; తోడి = తోటి; వినోదంబులన్ = వేడుకలు; చాలించి = నిలిపి; అప్పుడు = పిమ్మట.
భావము:- అలా దివ్యమైన వైకుంఠం ప్రవేశించిన శంకరుడు శ్రీమహావిష్ణువును దర్శించాడు. ఆ సమయంలో పుండరీకాక్షుడు అయిన శ్రీహరి మహా వైభవంతో ఆదిశేషుడిపై పవళించి ఉన్నాడు. తన మందహాసం అనే వెన్నెలతో లక్ష్మీదేవి కన్నులు అనే చకోరాలను అలరిస్తున్నాడు. ఈ విధంగా ఎన్నో వినోదాలలో తేలియాడుతూ ఉండి కూడ, పరమశివుడు ఆ రాక్షసుడికి వరము ప్రసాదించి, ఆపదలపాలైన విషయాన్ని విష్ణువు తన దివ్యదృష్టితో తెలుసుకున్నాడు. నీలకంఠునికి వాటిల్లిన ఉపద్రవాన్ని పోగొట్టాలని హరి నిశ్చయించుకుని, లక్ష్మీదేవితో సాగిస్తున్న వినోదాలను ఆపాడు.
తెభా-10.2-1253-సీ.
తాపింఛరుచితోడఁ ద్రస్తరించెడు మేనుఁ,-
బసిఁడిముంజియుఁ, దగు పట్టుగొడుగు,
ధవళాంశురుచి జన్నిదంబునుఁ, దిన్నని-
దండంబుఁ, జేతఁ గమండలువునుఁ,
బసుపుగోఁచియుఁ, జిన్ని పట్టెవర్ధనమును,-
రాజితంబైన మృగాజినంబుఁ,
దూలాడు సిగయును, వ్రేలుమాఱట గోఁచి,-
వేలిమిబొట్టును, వ్రేళ్ళ దర్భ,
తెభా-10.2-1253.1-తే.
దనర సందీప్త హవ్య వాహన సమాన
కాంతిఁ జెలువొంది, యద్భుత క్రమ మెలర్పఁ
జతురగతి నప్డు వటుక వేషంబు దాల్చి
వచ్చి యా నీచ దానవవరునిఁ జేరి.
టీక:- తాపింఛ = చీకటిమాను; రుచి = వన్నె; తోడన్ = తోటి; త్రస్తరించెడు = పరహాసమాడెడు; మేనున్ = శరీరము; పసిడి = బంగారు; ముంజియున్ = మొలతాడు; తగు = చక్కటి; పట్టుగొడుగు = పట్టుగొడుగు; ధవళా = చంద్రుని; అంశ = కిరణము; రుచిన్ = మెరుపు కల; జన్నిదంబునున్ = యజ్ఞోపవీతము; తిన్నని = వంకరలులోని; దండంబున్ = జపదండము; చేతన్ = చేతిలో; కమండలువును = కమండలము; పసుపు = పసుపు పచ్చని; గోచియున్ = గోచీ; చిన్ని = చిన్నదిగానున్న; పట్టెవర్ధనమును = నిలువు బొట్లు; రాజితంబు = ప్రకాశించుచున్నది; ఐన = అయినట్టి; మృగాజినంబు = కృష్ణాజినము; తూలాడు = ఊగుతున్న; సిగయును = పిలక; వ్రేలు = వేలాడుతున్న; మాఱుట = మారు,రెండో; గోచి = గోచి; వేలిమి = హోమాంగారపు; బొట్టును = బొట్టు; వ్రేళ్ళన్ = చేతివేళ్ళ యందు; దర్భ = దర్భలు; తనరన్ = ఒప్పగా.
సందీప్త = మిక్కిలి ప్రకాశించుచున్న; హవ్యవాహన = అగ్నిదేవునితో; సమాన = సమానమైన; కాంతిన్ = కాంతితో; చెలువొంది = అందగించి; అద్భుత = ఆశ్చర్యకరమైన; క్రమము = రీతి; ఎలర్పన్ = అతిశయించగా; చతుర = నేర్పుగర; గతిన్ = రీతితో; అప్డు = అప్పుడు; వటుక = బ్రహ్మచారి; వేషంబున్ = వేషమును; తాల్చి = ధరించి; వచ్చి = వచ్చి; ఆ = ఆ; నీచ = అధముడైన; దానవవరునిన్ = రాక్షసరాజు; చేరి = దగ్గరకువెళ్ళి.
భావము:- విష్ణువు వటువు వేషం ధరించాడు. చీకటిమాను వంటి నల్లని ఛాయ గల నెమ్మేనిపై చంద్రకిరణం లాంటి తెల్లని జందెపుపోగు, బంగారు మొలత్రాడు, పసుపువన్నె గోచీ ధరించాడు. దండ కమండలాలతో, పట్టెవర్ధనంతో, పట్టుగొడుగుతో, జింకచర్మంతో, హోమం బొట్టుతో, పిలక వ్రేలాడుతుండగా, వ్రేళ్ళ మధ్యన దర్భలతో అచ్చమైన బ్రహ్మచారి అయి ముచ్చటగా దానవుడిని సమీపించాడు. అలా పరమ అద్భుతంగా అగ్నిశిఖలా ప్రకాశిస్తూ ఉన్న ఆ బాల వటువు వేషంలో ఆ వృకాసురుని దగ్గరకు వెళ్ళాడు.
తెభా-10.2-1254-వ.
కైతవంబున నతనికి నమస్కరించి, మృదుమధుర భాషణంబుల ననునయించుచు, నయ్యసురవరున కిట్లను; “నివ్విధంబున మార్గపరిశ్రాంతుండవై యింత దూరంబేల చనుదెంచితి? సకల సౌఖ్య కారణంబైన యీ శరీరంబు నిరర్థకంబు సేసి వృథాయాసంబున దుఃఖపఱుపం దగునే? యియ్యెడం గొంతతడవు విశ్రమింపు; మీ ప్రయాసంబునకుఁ గతంబెయ్యది? కపటహృదయుండవు గాక నీ యధ్యవసాయం బెఱింగింపందగునేని నెఱింగింపు” మని మృదు మధురంబుగాఁ బలికిన నమ్మహాత్ముని సుధారసతుల్యంబు లయిన వాక్యంబులు విని సంతసిల్లి, యప్పిశితాశనుండు దన పూనినకార్యం బతని కెఱింగించిన.
టీక:- కైతవంబునన్ = కపటబుద్ధితో; అతని = అతని; కిన్ = కి; నమస్కరించి = నమస్కరించి; మృదు = మృదువైన; మధుర = తీయని; భాషణంబులన్ = మాటలతో; అనునయించుచున్ = ఊరడించుచు; ఆ = ఆ; అసుర = దానవ; వరున్ = ఉత్తమున; కున్ = కు; ఇట్లు = ఈ విధముగ; అనున్ = అనెను; ఇవ్విధంబునన్ = ఇలాగ; మార్గ = వీధులు పట్టుకొని; పరిశ్రాంతుండవు = బడలిక చెందిన వాడవు; ఐ = అయ్యి; ఇంత = ఇంత ఎక్కువ; దూరంబున్ = దూరము వరకు; ఏల = ఎందుకు; చనుదెంచితి = వచ్చావు; సకల = ఎల్ల; సౌఖ్య = సౌఖ్యములకు; కారణంబు = సాధనము; ఐన = అయినట్టి; ఈ = ఈ; శరీరంబున్ = దేహమును; నిరర్థకంబున్ = అర్థంలేనిది, వ్యర్థము; చేసి = చేసి; వృథా = అనవసరపు; ఆయాసంబునన్ = శ్రమచేత; దుఃఖపఱుపన్ = బాధపెట్టుట; తగునే = సరియైనదా, కాదు; ఈ = ఈ; ఎడన్ = చోటు నందు; కొంత = కొద్ది; తడవు = సేపు; విశ్రమింపుము = అలసట దీర్చుకొనుము; ఈ = ఈ; ప్రయాసంబు = కష్టపడుట; కున్ = కు {ప్రయాసంబు + కున్ – ప్రయాసంబునకున్, నుగాగమ సంధి}; కతంబు = కారణము; ఎయ్యది = ఏమిటి; కపట = కపటము గల; హృదయుండవు = మనసు కలవాడవు; కాక = కాకుండ; నీ = నీ యొక్క; అధ్యవసాయంబున్ = యత్నమును; ఎఱింగింపన్ = తెలుపుటకు; తగుదున్ = తగినవాడను; ఏని = ఐనచో; ఎఱింగింపుము = తెలుపుము; అని = అని; మృదు = మెత్తగా; మధురంబుగాన్ = ఇంపుగా; పలికినన్ = అడుగగా; ఆ = ఆ; మహాత్ముని = గొప్పవాని యొక్క; సుధారస = అమృతముతో; తుల్యంబులన్ = సరిపోలెడునవి; అయిన = ఐన; వాక్యంబులున్ = మాటలను; విని = విని; సంతసిల్లి = సంతోషించి; ఆ = ఆ; పిశితాశనుండు = దానవుడు {పిశితాశనుడు - పిశితము (మాంసము) అశనుండు (ఆహారముగా కలవాడు), రాక్షసుడు}; తన = తను; పూనిన = చేపట్టిన; కార్యంబున్ = పనిని; అతని = అతని; కిన్ = కి; ఎఱింగించినన్ = తెలుపగా.
భావము:- బ్రహ్మచారి వేషంలో వెళ్ళిన విష్ణువు, దానవుడు వృకాసురుడికి కపట నమస్కారం చేసాడు. తియ్యని మృదు భాషణాలతో రాక్షసునితో ఇలా స్వాంతన వచనాలు పలికాడు. “అన్నా! ఇంత అలసిపోతు ఎందుకింత దూరం వచ్చావు? ఏ సుఖాలకైనా మూలమైనది ఈ శరీరమే కదా. ఊరక దానిని ఇలా ఎందుకు దుఃఖపెడుతున్నావు? ఇక్కడ కొంతసేపు విశ్రాంతి తీసుకో. ఇంతటి నీ ప్రయాసకు కారణము ఏమిటి?” అని వాడిని ప్రశ్నించాడు. ఆ వటురూపి తీయనిమాటలకు సంతోషించి, ఆ రాక్షసుడు తాను తలపెట్టిన కార్యాన్ని వివరించాడు.
తెభా-10.2-1255-చ.
హరి దరహాస మొప్పఁ బిశితాశనుఁ గన్గొని పల్కె "దానవే
శ్వర! మును దక్షుశాపమునఁ జాలఁ బిశాచిప తౌట సూనృత
స్ఫురణము మాని సంతతము బొంకుచునుండు పురారిమాట నీ
వరయక వెంట నేఁగఁ దగ దాతని చేఁతలు మాకు వింతలే?
టీక:- హరి = కృష్ణుడు; దరహాసము = చిరునవ్వు {దరహాసము - చిరునవ్వు, మందస్మితము}; ఒప్పన్ = కనబడునట్లు {షష్టవిధహాసములు - 1స్మితము 2హసితము 3విహసితము 4ప్రహసితము 5అపహసితుము 6అతిహసితము}; పిశితాశనున్ = దానవుని; కన్గొని = చూసి; పల్కెన్ = చెప్పెను; దానవేశ్వరా = రాక్షసరాజా; మును = పూర్వము; దక్షు = దక్షుని యొక్క; శాపమునన్ = శాపమువలన; చాలన్ = మిక్కిలిగా; పిశాచపతి = పిశాచములకు రాజు; అగుటన్ = అగుటవలన; సూనృత = నిజము; స్ఫురణమున్ = చెప్పుటను; మాని = వదలిపెట్టి; సంతతము = ఎల్లప్పుడు; బొంకుచున్ = అసత్యములు చెప్పుతూ; ఉండున్ = ఉండును; పురారి = శివుని {పురారి - త్రిపుర సంహారుడు, శివుడు}; మాట = మాటలు; నీవు = నీవు; అరయక = విచారించకుండ; వెంటన్ = కూడా; ఏగన్ = వెళ్ళుటకు, పడగా; తగదు = సరియైన పని కాదు; ఆతని = అతని యొక్క; చేతలు = పనులు; మా = మా; కున్ = కు; వింతలే = ఆశ్చర్యకరములా, కాదు.
భావము:- విష్ణుమూర్తి మందహాసంచేస్తూ ఆ రాక్షసుడితో ఇలా అన్నాడు. “ఓ రాక్షసరాజ! మునుపు దక్షుడి శాపం వలన పిశాచాలకు అధిపతి అయ్యాడు. కనుక, శంకరుడు నిజాలు మానేసి అబద్ధాలే చెప్తున్నాడు. ఆయన గారి చేష్టలు మాకేమీ కొత్తకాదులే. శివుని విషయం తెలియక అతని వెంట అనవసరంగా పడుతున్నావు.
తెభా-10.2-1256-ఆ.
నిజము పలికె నేని నెఱిఁ దన తలమీఁద
నీ కరంబు మోపనీక తలఁగి
వచ్చునోటు! నితనివలనఁ బ్రత్యయమునఁ
దగుల నేమి గలదు దనుజవర్య!
టీక:- నిజము = సత్యమే; పలికెనేని = చెప్పి ఉండినచో; నెఱిన్ = యోగ్యముగా; తన = తన యొక్క; తల = తల; మీదన్ = పైన; నీ = నీ యొక్క్; కరంబున్ = చేతిని; మోపనీక = పెట్టనియ్యకుండ; తలగి = తప్పించుకొని; వచ్చునోటు = వస్తాడా ఏమిటి; ఇతని = ఈ శివుని; వలనన్ = వలన; ప్రత్యయమున్ = నమ్మకముతో; తగులన్ = అనుసరించినచో; ఏమి = ఏమి; మిగలదు = మిగలదు, ప్రయోజనము; దనుజ = రాక్షస; వర్య = శ్రేష్ఠుడా.
భావము:- దానవోత్తమా! పరమేశ్వరుడు సత్యం పలికేవాడే అయితే నీ చేయ్యి తన శిరస్సుకు తగలనీయకుండా భయంతో ఎందుకు పారిపోతాడు? ఇంతకీ శివుడి విషయంలో నమ్మదగినది ఏమైనా ఉన్నదా?
తెభా-10.2-1257-ఆ.
అశుచి యగుచు నతని నంటఁగఁ బని గాదు
కాలుఁ జేయిఁ గడిగి కడఁక వార్చి
యతనివెంట వేడ్క నరుగుదువే నీవు
నవల నంటఁ దగును నసురనాథ!
టీక:- అశుచి = అపరిశుభ్రుడవు; అగుచున్ = ఐ; అతనిన్ = అతనిని; అంటగన్ = ముట్టుకొనుట; పనికాదు = యుక్తము కాదు; కాలుచేయి = కాళ్ళు చేతులు; కడగి = కడుగుకొని; కడకన్ = పూని; వార్చి = ఆచమనముచేసి; అతని = ఆ శివుని; వెంటన్ = వెనుక; వేడ్కన్ = కుతూహలముతో; అరుగుదువేన్ = వెళ్ళినచో; నీవున్ = నీవు; అవలన్ = పిమ్మట; అంటన్ = ముట్టుకొన; తగును = వచ్చును; అసుర = రాక్షసుల; నాథ = రాజా;
భావము:- అదీగాక దైత్యేంద్రా! నీవు అశుచిగా ఉండి మహేశుడిని తాకడం తగదు. అందుచేత, వెళ్ళి కాళ్ళుచేతులూ కడుగుకుని, ఆచమనం చెయ్యి. అప్పుడు శివుడిని వెంబడించి అతడిని తాకావచ్చు, నీ సందేహం తీర్చుకోనూవచ్చు.
తెభా-10.2-1258-మ.
అతి దుశ్శంకలు మాని పొ"మ్మనిన దైత్యారాతి మాయా విమో
హితుఁడై విస్మృతి నొంది తామసముచే నేపారి వాఁ డాత్మ పా
ణితలంబుం దన నెత్తి మోపికొని తా నేలన్ వెసం గూలె వి
శ్రుతదంభోళిహతిన్ వడింబడు మహా క్షోణీధరంబో యనన్.
టీక:- అతి = మితిమీరిన; దుశ్శంకలు = అనవసర సందేహములు; మాని = వదలిపెట్టి; పొమ్ము = పొమ్ము; అనినన్ = అని చెప్పగా; దైత్యారాతి = విష్ణు; మాయా = మాయ చేత; విమోహితుడు = మోహమున పడినవాడు; ఐ = అయ్యి; విస్మృతిన్ = మరపులో; ఒంది = పడిపోయి; తామసము = తెలివితక్కువ; చేన్ = వలన; ఏపారి = అతిశయించి; వాడు = అతడు; ఆత్మ = తన; పాణితలంబున్ = అరచేతిని; తన = తన యొక్క; నెత్తిన్ = తలమీద; మోపికొని = పెట్టుకొని; తాన్ = తనే; నేలన్ = నేలమీద; వెసన్ = వడిగా; కూలెన్ = పడిపోయెను; విశ్రుత = ప్రసిద్ధమైన; దంభోళి = వజ్రాయుధము యొక్క; హతిన్ = దెబ్బతోటి; వడిన్ = శీఘ్రమే; పడు = పడిపోయెడి; మహా = పెద్ద; క్షోణీధరంబో = కొండేమో; అనన్ = అనునట్లుగా.
భావము:- అనవసరంగా లేనిపోని శంకలు పెట్టుకోకు. వెంటనే బయలుదేరు.” అంటూ దానవాంతకుడు అయిన విష్ణువు హెచ్చరించాడు. వృకాసురుడు విష్ణుమాయవలన తనను తాను మరచి, తామసంతో తన చేతిని తన నెత్తి మీదే పెట్టుకుని మరణించాడు. వృకాసురుడు ప్రసిద్ధమైన వజ్రాయుధం దెబ్బకు కూలిన మహా పర్వతంలా నేలకూలాడు.
తెభా-10.2-1259-వ.
అట్లు దన తల నూఱువ్రయ్యలై నేలం గూలిన యసురం గని యప్పుడు.
టీక:- అట్లు = అలా; తన = తన యొక్క; తల = తల; నూఱు = వంద (100); వ్రయ్యలు = ముక్కలు; ఐ = అయ్యి; నేలన్ = నేలమీద; కూలినన్ = పడిపోయిన; అసురన్ = దానవుని; కని = చూసి; అప్పుడు = అప్పుడు.
భావము:- అలా తన చెయ్యి తన నెత్తిన పెట్టుకోడం వలన, తల నూరు ముక్కలై నేలగూలిన వృకాసురుడిని చూసి దేవతలు, అప్పుడు....
తెభా-10.2-1260-క.
సుర లసురాంతకు మీఁదన్
వరమందారప్రసూన వర్షము లోలిం
గురిసిరి తుములంబై దివి
మొరసెన్ సురదుందుభిప్రముఖతూర్యంబుల్.
టీక:- సురలు = దేవతలు; అసురాంతకు = విష్ణుమూర్తి; మీదన్ = మీద; వర = శ్రేష్ఠములైన; మందార = మందార; ప్రసూన = పూల; వర్షములు = వానలు; ఓలిన్ = యోగ్యముగా; కురిసిరి = కురిపించిరి; తుములంబు = సందడిచేయునవి; ఐ = అయ్యి; దివిన్ = ఆకాశము నందు; మొరసెన్ = మోగినవి; సుర = దేవతా; దుందుభి = భేరీలు; ప్రముఖ = మున్నగు; తూర్యంబుల్ = వాయిద్యములు.
భావము:- దానవవైరి హరి మీద దేవతలు మందార పూల వాన కురిపించారు. ఆకాశంలో దేవ దుందుభులు మున్నగు దివ్య వాయిద్యాలు మ్రోగాయి.
తెభా-10.2-1261-క.
పాడిరి గంధర్వోత్తము
లాడిరి దివి నప్సరసలు నన్యోన్యములై
కూడిరి గ్రహములు భయముల
వీడిరి మునికోటు లంత విమలచరిత్రా!
టీక:- పాడిరి = పాటలు పాడారు; గంధర్వ = గంధర్వులలో; ఉత్తములు = ఉత్తములు; ఆడిరి = నాట్యములు చేసిరి; దివిన్ = మింటి యందు; అప్సరసలు = అప్సరసలు; అన్యోన్యములు = సహకరించుకొనువారు అయి; కూడిరి = కూడుకొనిరి; గ్రహములున్ = గ్రహములు; భయములన్ = భయములను; వీడిరి = వదలిరి; ముని = ముని; కోటులు = అందరు; అంతన్ = అప్పుడు; విమలచరిత్రా = పరీక్షిన్మహారాజా {విమలచరిత్రుడు - నిర్మలమైన నడవడి కలవాడు, పరీక్షిత్తు}.
భావము:- గంధర్వులు పాటలు పాడారు. అప్సరసలు సంతోషంతో నాట్యాలు చేశారు, ఆకాశంలో గ్రహాలన్నీ కూటములు కట్టాయి. మునుల భీతిని విడిచారు. అప్పుడు...
తెభా-10.2-1262-క.
మురహరుఁ డెల నవ్వొలయఁగఁ
బురుహరుఁ దగఁ జూచి పలికె "భూతేశ్వర! యీ
నరభోజనుండు నీ కి
త్తఱి నెగ్గొనరింపఁ దలఁచి తానే పొలిసెన్.
టీక:- మురహరుడు = విష్ణుమూర్తి {మురహరుడు - మురాసుర సంహారుడు, కృష్ణుడు}; ఎలనవ్వు = దరహాసములు; ఒలయగన్ = ఒలకబోస్తూ; పురహరున్ = శివుని {పురహరుడు - త్రిపుర సంహారుడు, శివుడు}; తగన్ = యుక్తముగ; చూచి = చూసి; పలికెన్ = చెప్పెను; భూతేశ్వర = శివా {భూతేశ్వరుడు - భూతనాథుడు, శివుడు}; ఈ = ఈ; నరభోజనుడు = రాక్షసుడు {నరభోజనుడు - నరులను భుజించువాడు, రాక్షసుడు}; నీ = నీ; కున్ = కు; ఈ = ఈ; తఱిన్ = సమయము నందు; ఎగ్గు = అపకారము; ఒనరింపన్ = చేయవలెనని; తలచి = భావించి; తానే = తనే; పొలిసెన్ = చనిపోయెను.
భావము:- మురాసురసంహారి శ్రీహరి చిరునవ్వుతో పరమ శివుడితో ఇలా అన్నాడు “భూతేశ్వరా! ఈ దానవుడు నీకు అపకారం తలపెట్టి తనకు తానే మరణించాడు.
తెభా-10.2-1263-వ.
అది యట్టిద కాదె! యిజ్జగంబున నధికుండయిన వానికి నపకారంబు గావించిన మానవునకు శుభంబు గలుగునే? యదియునుంగాక జగద్గురుండవగు నీ కవజ్ఞ దలంచు కష్టాత్ముండు వొలియుటం జెప్పనేల? యిట్టి దుష్టచిత్తుల కిట్టి వరంబులిచ్చుట కర్జంబు గా"దని యప్పురాంతకు వీడ్కొలిపిన, నతండు మురాంతకు ననేక విధంబుల నభినందించి నిజ మందిరంబునకుం జనియె"నని చెప్పి యిట్లనియె.
టీక:- అది = అట్టిపని; అట్టిద = అలాంటిదే; కాదె = కాదా; ఈ = ఈ; జగంబునన్ = లోకమునందు; అధికుండు = గొప్పవాడు; అయిన = ఐన; వాని = వాడి; కిన్ = కి; అపకారంబు = ఎగ్గు; కావించినన్ = చేసినచో; మానవున్ = మనిషి; కున్ = కి; శుభంబున్ = మేలులు; కలుగునే = చేకూరునా, చేకూరవు; అదియునున్ = అంతే; కాక = కాకుండ; జగత్ = విశ్వమునకే; గురుండవు = గొప్పవాడవు; అగు = ఐన; నీ = నీ; కున్ = కు; అవజ్ఞ = అపకారము; తలంచు = తలపెట్టు; కష్టాత్ముండు = నీచుడు; పొలియుటన్ = నశించుట; చెప్పనేల = చెప్పేదేముంది, తప్పదుకదా; ఇట్టి = ఇటువంటి; దుష్టచిత్తుల్ = దుర్మార్గుల; కున్ = కు; ఇట్టి = ఇటువంటి; వరంబులున్ = వరములను; ఇచ్చుట = ఇచ్చుట; కర్జంబు = కార్యము; కాదు = కాదు; అని = అని చెప్పి; ఆ = ఆ ప్రసిద్ధుడైన; పురాంతకున్ = శివుని; వీడ్కొలిపినన్ = పంపించగా; అతండు = అతను; మురాంతకున్ = విష్ణుదేవుని; కున్ = కి; అనేక = పెక్కు; విధంబులన్ = విధములుగా; అభినందించి = కొనియాడి; నిజ = తన; మందిరంబు = నివాసమున; కున్ = కు {మందిరంబు + కున్ – మందిరమునకున్, నుగాగమ సంధి}; చనియె = వెళ్ళపోయెను; అని = అని; చెప్పి = చెప్పి; ఇట్లు = ఈ విధముగ; అనియె = పలికెను.
భావము:- అలాగే అవుతుంది కదా. లోకంలో మహాత్ములకు కీడు చేసిన వాడికి శుభాలు దక్కవు కదా. అలాంటిది లోకేశ్వరుడవు అయిన నీకు అపకారం తలపెట్టిన దుష్టుడు చావక తప్పదు. ఇలాంటి దుర్మార్గులకు అలాంటి వరాలు ఇవ్వడం తగదు.” అని ఈ రీతిగా పలికిన విష్ణువు శంకరుడికి వీడ్కోలు చెప్పాడు. హరుడు హరిని అనేక విధాలుగా స్తుతిస్తూ తన నివాసానికి వెళ్ళిపోయాడు.” అని చెప్పి మరల ఇలా అన్నాడు.
తెభా-10.2-1264-క.
“మానవనాయక! యీ యా
ఖ్యానముఁ జదివినను వినిన ఘనపుణ్యులు ని
త్యానంద సౌఖ్యములఁ బెం
పూనుదు రటమీఁద ముక్తి నొందుదు రెలమిన్!”
టీక:- మానవనాయక = రాజా; ఈ = ఈ యొక్క; ఆఖ్యానమున్ = కథను; చదివినను = చదివినట్టి; వినినన్ = విన్నట్టి; ఘన = గొప్ప; పుణ్యులు = పుణ్యాత్ములు; నిత్య = శాశ్వతమైన; ఆనంద = ఆనందము; సౌఖ్యమున్ = సుఖములను; పెంపున్ = అధికముగా; ఊనుదురు = పొందుదురు, అనుభవించెదరు; అటమీద = అటుపిమ్మట; ముక్తిన్ = మోక్షమును; ఒందుదురు = పొందుతారు; ఎలమిన్ = వికాసముతో, సంతోషముతో.
భావము:- ఈ వృకాసుర వృత్తాంతం వినిన పుణ్యాత్ములు నిత్యం సుఖసంతోషాలతో జీవిస్తూ తుదకు మోక్షం పొందుతారు.
తెభా-10.2-1265-వ.
అని చెప్పి శుకయోగీంద్రుండు పరీక్షిన్నరేంద్రున కిట్లనియె.
టీక:- అని = అని; చెప్పి = చెప్పి; శుక = శుకుడు అను; యోగి = ఋషి; ఇంద్రుండు = ఉత్తముడు; పరీక్షిత్ = పరీక్షిత్తు అను; నరేంద్రు = మహారాజున; కున్ = కు {నరేంద్రు + కున్ – నరేంద్రునకున్, నుగాగమ సంధి}; ఇట్లు = ఈ విధముగా; అనియె = పలికెను.
భావము:- ఇలా ఈ ఉపాఖ్యానమునకు ఫలశ్రుతి చెప్పి శుకయోగీంద్రుడు పరీక్షిన్నరేంద్రుడితో ఇంకా ఇలా అన్నాడు.
తెభా-10.2-1266-క.
"జననాయక! యింకఁ బురా
తనవృత్తం బొకటి నీకుఁ దగ నెఱిఁగింతున్.
వినుము తపోమహిమలఁ జెం
దిన మునిజనములు సరస్వతీనది పొంతన్.
టీక:- జననాయక = రాజా; ఇంకన్ = ఇక; పురాతన = పూర్వకాలపు; వృత్తంబు = కథను; ఒకటి = ఒకటి; నీ = నీ; కున్ = కు; ఎఱిగింతున్ = తెలియజెప్పెదను; వినుము = వినుము; తపో = తపస్సుల {తపస్సులు - కాయిక వాచిక మానసిక తపస్సులు, మనోవాక్కాయకర్మలతో చేయునవి}; మహిమలన్ = గొప్ప ప్రభావములు; చెందిన = పొందినట్టి; ముని = ముని; జనములు = సమూహములు; సరస్వతీ = సరస్వతి అను; నది = నది; పొంతన్ = దగ్గర.
భావము:- “మహారాజా! నీకు ఇంకొక పురాతనగాథ చెబుతాను విను. పూర్వం తపోధనులైన మునులు ఎందరో సరస్వతీనదీ తీరంలో ఉండేవారు.