పోతన తెలుగు భాగవతము/దశమ స్కంధము (ద్వితీయాశ్వాసము)/వసుదేవుని గ్రతువు
వసుదేవుని గ్రతువు
| ←సకలరాజుల శిక్షించుట | తెలుగు భాగవతము (పోతన తెలుగు భాగవతము/దశమ స్కంధము (ద్వితీయాశ్వాసము)/వసుదేవుని గ్రతువు) రచయిత: పోతన |
మృతులైన సహోదరులఁదెచ్చుట→ |
తెభా-10.2-1115-చ.
బలవదరాతిమర్దనులఁ, బాండురనీలనిభప్రభాంగులం,
గలిత నిజాననాంబుజ వికాస జితాంచిత పూర్ణచంద్ర మం
డలులఁ, బరేశులన్, నరవిడంబనులం, గరుణాపయోధులన్,
విలసదలంకరిష్ణుల, నవీనసహిష్ణుల, రామకృష్ణులన్.
టీక:- బలవత్ = బలవంతులైన; ఆరాతి = శత్రువులను; మర్దనులన్ = శిక్షించువారిని; పాండుర = తెల్లదనము యొక్క; నీల = ఇంద్రనీలముతో; నిభా = సమాన మైన; ప్రభా = కాంతులు కల; అంగులన్ = దేహులను; కలిత = మనోజ్ఞమైన; నిజ = తమ; ఆనన = ముఖములు అను; అంబుజ = పద్మముల; వికాస = వికాసముచేత; జిత = జయింపబడిన; అంచిత = చక్కటి; పూర్ణ = నిండు; చంద్ర = చంద్ర; మండలులన్ = మండలనులు కలవారిని; పరేశులన్ = సర్వాతీత ప్రభులును; నర = మానవులు; విడంబనులన్ = వలె తోచువారిని; విలసత్ = మిక్కిలి చక్కగా; అలంకరిష్ణులన్ = అలంకరించుకొనువారిని; నవీన = నిత్యనూతన; సహిష్ణులన్ = సహనశీలురను; రామ = బలరాముడు; కృష్ణులన్ = కృష్ణుడులను.
భావము:- బలరామకృష్ణులు బలవంతులైన శత్రువుల్ని నిర్మూలించడంలో సమర్థులు, పూర్ణచంద్రుడి శోభను మించిన చక్కదనాల మోముల వారు, సర్వాతీత ప్రభులు, లీలామానుషవిగ్రహులు, కరుణాసాగరులు, అలంకార ప్రియులు. వారిలో బలరాముడు తెల్లని వాడు, కృష్ణుడు నల్లని వాడు.
తెభా-10.2-1116-వ.
సందర్శించు తలంపుల నందఱుఁ దమ హృదయారవిందంబులఁ బ్రేమంబు సందడిగొన నప్పుడు.
టీక:- సందర్శించు = చూడవలెనను; తలంపులన్ = కోరికతో; అందఱున్ = అందరు; తమ = వారి; హృదయ = మనస్సులు అను; అరవిందంబులన్ = పద్మములలో; ప్రేమంబున్ = ప్రీతి; సందడిగొననన్ = అతృత కలుగగా; అప్పుడు = అప్పుడు.
భావము:- ఆ రామకృష్ణులను సందర్శించాలనే కుతూహలం అందరి హృదయాలలో పొంగులువారుతుండేది. అలా అభిమానం ఉప్పొంగగా
తెభా-10.2-1117-ఉ.
ధీరమతిన్ ద్విత, త్రితక, దేవల, సాత్యవతేయ, కణ్వులున్,
నారద, గౌతమ, చ్యవన, నాకుజ, గార్గ్య, వసిష్ఠ, గాలవాం
గీరస, కశ్య, పాసిత, సుకీర్తి, మృకండుజ, కుంభసంభవాం
గీరులు, యాజ్ఞవల్క్య, మృగ, శృంగ, ముఖాఖిల తాపసోత్తముల్.
టీక:- ధీర = తాలిమిగల; మతిన్ = బుద్ధితో; ద్విత = ద్వితుడు; త్రితక = త్రితకుడు; దేవల = దేవలుడు; సాత్యవతేయ = వ్యాసుడు {సాత్యవతేయుడు - సత్యవతి కొడుకు (పరాశరుని వలన బాల్యమున కలిగినవాడు), వ్యాసుడు}; కణ్వులున్ = కణ్వు లు; నారద = నారదుడు; గౌతమ = గౌతముడు; చ్యవన = చ్యవనుడు; నాకుజ = వాల్మీకి {నాకుజుడు - నాకువు (పుట్ట)లో పుట్టినవాడు, వాల్మీకి}; గార్గ్య = గార్గ్యుడు; వసిష్ఠ = వసిష్ఠుడు; గాలవ = గాలవుడు; ఆంగీరస = బృహస్పతి {ఆంగీరసుడు - అంగిరసుని కొడుకు, బృహస్పతి}; కశ్యప = కశ్యపుడు; అసిత = అసితుడు; సుకీర్తి = సుకీర్తి; మృకండుజ = మార్కండేయుడు {మృకండుజుడు - మృకండమహర్షి కొడుకు, మార్కండేయుడు}; కుంభసంభవ = అగస్త్యుడు {కుంభసంభవుడు - కుంభమున పుట్టినవాడు, అగస్త్యుడు}; అంగీరులు = అంగిరుడు; యాజ్ఞవల్క్య = యాజ్ఞవల్క్య; మృగ = మృగుడు; శృంగ = శృంగుడు; ముఖ = మొదలగు; అఖిల = ఎల్ల; తాపస = ముని; ఉత్తముల్ = శ్రేష్ఠులు.
భావము:- ద్వితుడు, త్రితుడు, దేవలుడు, వ్యాసుడు, కణ్వుడు, నారదుడు, గౌతముడు, చ్యవనుడు, వాల్మీకి, గార్గ్యుడు, వసిష్టుడు, గాలవుడు, అంగిరసుడు, కశ్యపుడు, అసితుడు, మార్కండేయుడు, అగస్త్యుడు, యాజ్ఞవల్క్యుడు, మృగుడు, శృంగుడు, అంగీరులు మొదలైన సకల తాపస శ్రేష్ఠులు ద్వారకానగరానికి కృష్ణ సందర్శనార్థం విచ్చేసారు.
తెభా-10.2-1118-వ.
చనుదెంచినం గృష్ణుండు వారలకుఁ బ్రత్యుత్థానంబు సేసి వందనంబు లాచరించి వివిధార్చనలు గావించి యిట్లనియె.
టీక:- చనుదెంచినన్ = రాగా; కృష్ణుండు = కృష్ణుడు; వారల = వారి; కున్ = కి; ప్రత్యుత్థానంబు = లేచి ఎదురువెళ్ళుట; చేసి = చేసి; వందనంబులు = నమస్కారములు; ఆచరించి = చేసి; వివిధ = నానావిధములైన; అర్చనలు = పూజలు; కావించి = చేసి; ఇట్లు = ఈ విధముగ; అనియె = పలికెను.
భావము:- వచ్చిన ఆ మునీశ్వరులకు శ్రీకృష్ణుడు ఎదురేగి, నమస్కారాలు చేసి, యథావిధిగా పూజించి వారితో ఇలా అన్నాడు.
తెభా-10.2-1119-సీ.
"సన్మునీశ్వరులార! జన్మభాక్కులమైన-
మాకు నిచ్చోట సమ్మతిని దేవ
నికరదుష్ప్రాపులు నిరుపమయోగీంద్రు-
లైన మీ దర్శనం బబ్బెఁ గాదె
ధృతి మందభాగ్యు లింద్రియపరతంత్రులు-
నైన మూఢాత్ముల కనఘులార!
భవదీయ దర్శన, స్పర్శన, చింతన,-
పాదార్చనలు దుర్లభంబు లయ్యు
తెభా-10.2-1119.1-తే.
నేఁడు మాకిట సులభమై నెగడెఁ గాదె!
జగతిపైఁ దీర్థభూతులు సాధుమతులు
మిమ్ము దర్శించుటయు చాలు నెమ్మితోడ
వేఱ తీర్థంబు లవనిపై వెదక నేల?
టీక:- సత్ = ప్రసిద్ధులైన; ముని = ముని; ఈశ్వరులారా = శ్రేష్ఠులు; జన్మభాక్కులము = జన్మలను పొందువారము; ఐన = అయిన; మా = మా; కున్ = కు; ఇచ్చోట = ఇక్కడ; సమ్మతిని = మంచి బుద్ధితో; దేవ = దేవతల; నికర = సమూహములకును; దుష్ప్రాపులు = పొంద దుష్కరమైనవారు; నిరుపమ = సాటిలేని; యోగి = మును; ఇంద్రులు = శ్రేష్ఠులు; ఐన = అయినట్టి; మీ = మీ యొక్క; దర్శనంబు = దర్శనము; అబ్బెన్ = లభించినది; కాదె = కాదా, అవును; ధృతిన్ = తాలిమితో; మందభాగ్యులు = అదృష్ఠహీనులు; ఇంద్రియ = ఇంద్రియ వ్యాపారములలో; పరతంత్రులు = లాలసకలవారు; ఐన = అయిన; మూఢాత్ముల్ = తెలివిమాలినవారి; కున్ = కు; అనఘులారా = పుణ్యువంతులు; భవదీయ = మీ యొక్క; దర్శన = దర్శించ గలుగుట; స్పర్శన = పరిచయము; చింతన = ధ్యానము; పాదార్చనలు = సేవించుటలు; దుర్లభంబులు = అందుట కష్టసాధ్యములు; అయ్యున్ = అయినప్పటికి.
నేడు = ఇవాళ; మా = మా; కున్ = కు; ఇటన్ = ఇక్కట; సులభము = సుళువుగా అందినవి; ఐ = అయ్యి; నెగడెన్ = వెలసెను; కాదె = కదా; జగతి = భూమండలము; పైన్ = మీద; తీర్థభూతులు = పుణ్యతీర్థ స్వరూపులు; సాధుమతులు = సత్వగుణ స్వభావులు; మిమ్మున్ = మిమ్ములను; దర్శించుటయున్ = దర్శించుట మాత్రమే; చాలున్ = సరిపోవును; నెమ్మి = ప్రీతి; తోడన్ = తోటి; వేఱ = ఇతరమైన; తీర్థంబుల్ = పుణ్యతీర్థములకై; అవని = భూమండలము; పైన్ = మీద; వెదుకన్ = వెతకబోవుట; ఏల = ఎందులకు.
భావము:- “మహామునిశ్రేష్ఠులారా! దేవతలకు సైతం లభించని మీ వంటి పరమ యోగీశ్వరుల దర్శనం మానవమాతృలైన మాకు ఇక్కడ లభించింది. దురదృష్టవంతులకు ఇంద్రియలోలురకు మూఢులకు మీవంటి పుణ్యాత్ముల దర్శనం, స్పర్శనం, చింతనమూ, పాదార్చనమూ దుర్లభ్యములు. అయినా ఇక్కడ మాకు అవి అతి సులభంగా ప్రాప్తించాయి. ఈ లోకంలో సాధువులు పవిత్ర తీర్థాల వంటి వారు. మిమ్మల్ని దర్శించటయే చాలు. వేరే పుణ్యతీర్ధాలు వెదకవలసిన అవసరం లేదు.
తెభా-10.2-1120-వ.
అదియునుం గాక, యుదకమయంబులైన తీర్థంబులును; మృచ్ఛిలామయంబు లైన దేవగణంబులును; దీర్థదేవతారూపంబులు గాకుండుట లే; దయిననవి చిరకాల సేవనార్చనలంగాని పావనంబు సేయవు; సత్పురుషులు దర్శనమాత్రంబునం బావనంబు సేయుదు" రని వెండియు.
టీక:- అదియునున్ = అంతే; కాక = కాకుండా; ఉదకమయంబులు = నీళ్ళతో నిండినవి; ఐన = అయినట్టి; తీర్థంబులును = పుణ్యక్షేత్రములు; మృత్ = మట్టి; శిలా = రాయి; మయంబులు = రూపములు; ఐన = అయినట్టి; దేవ = దేవతా విగ్రహముల; గణంబులును = సమూహములు; తీర్థ = పుణ్య మార్గములు; దేవతా = ఆయా దేవతల; రూపంబులున్ = స్వరూపాలు; కాకుండుట = కాదనుట; లేదు = వీలుకాదు; అయినన్ = అయినప్పటికి; అవి = అవి; చిరకాల = చాలా కాలము పాటు; సేవన = సేవించుటలు; అర్చనలన్ = పూజించుటలువలన; కాని = తప్పించి; పావనంబు = పవిత్రముగా; చేయవు = చేయలేవు; సత్పురుషులు = పూజ్యపురుషులు; దర్శన = దర్శించుకొన్న; మాత్రంబునన్ = మాత్రముచేతనే; పావనంబు = పవిత్రముగా; చేయుదురు = చేసెదరు; అని = అని పలికి; వెండియున్ = ఇంకను.
భావము:- అంతేకాకుండా, తీర్ధాలూ నీళ్ళతో నిండి ఉంటాయి; దేవతా ప్రతిమలు మట్టిచేత, రాతిచేత చేయబడి ఉంటాయి; అవి కూడా పరమ పవిత్రాలే అయినా వాటిని చాలాకాలం సేవించి పూజిస్తే కాని ఫలితం చేకూరదు. కానీ సత్పురుషులు తమ దర్శనం మాత్రం చేతనే పావనం చేస్తారు.
తెభా-10.2-1121-సీ.
"ఆదిత్య, చంద్రాగ్ని, మేదినీ, తారాంబు-
మారుతాకాశ, వాఙ్మనము లోలిఁ
బరికింపఁ దత్తదుపాసనంబులఁ బవి-
త్రములుసేయఁగ సమర్థములు గావు;
సకలార్థగోచరజ్ఞానంబు గల మహా-
త్మకులు దారు ముహూర్తమాత్ర సేవఁ
జేసి పావనములు సేయుదు; రదియు న-
ట్లుండె ధాతుత్రయ యుక్తమైన
తెభా-10.2-1121.1-తే.
కాయమం దాత్మబుద్ధియుఁ, గామినీ కు
మారులందు స్వకీయాభిమానములునుఁ,
దివిరి జలమునఁ దీర్థబుద్ధియునుఁ జేయు
నట్టి మూఢుండు పశుమార్గుఁ డనఁగఁ బరఁగు."
టీక:- ఆదిత్య = సూర్యుడు; చంద్ర = చంద్రుడు; అగ్ని = అగ్నిహోత్రుడు; మేదినీ = భూదేవి; తార = ధ్రువాది నక్షత్రములు; అంబు = జలము, వరుణుడు; మారుత = వాయువు; ఆకాశ = ఆకాశము, స్వర్గము; వాక్ = వాక్కు; మనములు = మనస్సులు; పరికింపన్ = తరచిచూసినచో; తత్తత్ = ఆయా; ఉపాసనంబులన్ = సేవించుటలు చేత; పవిత్రములు = పావనములుగా; చేయగన్ = చేయుటకు; సమర్థములు = చాలినవి; కావు = కావు; సకల = సమస్తమైన; అర్థ = విషయములను; గోచర = తోపింపజేయునట్టి; జ్ఞానంబున్ = తెలివి; కల = కలిగిన; మహా = గొప్ప; ఆత్మకులు = మనస్సులు కలవారు; తారు = మీరు; ముహూర్తమాత్ర = ముహూర్తముపాటు; సేవన్ = సేవమాత్రము; చేసి = చేసిన; పావనములు = పవిత్రులుగా; చేయుదురు = చేస్తారు; అదియునున్ = దానిని; అట్లు = అలా; ఉండె = ఉండనిండు; ధాతుత్రయ = వాతపిత్తశ్లేష్మములతో; యుక్తము = కూడినది; ఐన = అయిన.
కాయమున్ = దేహమున; అందున్ = అందు; ఆత్మ = తానే అను; బుద్ధియున్ = తలపు; కామినీ = భార్య; కుమారుల్ = సంతానము; అందున్ = ఎడల; స్వకీయ = నాది అను; అభిమానములునున్ = మమతలు; తివిరి = పూని; జలమునన్ = నదీజలములందు; తీర్థ = తీర్థము, పవిత్రకరము; బుద్ధియునున్ = అను తలపు; చేయునట్టి = భావించెడి; మూఢుండు = మూర్ఖుడు; పశు = జంతువు వంటి; మార్గుడు = నడవడికకలవాడు; అనగన్ = అనగా; పరగున్ = ప్రసిద్ధుడు.
భావము:- తరచిచూస్తే, సూర్యచంద్రులు, భూమి, నక్షత్రాలు నీరు, గాలి, ఆకాశములను పూజించినా, అవి మానవుడిని పవిత్రం చేయలేవు. సమస్త విషయాలూ తెలిసిన విజ్ఞానులైన మహాత్ములు ముహుర్తమాత్రం సేవచేతనే మానవులను పవిత్రం చేస్తారు. వాటి మాటకేం గాని. వాతపిత్తశ్లేష్మ అనే త్రిధాతువుల మయమైన శరీరాన్ని ఆత్మ అనుకోవడం; భార్యాపుత్రులు ఆత్మీయులు అని భావించడం; సాధారణ నీటి వనరుని పుణ్యతీర్ధ మని భావించడం మూర్ఖుల లక్షణం. అట్టి మూర్ఖుడిని పశుమార్గంలో ప్రవర్తించేవా డని చెప్పవచ్చు.”
తెభా-10.2-1122-వ.
అని యివ్విధంబునం గృష్ణుం డాడిన సాభిప్రాయంబు లగు వాక్యంబులు విని; య మ్మునీంద్రులు విభ్రాంతహృదయులై యూరకుండి, ముహూర్తమాత్రంబున క మ్మహాత్ము ననుగ్రహంబు వడసి, మందస్మితముఖులై, య ప్పుండురీకాక్షున కి ట్లనిరి “దేవా! నేమునుం దత్త్వవిదుత్తము లయిన బ్రహ్మరుద్రాదులును, భవదీయ మాయావిమోహితులమై యుందుము; నిగూఢం బయిన నీ యిచ్ఛ చేత మమ్ము ననుగ్రహించితివి; భవదీయ చరిత్రంబులు విచిత్రంబు; లి మ్మేదిని యొక్కటి యయ్యును బహురూపంబులఁ గానంబడు విధంబున నీవును మొదలఁ గారణరూపంబున నేకం బయ్యును ననేక రూపంబులు గైకొని, జగదుత్పత్తి స్థితి లయంబులకు హేతుభూతంబునా నద్భుత కర్మంబులం దగిలి, లీలావతారంబులు గైకొని, దుష్టజన నిగ్రహంబును, శిష్టజన రక్షణంబును గావించు చుందు; వదియునుంగాక వర్ణాశ్రమధర్మంబు లంగీకరించి, పురుషరూపంబున వేదమార్గంబు విదితంబు సేసిన బ్రహ్మరూపివి; తపస్స్వాధ్యాయ నియమంబులచేత నీ హృదయంబు పరిశుద్ధంబు; గావున బ్రహ్మస్వరూపంబులైన వేదంబు లందు వ్యక్తావ్యక్త స్వరూపంబు లేర్పడఁగా నుందువు; కావున బ్రాహ్మణకులంబు నెల్ల బ్రహ్మకులాగ్రణివై రక్షించిన మహానుభావుండవు; మాయా జవనికాంతరితుండవైన నిన్నును నీ భూపాలవర్గంబును, నేమును దర్శింపం గంటిమి; మా జన్మ విద్యా తపో మహిమలు సఫలంబు లయ్యె; నీకు నమస్కరించెద” మని బహువిధంబులఁ గృష్ణు నభినందించి, య మ్మురాంతకుఁ జేత నామంత్రణంబులు వడసి తమతమ నివాసంబులకుం బోవందలంచు నవసరంబున.
టీక:- అని = అని; ఈ = ఈ; విధంబునన్ = విధముగా; కృష్ణుండు = కృష్ణుడు; ఆడిన = పలికినట్టి; సాభిప్రాయంబులు = అర్థవంతము లైనవి; అగు = ఐన; వాక్యంబులున్ = మాటలను; విని = విని; ఆ = ఆ; ముని = ఋషి; ఇంద్రులు = ఉత్తములు; విభ్రాంత = విస్మయముతో కూడిన; హృదయులు = మనస్సులు కలవారు; ఐ = అయ్యి; ఊరకుండి = మౌనముగా ఉండి; ముహూర్త = కొద్ది సమయము; మాత్రంబునన్ = పాటున; కున్ = కు; ఆ = ఆ; మహాత్ము = గొప్పవాని; అనుగ్రహంబున్ = అనుగ్రహమును; పడసి = పొంది; మందస్మిత = చిరునవ్వులతో కూడిన; ముఖులు = ముఖములు కలవారు; ఐ = అయ్యి; ఆ = ఆ; పుండరీకాక్షున్ = కృష్ణుని; కిన్ = తో; ఇట్లు = ఈ విధముగ; అనిరి = మాట్లాడిరి; దేవా = భగవంతుడా; నేమునున్ = మేమూ; తత్వ = తత్వమును; విదుత్ = తెలిసినవారిలో; ఉత్తములు = శ్రేష్ఠులు; అయిన = ఐనట్టి; బ్రహ్మ = బ్రహ్మదేవుడు; రుద్ర = శివుడు; ఆదులునున్ = మొదలగువారును; భవదీయ = నీ యొక్క; మాయా = మాయ వలన; విమోహితులము = మిక్కిలి మోహము నొందిన వారము; ఐ = అయ్యి; ఉందుము = ఉంటాము; నిగూఢంబు = తెలియరానిది; అయిన = ఐనట్టి; నీ = నీ యొక్క; ఇచ్ఛ = తలపు; చేతన్ = చేత; మమ్మున్ = మమ్ములను; అనుగ్రహించితివి = మన్నించితివి; భవదీయ = నీ యొక్క; చరిత్రంబులు = వృత్తాంతములు; విచిత్రంబులు = అద్భుతంబులు; ఈ = ఈ; మేదినిన్ = భూమి {భూమి యొక్కటి - మన్ను ఒకటే ఐన కుండలు అనేకములు ఐనట్లు అను తత్వవిచారసూత్రము సూచన}; ఒక్కటి = ఒకటే; అయ్యునున్ = అయినప్పటికి; బహు = పెక్కు; రూపంబులన్ = రూపములతో; కానంబడు = కనబడెడి; విధంబునన్ = విధముగనే; నీవును = నీవు కూడ; మొదలన్ = ముఖ్యముగా; కారణ = మూలకారణభూత {మూల కారణభూతము - అవ్యక్త మహతత్తవాది కార్యములకు కారణమైన పరబ్రహ్మము సూచన}; రూపంబునన్ = రూపముతో; ఏకము = అద్వితీయము {ఏకము - సజాతీయ విజాతీయ స్వ పర భేదరహితమైనది, రెండవది లేనిది, అద్వితీయము}; అయ్యునున్ = అయినప్పటికిని {ఏకానైకము - శ్రు. ఏకోదేవా బహుధాని విష్టః.}; అనేక = పెక్కు; రూపంబులున్ = స్వరూపములను; కైకొని = చేపట్టి; జగత్ = భువనములకు; ఉత్పత్తి = సృష్టి, బ్రహ్మ; స్థితి = స్థితి, విష్ణు; లయంబుల్ = లయముల, మహేశ్వర; కున్ = కు; హేతుభూతంబున్ = కారణభూతమైనది; నాన్ = అనగా ప్రసిద్ధమై; అద్భుత = అద్భుతమైన; కర్మంబులన్ = కార్యము లందు; తగిలి = లగ్నమై; లీలా = విలాస; అవతారంబులున్ = అవతారములను; కైకొని = గ్రహించి; దుష్ట = దుర్మార్గులైన; జన = వారి; నిగ్రహంబును = శిక్షించుట; శిష్ట = మంచి; జన = వారిని; రక్షణంబునున్ = కాపాడుట; కావించుచుందువు = చేస్తుంటావు; అదియునున్ = అంతే; కాక = కాకుండా; వర్ణ = చాతుర్వర్ణ {చతుర్వర్ణములు - 1బ్రాహ్మణ 2క్షత్రియ 3వైశ్య 4శూద్ర}; ఆశ్రమ = చతురాశ్రమ {చతురాశ్రములు - 1బ్రహ్మచర్యము 2గార్హస్థము 3వానప్రస్థము 4సన్యాసము}; ధర్మంబులున్ = ధర్మములను; అంగీకరించి = చేపట్టి; పురుష = మానవ; రూపంబునన్ = రూపములతో; వేద = వేదము లందు చెప్పబడిన; మార్గంబున్ = ధర్మమార్గములు; విదితంబు = తెలియబరచుట; చేసిన = చేసినట్టి; బ్రహ్మ = పరబ్రహ్మ; రూపివి = స్వరూపమవు; తపస్ = తపస్సులు; స్వాధ్యాయ = వేదాధ్యయనములు; నియమంబులు = వ్రతములు; చేతన్ = చేత; ఈ = ఈ యొక్క; హృదయంబున్ = హృదయము; పరిశుద్ధంబున్ = నిర్మలములు; కావునన్ = కాబట్టి; బ్రహ్మ = పరబ్రహ్మ; స్వరూపంబులు = ఆకారములు; ఐన = అయినట్టి; వేదంబుల్ = వేదముల; అందున్ = లో; వ్యక్తావ్యకత = తెలిసీ తెలియని; స్వరూపంబులన్ = రూపములలో; ఏర్పడగన్ = తోచుచు; ఉందువు = ఉంటావు; కావునన్ = కాబట్టి; బ్రాహ్మణ = బ్రాహ్మణ; కులంబున్ = వర్ణస్థులను; ఎల్లన్ = అందరిని; బ్రహ్మకుల = బ్రాహ్మణ కులమునకు; అగ్రణివి = ముఖ్యుడవు; ఐ = అయ్యి; రక్షించిన = కాపాడిన; మహానుభావుండవు = గొప్ప మహిమ కలవాడవు; మాయా = మాయ (ప్రకృతి) అను; జవనికాంతరితుండవు = తెర వెనుక సూత్రధారివి {జవని కాంతరితుండవు – తెర వెనుక నుండి ఆడించెడి వాడు}; ఐన = అయిన; నిన్నున్ = నిన్ను; ఈ = ఈ; భూపాల = రాజుల; వర్గంబునున్ = సమూహమును; నేమునున్ = మేము; దర్శింపంగంటిమి = చూడగలిగితిమి; మా = మా యొక్క; జన్మ = పుట్టుక; విద్యా = విద్యలు; తపః = తపస్సులు; మహిమలున్ = సామర్థ్యములు; సఫలంబులు = ధన్యమును; అయ్యెన్ = అయినవి; నీకున్ = నీకు; నమస్కరించెదము = నమస్కరింతుము; అని = అని; బహు = పెక్కు; విధంబులన్ = రకములుగా; కృష్ణున్ = కృష్ణుని; అభినందించి = శ్లాఘించి; ఆ = ఆ దివ్యమైన; మురాంతకున్ = కృష్ణుని; చేతన్ = వలన; ఆమంత్రణంబు = అనుజ్ఞ; పడసి = పొంది; తమతమ = వారివారి; నివాసంబుల్ = గృహముల; కున్ = కు; పోవన్ = వెళ్ళిపోవలెను అని; తలంచున్ = అనుకొనెడి; అవసరంబునన్ = సమయము నందు.
భావము:- ఈలాగున, శ్రీకృష్ణుడు భావగర్భితంగా పలికిన మాటలు విని ఆ మునిశ్రేష్ఠులు విస్మయ హృదయులై, క్షణకాలం మౌనం వహించారు. వెనువెంటనే శ్రీకృష్ణుడి అనుగ్రహం పొంది, చిరునవ్వు ముఖాలతో ఆయనతో ఇలా అన్నారు. “దేవా! మేము, ఉత్తమ తత్వవేత్త లైన బ్రహ్మరుద్రాదులు నీ మాయకు లోబడి ఉన్నాము. నిగూఢమైన నీ అభీష్టం మేరకు మమ్ము అనుగ్రహించావు. నీ చరిత్రము మిక్కిలి విచిత్రమైనది. ఈ భూమి ఒక్కటే అయ్యూ అనేక రూపాలతో ఎలా కనపడుతుందో అలా నీవు ఒక్కడివే అయినా అనేక రూపాలతో సృష్టిస్థితిలయాలు అనే అద్భుతకార్యాన్ని చేపట్టి, లీలావతారాలు ఎత్తి, దుష్టజనశిక్షణం శిష్టజనరక్షణం చేస్తూ ఉంటావు. అంతే కాకుండా, నీవు వర్ణాశ్రమధర్మాలను అంగీకరించి విరాట్పురుషరూపంతో వేదమార్గాన్ని స్పష్టం చేసిన బ్రహ్మస్వరూపుడవు. తపస్స్వాధ్యాయ నియమాల చేత పరిశుద్ధం అయినది నీ హృదయం. అందుకనే బ్రహ్మస్వరూపాలైన వేదాల్లో వ్యక్తావ్యక్తమైన ఆకారంతో ఉంటున్నావు. కనుకనే, బ్రాహ్మణకులాన్నిరక్షించిన బ్రహ్మణ్యమూర్తివి; మహానుభావుడవు; మాయ అనే తెరచాటున ఉన్న నిన్ను ఈ రాజలోకమూ మేమూ దర్శించ గలిగాము; మా జన్మమూ, మా విద్యా, మా తపోమహిమా సార్ధకమయ్యాయి; నీకు నమస్కరిస్తున్నాము.” అని మునీంద్రులు బహు విధాల శ్రీకృష్ణుడిని ప్రశంసించి ఆయన వద్ద వీడ్కోలు పొంది తమతమ నివాసాలకు బయలుదేరు సమయంలో.
తెభా-10.2-1123-సీ.
అ మ్మునీశ్వరులకు నానకదుందుభి-
యతిభక్తి వందనం బాచరించి
"తాపసోత్తములార! ధర్మతత్త్వజ్ఞులు-
మన్నించి వినుఁడు నా విన్నపంబు
సత్కర్మ వితతిచే సంచితకర్మ చ-
యంబు వాపెడు నుపాయంబు నాకు
ఘన దయామతిఁ జెప్పుఁ" డనిన న మ్మునివరుల్‌-
భూవరుల్ విన వసుదేవుఁ జూచి
తెభా-10.2-1123.1-తే.
యెలమిఁ బలికిరి "నిఖిల యజ్ఞేశుఁ డైన
కమలలోచనుఁ గూర్చి యాగములు సేయు;
కర్మమునఁ బాయు నెట్టి దుష్కర్మ మైన;
నిదియె ధర్మంబు గాఁగ నీ మదిఁ దలంపు.
టీక:- ఆ = ఆ; ముని = ఋషి; ఈశ్వరుల్ = ఉత్తములు; కున్ = కు; ఆనకదుందుభి = వసుదేవుడు {ఆనకదుందుభి - జననకాలమునందు దివ్యమైన ఆనక (తప్పెటలు మద్దెల) దుందుభి (భేరీ)లు మోగినవాడు, వసుదేవుడు}; అతి = మిక్కిలి; భక్తిన్ = భక్తితో; వందనంబున్ = నమస్కారములు; ఆచరించి = చేసి; తాపస = ఋషి; ఉత్తములారా = ఉత్తములారా; ధర్మతత్వజ్ఞులు = ధర్మస్వరూప మెరిగిన వారు; మన్నించి = అనుగ్రహించి; వినుడు = వినండి; నా = నా యొక్క {ఆగామి ప్రారబ్ధ సంచిత}; విన్నపంబున్ = మనవిని; సత్ = ఉత్తమములైన; కర్మ = యాగాది క్రియల; వితతి = సమూహము; చేన్ = చేత; సంచిత = జన్మజన్మల కూడిన; కర్మ = కర్మల ప్రభావముల; చయంబు = సమూహములు; వాపెడు = తొలగెడి; ఉపాయంబు = ఉపాయము; నా = నా; కున్ = కు; ఘన = గొప్ప; దయా = కృప గల; మతిన్ = మనస్సుతో; చెప్పుడు = చెప్పండి; అనినన్ = అనగా; ఆ = ఆ; ముని = ఋషి; వరుల్ = ఉత్తములు; భూవరుల్ = రాజులు; వినన్ = వినుచుండగా; వసుదేవున్ = వసుదేవుడుని; చూచి = ఉద్దేశించి.
ఎలమిన్ = ప్రీతితో; పలికిరి = చెప్పిరి; నిఖిల = సమస్తమైన; యజ్ఞ = యాగములకు; ఈశుడు = ప్రభువు; ఐన = అయిన; కమలలోచనున్ = విష్ణుమూర్తిని; గూర్చి = గురించి; యాగములు = యజ్ఞములు; చేయు = చేసెడి; కర్మమునన్ = కార్యములచేత; పాయున్ = తొలగును; ఎట్టి = ఎటువంటి; దుష్కర్మము = పాపము; ఐనన్ = అయినను; ఇదియె = ఇదే; ధర్మంబు = యుక్తమైన పని; కాగన్ = అయినట్లు; నీ = నీ; మదిన్ = మనస్సునందు; తలంపు = తలచుము.
భావము:- వసుదేవుడు ఆ మహర్షులకు నమస్కారం చేసి, “ఋషివరులారా! మీరు ధర్మతత్వజ్ఞులు. క్షమించి నా మనవి ఆలకించండి. సత్కర్మల ద్వారా పూర్వజన్మ కర్మలను పోగొట్టుకునే ఉపాయం నాకు దయతో తెలియ జెప్పండి.” అని ప్రార్థించాడు. అప్పుడా మునీశ్వరులు రాజులు అందరూ వింటూండగా వసుదేవునితో ఇలా అన్నారు. “ఈ శ్రీకృష్ణుడు సమస్త యజ్ఞాలకూ అధీశ్వరుడు; ఈ పుండరీకాక్షుడి గురించి చేసే యాగం వలన ఎలాంటి దుష్కర్మమైనా తొలగిపోతుంది. దీన్నే ధర్మంగా గ్రహించు.
తెభా-10.2-1124-వ.
అదియునుం గాక.
టీక:- అదియునున్ = అంతే; కాక = కాకుండా.
భావము:- అంతేకాక.....
తెభా-10.2-1125-క.
దేవర్షి పితృ ఋణంబులు
భూవర! మఖ వేదపాఠ పుత్రులచేతన్
వావిరి నీఁగని పురుషుఁడు
పోవు నధోలోకమునకుఁ బుణ్యచ్యుతుఁడై.
టీక:- దేవ = దేవతల {ఋణత్రయము - 1దేవఋణము 2ఋషిఋణము 3పితౄఋణము}; ఋషి = ఋషుల; పితృ = పితృదేవతల; ఋణంబులున్ = ఋణములు; భూవర = రాజా; మఖ = యజ్ఞములు; వేదపాఠ = వేదములు చదువుట; పుత్రుల = కొడుకులను కనుట; చేతన్ = వలన; వావిరిన్ = క్రమముగా; ఈగని = తీర్చని; పురుషుడు = మానవుడు; పోవున్ = పోవును; అధోలోకమున = నరకమున; కున్ = కు; పుణ్య = చేసిన పుణ్యములు; చ్యుతుడు = జారిపోయిన వాడు; ఐ = అయ్యి.
భావము:- ఓ వసుదేవా! యజ్ఞాలు చేసి దేవతలఋణం; వేదాధ్యయనం చేసి ఋషిఋణం; పుత్రుని వలన పితృఋణం తీర్చుకోవాలి; ఇలా ఈ ఋణత్రయాన్ని తీర్చలేని మానవుడు పుణ్యాలకు దూరమై అధోలోకానికి పోతాడు.
తెభా-10.2-1126-వ.
అట్లగుటం జేసి నీవును.
టీక:- అట్లు = ఆ విధముగా; అగుటన్ = అగుట; చేసి = వలన; నీవును = నీవుకూడ.
భావము:- అందువల్ల…….
తెభా-10.2-1127-క.
వరతనయాధ్యయనంబులఁ
దరియించితి ఋణయుగంబుఁ; దడయక ధరణీ
వర! దేవ ఋణము సవనా
చరణుఁడవై యీఁగు టొప్పు సమ్మతితోడన్"
టీక:- వర = ఉత్తములైన; తనయా = పుత్రులను కనుట; అధ్యయనంబులన్ = వేదము చదువుటలచేత; తరియించితి = దాటితివి, తీర్చితివి; ఋణయుగంబున్ = ఋణములు రెంటిని; తడయకన్ = ఆలస్యము చేయకుండ; ధరణీవర = రాజశ్రేష్ఠా; దేవఋణమున్ = దేవఋణమును; సవన = యాగమును; ఆచరణుడవు = చేసినవాడవు; ఐ = అయ్యి; ఈగుటన్ = తీర్చుకొనుట; ఒప్పు = తగినది; సమ్మతి = ఇష్టము; తోడన్ = తోటి.
భావము:- ఓ వసుదేవ మహారాజా! నీవు ఉత్తములు అయిన పుత్రుని మూలంగా పితృఋణం తీర్చుకున్నావు. వేదము చదువుట వలన ఋషిఋణము తీర్చుకున్నావు. ఇలా రెండు ఋణాలు తీర్చావు. ఇంక ఉచితమైన పని, యజ్ఞం చేసి దేవఋణాన్ని తీర్చుకోవడం.”
తెభా-10.2-1128-క.
అనవుడు న వ్వసుదేవుఁడు
మునివరులకు ననియె వినయమున "మీరలు సె
ప్పిన యట్లు మఖము సేసెద
దినకరనిభులార! మీరు దీర్పఁగవలయున్!"
టీక:- అనవుడన్ = అని చెప్పగా; ఆ = ఆ; వసుదేవుడున్ = వసుదేవుడు; ముని = ఋషి; వరుల్ = ఉత్తముల; కున్ = కు; అనియె = చెప్పెను; వినయమునన్ = వినయముతో; మీరలు = మీరు; చెప్పిన = చెప్పిన; అట్ల = ఆ విధముగానే; మఖము = యాగమును; చేసెదన్ = చేస్తాను; దినకర = సూర్యుని; నిభులారా = సరిపోలిన వారలూ; మీరున్ = మీరు; తీర్పగవలయున్ = చక్కబరచవలెను.
భావము:- ఈవిధంగా వివరించిన మహర్షులు మాటలు విని, వసుదేవుడు వారితో ఇలా అన్నాడు. “తేజోనిధులైన ఓ మహర్షులారా! మీరు ఉపదేశించిన ప్రకారం యాగం చేస్తాను. దానిని మీరే ఋత్విజులై జరిపించాలి. అని వినయంగా వారికి మనవి చేసాడు.
తెభా-10.2-1129-వ.
అని యభ్యర్థించి య మ్మునీంద్రుల యాజకులంగా వరించి, య ప్పుణ్యతీర్థోపాంతంబున మహేంద్రామితవైభవంబున, నష్టాదశ భార్యాసమేతుండై దీక్షఁ గైకొని, యమ్మహాధ్వరంబు వేదోపదిష్ట విధిం బరిసమాప్తించి, ఋత్విఙ్నికాయంబుల బహుదక్షిణలం దనిపి, భార్యాసమేతుండై యవభృథస్నానం బాచరించి, వివిధ రత్నమణి మయభూషణ విచిత్రాంబర సురభి సుమానులేపనంబులు ధరించి, నిఖిల భూదేవ ముని బంధు రాజలోకంబుల నుచిత సత్కారంబులఁ బ్రీతులం గావించిన వారును గృష్ణానుమతి నాత్మనివాసంబులకుం జని; రందు.
టీక:- అని = అని; అభ్యర్థించి = వేడుకొని; ఆ = ఆ; ముని = ఋషి; ఇంద్రులన్ = ఉత్తములను; యాజకులన్ = యజ్ఞము చేయించు వారిగ; వరించి = ఎన్నుకొని; ఆ = ఆ; పుణ్యతీర్థ = పుణ్యవంత మైన నదీ; ఉపాంతంబునన్ = తీరము నందు; మహేంద్ర = మహేంద్రుని; అమిత = మీరిన; వైభవంబునన్ = వైభవముతో; అష్టాదశ = పద్దెనిమిదిమంది (18); భార్యా = భార్యలతో; సమేతుండు = కూడినవాడి; ఐ = అయ్యి; దీక్షన్ = యజ్ఞము చేయు నిష్ఠను; కైకొని = చేపట్టి; ఆ = ఆ; మహా = గొప్ప; అధ్వరంబు = యజ్ఞమును; వేదః = వేదములందు; ఉపదిష్ట = ఉపదేశింపబడిన; విధిన్ = విధముగా; పరిసమాప్తించి = సంపూర్తి చేయించి; ఋత్విక్ = యాజ్ఞికుల; నికాయంబులన్ = సమూహములను; బహు = పెక్కు; దక్షిణలన్ = దక్షిణలతో; తనిపి = తృప్తిపరచి; భార్యా = భార్యలతో; సమేతుండు = కూడినవాడు; ఐ = అయ్యి; అవబృథస్నానంబు = అవబృథస్నానమును; ఆచరించి = చేసి; వివిధ = నానా విధములైన; రత్న = రత్నాలు; మణి = మణులు; మయ = పొదిగిన; భూషణ = ఆభరణములు; విచిత్ర = మిక్కిలి చిత్రవర్ణముల; అంబర = బట్టలు; సురభి = సువాసనలు కల; సుమా = పూలు; అనులేపనంబులున్ = మైపూతలు; ధరించి = ధరించి; నిఖిల = ఎల్ల; భూదేవ = విప్రుల; ముని = ఋషుల; బంధు = బంధువుల; రాజ = రాజుల; లోకంబులను = సమూహములను; ఉచిత = తగినట్టి; సత్కారంబులన్ = మర్యాదలతో; ప్రీతులన్ = సంతోషించినవారినిగా; కావించినన్ = చేసినచో; వారును = వారు; కృష్ణా = కృష్ణుని యొక్క; అనుమతిన్ = అనుజ్ఞ పొంది; ఆత్మ = తమ; నివాసంబుల్ = గృహముల; కున్ = కు; చనిరి = వెళ్ళిపోయిరి; అందున్ = అక్కడ.
భావము:- వసుదేవుడు ఆ మునీంద్రులను ఋత్విక్కులుగా ఎంచుకుని, శ్యమంతపంచకతీర్థం సమీపంలో దేవేంద్రుడిని మించిన వైభవంతో భార్యలు పద్దెనిమిది మందితో సమేతంగా యాగదీక్షను గైకొన్నాడు. ఆ యజ్ఞాన్ని శాస్త్రప్రకారం పూర్తిచేసాడు. ఋత్విక్కులను అనేక దక్షిణలతో సంతృప్తి పరిచాడు. భార్యలతో కలిసి అవభృథస్నానం చేసాడు. పిమ్మట, వివిధ మణిమయ భూషణాలు, నూతనవస్త్రాలు, పరిమళభరితమైన పూలదండలు, మనోహరమైన మైపూతలు ధరించాడు. బ్రాహ్మణులనూ మునులనూ బంధువులనూ రాజసమూహాన్నీ సముచిత సత్కారాలతో సంతోషింప చేసాడు. వారు కూడా శ్రీకృష్ణుడి అనుమతి తీసుకొని తమతమ నివాసాలకు తిరిగి వెళ్ళారు. అప్పుడు....
తెభా-10.2-1130-ఉ.
ఆ తఱి నుగ్రసేన వసుధాధిప, పంకజనాభ, ముష్టికా
రాతులు దమ్ము నర్థి మధురప్రియభాషల నిల్వ వేఁడినం
గౌతుక మాత్మ నివ్వటిలఁగా వసియించిరి గోపగోపికా
వ్రాతముతోడ నచ్చట ధరావర! నందయశోద లిమ్ములన్.
టీక:- ఆ = ఆ; తఱిన్ = సమయము నందు; ఉగ్రసేన = ఉగ్రసేన; వసుధాధిప = మహారాజు; పంకజనాభ = కృష్ణుని; ముష్టికారాతులున్ = బలరాములు; తమ్మున్ = వారిని; అర్థిన్ = ప్రీతితో; మధుర = ఇంపైన; ప్రియ = ప్రియమైన; భాషలన్ = మాటలతో; నిల్వన్ = ఆగమని; వేడినన్ = కోరగా; కౌతుకము = కుతూహలము; ఆత్మన్ = మనసు లందు; నివ్వటిలగా = కలుగగా; వసియించిరి = ఉన్నారు; గోప = గోపకుల; గోపికా = గోపికల; వ్రాతము = సమూహముల; తోడన్ = తోటి; అచ్చటన్ = అక్కడ; ధరావర = రాజా; నంద = నందుడు; యశోదలు = యశోదేవి; ఇమ్ములన్ = సుఖముగా.
భావము:- ఆ తరుణంలో, ఉగ్రసేన మహారాజు బలరామ కృష్ణులూ తియ్యని మాటలతో ఉండమని మరీ మరీ వేడారు. వారి మాట మన్నించి నందుడు యశోదా గోపగోపికలతోసహా కొన్నాళ్ళుపాటు తృప్తిగా అక్కడే ఉన్నారు.
తెభా-10.2-1131-క.
హరినయముల హరి ప్రియముల
హరిమధురాలాపములను హరికథల మనో
హరలీలఁ దగిలి నందుఁడు
నిరుపమగతి నచట మూఁడు నెల లుండె నృపా!
టీక:- హరి = కృష్ణుని; నయములన్ = అందములను; హరి = కృష్ణుని; ప్రియములన్ = స్నేహములు; హరి = కృష్ణుని; మధుర = తియ్యని; ఆలాపంబులన్ = మాటలను; హరి = కృష్ణుని; కథలన్ = వృత్తాంతములను; మనోహర = మనోజ్ఞమైన; లీలన్ = విధముగ; తగిలి = ఆసక్తుడై; నందుడు = నందుడు; నిరుపమ = సాటిలేని; గతిన్ = విధముగ; అచటన్ = అక్కడ; మూడు = మూడు (3); నెలలున్ = నెలలు; ఉండెన్ = వసించెను; నృపా = రాజా.
భావము:- ఓ పరీక్షిన్మహారాజా! ఆ విధంగా శ్రీకృష్ణుని మంచితనాన్నీ, మర్యాదనూ, మాటల మాధుర్యాన్నీ, హరి మనోహరమైన లీలావిలాసాలు వింటూ నందుడు మూడునెలలు అక్కడనే ఉన్నాడు.
తెభా-10.2-1132-చ.
జలరుహలోచనాది యదుసత్తము లందఱు నన్నిభంగులం
గలిత విభూషణాంబర నికాయము లిచ్చి బహూకరించి వీ
డ్కొలిపిన నందముఖ్యులు ముకుందపదాబ్జ మరందపాన స
ల్లలిత నిజాత్మ షట్పదములన్ మరలించుచు నెట్టకేలకున్.
టీక:- జలరుహలోచన = కృష్ణుడు; ఆది = మున్నగు; యదు = యదువంశపు; సత్తములు = శ్రేష్ఠులు; అందఱున్ = ఎల్లవారును; అన్ని = సర్వ; భంగులన్ = విధములుగా; కలిత = చక్కటి; విభూషణ = ఆభరణములు; అంబర = వస్త్రములు; నికాయములు = సమూహములు; ఇచ్చి = ఇచ్చి; బహూకరించి = సన్మానించి; వీడ్కొలిపినన్ = సెలవియ్యగా; నంద = నందుడు; ముఖ్యులు = మొదలైనవారు; ముకుంద = కృష్ణుని; పద = పాదములు అను; అబ్జ = పద్మముల; మరంద = మకరందమును; పాన = తాగుటచేత; సత్ = మిక్కిలి; లలిత = మనోజ్ఞములైన; నిజ = తమ; ఆత్మ = మనస్సులు అను; షట్పదములన్ = తుమ్మెదలను; మరలించుచున్ = తిప్పుకొనుచు; ఎట్టకేలకున్ = బహుప్రయాసలతో.
భావము:- తరువాత పద్మాక్షుడు శ్రీకృష్ణుడు తక్కిన యాదవ ప్రముఖులు అందరు నందుడికి అతడి పరివారానికి తగిన ఆభరణాలు వస్త్రాలు సర్వం బహుకరించి వీడ్కోలు పలికారు. ముకుందుని చరణారవింద మకరంద పానంతో మత్తిల్లిన చిత్తాలనే తుమ్మెదలను బలవంతంగా మరలించుకుని నందుడు మొదలైనవారు ప్రయాణం సాగించారు.
తెభా-10.2-1133-వ.
చనిచని.
టీక:- చనిచని = వెళ్తువెళ్తు.
భావము:- అలా ప్రయాణమైన నందాదులు....
తెభా-10.2-1134-ఆ.
మరలి మరలి "కృష్ణ! మాధవ! గోవింద!
పద్మనాభ! భక్త పారిజాత!
దేవదేవ!" యనుచుఁ దివిరి చూచుచు మధు
రాభిముఖులు నగుచు నరిగి రంత.
టీక:- మరలి మరలి = మళ్లీ మళ్లీ వెనుదిరిగి; కృష్ణ = కృష్ణుడ; మాధవ = మాధవుడ; గోవింద = గోవిందుడ; పద్మనాభ = పద్మనాభుడు; భక్త = భక్తులకు; పారిజాత = కల్పవృక్షము; దేవదేవ = దేవతలకే దేవుడా; అనుచున్ = అని నామాలు తలచుచు; తివిరి = పూని; చూచుచున్ = చూస్తూ; మధుర = మధురాపట్టణము; అభిముఖులున్ = వైపు పోవు వారు; అగుచున్ = ఔతు; అరిగిరి = వెళ్ళిపోయిరి; అంతన్ = అంతట;
భావము:- కృష్ణ! మాధవ! గోవింద! పద్మనాభ! భక్తపారిజాతమా! దేవాధిదేవా! అనుకుంటూ శ్రీకృష్ణనామాలు జపిస్తూ మాటిమాటికీ వెనుతిరిగి చూస్తూ, పోలేక పోలేక నందుడూ అతని అనుచరులూ మధురానగరం వైపు సాగిపోయారు.
తెభా-10.2-1135-క.
క్రమమున నచ్చటఁ బ్రావృ
ట్సమయం బగుటయును బంధుజన యాదవ వ
ర్గము లోలిఁ గొలువ సురగణ
నమితులు బలకృష్ణు లాత్మనగరంబునకున్.
టీక:- క్రమమునన్ = వరుసగా; అచ్చట = అక్కడ; ప్రావృట్సమయంబు = వర్షాకాలము; అగుటయునున్ = రాగా; బంధు = బంధువుల; జన = సమూహములు; యాదవ = యాదవుల; వర్గములు = సమూహములు; ఓలిన్ = క్రమముగా; కొలువన్ = సేవించుచుండగా; సుర = దేవతల; గణ = సమూహములచే; నమితులు = నమస్కరింపబడువారు; బల = బలరాముడు; కృష్ణులు = కృష్ణుడులు; ఆత్మ = తన; నగరంబున = పట్టణమున; కున్ = కు.
భావము:- ఇలా శ్యమంతకపంచకంలో ఉండగా వర్షాకాలం వచ్చింది. బంధువులు పరివారం సేవిస్తూ ఉండగా, దేవతలచే సైతము కొలువబడువారు అయిన బలరామకృష్ణులు తమ ద్వారకానగరం చేరుకున్నారు.
తెభా-10.2-1136-వ.
వచ్చి సుఖంబుండు నంత.
టీక:- వచ్చి = వచ్చి; సుఖంబున్ = సుఖముగా; ఉండున్ = ఉండిన; అంతన్ = పిమ్మట.
భావము:- అంతట అందరూ ద్వారక చేరి సుఖంగా కాలం గడుపుతున్న సమయంలో....