పోతన తెలుగు భాగవతము/దశమ స్కంధము (ద్వితీయాశ్వాసము)/నందాదులు చనుదెంచుట

నందాదులు చనుదెంచుట

←కుంతీదేవి దుఃఖంబు

తెలుగు భాగవతము (పోతన తెలుగు భాగవతము/దశమ స్కంధము (ద్వితీయాశ్వాసము)/నందాదులు చనుదెంచుట) రచయిత: పోతన

లక్షణ ద్రౌపదీ సంభాషణంబు→

తెభా-10.2-1059-క.
నందయశోదలు గోపక
బృందంబులు గోపికలునుఁ బిరిగొని పరమా
నందంబునఁ జనుదెంచిరి
మందరధరుఁ జూచువేడ్క మనములఁ బొడమన్.
టీక:- నంద = నందుడు; యశోదలున్ = యశోదలు; గోపక = గొల్లల; బృందంబులున్ = సమూహములు; గోపికలునున్ = గొల్లస్త్రీలు; పిరిగొని = జతగూడి; పరమ = అత్యంత; ఆనందంబునన్ = ఆనందముతో; చనుదెంచిరి = వచ్చిరి; మందరధరున్ = కృష్ణుని {మందరధరుడు - మందర పర్వతమును ధరించినవాడు, కృష్ణుడు}; చూచు = చూసెడి; వేడ్కన్ = కుతూహలముతో; మనమునలన్ = మనసు లందు; పొడమన్ = పుట్టగా.
భావము:- శ్రీకృష్ణుడిని చూడాలనే ఆనందంతో నంద యశోదలు, గోపాలురను గోపికలను వెంటబెట్టుకుని వచ్చారు.

తెభా-10.2-1060-వ.
ఇట్లు సనుదెంచిన.
టీక:- ఇట్లు = ఈ విధముగ; చనుదెంచిన = రాగా.
భావము:- అలా నందమహారాజు విచ్చేయడం చూసి...

తెభా-10.2-1061-క.
అతిచిరకాల సమాగతు
నతని నిరీక్షించి వృష్ణి యాదవ భోజ
ప్రతతులు నెదురేఁగి సము
న్నతితో నాలింగనములు నడపిరి వరుసన్.
టీక:- అతి = మిక్కిలి; చిర = తడవైన; కాల = కాలమునకు; సమాగతున్ = వచ్చిన వానిని; అతనిన్ = అతనిని; నిరీక్షించి = చూసి; వృష్ణి = వృష్ణి వంశపు; యాదవ = యాదవులు; భోజ = భోజులు; ప్రతతులు = సమూహములు; ఎదురేగి = ఎదురుగా వెళ్ళి; సమ = మిక్కిలి; ఉన్నతితోన్ = గౌరవముతో; ఆలింగనములు = కౌగలింతలు; నడపిరి = ఆచరించిరి; వరుసన్ = క్రమముగా.
భావము:- ఈవిధంగా చాలాకాలం తర్వాత వచ్చిన నందుని వృష్ణి, భోజ, యాదవ ప్రముఖులు అందరూ వరుసగా ఎదురేగి ప్రేమతో పరామర్శించి, కౌగలించుకొని స్వాగతం పలికారు.

తెభా-10.2-1062-క.
వసుదేవుఁడు వారికి సం
తసమునఁ గావించె సముచితక్రియ లంతన్
ముసలియు హరియును మ్రొక్కిరి
వెస నందయశోదలకును వినయం బెసఁగన్.
టీక:- వసుదేవుడు = వసుదేవుడు; వారి = వారల; కిన్ = కి; సంతసమునన్ = సంతోషముతో; కావించెన్ = చేసెను; సముచిత = తగిన; క్రియలు = మర్యాదలు; అంతన్ = అంతట; ముసలియున్ = బలరాముడు; హరియునున్ = కృష్ణుడు; మ్రొక్కిరి = నమస్కరించిరి; వెసన్ = శీఘ్రమె; నంద = నందుడు; యశోదల్ = యశోదల; కును = కు; వినయంబు = వినయము; ఎసగన్ = అతిశయించగా.
భావము:- వసుదేవుడు సంతోషంతో వారికి సముచిత సత్కారాలు చేసాడు. బలరాముడు శ్రీకృష్ణుడు వినయంగా నందయశోదలకు నమస్కరించారు.

తెభా-10.2-1063-వ.
అట్లు నమస్కృతులుసేసి, యాలింగనంబులు గావించి, నయనారవిందంబుల నానందబాష్పంబుల దొరఁగ నఱలేని స్నేహంబులు చిత్తంబుల నత్తమిల్ల నేమియుం బలుకకుండి; రంత నయ్యశోదాదేవి రామకృష్ణుల నిజాంకపీఠంబుల నునిచి యక్కునం గదియందిగిచి, చెక్కిలి ముద్దుగొని, శిరంబులు మూర్కొని, చిబుకంబులు పుడుకుచుఁ, బునఃపునరాలింగనంబులు గావించి, పరమానందంబునం బొందుచు నున్నంతఁ బదంపడి.
టీక:- అట్లు = ఆ విధముగ; నమస్కృతులు = నమస్కరించుటలు; చేసి = చేసి; ఆలింగనములు = కౌగలింతలు; కావించి = చేసి; నయన = నేత్రములు అను; అరవిందంబులన్ = పద్మము లందు; ఆనంద = ఆనందముతోటి; బాష్పంబులన్ = కన్నీళ్ళు; తొరగన్ = కారగా; అఱలేని = అరమరికలేని, భేదము లేని; స్నేహంబులున్ = స్నేహములు; చిత్తంబులన్ = మనసు లందు; అత్తమిల్లన్ = పరవశములు కాగా; ఏమియున్ = ఏమీ; పలుకక = అనకుండా; ఉండిరి = ఉన్నారు; అంతన్ = అంతట; ఆ = ఆ; యశోదాదేవి = యశోదాదేవి; రామ = బలరాముడు; కృష్ణులన్ = కృష్ణులను; నిజ = తన; అంకపీఠంబులన్ = ఒడి అను పీఠము నందు; ఉనిచి = కూర్చుండబెట్టుకొని; అక్కునన్ = వక్షస్థలము నందు; కదియన్ = దగ్గరకు; తిగిచి = తీసుకొని; చెక్కిలి = బుగ్గలమీద; ముద్దుగొని = ముద్దుపెట్టుకొని; శిరంబులన్ = తలను; మూర్కొని = వాసనచూసి; చిబుకంబులున్ = గడ్డములు; పుడుకుచున్ = పట్టుకొనుచు; పునః = మరల; పునః = మరల; ఆలింగనంబులు = కౌగలింతలు; కావించి = చేసి; పరమ = మిక్కుటమైన; ఆనందంబునన్ = ఆనందమును; పొందుచున్నంత = పొందుతు ఉండగా; పదంపడి = పిమ్మట;
భావము:- అలా నందయశోదలకు బలరామకృష్ణులు మ్రొక్కిన పిమ్మట. వారిని కౌగలించుకుని నిండుగా స్నేహభావాలు, భక్త్యనురాగాలు పెల్లుబికి కనుల వెంట అనందబాష్పాలు పొంగిపొరలగా మాటలురాక మౌనంగా ఉన్నారు. అంతట, యశోదాదేవి బలరామకృష్ణులను ఒడిలో కుర్చుండపెట్టుకున్నది; వారిని తన గుండెలకు హత్తుకున్నది; చెక్కిలి ముద్దాడింది; మూర్ధం ఆఘ్రాణించింది; చిబుకాలు నిమురుతూ పలుమార్లు కౌగలించుకొని పరమానందం పొందింది. ఆ తరువాత

తెభా-10.2-1064-చ.
స్థిరమతితోడ రోహిణియు దేవకియుం దగ నందగోప సుం
దరిఁ గని కౌఁగిలించికొని తత్కృతులెల్లఁ దలంచి "యింతి! నీ
వరుఁడును నీవు బంధుజనవత్సలతన్ మును చేయుసత్కృతుల్‌
మఱవఁగ వచ్చునే? తలఁప మా కిఁక నెన్నఁటికిం దలోదరీ!
టీక:- స్థిర = చలింపని; మతి = బుద్ధి; తోడన్ = తోటి; రోహిణియున్ = రోహిణీదేవి; దేవకియున్ = దేవకీదేవి; తగన్ = తగినట్లు; నందగోపసుందరిన్ = యశోదను {నందగోపసుందరి - గోపాలుడైన నందుని భార్య, యశోద}; కని = చూసి; కౌగలించుకొని = ఆలింగనముచేసి; తత్ = ఆమె చేసిన; కృతులున్ = పనులు; ఎల్లన్ = అన్నిటిని; తలంచి = తలచుకొని; ఇంతి = మగువ; నీ = నీ యొక్క; వరుడునున్ = భర్త; నీవున్ = నీవు; బంధు = బంధువులైన; జన = వారిపైగల; వత్సలతన్ = ప్రేమచేత; మును = మునుపు; చేయు = చేసెడి; సత్ = మంచి; కృతుల్ = పనులు; మఱవగవచ్చునే = మరచిపోగలమా; తలపన్ = తరచిచూసినచో; మా = మా; కున్ = కు; ఇక = ఇక; ఎన్నటికిన్ = ఎప్పటికైనా; తలోదరీ = వనితా {తలోదరి - పలుచని పొట్టగలామె, స్త్రీ}.
భావము:- రోహిణి దేవకి ఇద్దరూ ఆ నందుని సతి యశోదాదేవిని ప్రేమతో కౌగలించుకొన్నారు. ఆమె చేసిన మంచి పనులను తలంచుకుని, వారు ఆమెతో ఇలా అన్నారు. “మగువా! ఇంతకు ముందు బంధుప్రీతితో, నీవూ నీ భర్తా చేసిన ఎనలేని మంచిపనులను ఎన్నటికైనా మరువగలమా?

తెభా-10.2-1065-క.
జననం బందుట మొదలుగ
ఘనమోహముతోడఁ బెంచు కతమునఁ దమకున్
జననీ జనకులు వీరని
మనములఁ దలపోయలేరు మము నీ తనయుల్.
టీక:- జననంబు = పుట్టుక; అందుట = పొందుట; మొదలుగన్ = మొదలు పెట్టి; ఘన = మిక్కుటమైన; మోహము = మచ్చిక; తోడన్ = తోటి; పెంచు = పెంచినట్టి; కతమునన్ = కారణముచేత; తమ = వారల; కున్ = కు; జననీ = తల్లి; జనకులున్ = దండ్రులు; వీరు = వీరు; అని = అని; మనములన్ = మనస్సు నందు; తలపోయలేరు = అనుకోలేరు; మమున్ = మమ్ము; ఈ = ఈ; తనయుల్ = పిల్లలు.
భావము:- పుట్టిన దగ్గరనుండి మీరే బలరామ కృష్ణులను అపారమైన అనురాగంతో పెంచి పెద్దచేసారు. కనుకనే, ఈ కుమారులు ఇప్పటికీ మమ్మల్ని తల్లిదండ్రుల మని భావింపలేకున్నారు

తెభా-10.2-1066-క.
అంటిన ప్రేమను వీరిం
గంటికి ఱెప్పడ్డమైన గతిఁ బెంపఁగ మా
కంటెన్ నెన రౌటను మీ
యింటన్ వసియించి యుండి రిన్నిదినంబుల్‌. "
టీక:- అంటిన = కూడిన; ప్రేమను = ప్రేమతో; వీరిన్ = వీరిని; కంటి = కన్నున; కిన్ = కు; ఱెప్ప = రెప్ప; అడ్డమైన = చాటునదాచు; గతిన్ = విధముగ; పెంపగన్ = పెంచుటచేత; మా = మా; కంటెన్ = కంటె; నెనరు = ఎక్కువ ప్రేమ; ఔటను = ఉండుటచేత; మీ = మీ; ఇంటన్ = గృహము నందు; వసియించి = నివసించి; ఉండిరి = ఉన్నారు; ఇన్ని = ఇన్ని; దినంబుల్ = రోజులు.
భావము:- వీరిని కంటిరెప్పలాగా మీరు పెంచారు. వీరిమీద మాకంటే మీకే ప్రేమ ఎక్కువ. అందుకే ఇన్నాళ్ళూ మీ ఇంట్లో వీరు సుఖంగా ఉన్నారు.”

తెభా-10.2-1067-వ.
అని యిట్లు ప్రియాలాపంబులు పలుకుచుండు నవసరంబున గోపాలసుందరు లమందానంద కందళితహృదయ లయి హృదయేశ్వరుం డైన గోవిందుఁడు చిరకాలసమాగతుం డగుటం జేసి, యతనిం జూచు తలంపు లుల్లంబుల వెల్లిగొనం జేరి.
టీక:- అని = అని; ఇట్లు = ఈ విధముగ; ప్రియ = ప్రీతికరమైన; ఆలాపంబులున్ = పలుకులు; పలుకుచుండు = చెప్పుతున్న; అవసరంబునన్ = సమయము నందు; గోపాల = గోపికా; సుందరులు = స్త్రీలు; అమంద = అధికమైన; ఆనంద = ఆనందముతో; కందళిత = చిగురిస్తున్న; హృదయలు = మనస్సులు కలవారు; ఐ = అయ్యి; హృదయేశ్వరుండు = మనోనాయకుడు; ఐన = అయిన; గోవిందుడు = కృష్ణుడు; చిర = చాలా; కాల = కాలము తరువాత; సమాగతుండు = వచ్చినవాడు; అగుటన్ = అగుట; చేసి = వలన; అతనిన్ = అతనిని; చూచు = చూడవలె నను; తలంపులున్ = భావనలు; ఉల్లంబులన్ = మనసులలో; వెల్లిగొనన్ = పొంగిపొర్లగా; చేరి = సమీపించి.
భావము:- రోహిణీదేవి దేవకీదేవి యశోదాదేవితో ఇలా సల్లాపాలు పలుకుతూ ఉండగా, గోపకాంతలు రాకరాక వచ్చిన తమ ప్రాణేశ్వరుడైన శ్రీకృష్ణుడిని చూడాలనే తహతహ ఆనందం హృదయాలలో పొంగిపొరలుతుండగా అక్కడికి చేరారు.

తెభా-10.2-1068-చ.
నళినదళాక్షుఁ జూచి నయనంబులు మోడ్వఁగఁ జాల కాత్మలన్
వలచి తదీయమూర్తి విభవంబు దలంచుచుఁ గౌఁగిలించుచుం
బులకలు మేన జాదుకొనఁ బొల్తులు సొక్కిరి బ్రహ్మమున్ మనం
బులఁ గని చొక్కు యోగిజనముం బురుడింపఁగ మానవేశ్వరా!
టీక:- నళినదళాక్షున్ = కృష్ణుని; చూచి = చూసి; నయనంబులు = కన్నులు; మోడ్వగజాలక = మూయనేరక; ఆత్మలన్ = మనసు లందు; వలచి = కోరి; తదీయ = అతని; మూర్తి = స్వరూప; విభవంబున్ = వైభవములను; తలంచుచున్ = తలచుకొనుచు; కౌగలించుచున్ = ఆలింగనములు చేసికొని; పులకలు = గగుర్పాటులు; మేనన్ = దేహము లందు; జాదుకొనన్ = మొలకలెత్తగా; పొల్తులు = యువతులు {పొల్తు - పొలతి, స్త్రీ}; సొక్కిరి = సోలిరి; బ్రహ్మమున్ = పరబ్రహ్మను; మనంబులన్ = మనసు లందు; కని = చూసి; చొక్కు = సోలిపోయెడి; యోగి = మునుల; జనమున్ = సమూహములను; పురుడింపగనా = సరిపోలగా; మానవేశ్వరా = రాజా.
భావము:- పద్మదళాక్షుడు గోపాలుడిని చూస్తున్నంతసేపూ ఆ గోపికలు తమ కళ్ళ రెప్పలను వాల్చలేకపోయారు. వారు కృష్ణుని జగన్మోహన సౌందర్య వైభవాన్ని వర్ణించుకుంటూ, తమ మనసులలో కౌగలించుకుంటూ, బ్రహ్మసాక్షాత్కారం పొందిన యోగులలాగా ఆ గోపస్త్రీలు పరవశించగా వారి తనువులు గగుర్పొడిచాయి.

తెభా-10.2-1069-చ.
పొలఁతుల భావ మాత్మఁ గని ఫుల్లసరోరుహలోచనుండు వా
రలనపు డేకతంబునకు రమ్మని తోకొని పోయి యందు న
ర్మిలిఁ బరిరంభణంబు లొనరించి లసద్దరహాసచంద్రికా
కలిత కపోలుఁడై పలికెఁ గాంతల భక్తినితాంతచిత్తలన్.
టీక:- పొలతుల = భామల; భావము = భావములను; ఆత్మన్ = మనసులో; కని = తెలిసికొని; ఫుల్ల = వికసించిన; సరోరుహ = పద్మములవంటి {సరోరుహము - సరస్సునందు పుట్టునది, పద్మము}; లోచనుండు = కన్నులు కలవాడు; వారలన్ = వారిని; అపుడు = అప్పుడు; ఏకతంబున్ = ఏకాంతమున; కున్ = కు; రమ్ము = రండి; అని = అని; తోకొని = కూడ తీసుకొని; పోయి = వెళ్ళి; అందున్ = ఆ ఏకాంతప్రదేశమున; అర్మిలిన్ = ప్రీతితో; పరిరంభణంబులు = ఆలింగనములు; ఒనరించి = చేసికొని; లసత్ = ప్రకాశమానమైన; దరహాస = చిరునవ్వులు అను; చంద్రికా = వెన్నెలచేత; కలిత = కూడిన; కపోలుడు = చెక్కిళ్ళు కలవాడు; ఐ = అయ్యి; పలికెన్ = మాటలాడెను; భక్తి = భక్తి; నితాంత = అధికముగా గల; చిత్తలన్ = మనసులు కలవారి తోటి.
భావము:- గోపికల భావం గ్రహించిన శ్రీకృష్ణుడు ఏకాంతప్రదేశానికి వారిని పిలుచుకొని వెళ్ళి, ప్రేమతో కౌగలించుకుని భక్తిపరవశులైన ఆ కాంతలతో చక్కని చిరునవ్వులు నవ్వుతూ ఇలా అన్నాడు

తెభా-10.2-1070-చ.
"వనజదళాక్షులార! బలవద్రిపు వర్గములన్ జయింపఁగాఁ
జని తడవయ్యె; దీనికి భృశంబుగ మీ మది నల్గకుండుఁడీ!
యనయము దైవ మిట్లు సచరాచరజాలము నొక్కవేళఁ గూ
ర్చును నొకవేళఁ బాపును మరుద్ధతతూల తృణంబులం బలెన్.
టీక:- వనజదళాక్షులార = భామలూ {వనజదళాక్షులు - వనజ (పద్మము) దళ (రేకులవంటి) అక్షులు (కన్నులు కలవారు), స్త్రీలు}; బలవత్ = బలవంతులైన; రిపు = శత్రు; వర్గములన్ = సమూహములను; జయింపగా = గెలుచుటకు; చని = వెళ్ళుటచే; తడవయ్యెన్ = ఆలస్యమైనది; దీని = దీని; కిన్ = కి; భృశంబుగన్ = అధికముగా; మీ = మీ యొక్క; మదిన్ = మనసు లందు; అల్గకుండుడీ = కోపంగించుకోకండి; అనయము = ఎల్లప్పుడు; దైవము = దేవుడు; ఇట్లు = ఈ విధముగ; సచరాచర = సకలజీవ {సచరాచరములు - చర (చరించగలవి) అచర (చరించలేనివి) కలిసిన మొత్తము, సకల జీవులు}; జాలమున్ = సమస్తమును; ఒక్క = ఒకానొక; వేళన్ = సమయము నందు; కూర్చును = దగ్గరకు చేర్చును; ఒక = ఒకానొక; వేళన్ = సమయము నందు; పాపును = ఎడబాయ జేయును; మరుత్ = గాలిచేత; ఉద్ధత = ఎగురగొట్టబడిన; తూల = దూదిపింజ; తృణంబులన్ = నలుసుల; వలెన్ = వలె.
భావము:- కలువరేకుల వంటి కన్నులున్న కాంతలారా! బలవంతులైన శత్రువులను జయించటానికి వెళ్ళాము. తిరిగిరావడానికి ఆలస్యమైనది. అందుచేత మీరు అంతగా అలుగవద్దు. ఎప్పుడూ గాలికి ఎగురగొట్టబడే దూదిపింజలలాగ, గడ్డిపరకలలాగ చరాచర ప్రపంచం దైవసంకల్పాన్ని అనుసరించి ఒక్కోసారి కలుస్తూ, ఒక్కోసారి విడిపోతూ ఉంటుంది.

తెభా-10.2-1071-సీ.
"తరలాక్షులార! మద్భక్తి చేతనులకుఁ-
  దనరు మోక్షానందదాయకంబు
జప తపో వ్రత దాన సత్కర్మముల ముక్తి-
  కలుగంగ నేరదు కానఁ దలఁప
విధి శివ సనకాది విమలచిత్తంబులఁ-
  బొడమని భక్తి మీ బుద్ధులందు
జనియించె మీ పూర్వ సంచితసౌభాగ్య-
  మెట్టిదో యది తుదముట్టె నింక

తెభా-10.2-1071.1-తే.
నటమటము గాదు మీకు నెన్నఁటికి నైనఁ
గలుగనేరవు నిరయసంగతములైన
జన్మకర్మము లిటమీఁద మన్మనీష
సుమహితధ్యానలార! యో! రమణులార!
టీక:- తరలాక్షులారా = భామలు {తరలాక్షులు - చలించు కన్నులు కలవారు, స్త్రీలు}; మత్ = నా యొక్క; భక్తిన్ = భక్తి; చేతనుల్ = ప్రాణుల; కున్ = కు; తనరు = ఒప్పునట్టి; మోక్ష = దుఃఖరహితమైన; ఆనంద = ఆనందమును; దాయకంబు = కలిగించునది; జప = జపములు; తపః = తపస్సులు; వ్రత = వ్రతములు; దాన = దానములు; సత్కర్మములన్ = పుణ్యకార్యములచేత; ముక్తి = దుఃఖాలనుండివిముక్తి; కలుగంగనేరదు = పొందజాలదు; కానన్ = కాబట్టి; తలపన్ = తరచిచూసినచో; విధి = బ్రహ్మదేవుడు; శివ = శివుడు; సనకాది = సనకాదిమునులు {సనకాది - 1సనక 2సనందన 3సనత్కుమార 4సమత్సుజాత అను నులుగు దేవర్షులు}; విమల = నిర్మలమైన; చిత్తంబులన్ = మనసులందు; పొడమని = కలుగని; భక్తి = భక్తి; మీ = మీ; బుద్ధులు = మనసులు; అందున్ = లో; జనియించె = పుట్టెను; మీ = మీ; పూర్వ = పూర్వజన్మలనుండి; సంచిత = కూడినట్టి; సౌభాగ్యము = సుభగత్వము; ఎట్టిదో = ఎంతగొప్పదో; అది = అది; తుదముట్టెన్ = నెరవేరెను; ఇంకన్ = ఇక; అటమటము = వ్యర్థము; కాదు = కాదు.
మీకున్ = మీకు; ఎన్నటికినైనన్ = ఎప్పటికైనా; కలుగన్ = కలుగ; నేరవు = చాలవు; నిరయ = నరక; సంగతములు = సంబంధములు; ఐన = అయిన; జన్మ = పునర్జన్మములు; కర్మములు = కర్మత్రయములు {కర్మత్రయము - 1ఆగామి 2సంచిత 3ప్రారబ్ధ కర్మములు}; మత్ = నా యందలి; మనీష = బుద్ధిచేత; సు = మిక్కిలి; మహిత = అధికమైన; ధ్యానలార = ధ్యాననిష్ఠ గల (స్త్రీ) వారా; ఓ = ఓ; రమణులారా = ప్రియ భామలు.
భావము:- అనురాగంతో రెపరెపలాడే ప్రకాశవంతమైన కనులు కలిగిన ఓ సుందరీమణులారా! నాపై భక్తికల మనసులు గలవారికి మోక్షం సులభసాధ్యము, ఆనందదాయకము అవుతుంది. కేవలం జపము, తపస్సు, దానాలు మున్నగు సత్కార్యాలతోటి ముక్తి కలుగదు. శివుడు, బ్రహ్మదేవుడు సనక సనందాదులకు సైతం తమ హృదయాలలో అంకురించని అంతటి గాఢమైన భక్తి మీలో మొలకెత్తింది. మీరు పుర్వజన్మలలో చేసిన సుకృతాల విశేషం పరిపూర్ణంగా ఫలించింది. మీ పుణ్యఫలం వ్యర్థం కాదు. నా యందలి అధికమైన ధ్యానం గల బుద్ధి వలన, ఇక ఎప్పటికీ నరక హేతువులైన జన్మకర్మలు మీకు కలుగవు.

తెభా-10.2-1072-సీ.
అభిలభూతములకు ననయంబు నాది మ-
  ధ్యాంతరాంతర్భహిర్వ్యాప్తి నైన
ఘటపటాదిక భూతకార్యంబులకు నుపా-
  దానకారణములై తనరునట్టి
గగనానిలానలకక్షోణులను భూత-
  పంచకం బైక్యత వడయుఁ గాదె
లోకంబులందుఁ బంచీకరణవ్యవ-
  స్థలచేత నట్టి భూతముల రీతి

తెభా-10.2-1072.1-తే.
గగనముఖభూత తత్కార్యకారణములఁ
దగిలి యాధార హేతుభూతంబ నైన
నాకుఁ బర మన్య మొక్కఁ డెన్నంగ లేడు
విమలమతులార! మాటలు వేయునేల? "
టీక:- అఖిల = సర్వ; భూతముల్ = చతుర్విధజన్మల జీవుల {చతుర్విధజన్మలు - 1అండజములు 2స్వేదజములు 3జరాయుజములు 4ఉద్భిజ్జములు అనెడి విధానములైన జన్మలు కల ప్రాణులు}; కున్ = కు; అనయంబున్ = అవశ్యము; ఆది = పుట్టుక; మధ్య = జీవితకాలము; అంత = చావులు; అంతః = లోపల; బహిః = వెలుపల; వ్యాప్తి = వ్యాపించుటలందు; ఐన = ఉండునట్టి; ఘటపటాదిక = సమస్తపదార్థములైన {ఘటపటాదిక - ఘట (కుండ) పట (బట్ట) ఆదిక (మున్నగునవి), సమస్తమైన పదార్థములు}; భూత = పంచమహాభూతములచే; కార్యంబుల్ = చేయబడినవాని; కున్ = కి; ఉపాదానకారణములు = ప్రధానకారణములు; ఐ = అయ్యి; తనరు = అతిశయించి; అట్టి = అటువంటి; గగన = ఆకాశము; అనిల = వాయువు; అనల = అగ్ని; కః = నీరు; క్షోణులను = భూమి అను; భూతపంచకంబు = పంచమహాభూతముల; ఐక్యతన్ = కలియుటచేత; పడయున్ = పుట్టును; కాదె = కాదా, అవును; లోకంబులు = సర్వలోకములు; అందున్ = వానిలో; పంచీకరణ = ఐదింటివిగానగు; వ్యవస్థల = వ్యాపారముల; చేత = వలన; అట్టి = అలాంటి; భూతములన్ = ప్రాణుల; రీతిన్ = వలె.
గగనముఖ = ఆకాశాది; భూత = పంచభూతములు; తత్ = వాటికి; కార్యకారణములన్ = కార్యకారణములందు; తగిలి = పూని; ఆధారహేతుభూతంబున్ = మూలాధారభూకము; ఐన = అయినట్టి; నా = నా; కున్ = కు; అన్యము = నేనుకానిది, ద్వితీయము; ఒక్కడు = ఒకడైనా; ఎన్నంగన్ = ఎంచిచూచుటకు; లేడు = లేడు; విమలమతులారా = నిర్మలబుద్ధిమంతురాళ్ళు; మాటలు = మాటలుచెప్పడం; వేయున్ = పెక్కులు; ఏలన్ = ఎందుకు.
భావము:- సమస్త జీవుల బహిరంతరాల్లోనూ సర్వ కాల సర్వావస్థలలోను నేనుంటాను. సకల ప్రాణుల కార్యకలాపాలకూ పృథివి, జలం, అగ్ని, వాయువు, ఆకాశం అనే పంచభూతాల సంబంధమే కారణము. ఘటపటాది న్యాయం ప్రకారం వీటిని ఉపాదాన కారణములు అంటారు. అటువంటి పంచభూతాలకూ ఆధారము అయినవాడను నేనే. కనుక నేనే సర్వమునకూ కర్తను. అటువంటి నాకు స్వపరాది తారతమ్యాలు లేవు. నిర్మల హృదయులారా! ఈ విషయంలో ఏ సందేహము కాని, తర్కవితర్కాలు కాని అక్కర లేదు.

తెభా-10.2-1073-తే.
అనినఁ దెలివొంది వారు దేహాభిమాన
ములు సమస్తంబు విడిచి "యో! నలిననాభ!
నిఖిలజగదంతరాత్మ! మానిత చరిత్ర!
భక్తజనమందిరాంగణపారిజాత!
టీక:- అనినన్ = అని చెప్పగా; తెలివొంది = దివ్యజ్ఞానము పొంది; వారు = వారు, గోపికలు; దేహా = దేహముమీది; అభిమానములు = తగులములు; సమస్తంబున్ = అన్నిటిని; విడిచి = వదలిపెట్టి; ఓ = ఓ; నలిననాభ = కృష్ణా {నలిననాభుడు - నళినము (పద్మము) నాభి యందు కలవాడు, కృష్ణుడు}; నిఖిల = ఎల్ల; జగత్ = లోకాలకు; అంతః = లోనుండు; ఆత్మ = ఆత్మ యైనవాడ; మానిత = శ్లాఘింపదగినట్టి; చరిత్ర = నడవడి కలవాడా; భక్త = భక్తులైన; జన = వారి; మందిర = ఇండ్ల; అంగణ = ముంగిటి; పారిజాత = కల్పవృక్షమా.
భావము:- ఈ విధముగా, శ్రీకృష్ణుడు తన మహత్మ్యాన్ని విశదీకరించగా వినిన గోపికలు వివేకవంతులై దేహాభిమానాలను విసర్జించారు. అచ్యుతుని అనంత గుణాలను ఇలా ప్రస్తుతించారు “ఓ పద్మనాభ! సచ్చరిత్రా! భక్తజన కల్పవృక్షమా! సమస్త లోకాల లోన ఉండు అంతరాత్మా!

తెభా-10.2-1074-తే.
ఘోరసంసారసాగరోత్తారణంబు
ధీయుతజ్ఞానయోగి హృద్ధ్యేయవస్తు
వగుచుఁ జెలువొందు నీ చరణాంబుజాత
యుగళమును మా మనంబులఁ దగుల నీవె. "
టీక:- ఘోర = భయంకరమైన; సంసార = సంసారము అను; సాగర = సముద్రమును; ఉత్తారణంబున్ = దాటించునది; ధీ = విజ్ఞానముతో; యుత = కూడిన; జ్ఞాన = పరజ్ఞాన; యోగి = నిష్ఠలో నున్న ముని; హృత్ = అంతరంగము లందు; ధ్యేయ = ధ్యానించబడు; వస్తువు = వస్తువు; అగుచున్ = ఔతు; చెలువొందు = అందగించునట్టి; నీ = నీ యొక్క; చరణ = పాదములు అను; అంబుజాత = పద్మముల; యుగళమును = జంటను; మా = మా యొక్క; మనంబులన్ = మనస్సు లందు; తగులనీవె = అంటనిమ్ము, తగిలి ఉండనిమ్ము.
భావము:- ఘోరమైన సంసార సముద్రాన్ని దాటడానికి ఆధారమై యోగిజన హృదయాలలో సుప్రతిష్టితమైన ధ్యేయము అయి తనరారు నీ పాదపద్మయుగళం మా మనస్సులలో నిరంతరం విడువక అంటిపెట్టుకుని ఉండనిమ్ము.”

తెభా-10.2-1075-క.
అని వేడినఁ గృష్ణుఁడు ముని
వినతుఁడు కరుణించి వల్లవీజనములుగో
రిన యట్ల యిచ్చెఁ గరుణా
వననిధి సద్భక్త లోకవత్సలుఁ డంతన్.
టీక:- అని = అని; వేడినన్ = ప్రార్థించగా; కృష్ణుడు = కృష్ణుడు; ముని = మునులచే; వినతుడు = శ్లాఘింపబడువాడు; కరుణించి = దయచూపి; వల్లవీ = గోపికా; జనములు = సమూహములు; కోరిన = ప్రార్థించిన; అట్ల = విధముగా; ఇచ్చెన్ = ఇచ్చెను; కరుణావననిధి = దయాసముద్రుడు; సత్ = మంచి; భక్త = భక్తులు; లోక = అందరి ఎడల; వత్సలుండు = వాత్సల్యము కలవాడు; అంతన్ = అంతట.
భావము:- అని గోపికలు శ్రీకృష్ణుడిని ప్రార్థించారు. అంతట కరుణా సింధువూ; భక్తజన వత్సలుడూ; మునీశ్వర వందితుడూ; అయిన నందనందనుడు గోపికలు కోరిన ప్రకారం వరాలు అనుగ్రహించాడు. పిమ్మట

తెభా-10.2-1076-ఉ.
ధర్మతనూభవుం గని పదంబులకున్ నతుఁడై సపర్యలన్
నిర్మలభక్తిమై నడపి "నీవునుఁ దమ్ములు బంధుకోటి స
త్కర్మ చరిత్రులై తగు సుఖంబుల నొప్పుచునున్న వారె"నా
నర్మిలిఁ బాండవాగ్రజుఁడు నమ్మధుసూదనుతోడ నిట్లనున్.
టీక:- ధర్మతనూభవున్ = ధర్మరాజును; కని = చూసి; పదంబుల = పాదముల; కున్ = కు; నతుడు = నమస్కారము చేసినవాడు; ఐ = అయ్యి; సపర్యలన్ = మర్యాదలను; నిర్మల = స్వచ్ఛమైన; భక్తిమై = భక్తితో; నడపి = చేసి; నీవును = నీవు; తమ్ములున్ = తమ్ముళ్ళు; బంధు = బంధువుల; కోటి = సమూహములు; సత్కర్మ = పుణ్యకర్మలు; చరిత్రుల = నడవడిక గలవారు; ఐ = అయ్యి; తగు = తగిన; సుఖంబులన్ = సౌఖ్యములతో; ఒప్పుచున్ = చక్కగా నుంటు; ఉన్నవారె = ఉన్నారా; నాన్ = అనగా; అర్మిలిన్ = ప్రీతితో; పాండవాగ్రజుండున్ = ధర్మరాజు; ఆ = ఆ; మధుసూదను = కృష్ణుని; తోడన్ = తోటి; ఇట్లు = ఈ విధముగా; అనున్ = అనెను;
భావము:- తరువాత శ్రీకృష్ణుడు ధర్మరాజును చూసి, అతని పాదములకు నమస్కరించి, “ధర్మరాజా! నీవూ, నీ తమ్ముళ్ళూ, బంధుజనాలూ సత్కర్మ నిరతులై సుఖంగా ఉన్నారా?” అని అడిగాడు. అంతట ధర్మరాజు ప్రీతితో మధుసూదనుడైన శ్రీకృష్ణునితో ఇలా అన్నాడు.

తెభా-10.2-1077-క.
"సరసిజనాభ! భవత్పద
సరసీరుహ మాశ్రయించు జను లతిసౌఖ్య
స్ఫురణం బొలుపారుచు భువిఁ
జరియింపరె! భక్త పారిజాత! మురారీ!
టీక:- సరసిజనాభ = కృష్ణా; భవత్ = నీ యొక్క; పద = పాదములు అను; సరసీరుహమున్ = పద్మములను; ఆశ్రయించు = ఆశ్రయించునట్టి; జనుల్ = మానవులు; అతి = మిక్కిలి; సౌఖ్య = సౌఖ్యములు; స్ఫురణన్ = ప్రకాశముచేత; పొలుపారుచున్ = అతిశయించుచు; భువిన్ = లోకము నందు; చరియింపరె = మెలగరా; భక్తపారిజాత = భక్తులకుకల్పవృక్షుడ; మురారీ = కృష్ణా {మురారి - మురాసురుని శత్రువు, కృష్ణుడు}.
భావము:- పద్మనాభా! భక్తుల పాలిటి పారిజాతమా! మురారి! నీ పాదారవిందాలను ఆశ్రయించినవారు నిత్యసౌఖ్యాలతో అత్యంత సంతుష్టులై ఉంటారు కదా.

తెభా-10.2-1078-వ.
అదియునుం గాక,
టీక:- అదియునున్ = అంతే; కాకన్ = కాకుండ.
భావము:- అంతేకాకుండా...

తెభా-10.2-1079-సీ.
సుమహిత స్వప్న సుషుప్తి జాగరములన్-
  మూఁడవస్థలఁ బాసి వాఁడి మిగిలి
వెలినుందు లో నుందు; విశ్వమై యుందువు-
  విశ్వంబు నీయందు వెలుఁగుచుండు;
భవదీయ మహిమచేఁ బాటిల్లు భువనంబు-
  లుదయించు నొక వేళ నుడిగి మఁడుగు;
సంచి తాఖండిత జ్ఞానివై యొప్పుచు-
  నవిహత యోగమాయాత్మఁ దనరి

తెభా-10.2-1079.1-తే.
దురితదూరులు నిత్యముక్తులకుఁ జెంద
నలవియై పెంపు దీపింతు వంబుజాక్ష!
ఘనకృపాకర! నఖిలవికారదూర!
నీకు మ్రొక్కెద సర్వలోకైకనాథ!"
టీక:- సు = మిక్కిలి; మహిత = ప్రభావవంతమైన; స్వప్న = కల; సుషుప్తి = సుషుప్తి; జాగరముల్ = మెళుకవలు, జాగ్రత్తు; అన్ = అనెడి; మూడవస్థలన్ = అవస్థాత్రయమును {అవస్థాత్రయము - 1స్వప్న 2సుషిప్తి 3జాగ్రత్తులు అను మూడు అవస్థలు}; పాసి = విడిచి; వాడి = ప్రతాపము; మిగిలి = అతిశయించుచు; వెలిన్ = ప్రపంచము వెలుపల; ఉందు = ఉంటావు; లోన్ = ప్రపంచము లోపల; ఉందు = ఉంటావు; విశ్వమై = ప్రపంచమేనీవై; ఉందువు = ఉంటావు; విశ్వంబు = ప్రపంచము; నీ = నీ; అందున్ = లోనే; వెలుగుచుండున్ = ప్రకాశించుచుండును; భవదీయ = నీ యొక్క; మహిమ = మహత్వము; చేన్ = చేత; పాటిల్లు = కలుగునట్టి; భువనంబులు = లోకములు; ఉదయించున్ = పుట్టును; ఒక = ఒకానొక; వేళను = సమయమునందు; ఉడిగి = నశించి; మడుగున్ = కానరాకపోవును; సంచిత = కూర్పబడిన; అఖండిత = సంపూర్ణమైన; జ్ఞానివి = జ్ఞానము కలవాడవు; ఐ = అయ్యి; ఒప్పుచున్ = ఉంటు; అవిహత = నశింపని; యోగమాయాత్మన్ = యోగమాయలో; తనరి = అతిశయించి.
దురిత = పాపములకు; దూరులు = దూరమైనవారు; నిత్య = శాశ్వతమైన; ముక్తులు = మోక్షాసక్తులు; కున్ = కు; చెందన్ = పొందుటకు; అలవి = వీలు; ఐ = అయ్యి; పెంపున్ = అతిశయమునందు; దీపింతువు = ప్రకాశించెదవు; అంబుజాక్ష = కృష్ణా; ఘన = గొప్ప; కృపా = దయకు; ఆకర = నిధివంటివాడ; అఖిల = సర్వ; వికార = వికారములు {వికారములు - 1ఆకలి 2దప్పుక 3శోకము 4మోహము 5జర 6మరణములు}; దూర = దూరముచేయువాడ; నీ = నీ; కున్ = కు; మ్రొక్కెదన్ = నమస్కరించెద; సర్వ = ఎల్ల; లోక = లోకములకు; ఏక = ప్రధానమైన; నాథ = ప్రభువా.
భావము:- పద్మాక్షా! నిఖిల లోకాధినాథ! నిర్వికార! నిరతిశయ కృపాసముద్రుడ! నీవు జాగ్రత్త, స్వప్న, నిద్రావస్థలు అనే అవస్థాత్రయానికి అతీతుడవు; అఖండ జ్ఞానస్వరూపుడవు; సకల లోకాలకు అధినాథుడవు; సర్వవ్యాపివి; విశ్వమే నీవు; నీవే విశ్వం; ఈ విశ్వమునకు వెలుపల లోపల వ్యాపించి ఉంటావు; ఈ విశ్వం నీ యందే నిలచి ఉంటుంది; సృష్టి స్థితి లయాలు నీ సంకల్పాధీనాలు; యోగమాయ నీకు లోబడి ఉంటుంది; పాపదూరులై నిత్యముక్తులైన యోగులు నిను చేరుట కొఱకే ప్రయత్నిస్తారు; అటువంటి నీకు నేను నమస్కరిస్తున్నాను.”

తెభా-10.2-1080-క.
అని వినుతించిన నచ్చటి
జనపాలక బంధుమిత్ర సకలజనములున్
విని యనురాగిల్లిరి నె
మ్మనముల నానంద జలధిమగ్నులు నగుచున్.
టీక:- అని = అని; వినుతించినన్ = స్తుతించగా; అచ్చటి = అక్కడి; జనపాలక = రాజుల; బంధు = భంధువులు; మిత్ర = మిత్రులు; సకల = ఎల్ల; జనములున్ = వారును; విని = విని; అనురాగిల్లిరి = ప్రీతిపొందినవారైరి; నెఱి = నిండు; మనములన్ = మనస్సు లందు; ఆనంద = ఆనందము అను; జలధి = సముద్రమున; మగ్నులు = నిమగ్నమైనవారు; అగుచున్ = ఔతు.
భావము:- ఈ మాదిరి ధర్మరాజు శ్రీకృష్ణుడిని ప్రస్తుతించగా విని అక్కడ ఉన్న రాజులు, బంధు మిత్రులు, సకల జనులు రంజిల్లిన నిండు మనసులతో ఎంతో సంతోషించారు.

తెభా-10.2-1081-తే.
అట్టి యొప్పగువేళ నెయ్యంబు మెఱసి
యొక్కచోటను సంతోషయుక్తు లగుచు
దానవాంతక సతులును ద్రౌపదియును
గూడి తమలోన ముచ్చట లాడుచుండి.
టీక:- అట్టి = అటువంటి; ఒప్పు = చక్కటిది; అగు = ఐన; వేళన్ = సమయము నందు; నెయ్యంబున్ = స్నేహభావము; మెఱసి = ప్రకాశింపజేసి; ఒక్క = ఒకానొక; చోటను = చోట; సంతోష = సంతోషముతో; యుక్తులు = కూడినవారు; అగుచున్ = ఔతు; దానవాంతక = కృష్ణుని; సతులునున్ = భార్యలు; ద్రౌపదియును = ద్రౌపది {ద్రౌపది - ద్రుపద రాజు కూతురు, పాంచాలి, పాండవుల భార్య}; కూడి = కూడుకొని; తమలోనన్ = వారిలోవారు; ముచ్చటలు = వినోద సంభాషణలు; ఆడుచుండి = మాటలాడుతు.
భావము:- అట్టి సంతోష సమయంలో అన్యోన్య స్నేహం అతిశయించగా శ్రీకృష్ణుని కాంతలూ, ద్రౌపదీ ఒకచోట కూడి కబుర్లు చెప్పుకోసాగారు.