పోతన తెలుగు భాగవతము/దశమ స్కంధము (ద్వితీయాశ్వాసము)/మృతులైన సహోదరులఁదెచ్చుట
మృతులైన సహోదరులఁదెచ్చుట
| ←వసుదేవుని గ్రతువు | తెలుగు భాగవతము (పోతన తెలుగు భాగవతము/దశమ స్కంధము (ద్వితీయాశ్వాసము)/మృతులైన సహోదరులఁదెచ్చుట) రచయిత: పోతన |
సుభద్రా పరిణయంబు→ |
తెభా-10.2-1137-సీ.
అవనీశ! యొక్కనాఁ డానకదుందుఖి-
భార్య పద్మాక్షుండు బలుఁడుఁ దొల్లి
శరధిలోఁ జొచ్చిన గురుతనూభవునిని-
మరలంగఁ దెచ్చిన మహిమ లెల్ల
జనములు దమలోన సన్నుతుల్ సేయంగ-
విని తన సుతులు దుర్వృత్తుఁడైన
కంసుచే నిహతులై కాలునిపురి నున్న-
వారి నందఱఁ జూడఁ గోరి కృష్ణ
తెభా-10.2-1137.1-తే.
బలులకడ కేగి కన్నుల బాష్పకణము
లొలుక "నో రామ! రామ! నిత్యోన్నతాత్మ!
పరమపావనమూర్తి! యో మురవిభేది!
యిందిరానాథ! యోగీశ్వరేశ! కృష్ణ!
టీక:- అవనీశ = రాజా; ఒక్క = ఒకానొక; నాడు = రోజు; ఆనకదుందుభిభార్య = దేవకీదేవి {ఆనకదుందుభిభార్య - వసుదేవుని భార్య, దేవకి}; పద్మాక్షుండు = కృష్ణుడు; బలుడున్ = బలరాముడు; తొల్లి = మునుపు; శరధి = సముద్రమునందు; చొచ్చినన్ = మునిగిపోయిన; గురు = గురువు యొక్క; తనూభవునిని = పుత్రుని; మరలన్ = తిరిగి; తెచ్చిన = తీసుకువచ్చిన; మహిమలున్ = మహిమలను; ఎల్లన్ = అన్నిటిని; జనములు = ప్రజలు; తమలోన = వారిలోవారు; సన్నుతుల్ = స్తోత్రములు; చేయంగన్ = చేస్తుండగా; విని = విని; తన = తన యొక్క; సుతులు = పుత్రులు; దుర్వృత్తుడు = దుర్మార్గుడు; ఐన = అయిన; కంసు = కంసుని; చేన్ = చేత; నిహతులు = చంపబడినవారు; ఐ = అయ్యి; కాలుని = యముని; పురిన్ = పట్టణమున; ఉన్న = ఉన్నట్టి; వారిన్ = వారిని; అందఱన్ = అందరిని; చూడన్ = చూడవలెనని; కోరి = అపేక్షించి; కృష్ణ = కృష్ణుడు; బలులు = బలరాముడు ల; కడ = వద్ద; కున్ = కు; ఏగి = వెళ్ళి.
కన్నులన్ = కన్ను లమ్మట; బాష్ప = కన్నీటి; కణములు = బిందువులు; ఒలుకన్ = కారుతుండగా; ఓ = ఓయీ; రామ = బలరాముడ; రామ = బలరాముడ; నిత్య = శాశ్వతమైన; ఉన్నత = గొప్ప; ఆత్మ = మనసు కలవాడా; పరమ = మిక్కిలి; పావన = పుణ్య; మూర్తి = స్వరూపుడా; ఓ = ఓయీ; మురవిభేది = కృష్ణా {మురవిభేది - మురాసురుని సంహరించినవాడు, కృష్ణుడు}; ఇందిరానాథ = కృష్ణా {ఇందిరానాథుడు - లక్ష్మీపతి, విష్ణువు}; యోగీశ్వరేశ = కృష్ణా {యోగీశ్వరేశుడు - ముని ఉత్తముల ప్రభువు, విష్ణువు}; కృష్ణ = కృష్ణా {కృష్ణుడు - నల్లనివాడు, భక్తులను ఆకర్షించువాడు}.
భావము:- ఇంతక్రితం బలరామకృష్ణులు సముద్రంలో పడిపోయిన తమ గురుపుత్రుడిని మళ్ళీ తెచ్చి ఇచ్చిన విషయం ప్రజలు కథలు కథలుగా చెప్పుకుంటూ ఉండగా, వసుదేవుడి భార్య దేవకీదేవి విన్నది. కంసునిచేత వధింపబడి యముని సదనంలో ఉన్న తన బిడ్డలను చూడాలని అమె మనసులో కోరిక బలపడింది. అమె బలరామ కృష్ణుల దగ్గరకు వెళ్ళి కన్నీరు కారుస్తూ “ఓ రామా! ఓ కృష్ణా! పరమోన్నతాత్ములారా! పరమ పావన మూర్తులారా! మురాసుర సంహారీ! శ్రీపతి! యోగీశ్వరేశ్వర!” అంటూ వారిని పలువిధాలుగా ప్రస్తుతించింది.
తెభా-10.2-1138-క.
ముర కంస చైద్య పౌండ్రక
నరక జరాతనయ యవన నరనాయకులన్
దురితాత్ములఁ బొరిగొని భూ
భర ముడిపిన యట్టి మేటిబలులు దలంపన్.
టీక:- ముర = మురాసురుడు; కంస = కంసుడు; చైద్య = చైద్యుడు; పౌండ్రక = పౌండ్రకుడు; నరక = నరకుడు; జరాతనయ = జరాసంధుడు; యవన = యవనుడు; నరనాయకులన్ = రాజులను; దురితాత్ములన్ = పాపాత్ములను; పొరిగొని = చంపి; భూ = భూమిమీది; భారమున్ = భారమును; ఉడిపిని = పోగొట్టిన; అట్టి = అటువంటి; మేటి = గొప్ప; బలులు = ఆధిక శక్తిమంతులు; తలంపన్ = విచారించినచో.
భావము:- “మీరు పాపాత్ములైన కంసుడు, చేదిదేశపు శిశుపాలుడు, మురాసురుడు, పౌండ్రక వాసుదేవుడు, నరకాసురుడు, జరాసంధుడు, కాలయవనుడు మున్నగు దుష్ట రాజులను సంహరించి భూభారాన్ని బాపిన మహా బలవంతులు.” అని దేవకీదేవి బలరామ కృష్ణులను ప్రశంసించి, “మీరు తలచుకుంటే.....
తెభా-10.2-1139-ఆ.
జనన వృద్ధి విలయ సంగతి నిఖిలంబుఁ
బొందఁ జేయు పరమపురుషులార!
మీకు లీల లౌట మీ రని నమ్మిన
దాన నేను వినుఁ డుదారులార!"
టీక:- జనన = సృష్టి; వృద్ధి = పెరుగుట; విలయ = లయముల; సంగతిన్ = కూడికను; నిఖిలంబున్ = సమస్తమును; పొందన్ = కలుగునట్లు; చేయు = చేసెడి; పరమ = శ్రేష్ఠమైన; పురుషులారా = పురుషులూ; మీ = మీ; కున్ = కు; లీలలు = విలాసములు; ఔటన్ = అగుటచేత; మీరని = మీరే నా దిక్కని; నమ్మిన = నమ్మినట్టి; దానన్ = ఆమెను; నేను = నేను; వినుడు = వినండి; ఉదారులారా = గొప్పవారలారా.
భావము:- మీరు సృష్టి స్థితి లయాలు జరిపే పరమపురుషులు. అవన్నీ మీ లీలావిలాసాలు. నేను మిమ్మల్ని నమ్మిన దానిని. నా కోరిక వినండి నాయనలారా!”
తెభా-10.2-1140-వ.
అని యనేక విధంబుల వినుతించుచు నిట్లనియె; “మీరలు మహానుభావులరు; మీరు తొల్లి యనేకకాలంబు సనినక్రిందట మృతుండై, దండధరుమందిరంబున నున్న గురుకుమారుని మీ మహాప్రభావంబులు లోకంబులఁ బరిపూర్ణంబులై ప్రకాశింప; నక్కాలుని చెంతనుండి మగుడందెచ్చి గురుదక్షిణగా నొసంగితి; రివ్విధంబునం గంసునిచేత హతులైన మత్పుత్త్రులనందఱ మరలం దెచ్చి నా మనంబున నున్న దుఃఖంబు నివారింపవలయు” నని దేవకీదేవి ప్రార్థించినం దమతల్లి యాడిన మృదుమధురవాక్యంబు లత్యాదరంబున నాదరించి, యప్పుడు బలకృష్ణులు దమ యోగమాయా మహత్త్వంబున సుతలంబునకుం జని; రట్టి యెడ.
టీక:- అని = అని; అనేక = పెక్కు; విధంబులన్ = భంగుల; వినుతించుచు = శ్లాఘించుచు; ఇట్లు = ఈ విధముగా; అనియె = పలికెను; మీరలు = మీరు; మహానుభావులరు = గొప్పవారు; మీరు = మీరు; తొల్లి = మునుపు; అనేక = చాలా; కాలంబు = కాలము; చనిన = పోయిన; కిందట = ముందు; మృతుండు = చనిపోయినవాడు; ఐ = అయ్యి; దండధరు = యముని; మందిరంబునన్ = ఇంటిలో; ఉన్న = ఉన్నట్టి; గురు = గురువు యొక్క; కుమారుని = పుత్రుని; మీ = మీ యొక్క; మహా = గొప్ప; ప్రభావంబులున్ = మహత్వములు; లోకంబులన్ = ఎల్లలోకములలోను; పరిపూర్ణములు = నిండుగా ఉన్నవి; ఐ = అయ్యి; ప్రకాశింపన్ = ప్రకాశించునట్లుగా; ఆ = ఆ; కాలుని = యముని; చెంత = వద్ద; నుండి = నుండి; మగుడన్ = తిరిగి; తెచ్చి = తీసుకువచ్చి; గురుదక్షిణ = గురుదక్షిణ; కాన్ = అగునట్లు; ఒసంగితిరి = ఇచ్చితిరి; ఈ = ఈ; విధంబునన్ = రీతిగనే; కంసుని = కంసుడి; చేతన్ = చేతిలో; హతులు = చంపబడినవారు; ఐన = అయిన; మత్ = నా యొక్క; పుత్రులన్ = కొడుకులను; అందఱన్ = అందరిని; మరలన్ = తిరిగి; తెచ్చి = తీసుకువచ్చి; నా = నా యొక్క; మనంబునన్ = మనసులో; ఉన్న = ఉన్నట్టి; దుఃఖంబున్ = దుఃఖమును; నివారింపవలయును = పోగొట్టవలెను; అని = అని; దేవకీదేవి = దేవకీదేవి; ప్రార్థించినన్ = వేడుకొనగా; తమ = వారి యొక్క; తల్లి = అమ్మ; ఆడిన = పలికిన; మృదు = మృదువైన; మధుర = ఇంపైన; వాక్యంబులన్ = మాటలను; అతి = మిక్కిలి; ఆదరంబునన్ = ఆదరణతో; ఆదరించి = మన్నించి; అప్పుడు = పిమ్మట; బల = బలరాముడు; కృష్ణులున్ = కృష్ణులు; తమ = వారి యొక్క; యోగమాయా = యోగమాయ యొక్క; మహత్వంబునన్ = గొప్పదనముచేత; సుతలంబున్ = సుతలలోకమునకు; చనిరి = వెళ్ళిరి; అట్టి = అటువంటి; ఎడన్ = సమయము నందు.
భావము:- అని ఇలా బలరామకృష్ణులను స్తుతిస్తూ దేవకీదేవి వారితో ఇలా అన్నది. “మహానుభావులారా! మీరు చాలా కాలం క్రితం మృతుడై యమలోకంలో ఉన్న గురువు యొక్క కుమారుని తీసుకువచ్చి గురుదక్షిణగా సమర్పించిన మహాత్ములు. మీ గొప్పదనం లోకులు వేనోళ్ళ పొగడుతున్నారు. అలాగే కంసుడు సంహరించిన నా బిడ్డలను తీసుకువచ్చి నా శోకాన్ని నివారించండి.” ఇలా తల్లి దేవకీదేవి వేడుకోగా బలరామకృష్ణులు ఆదరంతో విన్నారు. తమ యోగ మాయా ప్రభావంతో సుతలలోకానికి వెళ్ళారు. అప్పుడు....
తెభా-10.2-1141-మ.
కనియెన్ దానవుఁ, డింద్రసేనుఁడు దళత్కంజాక్షులన్, దక్షులన్,
ఘనసారాంబుదవర్ణులన్, నిఖిలలోకైకప్రభాపూర్ణులం,
దనరారన్ హలచక్రపాణులను, భక్తత్రాణులన్, నిత్యశో
భనవర్ధిష్ణుల, రామకృష్ణుల, జయభ్రాజిష్ణులన్, జిష్ణులన్.
టీక:- కనియెన్ = చూసెను; దానవుడు = దనుపుత్రుడు, బలి {దానవుడు - దనువునందు కశ్యపునకు పుట్టినవాడు, బలి}; ఇంద్రసేనుడు = బలిచక్రవర్తి; దళత్ = వికసించిన; కంజా = పద్మములవంటి; అక్షులన్ = కన్నులు కలవారిని; దక్షులన్ = సమర్థులను; ఘనసార = కర్పూరము వంటి; అంబుద = మేఘము వంటి; వర్ణులన్ = దేహఛాయలు కలవారిని; నిఖిల = సర్వ; లోక = లోకములకు; ఏక = ముఖ్యమైన; ప్రభా = కాంతులుతో; ఆపూర్ణులన్ = నిండుగా ఉన్నవారిని; తనరారన్ = ఉన్నతమైన; హల = నాగలి ఆయుధము; చక్ర = చక్రాయుధము; పాణులన్ = చేతులలో కలవారిని; భక్త = భక్తులను; త్రాణులన్ = కాపాడువారిని; నిత్య = శాశ్వతమైన; శోభన = మేలుచేత; వర్ధిష్ణులను = వృద్ధి చెందు శీలము వారిని; రామ = బలరాముడు; కృష్ణులన్ = కృష్ణులను; జయ = గెలుపులచే; భ్రాజిష్ణులన్ = ప్రకాశించు శీలురను; జిష్ణులన్ = జయించు శీలురను.
భావము:- సుతలలోక నివాసి ఐన దానవ చక్రవర్తి బలిచక్రవర్తి వికసించిన పద్మాలవంటి కన్నుల కలవారు, భక్తులను రక్షించేవారు, శాశ్వతమైన మేళ్ళు ఒనగూర్చు వారు, జయశీలురు, ప్రభాశీలురు అయిన బలకృష్ణులను; హలధరుడు, పచ్చకర్పూరం వంటి ఛాయ కల వాడు అయిన బలరాముడిని; చక్రధారి, నీలమేఘశ్యాముడు అయిన కృష్ణుడిని వస్తుండగా చూసాడు.
తెభా-10.2-1142-చ.
కని హితకోటితో నెదురుగాఁ జనుదెంచి మనోనురాగ సం
జనిత కుతూహలుం డగుచుఁ జాఁగిలి మ్రొక్కి సమగ్ర కాంచనా
సనముల నుంచి తచ్చరణసారససేచన సర్వలోక పా
వన సలిలంబు లౌదల ధ్రువంబుగఁ దాల్చి సుభక్తి యుక్తుఁ డై.
టీక:- కని = కని; హిత = ఆప్తుల; కోటి = సమూహము; తోన్ = తోటి; ఎదురుగా చనుదెంచి = ఎదురువచ్చి; మనః = మనస్సు నందలి; అనురాగ = భక్తివిశేషముచేత; సంజనిత = కలిగిన; కుతూహలుండు = కుతూహలము కలవాడు; అగుచున్ = ఔతు; చాగిలి = దండప్రణామములుచేసి; మ్రొక్కి = నమస్కరించి; సమగ్ర = సంపూర్ణముగా; కాంచనా = బంగారు; ఆసనములన్ = ఆసనములమీద; ఉంచి = కూర్ఛుండబెట్టి; తత్ = వారి; చరణ = పాదముల; సారస = పద్మములను; సేచన = తడిపిన; సర్వ = ఎల్ల; లోక = లోకములను; పావన = పవిత్రము చేయు; సలిలంబుల్ = నీటిని; ఔదల్ = తలమీద; ధ్రువంబుగన్ = స్థిరముగా; తాల్చి = ధరించి; సు = మంచి; భక్తిన్ = భక్తితో; యుక్తుడు = కూడినవాడు; ఐ = అయ్యి.
భావము:- బలిచక్రవర్తి తన ఆప్తులతో బలరామ కృష్ణుల కెదురు వచ్చి అత్యంతానురాగంతో వారికి స్వాగతం పలికి, పాదాభివందనాలు చేసాడు. వారిని సువర్ణపీఠాలపై ఆసీనులను చేసి వారి పాదాలు కడిగి పాదజలాన్ని భక్తితో తల మీద చల్లుకున్నాడు.
తెభా-10.2-1143-సీ.
సురభి కాలాగరు హరిచంద నై లాది-
ధూపంబు లా విశ్వరూపకులకుఁ,
గాంచనపాత్ర సంగతరత్న కర్పూర-
దీపంబు లా జగద్దీపకులకుఁ,
బాయసాపూపాన్న పక్వఫలాది నై-
వేద్యంబు లా వేదవేద్యులకునుఁ,
దనరు వినూత్నరత్నప్రభాభాసి తా-
భరణంబు లా దైత్యహరణులకును,
తెభా-10.2-1143.1-తే.
మిలమిలని మంచుతోఁ బొలుపలరు బహు వి
ధాంబరంబులు నీలపీతాంబరులకు,
సలలిత కుసుమమాలికా మలయజాను
లేపనంబులు భూరినిర్లేపులకును.
టీక:- సురభి = పరిమళములు కల; కాలా = నల్ల; అగరు = అగరు (సుగంధద్రవ్యం); హరి = పచ్చ; చందన = గంధము; ఏలా = ఏలకులు; ఆది = మున్నగు; ధూపంబులు = ధూపములను; ఆ = ఆ; విశ్వరూపకుల్ = లోకములే తామైన వారల; కున్ = కు; కాంచన = బంగరపు; పాత్రన్ = పాత్రలలో; సంగత = కూర్చబడిన; రత్న = మణుల; కర్పూర = కర్పూరము; దీపంబులున్ = దీపములు; ఆ = ఆ దివ్యమైన; జగత్ = లోకములను; ఉద్దీపకుల్ = ప్రకాశింపజేయువారి; కున్ = కి; పాయస = పరమాన్నములు; ఆపూప = అప్పములు; అన్న = అన్నములు; పక్వ = పండిన; ఫల = పండ్లు; ఆది = మున్నగు; నైవేద్యంబులు = నైవేద్యములను; ఆ = ఆ; వేద = వేదములందు; వేద్యుల్ = తెలియబడువారి; కును = కి; తనరు = చక్కటి; వినూత్న = సరికొత్త; రత్న = రత్నాల; ప్రభా = కాంతులచే; భాసిత = ప్రకాశించెడి; ఆభరణంబులు = భూషణములు; ఆ = ఆ ప్రసిద్ధులైన; దైత్య = రాక్షస; హరణుల్ = సంహారుల; కును = కు.
మిలమిలని = మిలమిల అని; మంచుతో = మంచుతో; పొలుపారు = బాగా ఒప్పునట్టి; బహు = పెక్కు; విధ = రకముల; అంబరంబులు = వస్త్రములు; నీల = నల్లని; పీత = పచ్చని; అంబరుల్ = బట్టలు కలవారి; కున్ = కు; సలలిత = మనోహరములైన; కుసుమ = పూల; మాలికా = దండలు; మలయజ = మంచిగంధపు {మలయజము - మలయ పర్వతమున పుట్టిన మంచి గంధము}; అనులేపనంబులు = మైపూతలు; భూరి = మిక్కిలి; నిర్లేపుల్ = సంగములు లేనివారల; కును = కు.
భావము:- విశ్వరూపులైన బలరామ కృష్ణులను చక్కటి సువాసనలు విరజిమ్మే నల్లఅగరు, మంచిగంధము, ఏలకులు మున్నగు సుగంధ ధూపాలు; జగత్ప్రదీపకులు అయిన వారిని రత్నాలు పొదిగిన బంగారు పాత్రలో కర్పూరదీపాలు సమర్పించాడు. వేదవేద్యులు అయినవారిని పండ్లూ పాయసమూ అప్పములు మొదలైన నైవేద్యాలు; ఆ అసురసంహారులకు వినూత్న రత్నాభరణాలు; నీలాంబర పీతాంబరులకు మిలమిల మెరిసే బహు రకములైన సన్నని మేలు వస్త్రములు; మహా నిస్సంగులకు మనోహరమైన పూలదండలు, మంచిగంధపు మైపూతలు; దానవేశ్వరుడు బలిచక్రవర్తి అర్చించాడు.
తెభా-10.2-1144-వ.
సమర్పించి యప్పుండరీకాక్షుని చరణారవిందంబు లొత్తుచు నా నందబాష్పపూరంబు తోరంబుగా రోమాంచ కంచుకిత శరీరుండగుచుం దన గరకమలంబులు ఫాలభాగంబునం గదియించి యిట్లని స్తుతియించె.
టీక:- సమర్పించి = ఇచ్చి; ఆ = ఆ ప్రసిద్ధుడైన; పుండరీకాక్షునిన్ = కృష్ణుని; చరణ = పాదములు అను; అరవిందంబులున్ = పద్మములను; ఒత్తుచున్ = ఒత్తుతు; ఆనంద = సంతోషపు; బాష్ప = కన్నీటితో; పూరంబు = నీటిబిందువులు; తోరంబుగా = వెల్లువలుగా; రోమాంచ = గగుర్పాటు; కంచుకిత = కమ్ముకొన్న; శరీరుండు = దేహము కలవాడు; అగుచున్ = ఔతు; తన = తన యొక్క; కర = చేతులు అను; కమలంబులు = కలువలను; ఫాల = నుదుటి; భాగంబునన్ = ప్రదేశము నందు; కదియించి = చేర్చి; ఇట్లు = ఈ విధముగా; అని = పలికి; స్తుతియించెన్ = స్తోత్రము చేసెను.
భావము:- అలా సత్కారాలు చేసిన పిమ్మట, జాలువారుతున్న ఆనందబాష్పాలతో, పులకించే శరీరంతో, చేతులతో పాదపద్మాలను ఒత్తుతూ, చేతులు జోడించి భగవంతుడైన శ్రీకృష్ణుడిని ఇలా స్తుతించాడు.
తెభా-10.2-1145-ఉ.
ధీయుతుఁడై “నమో భగవతే! హరయే! పరమాత్మనే! ముకుం
దాయ! సమస్తభక్తవరదాయ! నమః పురుషోత్తమాయ! కృ
ష్ణాయ! మునీంద్రవంద్యచరణాయ! సురారిహరాయ! సాంఖ్యయో
గాయ! వినీల భాస్వదలకాయ! రథాంగధరాయ వేధసే!"
టీక:- ధీయుతుడు = మంచి బుద్ధి కలవాడు; ఐ = అయ్యి; నమో = నమస్కారము; భగవతే = భగవంతునికి; హరయే = శ్రీహరికి; పరమాత్మనే = పరబ్రహ్మకి; ముకుందాయ = ముకుందునికి; సమస్త = ఎల్ల; భక్త = భక్తులైనవారికి; వరదాయ = వరము లిచ్చువానికి; నమః = నమస్కారము; పురుషోత్తమాయ = పురుషోత్తమునికి; కృష్ణాయ = కృష్ణునికి; ముని = ఋషి; ఇంద్ర = ఉత్తములచే; వంద్య = వందనము చేయబడెడి; చరణాయ = పాదములు కలవానికి; సురారి = రాక్షసులను; హరాయ = చంపువానికి; సాంఖ్యయోగాయ = సాంఖ్యయోగ మైనవానికి; వినీల = మిక్కిలి నల్లని; భాస్వత = మెరుస్తున్న; అలకాయ = ముంగురులు కలవానికి; రథాంగధరయా = చక్రపాణికి; వేధసే = బ్రహ్మము ఐనవానికి.
భావము:- చక్కటి బుద్ధిశాలి అయి “హేభగవాన్! శ్రీహరీ! పరమాత్మా! ముకుందా! భక్తవరదా! నీకు నమస్కారం. పురుషోత్తమా! శ్రీకృష్ణా! మునీశ్వర వంద్య! పాదపద్మా! రాక్షస ప్రాణ హరణా! చక్రధరా! సాంఖ్యయోగ స్వరూపా! మిలమిల మెరిసే నీలాల ముంగురుల వాడా! నమస్కారం.” అని బలిచక్రవర్తి శ్రీకృష్ణుడిని స్తుతించాడు
తెభా-10.2-1146-వ.
అని యభినందించి యిట్లనియె.
టీక:- అని = అని; అభినందించి = కొనియాడి; ఇట్లు = ఈ విధముగా; అనియె = పలికెను.
భావము:- ఇలా ప్రార్థించి శ్రీకృష్ణుడితో బలి ఈలాగున అన్నాడు.
తెభా-10.2-1147-ఉ.
"రాజస తామసాత్ములకు రాదుగదా నినుఁగాన నవ్యపం
కేజదళాయతాక్ష! మునిగేయ! పవిత్రచరిత్ర! విస్ఫుర
ద్రాజకళాధరాజ సురరాజ ముఖామర మౌళిరత్న వి
భ్రాజితపాదపీఠ! భవబంధవిమోచన! పద్మలోచనా!
టీక:- రాజస = రజోగుణము; తామస = తమోగుణము; ఆత్ముల్ = కలవారి; కున్ = కి; రాదు = శక్యము కాదు; కదా = కదా; నినున్ = నిన్ను; కానన్ = చూచుట; నవ్య = లేత; పంకేజ = తామర; దళా = రేకులవలె; ఆయత = విశాలమైన; అక్ష = కన్నులు కలవాడా; ముని = ఋషులచే; గేయ = కీర్తింపబడెడివాడా; పవిత్ర = పరిశుద్ధమైన; చరిత్ర = నడవడిక కలవాడా; విస్ఫురద్రాజకళాధర = శివుడు {విస్ఫుర ద్రాజ కళాధరుడు - బాగా కనబడుతున్న చంద్రకళను ధరించినవాడు, శివుడు}; అజ = బ్రహ్మదేవుడు {అజుడు - పుట్టుక లేనివాడు, బ్రహ్మ}; సురరాజ = ఇంద్రుడు {సురరాజు - దేవతలకు రాజు, ఇంద్రుడు}; ముఖ = మొదలైన; అమర = దేవతల {అమరులు - మరణము లేని వారు, దేవతలు}; మౌళి = కిరీటము లందలి; రత్న = మణులచేత; విభ్రాజిత = ప్రకాశింపజేయబడిన; పాదపీఠ = కాలు ఊను పీట కలవాడ; భవ = సాంసారిక; బంధ = బంధములను; విమోచన = తొలగించువాడ; పద్మలోచనా = పద్మాక్షా, కృష్ణా.
భావము:- “అంబుజాక్షా! రాజస తామస గుణాలతో మెలిగేవారు నీ దర్శనం పొందలేరు. మహర్షులచే కీర్తింపబడువాడా! అతి పవిత్ర చరిత్ర కలవాడ! పరమశివ బ్రహ్మేంద్రాది దేవతలు కిరీటాలలోని రత్నాలకాంతులు నీ పాదపీఠంపై ప్రతిఫలించేలా భక్తితో నమస్కరిస్తారు కదా. భవబంధాల్ని త్రెంచువాడవు నీవే కదా.
తెభా-10.2-1148-మ.
మది నూహింపఁగ యోగివర్యులు భవన్మాయా లతాబద్ధులై
యిదమిత్థమ్మనలేరు తామసులమై యేపారు మాబోఁటి దు
ర్మదు లేరీతి నెఱుంగఁ జాలుదురు సమ్యగ్ధ్యానధీయుక్తి? నీ
పదముల్ సేరెడి త్రోవఁ జూపి భవకూపంబుం దరింపింపవే!
టీక:- మదిన్ = మనసు నందు; ఊహింపగ = విచారించినను; యోగి = ముని; వర్యులు = ఉత్తములు; భవత్ = నీ యొక్క; మాయా = మాయ అను; లతా = తీగలచే; బద్ధులు = బంధింపబడినవారు; ఐ = అయ్యి; ఇదమిత్థము = విశదముగ {ఇదముత్థము - ఇదమ్ (ఇది) ఇత్థము (ఇట్లు) అని తెలియుట, విశదముగా తెలియుట}; అనలేరు = కనజాలరు; తామసులము = తమోగుణము కలవారము; ఐ = అయ్యి; ఏపారు = అతిశయించెడి; మా = మా; బోటి = లాంటి; దుర్మదులు = దుష్ట మదము కలవారు; ఏ = ఏ; రీతిన్ = విధముగ; ఎఱుంగన్ = తెలియుటకు; చాలుదురు = సమర్థు లౌదురు, కాలేరు; సమ్యక్ = లెస్స యైన, చక్కటి; ధ్యాన = ఏకాగ్ర; ధీ = బుద్ధితో కూడిన; యుక్తిన్ = ఉపాయములచేతనైన; నీ = నీ యొక్క; పదముల్ = పాదములను; చేరెడి = పొందునట్టి; త్రోవన్ = మార్గమును; చూపి = కనబరచి, తోపించి; భవ = సంసారమను; కూపంబున్ = నూతినుండి; తరింపవే = ఉద్ధరింపుము.
భావము:- ఎంతటి మహాయోగులు అయినా నీ మాయలకు వశులై నీవు ఎలాంటివాడవో? నీ రూపం ఎలాంటిదో? తెలుసుకోలేరు. అలాంటప్పుడు, మావంటి తామసులూ దుర్మదులూ నిన్నెలా తెలుసుకోగలరు. పరిపూర్ణ ప్రజ్ఞామతితో నీ పాదాలు చేరు మార్గం చూపించి మమ్మల్ని సంసారకూపం నుంచి ఉద్ధరించు.
తెభా-10.2-1149-ఉ.
వైరముచేతఁ జేదినృపవర్గముఁ, గామముచేత గోపికల్,
మీఱినభక్తి నాశ్రితులు మిమ్ము నహర్నిశమున్ మనంబులం
దారఁగనీక రూపగుణతత్పరులై మిముఁ బొందు కైవడిన్
భూరివివేక సత్త్వగుణముల్‌ గల దేవత లంద నేర్తురే!
టీక:- వైరము = శత్రుత్వాతిశయము; చేతన్ = వలన; చేదినృప = శిశుపాలుడు; వర్గమున్ = మొదలగు రాజులు; కామము = అనురాగాతిశయము; చేతన్ = వలన; గోపికల్ = గొల్లభామలు; మీఱిన = అతిశయించెడి; భక్తిన్ = భక్తితో; ఆశ్రితులు = భక్తులు; మిమ్మున్ = మిమ్ము; అహర్నిశము = ఎల్లప్పుడు, రాత్రింబవళ్ళు; మనంబులన్ = మనస్సులు; అందున్ = అందు; ఆరగనీక = నశింపనీయక; రూప = రూపములు; గుణ = గుణములు కల; తత్ = మీ అందు; పరులు = ఆసక్తి కలవారు; ఐ = అయ్యి; మిమున్ = మిమ్ము; పొందు = పొందునట్టి; కైవడిన్ = విధముగ; భూరివివేక = కృష్ణా; దేవతలు = దేవతలు; అందన్ = పొందుటకు; నేర్తురే = చాలుదురా.
భావము:- వైరంతో శిశుపాలుడు మున్నగువారు; కామం చేత గోపికలూ; మిక్కిలి భక్తితో ఆశ్రితులూ; నిన్ను నిరంతరం విడువక చింతిస్తుంటారు. వారు నీ రూపగుణాలను స్మరించుకుంటూ నిన్ను చేరుకొన్నట్లుగా; సత్త్వగుణ సంపన్నులు, మహాజ్ఞానులు అయిన దేవతలు సైతం నిన్ను అందుకోలేరు.
తెభా-10.2-1150-క.
కాన భవత్పదపద్మ
ధ్యానంబునఁ గాని శాస్త్రతత్త్వంబులచేఁ
గానరు శ్రుతిసంవేద్యం
బైన భవత్పదముఁ జిన్మయాకార! హరీ!
టీక:- కాన = కాబట్టి; భవత్ = నీ యొక్క; పద = పాదములు అను; పద్మ = పద్మములను; ధ్యానంబునన్ = ధ్యానించుటచేత; కాని = తప్పించి; శాస్త్ర = వేదశాస్త్రముల; తత్వంబుల = తత్వముల; చేన్ = చేత; కానరు = దర్శించలేరు; శ్రుతి = శ్రుతిచేత {శ్రు. పాదోస్య విశ్వభూతాని త్రిపాదస్యామృతం దివి.}; సంవేద్యంబు = తెలియబడునది; ఐన = అగు; భవత్ = నీ యొక్క; పదమున్ = పాదములను; చిన్మయాకార = కృష్ణా {చిన్మయాకారుడు - జ్ఞాన స్వరూపుడు, కృష్ణుడు}; హరీ = కృష్ణా.
భావము:- ఓ కృష్ణ! చిద్రూప! అందుచేత, నీ పాదపద్మాలను నిరంతరం ధ్యానించడం వలననే వేదవేద్యుడైనా నిన్ను చేరుకోగలరు కానీ శాస్త్రాలు వల్లెవేయడం వలన కాదు.
తెభా-10.2-1151-వ.
దేవా! యే నరుండైన నేమి శ్రద్ధాగరిష్ఠచిత్తుండై మిమ్ము సేవించు నట్టి మహాత్ముండు విధిచోదితంబయిన ప్రమాణంబువలన విముక్తుండై వర్తించు; నట్లుగావున యోగీశ్వరుండవైన నీ వీశితవ్యుల మైన మమ్ము నిష్పాపులం జేయు” మని నుతించి మఱియు నిట్లనియె.
టీక:- దేవా = భగవంతుడా; ఏ = ఏ; నరుండు = మానవుడు; ఐననేమి = అయినాసరే; శ్రద్ధా = శ్రద్ధతో; గరిష్ఠ = మిక్కిలి గొప్పదైన; చిత్తుండు = మనస్సు కలవాడు; ఐ = అయ్యి; మిమ్మున్ = మిమ్ములను; సేవించున్ = కొలుచునో; అట్టి = అటువంటి; మహాత్ముండు = గొప్పవాడు; విధి = దైవముచేత; చోదితంబు = ప్రేరేపింపబడినది; అయిన = అగు; ప్రమాణంబు = నియమము; వలన = వలన; విముక్తుండు = విడివడినవాడు; ఐ = అయ్యి; వర్తించున్ = ఉండును; అట్లు = ఆ విధముగా; కావునన్ = అగుటచేత; యోగి = మునులకు; ఈశ్వరుండువు = ప్రభువవు; ఐన = అయిన; నీవు = నీవు; ఈశితవ్యులము = పాలింప దగినవారము; ఐన = అయిన; మమ్ము = మమ్ము; నిష్పాపులన్ = పాపములు లేనివారిగ; చేయుము = చేయుము; అని = అని; నుతించి = స్తుతించి; మఱియున్ = ఇంకను; ఇట్లు = ఈ విధముగా; అనియె = పలికెను;
భావము:- దేవా! శ్రద్ధాతిశయంతో నిన్ను సేవించే వాడు ఎవరైనా సరే మహాత్ముడే. ఆ మహాత్ముడు సంసారబంధాల నుంచి విముక్తుడవుతాడు. కనుక మహాయోగులకు ఈశ్వరుడవు ఐన నీవు పాలించదగినవారము ఐన మమ్మల్ని పాపరహితులను కావించు.” అని స్తుతించి, ఇంకా ఇలా అన్నాడు.
తెభా-10.2-1152-మత్త.
“కంటిగంటి భవాబ్ధి దాఁటఁగఁ గంటి ముక్తినిధానముం
గంటి నీ కరుణావలోకముఁ గంటి బాపము వీడ ము
క్కంటి తామరచూలియుం బొడఁ గాననట్టి మహాత్మ! నా
యింటికిం జనుదెంచి తీశ్వర! యేఁ గృతార్థతఁ బొందితిన్.
టీక:- కంటిగంటి = చూడగలిగితిని; భవ = సంసారము అను; అబ్ధిన్ = సముద్రమును; దాటగన్ = తరించుటను; కంటిన్ = ఎరిగితిని; ముక్తి = మోక్షమునకు; నిధానమున్ = నిధివంటిదానిని; కంటిన్ = కనుగొంటిని; నీ = నీ యొక్క; కరుణా = దయాపూరిత; అవలోకమున్ = చూపులను; కంటి = పొందితిని; పాపము = పాపములు; వీడన్ = తొలగిపోగా; ముక్కంటి = శివుడు; తామరచూలియున్ = బ్రహ్మదేవుడు; పొడగాననట్టి = చూడజాలనట్టి; మహాత్మా = గొప్పవాడ; నా = నా; ఇంటి = గృహమున; కిన్ = కు; చనుదెంచితి = వచ్చితివి; ఈశ్వర = భగవంతుడా; ఏన్ = నేను; కృతార్థతన్ = ధన్యతను; పొందితిన్ = పొందాను.
భావము:- “నా పాపం అంతరించింది; సంసారసాగరం దాటగలిగాను; ముక్తిసాధనం చూడగలిగాను; నీ కరుణాదృష్టికి పాత్రుడనయ్యాను; పరమశివుడు, బ్రహ్మదేవుడు సైతం కానరాని మహాత్మా! నీవు నా గృహానికి విచ్చేశావు. నేను ధన్యుడిని అయ్యాను.
తెభా-10.2-1153-వ.
దేవా! యేను భవద్దాసుండ! నేది పంచినం జేయుదు; నిచ్చటికి మీరలు విజయంబు చేసిన కార్యం బానతీయవలయు” నని కరంబులు మొగిచి, విన్నవించినం బుండరీకాక్షుం డతని వాక్యంబులకు సంతసిల్లి యిట్లనియె
టీక:- దేవా = భగవంతుడా; ఏను = నేను; భవత్ = నీ యొక్క; దాసుండను = సేవకుడను; ఏది = ఏది; పంచినన్ = చేయమన్న; చేయుదు = చేస్తాను; ఇచ్చటి = ఇక్కడి; కిన్ = కి; మీరలు = మీరు; విజయంబుచేసిన = వచ్చిన; కార్యంబు = పని; ఆనతీయవలెను = చెప్పండి; అని = అని; కరంబులు = చేతులు; మొగిచి = జోడించి; విన్నవించినన్ = అడుగగా; పుండరీకాక్షుండు = కృష్ణుడు; అతని = అతని; వాక్యంబులు = మాటల; కున్ = కి; సంతసిల్లి = సంతోషించి; ఇట్లు = ఈ విధముగ; అనియె = పలికెను.
భావము:- భగవాన్! నేను నీ దాసుడిని; నీ అజ్ఞకు బద్ధుడిని; మీరిక్కడికి వచ్చిన పని ఏమిటో చెప్పండి.” అని బలిచక్రవర్తి చేతులు జోడించి భక్తితో విన్నవించాడు. కృష్ణుడు సంతోషించి అతనితో ఇలా అన్నాడు.
తెభా-10.2-1154-సీ.
"బలిదైత్య! విను మున్ను ప్రథమయుగంబున-
నా మరీచికి భార్యయైన వర్ష
యను నింతివలన నందను లార్వు రుద్భవ-
మైరి వా రొక్కనాఁ డబ్జభవుఁడు
తనపుత్త్రిపై మోహమునఁ గూడి రతికేళి-
యొనరింప వీరు నవ్వుటయుఁ గ్రోధ
మంది యాసురయోని యందుఁ బుట్టుం డని-
ఘనశాప మిచ్చె న వ్వనజజుండు.
తెభా-10.2-1154.1-తే.
తన్నిమిత్తమునను వారు దగిలి హేమ
కశిపునకుఁ బుట్టి రంత నా కౌకసులకు
నొదవ వీరలఁ దెచ్చి య య్యోగమాయ
యడరి దేవకిగర్భము నందుఁ జొనుప.
టీక:- బలిదైత్య = బలిదానవుడ; విను = వినుము; మున్ను = మునుపు; ప్రథమయుగంబునన్ = కృతయుగమునందు; ఆ = ఆ ప్రసిద్ధుడైన; మరీచి = మరీచి ప్రజాపతి; కిన్ = కి; భార్య = పెండ్లాము; ఐన = అయిన; వర్ష = వర్షాదేవి; అను = అనెడి; ఇంతి = స్త్రీ; వలనన్ = వలన; నందనులు = పుత్రులు; ఆరుగురు = ఆరుమంది (6); ఉద్భవమైరి = జన్మించిరి; వారు = వారు; ఒక్క = ఒకానొక; నాడు = రోజు; అబ్జభవుడు = బ్రహ్మదేవుడు; తన = తన యొక్క; పుత్రి = కుమార్తె; పైన్ = మీద; మోహమునన్ = మోహముతో; కూడి = కలిసి; రతికేళి = క్రీడించుట; ఒనరింపన్ = చేయగా; వీరున్ = వీరు; నవ్వుటన్ = నవ్వుటచేత; క్రోధమున్ = కోపము; అంది = వచ్చి; ఆసుర = అసుర వంశపు; యోనిన్ = గర్భము; అందున్ = లో; పుట్టుండు = పుట్టండి; అని = అని; ఘన = గొప్ప; శాపమున్ = శాపమును; ఇచ్చెన్ = ఇచ్చెను; ఆ = ఆ; వనజజుండు = బ్రహ్మదేవుడు {వనజజుడు - వనజము (పద్మము)న పుట్టినవాడు, బ్రహ్మ}.
తత్ = ఆ; నిమిత్తంమునను = కారణముచేత; వారున్ = వారు; తగిలి = ఆసక్తులై; హేమకశిపున్ = హిరణ్యకశిపున; కున్ = కు; పుట్టిరి = జన్మించిరి; అంతన్ = అంతట; నాకౌకసులకు = దేవతలకు {నాకౌకసుడు - వేల్పు, దేవత, వ్యు. నాకః ఓకస్ అస్య, బ.వ్రీ., స్వర్గము ఉనికిగా గలవాడు}; ఒదవన్ = సహాయముకలుగునట్లు; వీరలన్ = వీరిని; తెచ్చి = తీసుకువచ్చి; ఆ = ఆ దివ్యమైన; యోగమాయ = యోగమాయ; అడరి = విజృంభించి; దేవకి = దేవకీదేవి; గర్భమున్ = గర్భము; అందున్ = లో; చొనుపన్ = ప్రవేశపెట్టగా.
భావము:- “దైత్యేంద్ర! బలి! పూర్వం ఆదియుగంలో మరీచి అనువానికి భార్య వర్ష యందు ఆరుగురు పుత్రులు పుట్టారు. ఒకనాడు బ్రహ్మదేవుడు తన పుత్రికనే కామించి శృంగారక్రీడకు ఉపక్రమించటం చూసి వారు అపహాసం చేసారు. ఆగ్రహించిన బ్రహ్మదేవుడు రాక్షసులుగా పుట్టండని శపించాడు. ఆ శాప కారణంగా వారు హిరణ్యకశిపుడికి కొడుకులుగా పుట్టారు. తరువాత దేవతల హితంకోరి యోగమాయ వారిని దేవకిగర్భం లోనికి ప్రవేశింప జేసింది.
తెభా-10.2-1155-క.
దొరఁకొని కంసుఁడు దోడ్తోఁ
బొరిగొనెఁ దత్పుత్త్రశోకమునఁ దన చిత్తం
బెరియఁగ దేవకి వారల
దరిశింపఁగఁ గోరి పనుపఁ దగ నసురేంద్రా!
టీక:- దొరకొని = పట్టుదల పూని; కంసుడు = కంసుడు; తోడ్తోన్ = వెంటవెంటనే; పొరిగొనె = చంపెను; తత్ = ఆ; పుత్రశోకమునన్ = పుత్రశోకముతో {పుత్రశోకము - పుత్రులు పోయిన దుఃఖము}; తన = తన యొక్క; చిత్తంబున్ = మనస్సు; ఎరియగన్ = తపింపగా; దేవకి = దేవకీదేవి; వారలన్ = వారిని; దరిశింపన్ = చూడవలెనని; కోరి = అపేక్షించి; పనుపన్ = పంపించగా; తగన్ = శీఘ్రమే; అసురేంద్రా = దానవరాజా.
భావము:- దేవకీదేవి గర్భాన వారు ప్రసవించారు. పట్టుబట్టి కంసుడు ఆ శిశువులను చంపివేశాడు. ఇప్పుడు దేవకీదేవి పుత్రశోకంతో కుమిలి వారిని చూడాలని కోరి పంపగా మేము ఇచ్చటకి వచ్చాము.
తెభా-10.2-1156-క.
వచ్చితిమి వారిఁ గ్రమ్మఱఁ
దెచ్చెద మని తల్లి కోర్కిఁ దీర్పఁగ నిపు డే
మిచ్చటికిని, నీకడఁ బొర
పొచ్చెము లేకున్నవారె పో వీ రనఘా!
టీక:- వచ్చితిమి = వచ్చాము; వారిన్ = వారిని; క్రమ్మఱన్ = మరల; తెచ్చెదము = తీసుకు వచ్చెదము; అని = అని; తల్లి = అమ్మ; కోర్కిన్ = కోరికను; తీర్పగన్ = తీర్చగానే; ఇపుడె = ఇప్పుడే; ఏము = మేము; ఇచ్చటికిని = ఇక్కడకు; నీ = నీ; కడన్ = వద్ద; పొరపొచ్చెము = పొరపాట్లు; లేకన్ = లేకుండ; ఉన్నవారెపో = ఉన్నారుకదా; వీరు = వీరే; అనఘ = పుణ్యుడా.
భావము:- ఓ పుణ్యాత్మా! ఆమెకు వారిని మరల తీసుకువస్తా మని మాట ఇచ్చి ఇక్కడకు వచ్చాము. ఇప్పుడు ఇక్కడ నీ దగ్గర సుఖంగా ఉన్న వీరే ఆమె పుత్రులు.
తెభా-10.2-1157-క.
వీరలఁ దోకొని యిపుడే
ధారుణికిన్నేగి జనని తాపము వాపన్
వీరలు నంతట శాపముఁ
దీఱి మదీయప్రసాదధీయుతు లగుచున్.
టీక:- వీరలన్ = వీరిని; తోకొని = కూడ తీసుకు వెళ్ళి; ఇపుడె = శీఘ్రమే; ధారుణి = భూలోకమున; కిన్ = కు; ఏగి = వెళ్ళి; జనని = అమ్మ; తాపమున్ = విచారమును; వాపన్ = పోగొట్టగా; వీరలున్ = వీరు; అంతట = అంతట; శాపమున్ = శాపము; తీఱి = తొలగి; మదీయ = నా యొక్క; ప్రసాద = అనుగ్రహమువలన; ధీ = దివ్యజ్ఞానముతో; యుతులు = కూడినవారు; అగుచున్ = ఔతు.
భావము:- వీరిని తీసుకు వెళ్ళి భూలోకంలోఉన్న మా తల్లి శోకాన్నిపోగొడతాము. అంతటితో వీరు శాపవిముక్తులు కాగలరు; మా అనుగ్రహం వలన దివ్యజ్ఞానం కలవారు కాగలరు.
తెభా-10.2-1158-క.
పొలుపుగ సుగతిం బొందఁగఁ
గల" రని హరి యానతిచ్చి కరుణాన్వితుఁడై
బలిచే ననుమతిఁ గొని వా
రలఁ దోకొని వచ్చె నిద్ధరామండలికిన్.
టీక:- పొలుపుగన్ = చక్కగా; సుగతిన్ = మోక్షమును; పొందగగలరు = పొందగలరు; అని = అని; హరి = కృష్ణుడు; ఆనతిచ్చి = చెప్పి; కరుణా = దయతో; ఆన్వితుడు = కూడినవాడు; ఐ = అయ్యి; బలి = బలిచక్రవర్తి; చేన్ = చేత; అనుమతిన్ = అనుమతి; కొని = తీసుకొని; వారలన్ = వారిని; తోకొని = కూడ తీసుకుని; వచ్చెన్ = వచ్చెను; ఈ = ఈ; ధరామండలి = భూమండలమున; కిన్ = కు.
భావము:- తదుపరి, నా అనుగ్రహం వలన వీరికి సుగతి ప్రాప్తిస్తుంది.” ఈవిధంగా పలికి కరుణామయుడైన కృష్ణుడు బలిచక్రవర్తి అనుమతి పొంది భూలోకానికి దేవకీతనయులను తమ కూడా తీసుకుని వచ్చాడు.
తెభా-10.2-1159-వ.
అట్లు వారలం దోడితెచ్చి తల్లి కిట్లనియె.
టీక:- అట్లు = ఆ విధముగ; వారలన్ = వారిని; తోడి = కూడా; తెచ్చి = తీసుకువచ్చి; తల్లి = అమ్మ; కిన్ = తో; ఇట్లు = ఈ విధముగ; అనియె = పలికెను.
భావము:- అలా ఆరుగురు శిశువులను తీసుకుని వచ్చి తల్లి దేవకీదేవితో శ్రీకృష్ణుడు ఇలా అన్నాడు.
తెభా-10.2-1160-క.
"కనుఁగొనుము వీరె నీ నం
దను" లని జనయిత్రికడ ముదంబున వారి
న్నునిచిన నద్దేవకియును
ఘనపుత్త్రస్నేహ మోహకలితాత్మకయై.
టీక:- కనుగొనుము = చూడుము; వీరె = వీరలే; నీ = నీ యొక్క; నందనులు = కొడుకులు; అని = అని; జనయిత్రి = అమ్మ; కడన్ = దగ్గర; ముదంబునన్ = సంతోషముతో; వారిన్ = వారలను; ఉనిచినన్ = ఉంచగా; ఆ = ఆ; దేవకీదేవియును = దేవకీదేవి; ఘన = మిక్కుటమైన; పుత్ర = పుత్రు లందలి; స్నేహ = మైత్రి, ప్రీతి అను; మోహ = మోహముతో; కలిత = కూడుకొన్న; ఆత్మ = మనసు కలామె; ఐ = అయ్యి.
భావము:- “అమ్మా! ఇరిగో వీరే నీ బిడ్డలు చూడు” అంటూ ఆ బాలకులను తల్లి దేవకీదేవి ముందుకు తెచ్చాడు. ఆమెలో పుత్రవాత్సల్యం పొంగిపొరలింది.
తెభా-10.2-1161-క.
చన్నులు దిగ్గనఁ జేపఁగఁ
గన్నులనానందబాష్పకణములుదొరఁగం
గ్రన్నన కౌఁగిట నిడి "ననుఁ
గన్నన్నలు వచ్చి" రనుచుఁ గౌతుక మొప్పన్.
టీక:- చన్నులున్ = స్తనములు; దిగ్గనన్ = చటుక్కున; చేపగన్ = పాలతో నిండిపోగా; కన్నులన్ = కన్ను లమ్మట; ఆనంద = సంతోషముతో కూడిన; బాష్ప = కన్నీటి; కణములున్ = బిందువులు; తొరగన్ = కారుతుండగా; క్రన్నన = శీఘ్రముగ; కౌగిటన్ = కౌగిలిలో; ఇడి = తీసుకొని; ననున్ = నన్ను; కన్న = కన్నట్టి; అన్నలు = తండ్రులు; వచ్చిరి = వచ్చారు; అనుచున్ = అనుచు; కౌతుకము = వేడుకలు; ఒప్పన్ = కలుగగా.
భావము:- ఆ మాతృమూర్తి చన్నులు చేపాయి. కన్నుల్లో ఆనందాశ్రువులు జాలువారాయి. వారిని కౌగలించుకుని “నా కన్నబిడ్డలు వచ్చారు,” అని లాలించింది.
తెభా-10.2-1162-వ.
అట్లు కౌఁగిటం జేర్చి నిజాంకపీఠంబున నునిచి, శిరంబులు మూర్కొని, చిబుకంబులు పుణుకుచుం బ్రేమాతిశయమున మేనం బులకలొలయం జన్నిచ్చిన, వారును వైష్ణవమాయామోహితులై స్తన్యపానంబు సేయుచు భగవంతు డయిన రథాంగపాణి యంగ సంగంబున విగతకల్మషులై విధిశాపసాగరంబు హరిదయాకటాక్షంబను నావచేతం దరించి నిజస్వరూపంబులు ధరించి, కృష్ణునకుఁ దలిదండ్రులకు వందనం బాచరించి గగనపథంబున నిజస్థానంబున కరిగి; రంత దేవకీదేవి తన మనంబున.
టీక:- అట్లు = ఆ విధముగ; కౌగిటన్ = కౌగిలిలోనికి; చేర్చి = తీసుకొని; నిజ = తన; అంకపీఠమునన్ = ఒడిలో; ఉనిచి = కూర్చుండబెట్టుకొని; శిరంబులున్ = తలలు; మూర్కొని = వాసనచూసి; చిబుకంబులున్ = గడ్డములు; పుణుకుచున్ = నొక్కుతు; ప్రేమ = ప్రేమ; అతిశయమునన్ = విశేషించుటచేత; మేనన్ = దేహము నందు; పులకలు = గగుర్పాటు; ఒలయన్ = వ్యాపించగా; చన్ను = స్తన్యము; ఇచ్చినన్ = ఇవ్వగా; వారును = వారు; వైష్ణవ = విష్ణుమూర్తి యొక్క; మాయా = మాయచేత; మోహితులు = మోహములో పడినవారు; ఐ = అయ్యి; స్తన్య = చనుబాలు; పానంబు = తాగుట; చేయుచున్ = చేస్తూ; భగవంతుడు = సాక్షాద్భగవంతుడే; అయిన = ఐన; రథాంగపాణిన్ = చక్రపాణిని, కృష్ణుని; అంగ = దేహమును; సంగంబునన్ = సంస్పర్శంబువలన; విగత = తొలగిన; కల్మషులు = పాపములు కలవారు; ఐ = అయ్యి; విధి = బ్రహ్మదేవుని; శాప = శాపము అను; సాగరంబున్ = సముద్రమును; హరి = కృష్ణుని; దయా = దయతో కూడిన; కటాక్షంబు = కడకంటిచూపు; అను = అనెడి; నావ = పడవ; చేతన్ = వలన; తరించి = దాటి; నిజ = తమ; స్వరూపంబులు = స్వంత రూపములను; ధరించి = పొంది; కృష్ణున్ = కృష్ణుని; కున్ = కి; తల్లిదండ్రుల్ = తల్లిదండ్రుల; కున్ = కు; వందనంబు = నమస్కారములు; ఆచరించి = చేసి; గగనపథంబునన్ = ఆకాశమార్గమున; నిజ = తమ; స్థానంబున్ = నివాసమున; కున్ = కు; అరిగిరి = వెళ్ళిపోయిరి; అంతన్ = పిమ్మట; దేవకీదేవి = దేవకీదేవి; తన = తన యొక్క; మనంబునన్ = మనసు నందు.
భావము:- అలా లాలించి, తన చిన్నారి తనయులను దేవకీదేవి ఆలింగనం చేసుకుని, ఒడిలో కూర్చోబెట్టుకుంది. వారి నడినెత్తిన ముద్దిడింది, గడ్డం పుణికింది. పెల్లుబికిన ప్రేమతో ఆమె దేహం పులకలెత్తంది. వారికి చన్నిచ్చింది. వారు వైష్ణవ మాయా ప్రభావానికి వశులై తల్లిపాలు త్రాగారు. శ్రీకృష్ణుని స్పర్శవలన నిర్మలులు అయ్యారు. శ్రీహరి దయ అనే పడవ సహాయంతో బ్రహ్మశాపం అనే సాగరాన్ని దాటి స్వస్వరూపాలు ధరించి తమ తమ స్థానాలు చేరుకున్నారు. అంతట దేవకీదేవి తన మనసులో అచ్చెరువొందింది.
తెభా-10.2-1163-క.
చచ్చిన బాలురఁ గ్రమ్మఱఁ
దెచ్చుట గడుఁ జిత్ర మనుచు దేవకి మదిలో
నచ్చెరువడి యిది యంతయు
నచ్చపు హరిమాయ గాక! యని తలఁచె నృపా!
టీక:- చచ్చిన = చనిపోయిన; బాలురన్ = పిల్లలను; క్రమ్మఱన్ = మరల; తెచ్చుట = బ్రతికించి తీసుకు వచ్చుట; కడు = మిక్కిలి; చిత్రము = అద్భుతమైనది; అనుచున్ = అని; దేవకి = దేవకీదేవి; మది = మనసు; లోనే = లో; అచ్చరువడి = ఆశ్చర్యపోయి; ఇది = ఈ పని; అంతయున్ = అంత; అచ్చపు = స్పష్టమైన; హరి = విష్ణుమూర్తి యొక్క; మాయ = మాయయే; కాక = ఐ ఉండాలి; అని = అని; తలచె = అనుకొనెను; నృపా = రాజా.
భావము:- ఓ రాజా! అలా మరణించిన పుత్రులను మళ్ళీ తీసుకురావడం బాగా చిత్రమని ఆశ్చర్యపడిన దేవకీదేవి, ఇదంతా శ్రీకృష్ణుని మాయా మహత్వమే తప్ప ఇతరం కాదు అని అనుకుంది.
తెభా-10.2-1164-క.
పరమాత్ముఁ డఖిల జగదీ
శ్వరుఁడగు కృష్ణుండు సేయు సత్కృత్యంబుల్‌
పరికింప నెన్నఁ బెక్కులు
ధరణీవర!" యనిన రాజు తా ముని కనియెన్.
టీక:- పరమాత్ముడు = సర్వోత్కృష్టమైన ఆత్ముడు; అఖిలజగదీశ్వరుడు = ఎల్ల లోకాలకు ప్రభువు; అగు = ఐన; కృష్ణుండు = కృష్ణుడు; చేయు = చేసెడి; సత్ = మంచి; కృత్యంబులు = పనులు; పరకింపన్ = విచారించగా; ఎన్నన్ = గణించగా; పెక్కులు = అనేకములైనవి కలవు; ధరణీవర = రాజా; అనినన్ = అనగా; రాజు = రాజు; తాన్ = తాను; ముని = ఋషి; కిన్ = తో; అనియెన్ = పలికెను.
భావము:- ఓ మహారాజా! పరమాత్ముడు, లోకాధినాథుడు అయిన శ్రీకృష్ణుడు చేసిన సత్కార్యాలు ఇంకా ఎన్నో ఉన్నాయి.” అని శుకమహర్షి తెలుపగా, ఆయనతో పరీక్షిత్తు ఇలా అన్నాడు.