పోతన తెలుగు భాగవతము/దశమ స్కంధము (ద్వితీయాశ్వాసము)/పౌండ్రకవాసుదేవుని వధ
పౌండ్రకవాసుదేవుని వధ
| ←కాళిందీ భేదనంబు | తెలుగు భాగవతము (పోతన తెలుగు భాగవతము/దశమ స్కంధము (ద్వితీయాశ్వాసము)/పౌండ్రకవాసుదేవుని వధ) రచయిత: పోతన |
కాశీరాజు వధ→ |
తెభా-10.2-508-సీ.
"మనుజేశ బలగర్వమున మదోన్మత్తుఁడై-
యవనిపై వాసుదేవాఖ్యుఁ డనఁగ
నే నొక్కరుఁడ గాక యితరుల కీ నామ-
మలవడునే?"యని "యదటు మిగిలి
తెగి హరిదా వాసుదేవుఁ డననుకొను-
నఁట! పోయి వల దను"మనుచు దూతఁ
బద్మాయతాక్షుని పాలికిఁ బొమ్మన-
నరిగి వాఁ డంబుజోదరుఁడు పెద్ద
తెభా-10.2-508.1-తే.
కొలువుఁ గైకొని యుండ సంకోచపడక
"వినుము; మా రాజుమాటగా వనజనాభ!
యవని రక్షింప వాసుదేవాఖ్య నొంది
నట్టి యేనుండ సిగ్గు వోఁ దట్టి నీవు.
టీక:- మనుజేశ = రాజుగ అయ్యాను; బల = పెద్ద సైన్యము కలిగింది అనే; గర్వమునన్ = అహంకారముతో; మద = మదము చేత; ఉన్మత్తుడు = ఒళ్ళుతెలియనివాడు; ఐ = అయ్యి; అవని = భూమి; పైన్ = మీద; వాసుదేవ = వాసుదేవుడు; ఆఖ్యుడు = పేరు కలవాడు; నేన్ = నేను; ఒక్కరుడన్ = ఒక్కడినే; కాక = తప్పించి; ఇతరుల్ = అన్యుల; కున్ = కు; ఈ = ఈ; నామము = పేరు; అలవడునే = సరిపడునా, సరిపోదు; అని = అని; అదటు = గర్వము; మిగిలి = అతిశయించి; తెగి = ఖండితముగ; హరి = కృష్ణుడు; తాన్ = తనే; వాసుదేవుడన్ = వాసుదేవుడను; అనుకొనున్ = అనుకొంటాడు; అట = అట; పోయి = వెళ్ళి; వలదు = వద్దు; అనుము = అని చెప్పుము; అనుచున్ = అని; దూతన్ = దూతను; పద్మాయతాక్షుని = కృష్ణుని; పాలి = వద్ద; కిన్ = కు; పొమ్మనన్ = వెళ్ళమనగా; వాడు = అతడు; అంబుజోదరుడు = కృష్ణుడు; పెద్ద = పెద్ద; కొలువున్ = సభ; కైకొని = తీరి; ఉండన్ = ఉండగ; సంకోచపడక = సంకోచించకుండ; వినుము = వినుము; మా = మా యొక్క; రాజు = రాజు; మాటగా = చెప్పిన మాటగా; వనజనాభా = కృష్ణా; అవనిన్ = భూమిపై; రక్షింపన్ = పాలించుటకు; వాసుదేవ = వాసుదేవుడు అను; ఆఖ్యన్ = ప్రసిద్ధి; ఒందినట్టి = పొందినట్టి; ఏను = నేను; ఉండన్ = ఉండగా; సిగ్గు = సిగ్గును; పోదట్టి = విడిచి; నీవు = నీవు.
భావము:- “భూలోకంలో వాసుదేవుడు అనే పేరు నాకు ఒక్కడికే చెల్లుతుంది. ఇతరులకు ఏమాత్రం చెల్లదు. కృష్ణుడు రాజ్యం పెద్ద సైన్యం కలిగాయనే గర్వంతో పొగరెక్కి వాసుదేవుడనని అనుకుంటున్నాడుట. పోయి వద్దని చెప్పు” అని బలగర్వంతో మదోన్మత్తుడై, కమలాల వంటి కన్నులు ఉన్న శ్రీకృష్ణుడి దగ్గరకు పౌండ్రకుడు ఆ దూతను పంపించాడు. వాడు వెళ్ళి శ్రీకృష్ణుడు సభతీర్చి ఉండగా సంకోచం లేకుండా ఇలా అన్నాడు “ఓ శ్రీకృష్ణా! మా రాజు చెప్పిన మాటలు విను. ‘భూమిని రక్షించడానికి వాసుదేవుడనే పేరు నాకుండగా, నీవు సిగ్గు విడిచి ఆ పేరు పెట్టుకున్నావు…
తెభా-10.2-509-క.
నా పేరును నా చిహ్నము
లేపున ధరియించి తిరిగె దిది పంతమె? యిం
తే పో! మదిఁ బరికించిన
నే పంత మెఱుంగు గొల్లఁ డేమిట నైనన్?
టీక:- నా = నా యొక్క; పేరును = పేరును; నా = నా యొక్క; చిహ్నములున్ = గుర్తులు; ఏపునన్ = గర్వముతో; ధరియించి = తాల్చి; తిరిగెదు = తిరుగుచున్నావు; ఇది = ఇది; పంతమె = పౌరుషపు పనేనా, కాదు; ఇంతేపో = ఇంతేలే; మదిన్ = మనసు నందు; పరికించినన్ = విచారించి చూసినచో; ఏ = ఎలాంటి; పంతమున్ = పౌరుషమును; ఎఱుంగున్ = ఎరుగును; గొల్లడు = గొల్లవాడు; ఏమిటినైనన్ = ఏమి చేసినను.
భావము:- నా పేరూ, నా చిహ్నాలూ ధరించి సంచరిస్తున్నావు. ఇది నీ పంతమా? ఐనా గోవులకాచుకునే గోపాలుడికి పంతమేమిటి?
తెభా-10.2-510-ఆ.
ఇంతనుండి యైన నెదిరిఁ దన్నెఱిఁగి నా
చిన్నెలెల్ల విడిచి చేరి కొలిచి
బ్రదుకు మనుము కాక పంతంబు లాడెనా
యెదురు మనుము ఘోర కదనమునను. "
టీక:- ఇంతనుండి = ఇది మొదలుకొని, ఇప్పటి నుండి; ఐనన్ = అయినప్పటికి; ఎదిరిన్ = ఎదుటివాని శక్తి; తన్నున్ = తన శక్తి; ఎఱింగి = తెలిసి; నా = నా; చిన్నెలు = గుర్తులు; ఎల్లన్ = అన్నిటిని; విడిచి = వదలిపెట్టి; చేరి = నా దగ్గరకు చేరి; కొలిచి = సేవించి; బ్రదుకుము = బతికిపొమ్ము; కాక = లేకపోతే; పంతంబులు = పౌరుషపు మాటలు; ఆడెనా = పలికినచో; ఎదురుము = ఎదుర్కొనుము; అనుము = అని చెప్పుము; ఘోర = భయంకరమైన; కదనమునన్ = యుద్ధమునందు.
భావము:- నీ శక్తి ఎదుటివారిశక్తి ఇక నుంచి అయినా తెలుసుకుని, నా చిహ్నాలు అన్నింటినీ వదలిపెట్టి నాకు సేవకుడవై బ్రతుకు. కాదు పంతానికి పోతాను అంటావా. యుద్ధానికి సిద్ధపడు.”
తెభా-10.2-511-క.
అను దుర్భాషలు సభ్యులు
విని యొండొరు మొగము సూచి విస్మితు లగుచున్
"జనులార! యెట్టి క్రొత్తలు
వినఁబడియెడు నిచట? లెస్స వింటిరె?" యనఁగన్.
టీక:- అను = అనెడి; దుర్భాషలున్ = చెడ్డ మాటలను; సభ్యులు = సభలోనివారు; విని = విని; యొండొరుమొగము = ఒకరి ముఖ మొకరు; చూచి = చూసి; విస్మితులు = ఆశ్చర్యము నొందినవారు; అగుచున్ = ఔతు; జనులార = ప్రజలు; ఎట్టి = ఎటువంటి; క్రొత్తలు = వింత మాటలు; వినబడియెడున్ = వినబడుతున్నాయి; ఇచట = ఇక్కడ; లెస్స = సరిగా; వింటిరె = విన్నారా; అనగన్ = అని పలుకగా.
భావము:- ఇలా పలికిన దూత దుర్భాషలను సభ్యులంతా విని ఒకరి ముఖం మరొకరు చూచుకుంటూ ఆశ్చర్యపోయారు. “ఈవేళ ఎంత విచిత్రపు మాటలు విన్నాము.” అని అనుకున్నారు.
తెభా-10.2-512-వ.
అట్టియెడ కృష్ణుండు వాని కిట్లనియె.
టీక:- అట్టి = ఆ; ఎడన్ = సమయము నందు; కృష్ణుండు = కృష్ణుడు; వాని = అతని; కిన్ = కి; ఇట్లు = ఈ విధముగ; అనియె = పలికెను.
భావము:- అప్పుడు శ్రీకృష్ణుడు ప్రౌండ్రకుడి దూతతో ఇలా అన్నాడు.
తెభా-10.2-513-మ.
"వినరా! మీ నృపుఁ డన్న చిహ్నములు నే వే వచ్చి ఘోరాజిలో
దనమీఁదన్ వెస వైవఁ గంకముఖగృధ్రవ్రాతముల్‌ మూఁగఁగా,
ననిలో దర్పము దూలి కూలి వికలంబై సారమేయాళికి
న్ననయంబున్ నశనంబ వయ్యె దను మే నన్నట్లుగా వానితోన్. "
టీక:- వినరా = వినుము; మీ = మీ యొక్క; నృపుడు = రాజు; అన్న = చెప్పిన; చిహ్నములున్ = గురుతులను; నేన్ = నేను; వే = శీఘ్రముగా; వచ్చి = వచ్చి; ఘోర = భయంకరమైన; ఆజి = యుద్ధము; లోన్ = అందు; తన = మీ రాజు; మీదన్ = పైన; వెసన్ = వడిగా; వైవన్ = వేయగా; కంక = రాబందు; ముఖ = మొదలగునవి; గృధ = గ్రద్దల; వ్రాతముల్ = గుంపులు; మూగగాన్ = ఆవరించగా; అని = యుద్ధము; లోన్ = అందు; దర్పము = అహంకారము; తూలి = పోయి; కూలి = పడిపోయి; వికలంబు = సంధులు వీడిపోయి; సారమేయ = కుక్కల; ఆళి = సమూహమున; కిన్ = కు; అనయంబున్ = అవశ్యము; అశనంబు = ఆహరము; అయ్యెదు = అయిపోయెదవు; అనుము = అని చెప్పుము; ఏను = నేను; అన్నట్లుగాన్ = చెప్పినట్లుగా; వాని = అతడి; తోన్ = తోటి.
భావము:- “ఓరీ! సరిగా విను. మీ రాజు ఏ చిహ్నాలను ధరించాను అని నన్ను గురించి చెప్పాడో; అవే చిహ్నాలను రేపు బయలుదేరి వచ్చి తొందరలోనే ఘోరయుద్ధంలో అతని మీద ప్రయోగిస్తాను. యుద్ధంలో శక్తి కోల్పోయి కూలి వికలం అయిపోయిన నిన్ను గ్రద్దలూ రాబందులూ చుట్టుముట్టుతా యని; కుక్కల గుంపులు నిన్ను చీల్చుకొని తింటా యనీ; మేము చెప్పినట్లుగా అతనికి చెప్పు.”
తెభా-10.2-514-క.
అని యుద్రేకముగా నా
డిన మాటల కులికి వాఁడు డెందము గలఁగం
జని తన యేలిక కంతయు
వినిపించెను నతని మదికి విరసము గదురన్.
టీక:- అని = అని; ఉద్రేకముగా = ఉద్రేకముతో; ఆడిన = పలికిన; మాటలు = మాటలు; కిన్ = కి; ఉలికి = ఖంగారుపడి; వాడున్ = ఆ దూత; డెందము = హృదయము; కలగన్ = కలతచెందగా; చని = వెళ్ళి; తన = తన యొక్క; ఏలిక = రాజున; కున్ = కు; అంతయున్ = సమస్తము; వినిపించెను = తెలియజెప్పెను; అతని = వాని; మది = మనస్సున; కిన్ = కు; విరసము = ద్వేషము; కదురన్ = కలుగగా.
భావము:- ఈ విధంగా ఉద్రేకంగా పలికిన శ్రీకృష్ణుడి పలుకులకు వాడు ఉలికిపడి గుండెజారిపోయి, తన ప్రభువు దగ్గరకు వెళ్ళి, జరిగిన దంతా అతని మనస్సుకు ఆందోళన కలిగేలా విన్నవించాడు.
తెభా-10.2-515-వ.
అంతఁ గృష్ణుండు దండయాత్రోత్సుకుఁడై వివిధాయుధ కలితంబును, విచిత్రకాంచనపతాకాకేతు విలసితంబు నగు సుందరస్యందనంబుఁ బటు జవతురంగంబులం బూన్చి దారుకుండు తెచ్చిన, నెక్కి యతిత్వరితగతిం గాశికానగరంబున కరిగినం, బౌండ్రకుండును రణోత్సాహంబు దీపింప నక్షౌహిణీద్వితయంబుతోడం బురంబు వెడలె, నప్పు డతని మిత్రుండైన కాశీపతియును మూఁ డక్షౌహిణులతోడం దోడుపడువాఁడై వెడలె, నిట్లాప్తయుతుండై వచ్చువాని.
టీక:- అంతన్ = పిమ్మట; కృష్ణుండు = కృష్ణుడు; దండయాత్ర = యుద్ధానికి వెళ్లుటకు; ఉత్సుకుడు = ఉత్సాహము కలవాడు; ఐ = అయ్యి; వివిధ = నానా విధమైన; ఆయుధ = ఆయుధములతో; కలితంబును = కూడినది; విచిత్ర = నానా వర్ణమయ మైన; కాంచన = బంగారు; పతాక = జండాలు; కేతు = జండాకఱ్ఱలుతో; విలసితంబు = ప్రకాశించునది; అగు = ఐన; సుందర = అందమైన; స్యందనంబున్ = రథము; పటు = మిక్కిలి; జవ = వేగము గల; తురంగంబులన్ = గుఱ్ఱములను; పూన్చి = కట్టి; దారుకుండు = దారకుడు {దారకుడు - కృష్ణుని రథసారథి}; తెచ్చినన్ = తీసుకురాగా; ఎక్కి = ఎక్కి; అతి = మిక్కిలి; త్వరిత = వేగము గల; గతిన్ = గమనముతో; కాశికా = కాశీ; నగరంబున్ = పట్టణమున; కున్ = కు; అరిగినన్ = వెళ్ళగా; పౌండ్రకుండును = పౌండ్రకుడు; రణ = యుద్ధము నందలి; ఉత్సాహంబున్ = ఉత్సాహము; దీపింపన్ = ప్రకాశించగా; అక్షౌహిణీ = సైనిక అక్షౌహిణులు; ద్వితయంబు = రెంటి (2); తోడన్ = తోటి; పురంబున్ = పట్టణము నుండి; వెడలెన్ = బయటకి వచ్చెను; అప్పుడు = అప్పుడు; అతని = వాని; మిత్రుండు = స్నేహితుడు; ఐనన్ = అయిన; కాశీ = కాశీపట్టణమునకు; పతియును = రాజు; మూడు = మూడు (3); అక్షౌహిణుల = అక్షౌహిణుల; తోడన్ = తోటి; తోడు = సహాయ; పడు = చేయు; వాడు = వాడు; ఐ = అయ్యి; వెడలెన్ = బయలుదేరెను; ఇట్లు = ఈ విధముగ; ఆప్త = మిత్రులతో; యుతుండు = కూడినవాడు; ఐ = అయ్యి; వచ్చు = వస్తున్న; వానిన్ = అతనిని, పౌండ్రకుని.
భావము:- ఆ తరువాత, దారుకుడు అనేక రకాల ఆయుధాలు కలది; బంగారుజెండాతో విలసిల్లుతున్నది; వేగవంతాలైన గుఱ్ఱాలు కట్టినది అయిన రథం సిద్ధంచేసి తీసుకువచ్చాడు. శ్రీకృష్ణుడు పౌండ్రకుడి మీదకు దండయాత్రకు ఉత్సహించి దారుకుడు తెచ్చిన ఆ రథాన్ని అధిరోహించి కాశీనగరానికి వెళ్ళాడు. పౌండ్రకుడు కూడా మిక్కిలి రణోత్సాహంతో రెండు అక్షౌహిణుల సైన్యంతో పట్టణం బయటకు వచ్చాడు. అతని స్నేహితుడైన కాశీరాజు కూడ మూడు అక్షౌహిణుల సైన్యంతో పౌండ్రకునికి సహాయంగా వచ్చాడు. ఈ విధంగా మిత్రసహితుడై యుద్ధరంగానికి వస్తున్న పౌండ్రకుడిని శ్రీకృష్ణుడు చూసాడు.
తెభా-10.2-516-సీ.
చక్ర గదా శంఖ శార్ఙ్గాది సాధనుఁ-
గృత్రిమగౌస్తుభ శ్రీవిలాసు
మకరకుండల హార మంజీర కంకణ-
మణిముద్రికా వనమాలికాంకుఁ
దరళ విచిత్ర పతంగ పుంగవకేతుఁ-
జెలువొందు పీతకౌశేయవాసు
జవనాశ్వకలిత కాంచన రథారూఢుని-
రణకుతూహలు లసన్మణికిరీటు
తెభా-10.2-516.1-తే.
నాత్మసమవేషు రంగవిహారకలిత
నటసమానునిఁ బౌండ్రభూనాథుఁ గాంచి
హర్ష మిగురొత్త నవ్వెఁ బద్మాయతాక్షుఁ
డంత వాఁడును నుద్వృత్తుఁ డగుచు నడరి.
టీక:- చక్ర = చక్రాయుధము; గదా = గదాయుధము; శంఖ = శంఖము; శార్ఙ్గ = శార్ఙ్గము అను విల్లు {శార్ఙ్గము - శృంగము సంబంధమైనది, విష్ణువు యొక్క విల్లు}; ఆది = మున్నగు; సాధనున్ = యుద్ధోపకరణాలు గలవాని; కృత్రిమ = కల్పింపబడిన; కౌస్తుభ = కౌస్తుభమణి యొక్క; శ్రీవిలాసున్ = కాంతికి ఉనికిపట్టైనవాని; మకరకుండల = కర్ణకుండలములు {మకరకుండలములు - మకర (మొసలి ఆకృతిలో గల) కుండలములు}; హార = ముత్యాలపేరులు; మంజీర = కాలిచిరుగజ్జలు; కంకణ = చేతి కడియములు; మణి = రత్నాల; ముద్రికా = ఉంగరములు; వనమాలికా = వనమాల; అంకున్ = గురుతులుగా కలవాడు; తరళ = ఎగురుతున్న; విచిత్ర = వర్ణములచోచిత్రించిన; పతంగపుంగవ = గరుడుని; కేతున్ = ధ్వజము కలవాని; చెలువొందు = అందగించునట్టి; పీత = పచ్చని; కౌశేయ = పట్టుబట్ట; వాసున్ = కట్టినవానిని; జవన = వడిగల; అశ్వ = గుఱ్ఱములు; కలిత = కలిగిన; కాంచన = బంగారు; రథా = రథముపై; ఆరూఢునిన్ = ఎక్కినవాని; రణ = యుద్ధమునందు; కుతూహలున్ = కుతూహలము కలవానిని; లసత్ = మంచి; మణి = రత్నాల; కిరీటున్ = కిరీటము కలవానిని;
ఆత్మ = తనతో; సమ = సమానమైన; వేషున్ = వేషమువేసినవానిని; రంగవిహార = రంగస్థలమున; కలిత = ఉన్న; నట = నటునితో; సమానునిన్ = సమానమైనవానిని; పౌండ్ర = పౌండ్రకుడు అను; భూనాథున్ = రాజుని; కాంచి = చూసి; హర్షము = సంతోషము; ఇగురొత్త = చిగురించగా; నవ్వెన్ = నవ్వెను; పద్మాయతాక్షుడు = కృష్ణుడు {పద్మాయతాక్షుడు - పద్మమువలె విశాలమైన కన్నులు కలవాడు, కృష్ణుడు}; అంతన్ = అంతట; వాడును = అతను కూడ; ఉద్వృత్తుడు = సిద్ధమైనవాడు; అగుచున్ = ఔతు; అడరి = విజృంభించి.
భావము:- పౌండ్రకుడు శంఖం, చక్రం, గద, శార్ఞ్గంకత్తి మొదలైన ఆయుధాలను ధరించాడు. కృత్రిమమైన కౌస్తుభమణి వక్షాన తగిలించుకున్నాడు. మకరకుండలాలు, హారాలు, కంకణాలు ధరించాడు. కంఠంలో వనమాల వేసుకున్నాడు. గరుడకేతనాన్ని చేకూర్చుకున్నాడు. పీతాంబరాన్ని కట్టాడు. వడిగల గుఱ్ఱాలతో గూడిన బంగారురథాన్ని అధిరోహించాడు. కాంతివంతమైన కిరీటాన్ని తలపై అలంకరించుకుని యుద్ధానికి సిద్ధపడుతున్నాడు. ఇలా తన వేషాన్ని ధరించిన పౌండ్రకుని చూసి రంగస్థల నటునిగా భావించి శ్రీకృష్ణుడు పకపకా నవ్వాడు. ఆ పరిహాసానికి పౌండ్రకుడు మండిపడ్డాడు.
తెభా-10.2-517-క.
పరిఘ శరాసన పట్టిస
శర ముద్గర ముసల కుంత చక్ర గదా తో
మర భిందిపాల శక్తి
క్షురికాసిప్రాస పరశుశూలముల వెసన్.
టీక:- పరిఘ = ఇనపకట్ల గుదియ; శరాసన = విల్లు; పట్టిస = అడ్డకత్తి; శర = బాణము; ముద్గర = ఇనపగుదియ, సమ్మెట. సుత్తి; ముసల = రోకలి; కుంత = ఈటె; చక్ర = చక్రము; గదా = గుదియ; తోమర = చిల్లకోల; భిందిపాల = విడిచివాటుగుదియ; శక్తి = శక్తి ఆయుధము {శక్తి - ఒంటి మొన కల శూలము వంటి ఆయుధము}; క్షురికా = చురకత్తి; అసి = పెద్దకత్తి; ప్రాస = బల్లెము; పరశు = గండ్రగొడ్డలి; శూలములన్ = శూలములను; వెసన్ = వడిగా.
భావము:- పరిఘ, విల్లు అమ్ములు, పట్టిసం, ముసలం, సమ్మెట, ఈటె, చక్రం, గద, చిల్లకోల, బాకు, శక్తి ఆయుధము, చురకత్తి, గొడ్డలి, శూలం మొదలైన ఆయుధాలను చేపట్టి శ్రీకృష్ణుడి మీద వేగంగా ప్రయోగించాడు.
తెభా-10.2-518-చ.
పరువడి వైచినన్ దనుజభంజనుఁ డంత యుగాంత కాల భీ
కరమహితోగ్ర పావకుని కైవడి నేచి విరోధిసాధనో
త్కరముల నొక్కటన్ శరనికాయములన్ నిగిడించి త్రుంచి భా
స్వరగతి నొత్తె సంచలితశాత్రవసైన్యముఁ బాంచజన్యమున్.
టీక:- పరువడిన్ = వరుసగా; వైచిననన్ = ప్రయోగించగా; దనుజభంజనుడు = కృష్ణుడు; అంతన్ = అంతట; యుగాంత = ప్రళయ; కాల = సమయము నందలి; భీకర = భయంకరమైన; మహిత = గొప్ప; ఉగ్ర = తీక్షణమైన; పావకుని = అగ్ని {పావకుడు - పవిత్రము చేయువాడు, అగ్ని}; కైవడిన్ = వలె; ఏచి = విజృంభించి; విరోధి = శత్రువు యొక్క; సాధన = యుద్ధపరికరముల; ఉత్కరములన్ = సమూహమును; ఒక్కటన్ = ఒక్కపెట్టున; శర = బాణముల; నికాయములన్ = సమూహమును; నిగిడించి = ప్రయోగించి; త్రుంచి = ఖండించి; భాస్వరగతిన్ = ప్రకాశించునట్లు; ఒత్తెన్ = ఊదెను; సంచలిత = మిక్కిలి చలించిన; శాత్రవ = శత్రువు యొక్క; సైన్యమున్ = సైన్యము కలదానిని; పాంచజన్యమున్ = పాంచజన్యశంఖమును {పాంచజన్యము - విష్ణుమూర్తి శంఖము పేరు}.
భావము:- దానితో, దానవాంతకుడు కృష్ణుడు భయంకర ప్రళయాగ్ని వలె విజృంభించి విరోధి ప్రయోగించిన ఆయుధాలు అన్నింటినీ తన బాణ సమూహంతో త్రుంచివేశాడు. శత్రుసైన్యాలకు సంచలనం కల్గించే తన పాంచజన్య శంఖాన్ని పూరించాడు.
తెభా-10.2-519-ఉ.
వారని యల్కతోఁ గినిసి వారిజనాభుఁడు వారి సైన్యముల్
మారి మసంగినట్లు నుఱుమాడినఁ బీనుఁగుఁబెంటలై వెసం
దేరులు వ్రాలె; నశ్వములు ద్రెళ్ళె; గజంబులు మ్రొగ్గె; సద్భటుల్‌
ధారుణిఁ గూలి; రిట్లు నెఱిదప్పి చనెన్ హతశేషసైన్యముల్.
టీక:- వారని = వారింపరాని; అల్క = అలుక; తోన్ = తోటి; కినిసి = కోపించి; వారిజనాభుడు = కృష్ణుడు; వారి = శత్రువు యొక్క; సైన్యముల్ = సేనలను; మారి = మారి అను ప్రాణిసంహారక దేవత; మసంగినట్లు = విజృంభించినట్లు; నుఱుమాడినన్ = చూర్ణము చేయగా, చంపగా; పీనుగు = శవాల; పెంటలు = గుట్టలు; ఐ = అయ్యి; వెసన్ = వేగముగా; తేరులున్ = రథములు; వ్రాలెన్ = కూలిపోయెను; అశ్వములు = గుఱ్ఱములు; త్రెళ్ళెన్ = చచ్చిపోయెను; గజంబులున్ = ఏనుగులు; మ్రొగ్గెన్ = పడిపోయెను; సద్భటులు = యోధులు; ధారుణిన్ = నేల; కూలిరి = కూలిరి; ఇట్లు = ఈ విధముగ; నెఱి = క్రమము; తప్పి = చెడి; చనెన్ = పారిపోయెను; హత = చావగా; శేష = మిగిలిన; సైన్యముల్ = సేనలు.
భావము:- అమితమైన ఆగ్రహంతో సరోజనాభుడు శ్రీకృష్ణుడు, మారి మహామారి వ్యాపించి సంహరించినంత భీకరంగా, వారియొక్క సైన్యాలను నాశనం చేసాడు; రథాలు విరిగిపోయాయి; అశ్వాలు కూలాయి; ఏనుగులు వ్రాలాయి; కాల్బలం గడ్డి కరచింది; ఈ విధంగా రణరంగము అంతా పీనుగుపెంటలు అయిపోయింది; మరణించకుండా మిగిలిన సైన్యం పరాక్రమం చెడి పారిపోయాయి.
తెభా-10.2-520-వ.
అట్టియెడ రుధిర ప్రవాహంబులును, మేదోమాంసపంకంబునునై సంగరాంగణంబు ఘోరభంగి యయ్యె; నయ్యవసరంబునం గయ్యంబునకుం గాలుద్రవ్వు నప్పౌండ్రకునిం గనుంగొని; హరి సంబోధించి యిట్లనియె.
టీక:- అట్టి = ఆ; ఎడన్ = సమయము నందు; రుధిర = రక్తపు; ప్రవాహంబులును = కాలువలు; మేదః = మెదడు; మాంస = మాంసము అను; పంకంబునున్ = బురదలును; ఐ = కలదై; సంగర = యుద్ధ; అంగణంబు = భూమి; ఘోర = భయంకరమైన; భంగి = వలె; ఆ = ఆ; అవసరంబునన్ = సమయము నందు; కయ్యంబున్ = పోరుకు; కాలుదువ్వు = రెచ్చగొట్టుతున్న; ఆ =; పౌండ్రకునిన్ = పౌండ్రకుడిని; కనుంగొని = చూసి; హరి = కృష్ణుని; సంబోధించి = ఉద్దేశించి; ఇట్లు = ఈ విధముగ; అనియె = పలికెను.
భావము:- అలా శ్రీకృష్ణుడు చేస్తున్న యుద్ధంలో, నెత్తుటి ప్రవాహంతో, మాంసపు బురదతో సంగరాంగణం భయంకరంగా అయిపోయింది. ఆ సమయంలో తనపై కాలుద్రువ్వుతున్న పౌండ్రకుడిని చూసి శ్రీకృష్ణుడు ఇలా అన్నాడు.
తెభా-10.2-521-మ.
"మనుజేంద్రాధమ! పౌండ్రభూపసుత! నీ మానంబు బీరంబు నేఁ
డనిలో మాపుదు; నెద్దు క్రొవ్వి పెలుచన్నాఁబోతుపై ఱంకెవై
చిన చందంబున దూతచేత నను నాక్షేపించి వల్దన్న పే
రునుఁ జిహ్నంబులు నీపయిన్ విడుతునర్చుల్‌ పర్వనేఁడాజిలోన్
టీక:- మనుజేంద్ర = రాజులలో; అధమ = నీచుడా; పౌండ్ర = పౌండ్రక దేశపు; భూపసుత = రాకుమార; నీ = నీ యొక్క; మానంబున్ = గౌరవమును; బీరంబున్ = శౌర్యమును; నేడు = ఈనాడు; అని = యుద్ధము; లోన్ = అందున్; మాపుదున్ = పోగొట్టెదను; ఎద్దు = ఎద్దు; క్రొవ్వి = గర్వించి; పెలుచన్ = గట్టిగా; ఆబోతు = ఆబోతు; పై = మీది; ఱంకె = రంకె; వైచిన = వైచిన; చందంబున = విధముగ; దూత = దూత; చేతన్ = ద్వారా; ననున్ = నన్ను; ఆక్షేపించి = పరిహసించి; వల్దు = వదలి వేయుము; అన్న = అనిన; పేరునున్ = పేరును; చిహ్నంబులును = గుఱుతులు; నీ = నీ; పయిన్ = మీద; విడుతున్ = ప్రయోగించెదను; అర్చుల్ = మంటలు; పర్వన్ = వ్యాపించగా; నేడు = ఇవాళ; ఆజి = యుద్ధము; లోన్ = అందున్.
భావము:- “ఓ రాజాధమా! పౌండ్రకా! ఈరోజు యుద్ధంలో నీ మానం అంతా మంటగలుపుతాను. పౌరుషం అంతా పటాపంచలు చేస్తాను. ఎద్దు క్రొవ్వెక్కి ఆబోతుపై రంకెవేసినట్లు, నా దగ్గరకు దూతను పంపి నన్ను ఆక్షేపించావు. నన్ను వదలివేయమనిన ఆ చక్రాది చిహ్నాలనే నీ మీద నిప్పులు చెలరేగేలా యుద్ధంలో ప్రయోగిస్తాను.
తెభా-10.2-522-క.
అదిగాక నీదు శరణము
పదపడి యేఁజొత్తు నీవు బల విక్రమ సం
పదగల పోటరి వేనిం
గదలక నిలు"మనుచు నిశితకాండము లంతన్.
టీక:- అది = అలా; కాక = కాకపోయినచో; నీదు = నీ యొక్క; శరణము = ప్రాపును; పదపడి = పిమ్మట; ఏన్ = నేను; చొత్తు = చేరుదును; నీవు = నీవు; బల = బలము; విక్రమ = పరాక్రమముల; సంపద = సమృద్ధి; కల = ఉన్న; పోటరివి = పోటగాడవు; ఏనిన్ = అయినచో; కదలక = పారిపోకుండ; నిలుము = ఆగుము; అనుచున్ = అని; నిశిత = వాడియైన; కాండములు = బాణములు; అంతన్ = అంతట.
భావము:- అలా చేయలేకపోతే నిన్ను శరణువేడతానులే. నిజంగా నీవు కనుక బలపరాక్రమాలు గల వీరాధివీరుడవు అయితే యుద్ధరంగంలో నిలకడగా ఉండు.” అంటూనే శ్రీకృష్ణుడు వాడి బాణాలను సంధించి, అప్పుడు.....
తెభా-10.2-523-మ.
చల మొప్పన్ నిగుడించి వాని రథముం జక్కాడి తత్సారథిం
దల వే త్రుంచి హయంబులన్ నరికి యుద్దండప్రతాపక్రియం
బ్రళయార్కప్రతిమాన చక్రమున నప్పౌండ్రున్ వెసం ద్రుంప వాఁ
డిలఁ గూలెం గులిశాహతిన్నొరగు శైలేంద్రాకృతిన్ భూవరా!
టీక:- చలము = పట్టుదల; ఒప్పన్ = నిరూపిత మగునట్లు; నిగుడించి = సారించి, వేసి; వాని = అతని; రథమున్ = రథమును; చక్కాడి = విరగగొట్టి; తత్ = ఆ; సారథిన్ = రథము నడుపువాని; తల = శిరస్సును; వేన్ = వడిగా; త్రుంచి = తెగగొట్టి; హయంబులన్ = గుఱ్ఱములను; నరికి = చంపి; యుద్ధండ = మిక్కుటమైన; ప్రతాప = పరాక్రమమైన; క్రియన్ = చేతలతో; ప్రళయ = ప్రళయకాలపు; అర్క = సూర్యునితో; ప్రతిమాన = సమానమైన; చక్రమున్ = చక్రాయుధము చేత; ఆ = ఆ యొక్క; పౌండ్రున్ = పౌండ్రకుని; వెసన్ = వేగమె; త్రుంపన్ = తలనరకగా; వాడు = అతడు; ఇలన్ = నేలపై; కూలెన్ = పడిపోయెను; కులిశ = వజ్రాయుధపు; ఆహతిన్ = పెట్టుచేత; ఒరగు = పడిపోవు; శైల = పర్వత; ఇంద్ర = శ్రేష్ఠము; ఆకృతిన్ = వలె; భూవర = పరీక్షిన్మహారాజా.
భావము:- పట్టుదలతో బాణాలు వేసి, వాడి రథాన్ని కూల్చివేసి, వెంటవెంటనే సారథి తల తెగనరికి, గుఱ్ఱాలను సంహరించాడు. ఉద్దండ ప్రతాపంతో ప్రళయకాల సూర్యుడితో సమానమైన తన చక్రాయుధాన్ని ప్రయోగించి, పౌండ్రకుడి శిరస్సును ఖండించాడు. వజ్రాయుధము దెబ్బకి కూలిన పర్వతంలా పౌండ్రకుడు నేలకూలాడు.