పోతన తెలుగు భాగవతము/దశమ స్కంధము (ద్వితీయాశ్వాసము)/మహేశ వైష్ణవ జ్వర ప్రకారంబు
మహేశవైష్ణవజ్వర ప్రకారంబు
| ←శివ కృష్ణులకు యుద్ధ మగుట | తెలుగు భాగవతము (పోతన తెలుగు భాగవతము/దశమ స్కంధము (ద్వితీయాశ్వాసము)/మహేశ వైష్ణవ జ్వర ప్రకారంబు) రచయిత: పోతన |
శివుడు కృష్ణుని స్తుతించుట→ |
తెభా-10.2-425-క.
శిరములు మూఁడును ఘన భీ
కరపదములు మూఁడుఁ గలిగి కనలి మహేశ
జ్వర మురు ఘోరాకృతితో
నరుదేరఁగఁ జూచి కృష్ణుఁ డల్లన నగుచున్.
టీక:- శిరములు = తలలు; మూడును = మూడు (3); ఘన = మిక్కుటమైన; భీకర = భయంకరములైన; పదములు = కాళ్ళు; మూడున్ = మూడు (3); కలిగి = ఉండి; కనలి = కోపించి; మహేశజ్వరము = శివజ్వరము; ఉరు = మిక్కిలి; ఘోర = భయంకరమైన; ఆకృతి = రూపము; తోన్ = తో; అరుదేరన్ = రాగా; చూచి = చూసి; కృష్ణుడు = కృష్ణుడు; అల్లనన్ = మెల్లిగా; నగుచున్ = నవ్వుతూ.
భావము:- మూడు శిరస్సులతో; మూడు పాదాలతో; తీవ్ర క్రోధంతో; శివజ్వరం భయంకర ఆకారంతో వచ్చింది. దానిని చూసి శ్రీకృష్ణుడు చిరునవ్వు నవ్వి, వైష్ణవజ్వరాన్ని ప్రయోగించాడు.
తెభా-10.2-426-చ.
పరువడి వైష్ణవజ్వరముఁ బంచిన నయ్యుభయజ్వరంబులున్
వెరవును లావుఁ జేవయును వీరము బీరము గల్గి ఘోర సం
గర మొనరింప నందు గరకంఠకృతజ్వర ముగ్రవైష్ణవ
జ్వరమున కోడి పాఱె ననివారణ వైష్ణవివెంట నంటఁగన్.
టీక:- పరువడిన్ = మిక్కిలి వేగముగా; వైష్ణవజ్వరమున్ = వైష్ణవజ్వరమును; పంచినన్ = పంపగా; ఆ = ఆ; ఉభయ = రెండు; జ్వరంబులును = జ్వరములు; వెరవును = ఉపాయము, యుక్తి; లావు = బలము; చేవయున్ = సమర్థత; వీరము = శూరత్వము; బీరము = బిగువు; కల్గి = ఉండి; ఘోర = భయంకరమైన; సంగరమున్ = యుద్ధమును; ఒనరింపన్ = చేయగా; అందున్ = వాటిలో; కరకంఠకృతజ్వరము = శివజ్వరము; ఉగ్ర = భయంకరమైన; వైష్ణవజ్వరమున్ = వైష్ణవజ్వరమున; కున్ = కు; ఓడి = ఓడిపోయి; పాఱెన్ = పరుగెత్తెను; అనివారణ = ఆపరాని; వైష్ణవి = వైష్ణవజ్వరము; వెంటనంటగన్ = వెనుక తరుముచుండగా.
భావము:- ఆ శైవవైష్ణవ జ్వరాలు తమ తమ శక్తిసామర్థ్యాలతో ఘోరంగా పోరాడాయి. ఆ సంగ్రామంలో వైష్ణవజ్వర తాకిడికి శివజ్వరం ఓడి పారిపోయింది. అప్పుడు దానిని వైష్ణవజ్వరం వెంబడించి తరమసాగింది.
తెభా-10.2-427-తే.
పాఱి యే దిక్కుఁ గానక ప్రాణభీతి
నెనసి యేడ్చుచు నా హృషీకేశు పాద
కంజములఁ బడి ననుఁ గావు కావు మనుచు
నిటలతట ఘటితాంజలిపుటయు నగుచు.
టీక:- పాఱి = పరుగెట్టి; ఏ = ఎట్టి; దిక్కున్ = రక్షకము; కానక = కనబడక; ప్రాణభీతిన్ = ప్రాణము పోవు నను భీతితో; ఎనసి = పొంది; ఏడ్చుచున్ = దుఃఖించుచు; ఆ = ఆ; హృషీకేశు = కృష్ణుని {హృషీకేశుడు - హృషీకములు (ఇంద్రియముల)కు ఈశుడు, విష్ణువు}; పాద = పాదములు అను; కంజములన్ = పద్మములమీద; పడి = పడి; ననున్ = నన్ను; కావు = కాపాడు; కావుము = కాపాడుము; అనుచున్ = అంటు; నిటల = నుదురు; తట = ప్రాంతమున; ఘటిత = కూర్చబడిన; అంజలిపుటయున్ = జోడించిన చేతులు కలది; అగుచున్ = ఔతు.
భావము:- శివజ్వరానికి ఎటూ పారిపోవడానికి దిక్కుతోచక దుఃఖిస్తూ, పంకజాక్షుడైన కృష్ణుడి పాదాలపైపడి, ప్రణామంచేసి, నుదుట చేతులు జోడించి రక్షించమని అంటూ . . ..
తెభా-10.2-428-వ.
ఇట్లు వినుతించె.
టీక:- ఇట్లు = ఈ విధముగ; వినుతించెన్ = స్తుతించెను.
భావము:- శివజ్వరం ఈ విధముగా స్తుతించసాగింది….
తెభా-10.2-429-సీ.
"అవ్యయు, ననఘు, ననంతశక్తిని, బరు-
లయినట్టి బ్రహ్మ రుద్రామరేంద్ర
వరుల కీశ్వరుఁ డైనవాని, సర్వాత్మకు-
జ్ఞానస్వరూపు, సమానరహితు,
వరదుని, జగదుద్భవస్థితి సంహార-
హేతుభూతుని, హృషీకేశు, నభవు,
బ్రహ్మచిహ్నంబులై పరఁగు సుజ్ఞాన శ-
క్త్యాదుల నొప్పు బ్రహ్మంబు, నీశు,
తెభా-10.2-429.1-ఆ.
నజు, షడూర్మిరహితు, నిజయోగమాయా వి
మోహితాఖిలాత్ము, ముఖ్యచరితు,
మహితతేజు, నాదిమధ్యాంతహీనునిఁ,
జిన్మయాత్ము నిను భజింతుఁ గృష్ణ!
టీక:- అవ్యయున్ = నాశములేనివానిని; అనఘున్ = పాపరహితుని; అనంతశక్తిన్ = మేరలేని మహిమగలవాని; పరులు = మానవాతీతులు; ఐనట్టి = అయినట్టి; బ్రహ్మ = బ్రహ్మదేవుడు; రుద్ర = శివుడు; అమరేంద్ర = దేవేంద్రుడు మున్నగు; వరుల్ = ప్రభువుల; కిన్ = కి; ఈశ్వరుడు = నియామకుడు; ఐన = అయినట్టి; సర్వాత్మకున్ = సర్వముతనరూపైనవాని; జ్ఞాన = ఆత్మజ్ఞానము; స్వరూపున్ = తన రూపమైనవాని; సమానరహితున్ = సాటిలేనివాని; వరదుని = కోరినవరములిచ్చువాని; జగత్ = లోకముల; ఉద్భవ = పుట్టుకకు; స్థితి = ఉనికికి; సంహార = లయములకు; హేతుభూతుని = కారణభూతమైనవాని; హృషీకేశున్ = ఇంద్రియములకీశుని; బ్రహ్మ = పరబ్రహ్మ, పరమాత్మ; చిహ్నంబులు = గురుతులు; ఐ = అయ్యి; పరగు = ప్రసిద్ధమగు; సుజ్ఞాన = తత్వజ్ఞానము; శక్తి = సర్వేశసర్వజ్ఞానాదిశక్తులు; ఆదులన్ = మున్నగువానితో; ఒప్పు = ఒప్పి ఉండెడి; బ్రహ్మంబున్ = బ్రహ్మదేవుడు; ఈశున్ = శివుడు; అజు = విష్ణువులు తానైనవాని; షడూర్మిరహితున్ = ఆరుచింతలులేనివాని {షడూర్మి - 1ఆశన (ఆకలి) 2పిపాస (దాహము) 3శోక (దుఃఖము) 4మోహ (మోహము) 5జరా (ముసలితనము) 6మరణములు (చావు) అనెడి ఆరు బాధలు}; నిజ = తన; యోగమాయ = యోగమాయచే; విమోహిత = మోహమునొందింపబడిన; అఖిల = సర్వ; ఆత్మున్ = ప్రాణులు కలవాని; ముఖ్యచరితున్ = ప్రథానవర్తనకలవాని; మహితతేజున్ = గొప్పతేజస్సుకలవాని; ఆదిమధ్యాంతహీనుని = శాశ్వతుని, అనంతుని {ఆదిమధ్యాంతహీనుడు - ఆది (పుట్టుక, మొదలు) మధ్య (బతుకు, నడుమ) అంత (చావు, చివర)లు లేనివాడు, విష్ణువు}; చిన్మయాత్మున్ = చిత్తములందుండువాని; నినున్ = నిన్ను; భజింతున్ = కొలచెదను; కృష్ణ = కృష్ణా.
భావము:- శివజ్వరం శ్రీకృష్ణుడిని ఇలా స్తోత్రం చేసింది.
“ఓ శ్రీకృష్ణా! నీవు అవ్యయుడవు; అనంతశక్తి యుక్తుడవు; బ్రహ్మాది దేవతలకు అధీశ్వరుడవు; సర్వాత్మకుడవు; అనుపమానుడవు; వరదుడవు; సృష్టిస్థితిలయ కారకుడవు; హృషీకేశవుడవు; అభవుడవు; పరబ్రహ్మ స్వరూపుడవు; యోగమాయచేత సర్వజగత్తును సమ్మోహపరచువాడవు; మహనీయతేజుడవు; ఆదిమధ్యాంత రహితుడవు; చిన్మయాత్ముడవు. అట్టి నిన్ను ప్రార్ధిస్తున్నాను.
తెభా-10.2-430-వ.
అదియునుం గాక లోకంబున దైవం బనేక ప్రకారంబులై యుండు; నది యెట్టిదనినం గళాకాష్ఠాముహూర్తంబులనంగల కాలంబును, సుకృత దుష్కృతానుభవ రూపంబు లైన జీవకర్మంబులును స్వభావంబును, సత్త్వరజస్తమోగుణాత్మకంబైన ప్రకృతియును, సుఖదుఃఖాశ్రయంబైన శరీరంబును, జగజ్జంతు నిర్వాహకంబైన ప్రాణంబును, సకలపదార్థ పరిజ్ఞాన కారణం బైన యంతఃకరణంబును, మహదహంకార శబ్ద స్పర్శ రూప రస గంధ తన్మాత్ర తత్కార్యభూత గగన పవ నానల సలిల ధరాది పంచభూతంబు లాదిగాఁ గల ప్రకృతి వికారంబులును, నన్నింటి సంఘాతంబును, బీజాంకుర న్యాయంబునం గార్యకారణరూప ప్రవాహంబును నై, జగత్కారణ శంకితం బై యుండు; నది యంతయు భవదీయ మాయా విడంబనంబు గాని యున్నయది కాదు; తదీయ మాయానివర్తకుండవైన నీవు నానావిధ దివ్యావతారాదిలీలలం జేసి దేవగణంబులను, సత్పురుషులను, లోకనిర్మాణచణులైన బ్రహ్మాదులను బరిరక్షించుచు లోకహింసాప్రవర్తకులైన దుష్టమార్గ గతులం గ్రూరాత్ముల హింసించుచుందువు; విశ్వ! విశ్వంభరాభార నివారణంబు సేయుటకుఁ గదా భవదీయ దివ్యావతార ప్రయోజనంబు; గావున నిన్ను శరణంబు వేఁడెద.
టీక:- అదియునున్ = అంతే; కాక = కాకుండ; లోకంబునన్ = లోకము నందు; దైవంబు = దేవుళ్ళు; అనేక = బహు; ప్రకారంబులు = విధములు; ఐ = అయ్యి; ఉండున్ = ఉంటారు; అది = అది; ఎట్టిది = ఎలాగ; అనినన్ = అన్నచో; కళ = కళ {కళ - ముప్పది కాష్ఠల కాలము}; కాష్ఠ = కాష్ఠ {కాష్ఠ - పదునెనిమిది రెప్పపాటుల కాలము}; ముహుర్తంబులు = ముహుర్తములు {ముహుర్తము - 2 గడియల కాలము, 12 క్షణముల కాలము}; అనన్ = అని; కల = ఉన్న; కాలంబునున్ = కాలము; సుకృత = పుణ్యము, సుఖములను; దుష్కృత = పాపము, కష్టములను; అనుభవ = అనుభవించుటయే; రూపంబులు = స్వరూపములుగా గలవి; ఐన = అయినట్టి; జీవ = జీవుల, మానవుల; కర్మంబులును = కర్మములు; స్వ = నేను అను; భావంబును = భావములు; సత్వ = సత్వగుణము; రజస్ = రజోగుణము; తమోగుణ = తమోగుణములతో; ఆత్మకంబు = కలది; ఐన = అయిన; ప్రకృతియును = మాయ; సుఖ = సుఖములను; దుఃఖ = దుఃఖములను; ఆశ్రయంబు = అనుభవించుటకు ఆధారం; ఐన = అయిన; శరీరంబును = స్థూల దేహము; జగత్ = లోకములలోని; జంతు = జంతువులను; నిర్వాహకంబు = నిర్వహించునది; ఐన = అయిన; ప్రాణంబును = ప్రాణము; సకల = ఎల్ల; పదార్థ = పదార్థములను; పరిజ్ఞాన = తెలుసుకొనుటకు; కారణంబు = కారణము; ఐన = అయిన; అంతఃకరణంబును = అంతరంగము; మహత్ = మహత్తత్వము; అహంకార = భూతాదియైన అహంకారము; శబ్ద = ధ్వని; స్పర్శ = తాకుట; రూప = ఆకృతి; రస = రుచి; గంధ = వాసన; తన్మాత్ర = అను పంచ తన్మాత్రలు; తత్ = వాటికి; కార్యభూత = కార్యము లగుచున్న; గగన = ఆకాశము; పవన = వాయువు; అనల = అగ్ని; సలిల = నీరు; ధర = భూమి; ఆది = మున్నగు; పంచభూతంబులు = పంచభూతములు; ఆదిగాగల = మొదలైనవి; ప్రకృతి = మాయ వలన కలిగిన; వికారంబులును = వికారములు; అన్నింటి = వీటన్నిటి; సంఘాతంబును = సముదాయము; బీజాంకుర = బీజము అంకురము అను; న్యాయంబునన్ = న్యాయము ప్రకారము; కార్య = కార్యము; కారణ = కారణము లు అను; రూప = స్వరూపము కల; ప్రవాహంబునున్ = ఎడతెగక నడచునది; ఐ = అయ్యి; జగత్ = లోకములకు; కారణ = కారణమై ఉండును అను; శంకితంబు = శంక కలది; ఐ = అయ్యి; ఉండునది = ఉండెడిది; అంతయున్ = సర్వము; భవదీయ = నీ యొక్క; మాయా = మాయ యొక్క; విడంబనంబ = ఆడంబరము మాత్రమే; కాని = తప్పించి; ఉన్నయది = ఉన్నది; కాదు = కాదు; తదీయ = నీ యొక్క; మాయా = మాయను; నివర్తకుండవు = తొలగించువాడవు; ఐన = అయిన; నీవు = నీవు; నానావిధ = అనేక విధములైన; దివ్య = దివ్యములైన; అవతార = అవతారములెత్తుట; ఆది = మొదలైన; లీలలన్ = విలాసముల; చేసి = వలన; దేవ = దేవతా; గణంబులను = సమూహములు; సత్పురుషులను = సజ్జనులను, మంచివారిని; లోక = లోకములను; నిర్మాణ = సృష్టించు; చణులు = చాతుర్యము కలవారు; బ్రహ్మ = బ్రహ్మదేవుడు; ఆదులను = మున్నగువారిని; పరిరక్షించుచున్ = కాపాడుతు; లోక = లోకులకు; హింసా = బాధను కలిగించు; ప్రవర్తకులు = ప్రవర్తన కలవారు; ఐన = అయిన; దుష్ట = చెడ్డ; మార్గ = దారిని; గతులన్ = అవలంబించువారిని; క్రూర = కఠినమైన; ఆత్ములన్ = మనసు కలవారిని; హింసించుచుందువు = చంపుచుందువు; విశ్వ = సమస్తమైన; విశ్వంభర = భూమి యొక్క; భారన్ = బరువును; నివారణంబు = అణచుట; చేయుట = చేయుట; కున్ = కోసమే; కదా = కదా; భవదీయ = నీ యొక్క; దివ్య = గొప్ప; అవతార = అవతరించుటల యొక్క; ప్రయోజనంబు = ప్రయోజనము; కావునన్ = కాబట్టి; నిన్నున్ = నిన్ను; శరణంబు = రక్షణము; వేడెదన్ = ప్రార్థించెదను.
భావము:- ఓ దేవా! లోకంలో భగవంతుడు అనేక రీతులలో గోచరిస్తాడు. ముహూర్తము మున్నగు రూపాలలో తెలియబడు కాలంగాను; సుకృతాలు దుష్కృతాల రూపంలోను జీవకర్మలుగాను,స్వభావాలుగాను; త్రిగుణాత్మకమైన ప్రకృతిగాను; సుఖదుఖాలకు ఆశ్రయం అయిన శరీరంగానూ; జీవకోటికి ఆధారమైన ప్రాణంగాను; పదార్థాల గురించిన జ్ఞానాన్ని అందించే అంతఃకరణంగాను; మహత్తుగాను, అహంకారంగాను, పంచతన్మాత్రలుగాను, వాటి కారణభూతములు ఐన పంచభూతాలుగానూ; వీటి అన్నింటి సంఘాతంగాను; బీజాంకుర న్యాయంతో కార్యకారణరూప మైన ప్రవాహమై; ఈ జగత్తుకు కారణమేమో అని సందేహం కలిగిస్తుంది. కానీ, ఇది అంతా నీ మాయయే తప్ప వాస్తవం కాదు. ఆ మాయను నివారించగలవాడ వైన నీవు అనేకమైన దివ్యావతారాలను ధరించి లోకనిర్మాణ చణులైన బ్రహ్మాదిదేవతలనూ, పుణ్యపురుషులనూ, దేవగణాలనూ రక్షిస్తూ హింసారూప మైన చెడుమార్గాన్ని అనుసరించే దుష్టాత్ములను శిక్షిస్తూ ఉంటావు. ఈ భూభారాన్ని తొలగించడమే కదా నీ దివ్యావతారాల ప్రయోజనం అందువలన నిన్ను శరణు కోరుతున్నాను.
తెభా-10.2-431-సీ.
శాంతమై మహితతీక్ష్ణ సుదుస్సహంబై యు-
దారమై వెలుగొందు తావకీన
భూరిభాస్వత్తేజమునఁ దాప మొందితిఁ-
గడుఁ గృశించితి, నన్ను గరుణఁజూడు
మితరదేవోపాస్తిరతి మాని మీ పాద-
కమలముల్ సేవించు విమలబుద్ధి
యెందాక మది దోఁప దందాఁకనే కదా-
ప్రాణులు నిఖిలతాపములఁ బడుట?
తెభా-10.2-431.1-తే.
యవిరళానన్యగతికుల నరసి ప్రోచు
బిరుదుగల నీకు ననుఁ గాచు టరుదె? దేవ!
ప్రవిమలాకార! సంసారభయవిదూర!
భక్తజనపోషపరితోష! పరమపురుష!"
టీక:- శాంతము = శాంతమైనది; ఐ = అయ్యి; మహిత = మిక్కుటమైన; తీక్ష్ణ = తీక్షణము; సుదుస్సంహంబు = మిక్కిలి సహింపరానిది; ఐ = అయ్యి; ఉదారము = అధిక్యతకలది; ఐ = అయ్యి; వెలుగొందు = ప్రకాశించెడి; తావకీన = నీ యొక్క; భూరి = అతి అధికమైన; భాస్వత్ = ప్రకాశించు; తేజమునన్ = తేజస్సుచేత; తాపమున్ = బాధను; ఒందితిని = పొందితిని; కడు = మిక్కిలి; కృశించితిన్ = చిక్కిపోతిని; నన్నున్ = నన్ను; కరుణన్ = దయతో; చూడుము = ఆదరించుము; ఇతర = ఇతర; దేవ = దేవుళ్ళ; ఉపాస్తి = ఉపాసన యందు; రతిన్ = ఆసక్తిని; మాని = విడిచిపెట్టి; మీ = మీ యొక్క; పాద = పాదములు అను; కమలముల్ = కమలములను; సేవించు = కొలిచెడి; విమల = నిర్మలమైన; బుద్ధిన్ = బుద్ధి; ఎందాక = ఎప్పటివరకు; మదిన్ = మనసునందు; తోపదు = కలుగదో; అందాకనే = అప్పటివరకు మాత్రమే; కదా = కదా; ప్రాణులు = మానవులు; నిఖిల = సర్వ; తాపములన్ = బాధలను {తాపత్రయములు - 1అధ్యాత్మిక 2ఆధిదైవిక 3ఆధిభౌతికము అను మూడు తాపములు}; పడుట = అనుభవించుట; అవిరాళ = ఎడతెగక; అనన్యగతికులన్ = ఏకాగ్రమైనభక్తులను; అరసి = తరచివిచారించి; ప్రోచు = కాపాడు; బిరుదు = ప్రతిజ్ఞ; కల = ఉన్నట్టి; నీవు = నీ; కున్ = కు; ననున్ = నన్ను; కాచుట = కాపాడుట; అరుదె = అపూర్వమైనదా, కాదు; దేవ = భగవంతుడా; ప్రవిమల = మిక్కిలి నిర్మలమైన; ఆకారా = స్వరూపము కలవాడా; సంసార = సంసారము వలని; భయ = భయమును; విదూర = దూరముచేయువాడా; భక్త = భక్తులు; జన = అందరకును; పోష = పోషణము; పరితోష = సంతోషము కలుగజేయు వాడా; పరమపురుష = పురుషోత్తమ.
భావము:- ఓ పరమపురుషా! భక్తజన ఆనందదాయకా! సంసార భయనివారకా! దివ్యాకారా! శాంతమూ, తీక్షణమూ, దుస్సహమూ, ఉదారమూ అయి వెలుగొందుతున్న నీ మహత్తర తేజస్సు వలన తాపం పొందాను, కృశించిపోయాను నన్ను రక్షించు. ఇతర దైవాలను సేవించడం మాని నీ పాదపద్మాలను సేవించాలనే బుద్ధి ఉదయించేటంతవరకే అన్ని తాపాలు. అనాథ రక్షకుడనే బిరుదుగల నీకు నన్ను రక్షించడం ఏమంత గొప్పవిషయం.”
తెభా-10.2-432-చ.
అనినఁ బ్రసన్నుఁడై హరి, యనంతుఁడు, దైత్యవిభేది దాని కి
ట్లనియె "మదీయ సాధన మనన్యనివారణమౌట నీ మదిం
గని నను నార్తిఁ జొచ్చితివి గావున మజ్జ్వర తీవ్ర దాహ వే
దన నినుఁ బొంద దింకఁ బరితాపము దక్కుము నీ మనంబునన్."
టీక:- అనినన్ = అనగా; ప్రసన్నుడు = అనుగ్రహము కలవాడు; ఐ = అయ్యి; హరి = కృష్ణుడు {హరి - భక్తుల హృదయములు ఆకర్షించువాడు, విష్ణువు}; అనంతుడు = కృష్ణుడు {అనంతుడు - అంతము లేనివాడు, శాశ్వతుడు, విష్ణువు}; దైత్యవిభేది = కృష్ణుడు {దైత్య విభేది - రాక్షసుల శత్రువు, విష్ణువు}; దాని = దాని; కిన్ = కి; ఇట్లు = ఈ విధముగ; అనియె = పలికెను; మదీయ = నా యొక్క; సాధనము = ఉపకరణమేదైనా; అనన్యనివారణము = ఇతరులచే నివారింపరానిది; ఔటన్ = అగుటను; నీ = నీ యొక్క; మదిన్ = మనసు నందు; కని = తెలిసికొని; ననున్ = నన్ను; ఆర్తిన్ = దుఃఖముతో; చొచ్చితివి = శరణు కోరితివి; కావునన్ = కాబట్టి; మత్ = నా యొక్క; జ్వర = జ్వరము యొక్క; తీవ్ర = తీక్షణమైన; దాహ = తాపము యొక్క; వేదన = బాధ; నినున్ = నిన్ను; పొందదు = పట్టుకొనదు; ఇంకన్ = ఇంక; తాపమున్ = బాధపడుటను; తక్కుము = విడువుము; నీ = నీ యొక్క; మనంబునన్ = మనస్సు నందు.
భావము:- అని స్తుతించగా దానవాంతకు డైన కృష్ణుడు శివజ్వరంతో ఇలా అన్నాడు “నా పరాక్రమం అనన్య నివారణమని గమనించి నీవు ఆర్తితో నా శరణం కోరావు. కనుక, నా జ్వరం నిన్నుబాధింపదు నీ మనస్సులో పరితాపం మాను”
తెభా-10.2-433-వ.
అని మఱియు నప్పుండరీకాక్షుండిట్లను “నెవ్వరేనియు నీ యుభయజ్వర వివాదంబును, నీవు మత్ప్రపత్తిం జొచ్చుటయునుఁ జిత్తంబులం దలంతు రట్టి పుణ్యాత్ములు శీతోష్ణజ్వరాది తాపంబులఁ బొర య” రని యానతిచ్చిన నమ్మహేశ్వరజ్వరంబు పరమానందభరిత హృదయంబై యారథాంగపాణికి సాష్టాంగదండప్రణామం బాచరించి నిజేచ్ఛం జనియె; నంత బాణాసురుండు నక్కడ.
టీక:- అని = అని; మఱియున్ = ఇంకను; ఆ = ఆ; పుండరీకాక్షుండు = పద్మాక్షుడు, కృష్ణుడు; ఇట్లు = ఇలా; అనున్ = పలికెను; ఎవ్వరేనియున్ = ఎవరైనాసరే; నీ = నీ; ఉభయ = రెండు; జ్వర = జ్వరముల; వివాదంబును = తగవును; నీవు = నీవు; మత్ = నా యొక్క; ప్రపత్తిన్ = ప్రాపకమును; చొచ్చుటయున్ = చేరుటను; చిత్తంబులన్ = మనస్సులలో; తలంతురు = ఎంచుకొనెదరో; అట్టి = అటువంటి; పుణ్యాత్ములు = పుణ్యాత్ములు; శీత = చలి యొక్క; ఉష్ణ = తాపము యొక్క; జ్వర = జ్వరము; ఆది = మున్నగు; తాపంబులన్ = తాపములను; పొరయరు = పొందరు; అని = అని; ఆనతిచ్చినన్ = చెప్పగా; ఆ = ఆ; మహేశ్వరజ్వరంబు = శివజ్వరము; పరమ = మిక్కుటమైన; ఆనంద = ఆనందముతో; భరిత = నిండిన; హృదయంబు = మనస్సు కలది; ఐ = అయ్యి; రథాంగపాణి = కృష్ణుని {రథాంగపాణి - రథాంగ (చక్ర) పాణి (చేత ధరించినవాడు), కృష్ణుడు, విష్ణుసహస్రనామాలలోని 998వ నామం}; కిన్ = కి; సాష్టంగదండప్రణామంబు = సాష్టాంగ నమస్కారము {సాష్టాంగ దండ ప్రణామము - 8 అవయవములు (2చేతులు 2పాదములు 2భుజాగ్రములు 1రొమ్ము 1నొసలు) భూమిని ఆనునట్లు కఱ్ఱవలె సాగి చేసెడి నమస్కారము}; ఆచరించి = చేసి; నిజ = తన; ఇచ్చన్ = ఇష్టానుసారమున; చనియె = వెళ్ళిపోయెను; అంతన్ = పిమ్మట; బాణా = బాణుడు అను; అసురుండున్ = రాక్షసుడు; అక్కడ = అక్కడ.
భావము:- అని ఇంకా ఇలా అన్నాడు “ఈ శైవ వైష్ణవ జ్వరాల వివాద వృత్తాంతాన్నీ; నీవు నన్ను శరణుకోరిన విధానాన్ని; మనస్సులో స్మరిస్తారో, అటువంటి పుణ్యాత్ములకు శీతోష్ణ జ్వరాది తాపాలు కలుగవు” అని అనగా మహేశ్వర జ్వరం మిక్కిలి సంతోషించి చక్రాయుధుడైన శ్రీకృష్ణునకు సాష్టాంగనమస్కారం చేసి వెళ్ళిపోయింది. ఇంతలో, అక్కడ బలికుమారుడైన బాణాసురుడు మళ్ళీ యుద్ధసన్నద్ధుడై బయలుదేరాడు.
తెభా-10.2-434-సీ.
కమనీయ కింకిణీఘంటికా సాహస్ర-
ఘణఘణధ్వనిచేత గగన మగల
నన్యజనాలోకనాభీలతరళోగ్ర-
కాంచనధ్వజపతాకలు వెలుంగఁ
బృథునేమి ఘట్టనఁ బృథివి కంపింపంగ-
వలనొప్పు పటుజవాశ్వములఁ బూన్చి
నట్టి యున్నతరథం బత్యుగ్రగతి నెక్కి-
కరసహస్రమున భీకరతరాసి
తెభా-10.2-434.1-తే.
శర శరాసనముఖ దివ్యసాధనములు
దనరఁ జలమును బలము నుత్కటము గాఁగ
హర్ష మిగురొత్తఁ గయ్యంపుటాయితమునఁ
బురము వెలువడె బలిపుత్త్రుఁ డురుజవమున.
టీక:- కమనీయ = మనోజ్ఞమైన; కింకిణీ = గజ్జలలోని; ఘంటికా = చిరుగజ్జలు; సాహస్ర = వేయింటి; ఘణఘణ = గణగణ మను; ధ్వని = శబ్దముల; చేత = వలన; గగనము = ఆకాశము; అగలన్ = బద్దలుకాగా; అన్య = శత్రు, పగ; జనా = జనుల, వారి; ఆలోకన = చూపులకు; ఆభీల = భయము కలిగించున వైన; తరళ = చలించునవి; ఉగ్ర = భయంకరమైన; కాంచన = బంగారు; ధ్వజ = ధ్వజములమీది; పతాకలు = జండాలు, టెక్కెములు; వెలుంగన్ = ప్రకాశించుచుండగా; పృథు = పెద్దవి యైన; నేమి = చక్రాల, బండికంటికడకమ్మి; ఘట్టనన్ = తాకుడులచేత; పృథివి = నేల; కంపింపంగన్ = కంపిస్తుండగా; వలనొప్పు = పద్దతి ప్రకారము; పటు = బలమైన; జవ = వేగవంతమైన; అశ్వములను = గుఱ్ఱములను; పూన్చినన్ = కట్టిన; అట్టి = అటువంటి; ఉన్నత = ఎత్తైన; రథంబున్ = రథమును; అతి = మిక్కిలి; ఉగ్ర = భయంకరమైన; గతిన్ = విధముగ; ఎక్కి = ఎక్కి; కర = చేతులు; సహస్రమునన్ = వేయింటితో; భీకరతర = మిక్కిలి భీకరమైన; అసి = ఖడ్గములు; శర = బాణములు; శరాసన = ధనుస్సులు; ముఖ = ఆది; దివ్య = గొప్ప; సాధనములున్ = ఆయుధములు; తనరన్ = ఒప్పుచుండ; చలమునున్ = పట్టుదల; బలమునున్ = బలము; ఉత్కటముగాగన్ = పెచ్చుమీరుతుండగా; హర్షము = సంతోషము; ఇగురొత్తన్ = చిగురించగా; కయ్యంపు = యుద్ధమునకు; ఆయితమునన్ = సిద్ధముగా; పురము = పట్టణమునుండి; వెలువడెన్ = బయటకు వచ్చెను; బలిపుత్రుడు = బాణాసురుడు; ఉరు = మిక్కిలి; జవమునన్ = వేగముగ.
భావము:- అసంఖ్యాక మైన చిరుగంటల ధ్వనితో ఆకాశం బ్రద్దలు అవుతుండగా, మిక్కిలి వేగవంతము లైన అశ్వాలను కూర్చిన ఒక ఉన్నత రథాన్ని అధిరోహించి అమితోత్సాహంతో బాణాసురుడు యుద్ధరంగానికి వచ్చాడు. ఆ రథం శత్రు భీకరంగా బంగారు జండాలతో ప్రకాశిస్తోంది. పెద్ద పెద్ద రథచక్రాల వేగానికి భూమి కంపించిపోతోంది. రథం అధిరోహించి ఉన్న అతని వేయి చేతులలో ధనుర్భాణాలూ భయంకరమైన ఖడ్గాది ఆయుధాలూ ప్రకాశిస్తున్నాయి. కసి, బలము, ఉత్సాహము అతిశయిస్తుండగా యుద్ధసన్నధుడై పట్టణములోనుండి రణరంగానికి మిక్కిలి వేగంగా వచ్చాడు.
తెభా-10.2-435-క.
చని రణభూమిని మధ్యం
దిన మార్తాండప్రచండ దీప్తాకృతితోఁ
దనరుచుఁ బరిపంథిబలేం
ధనదవశిఖియైన కృష్ణుఁ దాఁకెం బెలుచన్.
టీక:- చని = వెళ్ళి; రణభూమిని = యుద్ధభూమి నందు; మధ్యందిన = మధ్యాహ్న కాలము నందలి; మార్తాండ = సూర్యుని వలె; ప్రచండ = తీవ్రమైన; దీప్త = మండుతున్న; ఆకృతి = రూపము; తోన్ = తోటి; తనరుచున్ = అతిశయించుచు; పరిపంథి = శత్రు పక్షము యొక్క; బల = సైన్యము అను; ఇంధన = కట్టెలకు; దవశిఖి = దావాగ్ని; ఐన = అయిన; కృష్ణున్ = కృష్ణుని; తాకెన్ = ఎదుర్కొనెను; పెలుచన్ = ఆగ్రహముతో.
భావము:- బాణాసురుడు అలా కదలి వచ్చి కదనరంగంలో మధ్యాహ్న మార్తాండుని వలె ప్రకాశిస్తూ శత్రు సేనలు అనే కట్టెలకు అగ్నిజ్వాలల వలె విరాజిల్లే శ్రీకృష్ణుడిని ఎదుర్కొన్నాడు.
తెభా-10.2-436-ఉ.
తాఁకి భుజావిజృంభణము దర్పము నేర్పును నేర్పడంగ నొ
క్కూఁకున వేయిచేతుల మహోగ్రశరావళి పింజ పింజతోఁ
దాఁకఁగ నేసినన్ మురవిదారుఁడు తోడన తచ్ఛరావళి
న్నాఁక గొనాకఁ ద్రుంచె నిశితార్ధశశాంక శిలీముఖంబులన్.
టీక:- తాకి = ముట్టడించి; భుజా = భుజబలము యొక్క; విజృంభణమున్ = ఆటోపము; దర్పమున్ = గర్వము; నేర్పు = సామర్థ్యము; ఏర్పడంగన్ = తెలియబడునట్లుగా; ఒక్క = మిక్కిలి; ఊకున = ఊపుతో, పూనికతో; వెయ్యి = వెయ్యి (1000); చేతులన్ = చేతులతో; మహా = మిక్కుటమైన; ఉగ్ర = భీకరమైన; శర = బాణముల; ఆవళి = వరుసను; పింజపింజతో దాకగన్ = ఒకదాని వెనుక యింకోటి {పింజ పింజతో దాకన్ - ప్రతిబాణము పింజతోను ఇంకో బాణము తాకుతుండునట్లు}; ఏసినన్ = వేయగా; మురవిదారుడు = కృష్ణుడు; తోడన = వెంటనే; తత్ = ఆ; శర = బాణముల; ఆవళిన్ = వరుసను; ఆకగొనక = నిరోధమొందక, లక్ష్యపెట్టక; త్రుంచెన్ = విరిచెను; నిశిత = వాడియైన; అర్థశశాంక = అర్థచంద్ర; శిలీముఖంబులన్ = బాణములతో {శిలీముఖము - శల్యము (ముల్లు) కొన యందు కలది, బాణము}.
భావము:- బలిపుత్రుడు బాణుడు తన భుజబలం ద్యోతకము అవుతుండగా ముట్టడించి, ఒకే సారి వేయిచేతులతో శ్రీకృష్ణుడిపై వాడి పరమ భయంకరమైన బాణాలను ప్రయోగించాడు. మురాంతకుడు కృష్ణుడు ఆ బాణవర్షాన్ని లెక్కచేయకుండా తన వాడియైన అర్ధచంద్ర బాణాలతో వాటిని అన్నింటిని త్రుంచి వేశాడ.
తెభా-10.2-437-వ.
అంత.
టీక:- అంతన్ = అప్పుడు.
భావము:- అలా బాణాసురుడి అస్త్రాలు అన్నింటిని త్రుంచి వేసిన సమయంలో
తెభా-10.2-438-చ.
నుత నవపుండరీకనయనుం డన నొప్పు మురారి రోష ఘూ
ర్ణిత మహితారుణాబ్జదళనేత్రుఁడు దా నటు పంచె దైత్యుపై
దితిసుత కాననప్రకరదీపితశుక్రము రక్షితాంచితా
శ్రితజన చక్రమున్ సతతసేవితశక్రము దివ్యచక్రమున్.
టీక:- నుత = పొగడబడిన; నవ = లేత; పుండరీక = తెల్ల తామరల వంటి; నయనుండు = కన్నులు కలవాడు; అనన్ = అనుటకు; ఒప్పు = తగినట్టి; మురారి = కృష్ణుడు; రోష = కోపముచేత; ఘూర్ణిత = చలిస్తున్న; మహిత = మిక్కిలి; అరుణ = ఎఱ్ఱని; అబ్జ = పద్మము; దళ = రేకులవంటి; నేత్రుడు = కన్నులు కలవాడు; తాన్ = అతను; అటు = అలా; పంచెన్ = పంపెను; దైత్యు = బాణాసురుని; పైన్ = మీదకి; దితిసుత = దైత్యులు అను; కాననా = అడవుల; ప్రకర = సమూహమును; దీపిత = కాల్చు; శుక్రమున్ = అగ్నిని; రక్షిత = కాపాడబడిన; అంచిత = చక్కని; ఆశ్రిత = ఆశ్రయించిన; జన = వారి; చక్రమున్ = సమూహము కలది; సతత = ఎల్లప్పుడు; సేవిత = కొలిచెడి; శక్రమున్ = ఇంద్రుడు కలది {శక్రుడు - దుష్టులను శిక్షించు శక్తి కలవాడు, ఇంద్రుడు}; దివ్య = మహిమాన్వితమైన; చక్రమున్ = చక్రమును.
భావము:- శ్రీకృష్ణుడి తెల్లతామరరేకుల వలె ఉండే నేత్రాలు రోషం వలన ఎఱ్ఱతామరరేకులుగా మారిపోయాయి. శ్రీకృష్ణుడు అసురులు అనే అరణ్యాలను అగ్నివలె కాల్చివేసేదీ; ఆశ్రితజన రక్షణ గావించేదీ; దేవేంద్రాది దేవతలచే సేవింపబడేదీ అయిన సుదర్శనచక్రాన్ని బాణాసురుడి మీద ప్రయోగించాడు.
తెభా-10.2-439-వ.
అదియునుం బ్రచండమార్తాండమండల ప్రభావిడంబితంబును, భీషణ శతసహస్రకోటి దంభోళినిష్ఠురనిబిడనిశితధారాసహస్ర ప్రభూతజ్వలన జ్వాలికాపాస్త సమస్తకుటిల పరిపంథి దుర్వార బాహాఖర్వ గర్వాంధకారంబును, సకల దిక్పాల దేవతాగణ జేగీయమానంబును, సమదదానవజన శోకకారణ భయంకర దర్శనంబును, సమంచిత సజ్జనలోకప్రియంకర స్పర్శనంబును నగు సుదర్శనం బసురాంతక ప్రేరితంబై చని, యారామకారుండు కదళికా కాండంబుల నేర్చు చందంబునం బేర్చి సమద వేదండ శుండాదండంబుల విడంబించుచుఁ గనకమణివలయ కేయూర కంకణాలంకృతంబు నగు తదీయ బాహా సహస్రంబుఁ గరచతుష్ట యావశిష్టంబుగాఁ దునుము నవసరంబున.
టీక:- అదియును = అది; ప్రచండ = మిక్కిలి తీవ్రమైన; మార్తాండ = సూర్య; మండల = మండలము యొక్క; ప్రభా = ప్రకాశము; విడంబితంబును = మీరినది; భీషణ = భీకరమైన; శతసహస్ర = వందవేల, అనేక; కోటి = అంచులు కల; దంభోళి = వజ్రాయుధము వలె; నిష్ఠుర = కఠినమైన; నిబిడ = దట్టమైన; నిశిత = వాడియైన; ధారా = మొనలు, పళ్ళు; సహస్ర = వేయింటి యందు; ఫ్రభూత = పుట్టిన; జ్వలన = మండుతున్న; జ్వాలికా = చిరుమంటలతో; అపాస్త = తొలగింపబడిన; సమస్త = ఎల్ల; పరిపంథి = శత్రువుల; దుర్వార = వారింపరాని; బాహా = భుజబలము యొక్క; అఖర్వ = అధికమైన, చిన్నదికాని; గర్వ = గర్వము అను; అంధకారంబును = చీకటి కలది; సకల = ఎల్ల; దిక్పాల = అష్టదిక్పాలకుల చేత {అష్టదిక్పాలకులు - 1 ఇంద్రుడు - తూర్పు దిక్కునకు 2 అగ్ని - ఆగ్నేయ మూలకు 3 యముడు - దక్షిణ దిక్కునకు 4 నిరృతి - నైఋతి మూలకు 5 వరుణుడు - పడమటి దిక్కునకు 6 వాయువు - వాయవ్య మూలకు 7 కుబేరుడు - ఉత్తర దిక్కునకు 8 ఈశానుడు - ఈశాన్య మూలకు పరిపాలకులు}; దేవతా = దేవతల; గణ = సమూహములచేత; జేగీయమానంబునున్ = కొనియాడబడునది {జేగీయమానము - జయజయ ధ్వానములు కలది, కొనియాడబడునది}; సమద = అహంకారము కల; దానవ = రాక్షస; జన = సమూహము యొక్క; శోక = దుఃఖమునకు; కారణ = కారణమై; భయంకర = భయము పుట్టించు; దర్శనంబును = కనబడుట కలది; సమంచిత = చక్కనైన; సజ్జన = మంచివారి; లోక = సమూహమునకు; ప్రియంకర = ప్రీతిని కలిగించు; స్పర్శనంబును = తాకుట కలది; అగు = ఐన; సుదర్శనంబు = సుదర్శనచక్రము; అసురాంతక = కృష్ణునిచేత; ప్రేరితంబు = ప్రేరేపింపబడినది; ఐ = అయ్యి; చని = వెళ్ళి; ఆరామకారుండు = తోటపనివాడు; కదళికా = అరటి చెట్ల; కాండంబులన్ = బోదెలను; ఏర్చు = చక్కగా నరికెడి; చందంబునన్ = విధముగా; పేర్చి = అతిశయించి; సమద = మదముతో కూడిన; వేదండ = ఏనుగు యొక్క; శుండా = తొండములు అను; దండంబులన్ = కఱ్ఱలను; విడంబించుచు = మీరుతూ; కనక = బంగారపు; మణి = రత్నాల; వలయ = కడియములు; కేయూర = భుజకీర్తులు; కంకణ = కంకణములచేత; అలంకృతంబున్ = అలంకరింపబడినవి; అగు = ఐన; తదీయ = అతని; బాహా = చేతులు; సహస్రంబున్ = వెయ్యింటిని (1000); కర = చేతులు; చతుష్టయ = నాలుగు (4); ఆవశిష్టంబు = మిగిలినవి; కాన్ = అగునట్లు; తునుము = నరకు; అవసరంబునన్ = సమయము నందు;
భావము:- సుదర్శనచక్రం ప్రచండ సూర్యమండలంలా శోభించేది; పదివేలకోట్ల వజ్రాయుధాల జ్వలన జ్వాలలతో శత్రువుల గర్వాంధకారాన్ని నివారించేది; సమస్త దేవతల స్తుతులను అందుకునేది; తన దర్శనంతో దానవులకు శోకం కలిగించేదీ; తన సంస్పర్శనంతో సజ్జనులకు ఆనందం కలిగించేదీ. శ్రీ కృష్ణుడు అట్టి సుదర్శనాన్ని బాణాసురుడి మీద ప్రయోగించగా, అది రత్నఖచితా లైన ఆభరణాలతో శోభిస్తూ, మదగజతుండాలలాగ వెలుగొందుతున్న బాణాసురుని వేయిచేతులలో నాల్గింటిని మాత్రం వదలి తక్కిన వాటిని తోటమాలి అరటిచెట్లను నరకివేసినట్లు నరికేసింది.
తెభా-10.2-440-తే.
కాలకంఠుఁడు బాణుపైఁ గరుణ గలఁడు
గాన నఖిలాండపతిఁ గృష్ణుఁ గదియవచ్చి
పురుషసూక్తంబు సదివి సంపుటకరాబ్జుఁ
డగుచుఁ బద్మాయతాక్షు నిట్లని స్తుతించె.
టీక:- కాలకంఠుడు = శివుడు {కాల కంఠుడు - నల్లని కంఠము కలవాడు, శివుడు}; బాణు = బాణుని; పైన్ = మీద; కరుణ = దయ; కలడు = కలవాడు; కానన్ = కాబట్టి; అఖిలాండపతిన్ = కృష్ణుని {అఖిలాండపతి - సర్వులకు అండ (ఆశ్రయమ) ఐన పతి (ప్రభువు), అఖిల (ఎల్ల) అండ (బ్రహ్మాండములకు) పతి (నాయకుడు), విష్ణువు}; కృష్ణుని = కృష్ణుని; కదియన్ = దగ్గరకు; వచ్చి = వచ్చి; పురుషసూక్తంబున్ = పురుషసూక్తము {పురుషసూక్తము - ఒక విశిష్ఠమైన విష్ణు స్తోత్రము, పురుష (శాస్త్రమును అనుసరించి, పరమపురుషుని గురించి) సూక్తము (పలుకబడినది)}; చదివి = చదివి; సంపుట = జోడించిన, దోసిలిపట్టిన; కర = చేతులు అను; అబ్జుడు = పద్మములు కలవాడు; అగుచున్ = ఔతు; పద్మాయతాక్షుని = కృష్ణుని {పద్మాయతాక్షుడు - పద్మముల వలె విశాలమైన కన్నులు కలవాడు, విష్ణువు}; ఇట్లని = ఈ విధముగ; స్తుతించె = స్తుతించెను, పొగిడెను.
భావము:- పరమేశ్వరుడికి బాణాసురుడంటే ఎంతో దయ. అందుచేత, ఆయన అతనిని రక్షించడం కోసం లోకనాయకు డైన శ్రీకృష్ణుడి వద్దకు వచ్చి, పురుషసూక్తం పఠించి, నమస్కరించి, పద్మాక్షుడిని ఇలా స్తుతించాడు