పోతన తెలుగు భాగవతము/దశమ స్కంధము (ద్వితీయాశ్వాసము)/రుక్మిణీదేవి నూరడించుట
రుక్మిణీదేవినూరడించుట
| ←రుక్మిణిదేవి స్తుతించుట | తెలుగు భాగవతము (పోతన తెలుగు భాగవతము/దశమ స్కంధము (ద్వితీయాశ్వాసము)/రుక్మిణీదేవి నూరడించుట) రచయిత: పోతన |
కృష్ణకుమా రోత్పత్తి→ |
తెభా-10.2-263-చ.
"అలికులవేణి! నవ్వులకు నాడినమాటల కింత నీ మదిం
గలఁగఁగ నేల? వేఁటలను గయ్యములన్ రతులందు నొవ్వఁగాఁ
బలికినమాట లెగ్గు లని పట్టుదురే? భవదీయ చిత్తముం
దెలియఁగఁ గోరి యేఁ బలికితిన్ మదిలో నిటు గుంద నేఁటికిన్?
టీక:- అలికులవేణి = రుక్మిణీదేవి {అలి కుల వేణి - తుమ్మెదల బారు వంటి జడ కలామె, స్త్రీ}; నవ్వుల = వేడుక, వేళాకోళమున; కున్ = కు; ఆడిన = పలికిన; మాటల = మాటల; కున్ = కు; ఇంత = ఇంత ఎక్కువగా; నీ = నీ యొక్క; మదిన్ = మనస్సు నందు; కలగన్ = కలత చెందుట; ఏల = ఎందుకు; వేటలన్ = వేటాడు నప్పుడు; కయ్యములన్ = పోరు లందు; రతులన్ = రతిక్రీడ యందు; నొవ్వగాన్ = నొచ్చునట్లుగా; పలికిన = అనెడి; మాటలు = మాటలు; ఎగ్గులు = దూషణములు; అని = అని; పట్టుదురే = గ్రహింతురా, గ్రహించరు; భవదీయ = నీ యొక్క; చిత్తమున్ = మనస్సును; తెలియగన్ = తెలిసికొనుట; కోరి = అపేక్షించి; యేన్ = నేను; పలికితిన్ = అంటిని; మది = మనస్సు; లోన్ = అందు; కుందన్ = దుఃఖించుట; ఏటికిన్ = ఎందుకు.
భావము:- “తుమ్మెదల బారు వంటి శిరోజాలు గల సుందరీ! రుక్మిణీ! నేను నవ్వులాటకు అన్న మాటలకు నీవు ఎందుకు ఇంత బాధపడుతున్నావు. వేట, రణరంగం, రతి సమయాలలో, సూటిపోటి మాటలు మాట్లాడినా తప్పుగా భావించరాదు. నీ మనస్సు తెలుసుకోవడం కోసం ఇలా అన్నాను. ఈ పాటిదానికి నీవు బాధచెంద వద్దు.
తెభా-10.2-264-వ.
అదియునుం గాక.
టీక:- అదియునున్ = అంతే; కాక = కాకుండా.
భావము:- అదీకాక....
తెభా-10.2-265-ఉ.
కింకలు ముద్దుఁబల్కులును గెంపుఁగనుంగవ తియ్యమోవియున్
జంకెలు తేఱిచూపు లెకసక్కెములున్ నెలవంక బొమ్మలుం
గొంకక వీడనాడుటలుఁ గూరిమియుం గల కాంతఁ గూడుటల్‌
అంకిలి లేక జన్మఫల మబ్బుట గాదె కురంగలోచనా! "
టీక:- కింకలు = కినుకలు, స్వల్పకోపాలు; ముద్దుబల్కులున్ = ముద్దు మాటలు; కెంపు = ఎఱ్ఱని; కను = కళ్ళ; గవ = జంట; తియ్య = మధురమైన; మోవియున్ = పెదవులు; జంకెలున్ = బెదిరింపు మాటలు; తేఱిచూపులున్ = తేరిపార చూచుటలు; ఎకసక్కెములున్ = పరిహాసములు; నెలవంకబొమ్మలున్ = నఖక్షతములు; కొంకక = సంకోచింపక; వీడనాడుటలు = ఖండితపు మాటలు; కూరిమియున్ = ప్రేమ; కల = కలిగిన; కాంతన్ = ప్రియురాలిని {కాంత - కాంక్షింపదగినామె, స్త్రీ}; కూడుటల్ = కలియుటలు; అంకిలి = అడ్డు; లేక = లేనట్టి; జన్మ = పుట్టినందుకు; ఫలము = ఫలితము; అబ్బుట = లభించుట; కాదె = కాదా, అవును; కురంగలోచనా = రుక్మిణీదేవి {కురంగ లోచన - లేడివంటి కన్నులు కలామె, స్త్రీ}.
భావము:- హరిణలోచనాల సుందరీ! రుక్మిణీ! కినుకలు, మురిపెపు మాటలు, బెదరింపు చూపులు, తియ్యని కెమ్మోవి, ఎకసెక్కాలు, నకక్షతములు, విదిలింపులు, అదలింపులు గల వలపుల చెలువలతో సమాగమం లభిస్తే జన్మ సఫలమైనట్లే కదా!”
తెభా-10.2-266-వ.
అని మఱియు నిట్లనియె.
టీక:- అని = అని; మఱియున్ = ఇంకను; ఇట్లు = ఈ విధముగ; అనియె = పలికెను.
భావము:- అని అంటూ ఇంకా ఇలా అనునయించసాగాడు....
తెభా-10.2-267-ఉ.
"నీవు పతివ్రతామణివి నిర్మల ధర్మవివేక శీల స
ద్భావవు నీ మనోగతులఁ బాయక యెప్పుడు నస్మదీయ సం
సేవయ కాని యన్యము భజింపవు; పుట్టిన నాఁటనుండి నీ
భావ మెఱింగి యుండియును బల్కిన తప్పు సహింపు మానినీ!
టీక:- నీవు = నీవు; పతివ్రతా = పతివ్రతలలో {పతివ్రత - పతిని సేవించుటే వ్రతముగా కలామె}; మణివి = ఉత్తమురాలవు; నిర్మల = పరిశుద్ధమైన; ధర్మ = ధర్మవర్తన చేసెడి; వివేక = తెలివి కల; శీల = నడవడిక కల; సత్ = మంచి; భావవు = స్వభావము కలామెవు; నీ = నీ యొక్క; మనోగతులన్ = ఆలోచనాసరళిని; పాయక = విడువక; ఎప్పుడున్ = ఎల్లప్పుడు; అస్మదీయ = నా యొక్క; సంసేవయ = చక్కటి సేవ మాత్రమే; కాని = తప్పించి; అన్యమున్ = ఇతరమును; భజింపవు = సేవించవు; పుట్టిన = జన్మించిన; నాటి = అప్పటి; నుండి = నుండి; నీ = నీ యొక్క; భావమున్ = స్వభావమును; ఎఱింగి = తెలిసి; ఉండియున్ = ఉండి కూడ; పల్కిన = అనిన; తప్పున్ = పొరపాటును; సహింపు = ఓర్చుకొనుము; మానినీ = రుక్మిణీదేవి {మానిని - మానము గలామె, స్త్రీ}.
భావము:- “దేవీ! రుక్మిణీ! నీవు మహాపతివ్రతవు, సౌశీల్యవతివి నా సేవ తప్ప నీకు బాల్యంనుండి ఇతర ఆలోచనలు లేవు. ఇదంతా తెలిసినప్పటికీ, నిన్ను బాధపెట్టాను. తప్పే. నన్ను మన్నించు.
తెభా-10.2-268-వ.
అని వెండియు నిట్లనియె “నీవాక్యంబులు శ్రవణసుఖంబుగావించె; నీవు వివిధంబులైన కామంబులు గోరితివేని, నవియన్నియు నాయంద యుండుటం జేసి యేకాంతసేవాచతుర వైన నీకు నవి యన్నియు నిత్యంబులై యుండు; నీ పాతివ్రత్యంబును, నా యందలి స్నేహంబు నతివిశదంబు లయ్యె; నావాక్యములచేత భవ దీయచిత్తంబు చంచలంబు గాక నా యందలి బుద్ధి దృఢంబగుం గావున సకలసంపద్విలసితంబైన ద్వారకానగర దివ్యమందిరంబు లందు నీదు భాగ్యంబునం జేసి సంసారికైవడి నీ యందు బద్ధానురాగుండనై వర్తింతుఁ; దక్కిన ప్రాణేంద్రియ పరవశత్వంబున వికృత శరీరధారిణియైన సతి నన్నుం జెందుట దుష్కరం; బదియునుం గాక మోక్షప్రదుండనైన నన్నుఁ గామాతురలైన యల్పమతులు వ్రతతపోమహిమలచేత దాంపత్య యోగంబుకై సేవింతు; రదియంతయు నా మాయా విజృంభితంబు; దానంజేసి వారు మందభాగ్యలై నిరయంబు నొందుదు; రట్లుగావున నీ సమానయైన కాంత యే కాంతలందైనఁ గలదె? నీ వివాహకాలంబు ననేక రాజన్యవర్యులఁ గైకొనక భవదీయ మధురాలాప శ్రవణాత్మకుండనైన నా సన్నిధికి "నా శరీరం బితర యోగ్యంబు గాదు; నీకు శేషంబనయి యున్న దాన"నని యేకాంతంబునం బ్రాహ్మణుం బుత్తెంచిన నేనును జనుదెంచి, నీ పరిణయసమయంబున భవత్సహోదరుంబట్టి విరూపుం గావించిన నది గనుంగొనియును నా యందలి విప్రయోగ భయంబున నూరకుండితి; వదిగావున బహుప్రకారంబులై వర్తించు నీ సద్గుణంబులకు సంతసింతు!”నని యివ్విధంబున దేవకీసుతుండు నరలోక విడంబనంబుగ గృహస్థునిభంగి నిజగృహకృత్యంబు లాచరించుచుండె"నని శుకుండు మఱియు నిట్లనియె.
టీక:- అని = అని; వెండియున్ = మరియును; ఇట్లు = ఈ విధముగ; అనియెన్ = పలికెను; నీ = నీ యొక్క; వాక్యంబులున్ = మాటలు; శ్రవణ = చెవులకు; సుఖంబు = తృప్తిని కలిగించుట; కావించె = చేసినవి; నీవు = నీవు; వివిధంబులు = నానా విధములు; ఐన = అయిన; కామంబులున్ = కోరికలను; కోరితివేనిన్ = అడిగితే; అవి = అవి; అన్నియున్ = ఎల్ల; నా = నా; అందే = వద్దనే; ఉండుటన్ = కలుగుట; చేసి = వలన; ఏకాంత = ఏకాంతము నందు; సేవా = సేవించు; చతురవు = నేర్పు కలామెవు; ఐన = అగు; నీ = నీ; కున్ = కు; అవి = అవి; అన్నియున్ = ఎల్ల; నిత్యంబులు = ఎప్పుడు ఉండునవి; ఐ = అయ్యి; ఉండున్ = ఉంటాయి; నీ = నీ యొక్క; పాతివ్రత్యంబును = పతివ్రతాత్వము; నా = నా; అందలి = ఎడలి; స్నేహంబున్ = ప్రేమ; అతి = మిక్కిలి; విశదంబులు = స్పష్టమైనవి; అయ్యెన్ = అయినవి; నా = నా; వాక్యముల = మాటల; చేతన్ = వలన; భవదీయ = నీ యొక్క; చిత్తంబు = మనస్సు; చంచలంబు = చలించినది; కాక = కాకుండా; నా = నా; అందలి = అందు పొందిన; బుద్ధి = మనస్సు; దృఢంబు = గట్టిది; అగున్ = అగును; కావున = కనుక; సకల = సర్వ; సంపత్ = సంపదలుతోను; విలసితంబు = విలసిల్లునది; ఐన = అగు; ద్వారకానగర = ద్వారకానగరము నందలి; దివ్య = మహిమాన్వితమైన; మందిరంబులు = గృహములు; అందున్ = లో; నీదు = నీ యొక్క; భాగ్యంబునన్ = అదృష్టము; చేసి = వలన; సంసారి = గృహస్థుని {సంసారి - సంసార సాగరమున మునిగిన వాడు, గృహస్థుడు}; కైవడి = వలె; నీ = నీ; అందున్ = తోటి; బద్ధ = మిక్కిలి; అనురాగుండను = అనురాగము కలవాడను; ఐ = అయ్యి; వర్తింతున్ = మెలగుదును; తక్కిన = మిగిలిన; ప్రాణ = ప్రాణము లందు; ఇంద్రియ = ఇంద్రియము లందు; పరవశత్వంబునన్ = పారవశ్యముచేత; వికృత = వికారపు; శరీర = దేహము; ధారిణి = ధరించినామె; ఐన = అయిన; సతి = స్త్రీ; నన్నున్ = నన్ను; చెందుట = పొందుట; దుష్కరంబు = సాధ్యము కాదు; అదియునున్ = అంతే; కాక = కాకుండా; మోక్ష = ముక్తిని; ప్రదుండను = ఇచ్చువాడను; ఐన = అయిన; నన్నున్ = నన్ను; కామాతురలు = కామముచే పీడితులు; ఐన = అయిన; అల్పమతులు = బుద్ధి తక్కువవారు; వ్రత = వ్రతముల యొక్క; తపః = తపస్సుల యొక్క; మహిమల = మహత్మ్త్యముల; చేతన్ = చేత; దాంపత్య = ఆలుమగల; యోగంబున్ = కలయికల; కై = కోసము; సేవింతురు = కొలుతురు; అది = అది; అంతయున్ = ఎల్ల; నా = నా యొక్క; మాయా = మాయ యొక్క; విజృంభితంబు = చెలరేగుట; దానన్ = దాని; చేసి = వలన; వారు = వారు; మందభాగ్యలు = అదృష్టహీనులు; ఐ = అయ్యి; నిరయంబున్ = నరకమును, దుర్దతిని; ఒందుదురు = పొందుతారు; అట్లుగావున = కాబట్టి; నీ = నీతో; సమాన = సమానురాలు; ఐన = అయిన; కాంత = స్త్రీ; ఏ = ఎట్టి; కాంతలు = స్త్రీలు; అందున్ = అందు; ఐనన్ = అయినప్పటుకి; కలదె = ఉన్నదా, లేదు; నీ = నీ యొక్క; వివాహ = పెండ్లి; కాలంబునన్ = సమయము నందు; అనేక = చాలామంది; రాజన్య = రాజులలో; వర్యులన్ = ఉత్తములను; కైకొనక = చేపట్టకుండా; భవదీయ = నీ యొక్క; మధుర = ఇంపైన; ఆలాప = మాటలను; శ్రవణాత్మకుండను = వినువాడను; ఐన = అయిన; నా = నా యొక్క; సన్నిధి = వద్ద; కిన్ = కి; నా = నా యొక్క; శరీరంబు = దేహము; ఇతర = ఇతరులకు; యోగ్యంబు = తగినది; కాదు = కాదు; నీ = నీ; కున్ = కు; శేషంబు = సంబంధించి నామెను; అయి = ఐ; ఉన్నదానను = ఉన్నాను; అని = అని; ఏకాంతంబునన్ = రహస్యముగా; బ్రాహ్మణున్ = విప్రుని; పుత్తెంచినన్ = పంపించగా; నేనునున్ = నేను; చనుదెంచి = వచ్చి; నీ = నీ యొక్క; పరిణయ = వివాహ; సమయంబునన్ = సమయము నందు; భవత్ = నీ యొక్క; సోదరున్ = అన్నను; పట్టి = పట్టుకొని; విరూపున్ = వికారరూపుని; కావించినన్ = చేయగా; అది = దానిని; కనుంగొనియునున్ = చూసి కూడ; నా = నా; అందలి = తోటిదైన; విప్రయోగ = విప్రలంబ, వియోగ; భయంబునన్ = భయముచేత; ఊరకుండితివి = ఊరుకున్నావు; అదిగావున = అందుచేత; బహు = అనేక; ప్రకారంబులు = విధములు; ఐ = అయ్యి; వర్తించు = ఉండెడి; నీ = నీ యొక్క; సద్గుణంబుల్ = మంచి గుణములకు; కున్ = కు; సంతసింతును = సంతోషిస్తాను; అని = అని; ఈ = ఈ; విధంబునన్ = విధముగా; దేవకీసుతుండు = కృష్ణుడు; నర = మానవ; లోక = సమూహమును; విడంబనంబు = అనుకరించుట; కన్ = కలుగుటకు; గృహస్థుని = సంసారి; భంగిన్ = వలె; నిజ = తన; గృహ = సాంసారిక; కృత్యంబులు = కార్యక్రమములు; ఆచరించుచుండెన్ = చేయుచుండెను; అని = అని; శుకుండు = శుకుడు; మఱియున్ = ఇంకను; ఇట్లు = ఈ విధముగ; అనియె = పలికెను.
భావము:- నీ పలుకులు నాకు శ్రవణానందాన్ని కలిగించాయి. నీవు ఏవి కోరినా అవన్నీ, నా వద్దే ఉన్నాయి కనుక, ఏకాంతసేవాచతుర వైన నీకు అవన్నీ లభిస్తాయి. నీ పాతివ్రత్యమూ, నా మీది ప్రేమా స్పష్టమయ్యాయి. నా మాటలచేత నీమనస్సు సంచలించకుండా, నా మీది నీ అనురాగం ఇంకా ధృడమవుతుంది. కాబట్టి సమస్త భోగభాగ్యాలతో నిండిన ఈ ద్వారకానగర దివ్యమందిరాలలో కేవలం ఒక గృహస్థు లాగా నీ మీద బద్ధానురాగంతో ప్రవర్తిస్తాను. ఇదంతా నీ అదృష్టం. ఏ ఇంద్రియలోలురాలైన వికృత స్వరూపిణికి అయినా నన్ను పొందడం దుష్కరం. అంతే కాదు మోక్షదాయకుడ నైన నన్ను కామాతురా లైన అల్పబుద్ధులు వ్రతాలతో, తపస్సుతో, దాంపత్య జీవితం కోసం సేవిస్తుంటారు. ఆ భావం నా మాయవలన విజృంభించిందే. అందువలన వారు భాగ్యవిహీనలై నరకాన్ని పొందుతారు. నీతో సమానమైన స్త్రీ ఈ లోకంలో లేదు. నీవు వివాహకాలంలో ఎందరినో గొప్ప గొప్ప రాజన్యులను తిరస్కరించావు. ”నేను నీదానను. ఈ నా దేహం మీద అన్యులెవ్వరికీ అధికారం లేదు.” అంటూ బ్రాహ్మణుని నా దగ్గరకు పంపించావు. నేను నీ ఆహ్వానం మన్నించి వచ్చి, నిన్ను వివాహమాడే సందర్భంలో నీ సోదరుడిని వికారస్వరూపుడిగా కావించాను. అది చూసి కూడా నా వియోగాన్ని సహింపలేక ఊరుకున్నావు. ఇటువంటి నీ సద్గుణాలకు ఎంతో సంతోషించాను.” అని ఈవిధంగా ఆమెను అనునయించాడు. ఈ మాదిరి, దేవకీతనయుడు శ్రీకృష్ణుడు మానవలోక ధర్మాన్ని అనుసరించి, గృహస్థువలెనే తన గృహకృత్యాలను ఆచరిస్తున్నా” డని శుకుడు తెలిపి పరీక్షిత్తుతో ఇంకా ఇలా అన్నాడు.
తెభా-10.2-269-క.
"అని యిట్లు కృష్ణుఁ డాడిన
వినయ వివేకానులాప వితతామృత సే
చన ముదిత హృదయయై య
వ్వనితామణి వికచ వదన వనరుహ యగుచున్.
టీక:- అని = అని; ఇట్లు = ఇలా; కృష్ణుడు = కృష్ణుడు; ఆడిన = పలికిన; వినయ = మిక్కిలి మృదువైన; వివేక = వివేకవంతము లైన; అనులాప = ముచ్చట్లు అను; వితతా = విశేషమైన; అమృత = అమృతముచేత; సేచన = తడుపబడుటతో, చల్లుటచే {సేచన - నైష్ఠిక కర్మలలో మంత్రోదకాన్ని చిలకరించుట, చల్లుట, తడుపుట, ఇది ప్రోక్షణ, అవోక్షణ, అభ్యుక్షణ అని మూడు విధములు}; ముదిత = సంతోషించిన; హృదయ = మనసు కలామె; ఐ = అయ్యి; ఆ = ఆ ప్రసిద్ధమైన; వనితా = స్త్రీలలో; మణి = శ్రేష్ఠురాలు; వికచ = వికసించిన; వదన = మోము అనెడి; వనరుహ = పద్మము కలామె {వనరుహము - వనము (నీరు) అందు పుట్టినది, పద్మము}; అగుచున్ = ఔతు.
భావము:- “ఈ విధంగా శ్రీకృష్ణుడు ఇంపుగా, ఊరడింపుగా, వినసొంపుగా పలికాడు. ఆ అమృతధారల వంటి ముచ్చట పలుకుల జల్లులకు రుక్మిణీదేవి మనసు సంతోషించింది; ముఖారవిందం సంతోషంతో వికసించింది.
తెభా-10.2-270-క.
నగ వామతించు చూపులు
నగధరు మోమునను నిలిపి నయమునఁ గరముల్‌
మొగిచి వినుతించెఁ గృష్ణున్
ఖగవాహున్ రుచిరదేహుఁ గలితోత్సాహున్.
టీక:- నగవు = నవ్వును; ఆమతించు = ఆహ్వానించు; చూపులున్ = చూపులతో; నగధరున్ = కృష్ణుని {నగ ధరుడు - గోవర్ధనగిరి ధరించినవాడు, కృష్ణుడు}; మోమునను = ముఖముపై; నిలిపి = ఉంచి; నయమునన్ = అందముగా; కరముల్ = చేతులు; మొగిచి = జోడించి; వినుతించెన్ = స్తుతించెను; కృష్ణున్ = కృష్ణుని; ఖగవాహున్ = కృష్ణుని {ఖగ వాహుడు - ఖగ (పక్షి, గరుత్మంతుడు) వాహుడు (వాహనముగా కలవాడు), విష్ణువు}; రుచిర = కాంతివంతమైన; దేహున్ = శరీరము కలవానిని; కలిత = పొందిన; ఉత్సాహున్ = ఉత్సాహము కలవానిని.
భావము:- అప్పుడు రుక్మిణి చిరునవ్వుతో నిండిన చూపులతో శ్రీకృష్ణుడి వైపు చూసి, చేతులు జోడించి, ఆ గరుత్మంతుడు వాహనంగా గలవాడు, ఆ జగన్మోహనుడు, ఆ దేవదేవుడు, ఆ శ్రీకృష్ణుడిని స్తుతించింది.
తెభా-10.2-271-చ.
అతుల విరాజమానముఖుఁడై వివిధాంబర చారుభూషణ
ప్రతతులతోడఁ గోరిన వరంబులు దద్దయుఁ నిచ్చెఁ గృష్ణుఁ డు
న్నతశుభమూర్తి దేవగణనందితకీర్తి దయానువర్తియై
యతిమృదువాణికిం గిసలయారుణపాణికి నీలవేణికిన్.
టీక:- అతుల = సాటిలేని; విరాజమాన = విరాజిల్లుతున్న; ముఖుడు = మోము కలవాడు; ఐ = అయ్యి; వివిధ = నానా విధములైన; అంబర = వస్త్రములు; చారు = అందమైన; భూషణ = ఆభరణముల; ప్రతతుల = సమూహముల; తోడన్ = తోటి; కోరిన = కోరుకొన్న; వరంబులున్ = వరములను; తద్దయున్ = అధికముగా; ఇచ్చెన్ = ఇచ్చెను; కృష్ణుడు = కృష్ణుడు; ఉన్నత = గొప్ప; శుభ = మంగళకరమైన; మూర్తి = ఆకృతి కలవాడు; దేవ = దేవతా; గణ = సమూహములచే; నందిత = స్తుతింపబడు; కీర్తి = యశస్సు కలవాడు; దయ = దయారసమున; అనువర్తి = మెలగువాడు; ఐ = అయ్యి; అతి = మిక్కిలి; మృదు = మెత్తని; వాణి = మాటలు కలామె; కిన్ = కి; కిసలయ = చిగురుటాకుల వంటి; అరుణ = ఎఱ్ఱని; పాణి = అరచేతులు కలామె; కిన్ = కు; నీల = నల్లని; వేణి = శిరోజములు కలామె; కిన్ = కు.
భావము:- ఉన్నతమైన మంగళమూర్తీ, దయాపరిపూర్ణ వర్తనుడు, సకల దేవతల స్తోత్రాలకు పాత్రుడైన వాడు అయిన శ్రీకృష్ణుడు మిక్కిలి సంతోషంతో ప్రకాశించే ముఖం కలవాడై చిగురుటాకువలె ఎఱ్ఱని హస్తములూ, నల్లని కురులూ, మృదుమధుర పలుకులు పలుకునది అయిన రుక్మిణీదేవికి అనేక రకాల వస్త్రాలనూ, అందమైన ఆభరణాలనూ బహూకరించాడు కోరిన కోరికలు తీర్చాడు.
తెభా-10.2-272-వ.
ఇట్లుసమ్మానించి కృష్ణుండు రుక్మిణియుందానును దదనంతరంబ.
టీక:- ఇట్లు = ఈ విధముగ; సమ్మానించి = మన్ననలుచేసి; కృష్ణుండు = కృష్ణుడు; రుక్మిణియున్ = రుక్మిణీదేవి; తానునున్ = అతను; తదనంతరంబ = తరువాత.
భావము:- ఈ ప్రకారంగా రుక్మిణిని సమ్మానించిన అనంతరం...
తెభా-10.2-273-చ.
ఎలమి ఘటింపఁగాఁ గలసి యీడెల నీడల మల్లికా లతా
వలిఁ గరవీరజాతి విరవాదుల వీథులఁ గమ్మ దెమ్మెరల్‌
వొలయు నవీనవాసములఁ బొన్నలఁ దిన్నెలఁ బచ్చరచ్చలం
గొలఁకుల లేఁగెలంకులను గోరిక లీరిక లొత్తఁ గ్రొత్తలై.
టీక:- ఎలమిన్ = సంతోషము; ఘటింపంగాన్ = కలుగగా; కలిసి = కలిసి; ఈడెలన్ = ఎఱ్ఱకిత్తలి చెట్ల; నీడలన్ = నీడ లందు; మల్లికా = మల్లెతీగల; అవలిన్ = సమూహములందు; కరవీర = గన్నేరు చెట్ల; జాతిన్ = సమూహము లందు; విరవాదుల = విరజాజి చెట్ల; వీథులన్ = వరుస లందు; కమ్మ = కమ్మని; తెమ్మెరల్ = పిల్ల వాయువులు; పొలయన్ = వ్యాపిస్తుండగా; నవీన = సరికొత్త; వాసములన్ = ఆవాసము లందు; పొన్నలన్ = పొన్నచెట్ల; తిన్నెలన్ = అరుగులమీద; పచ్చ = పచ్చలుతాపిన; రచ్చలన్ = మండపముల మీద; కొలకుల = చెరువుల; లేత = సుకుమారమైన; కెలంకులనున్ = గట్లమీద; కోరికలు = కోరికలు; ఈరికలొత్త = చిగురింపగా; క్రొత్తలు = కొత్తకొత్తవి; ఐ = అయ్యి.
భావము:- ఆ దంపతులు ఇద్దరూ కిత్తలి చెట్ల నీడలలో, మల్లెపొదలలో, విరజాజి నికుంజాలలో, గన్నేరుచెట్ల గుబురులలో, చిరుగాలులకు పులకరించే పొన్నచెట్ల క్రింది వేదికలపైనా, మరకతమణి సౌధాలలో సరోవరతీరాలలో తనివితీరా విహరించారు.
తెభా-10.2-274-క.
ఆరామభూములందు వి
హారామల సౌఖ్యలీల నతిమోదముతో
నా రామానుజుఁ డుండెను
నా రామామణియుఁ దాను నభిరామముగన్.
టీక:- ఆరామ = ఉద్యానవన, పూదోటల; భూముల్ = ప్రదేశములు; అందున్ = అందు; విహార = విహరించుటలలోని; అమల = నిర్మలమైన; సౌఖ్య = సుఖవంతమైన; లీలన్ = విధముగా; అతి = మిక్కిల; ఆమోదము = తృప్తి; తోన్ = తోటి; ఆ = ఆ ప్రసిద్ధుడైన; రామానుజుండు = రాముడు; ఉండెను = ఉన్నాడు; ఆ = ఆ; రామా = స్త్రీలలో; మణియున్ = ఉత్తమురాలుకూడ; తానున్ = అతను; అభిరామముగన్ = మనోజ్ఞముగా.
భావము:- బలరాముని సోదరుడైన శ్రీకృష్ణుడు రమణీయమైన ఉద్యానవనాలలో రమణీమణి అయిన రుక్మిణితో కూడి విహరించి ఆనందించాడు.