పోతన తెలుగు భాగవతము/దశమ స్కంధము (ద్వితీయాశ్వాసము)/చిత్రరేఖ అనిరుద్ధుని దెచ్చుట

చిత్రరేఖ అనిరుద్ధునిదెచ్చుట

←చిత్రరేఖ పటంబున చూపుట

తెలుగు భాగవతము (పోతన తెలుగు భాగవతము/దశమ స్కంధము (ద్వితీయాశ్వాసము)/చిత్రరేఖ అనిరుద్ధుని దెచ్చుట) రచయిత: పోతన

అనిరుద్ధుని నాగపాశ బద్ధంబు→

తెభా-10.2-364-వ.
అని చెప్పి “యే నతిత్వరితగతిం జని యక్కుమారరత్నంబుఁ దొడ్కొనివచ్చు నంతకు సంతాపింపకుండు” మని యా క్షణంబ వియద్గమనంబునం జని ముందట.
టీక:- అని = అని; చెప్పి = చెప్పి; ఏను = నేను; అతి = మిక్కిలి; త్వరిత = వడిగల; గతిన్ = విధముగా; చని = వెళ్ళి; ఆ = ఆ; కుమార = కుమార; రత్నంబున్ = శ్రేష్ఠుని; తోడ్కొని = కూడా తీసుకొని; వచ్చున్ = వచ్చే; అంతకు = వరకు; సంతాపింపక = పరితపించకుండా; ఉండుము = ఉండుము; అని = అని; ఆ = ఆ; క్షణంబ = క్షణములోనే; వియత్ = ఆకాశ; గమనంబునన్ = గమనమున; చని = వెళ్ళి; ముందటన్ = ఎదురుగా.
భావము:- చిత్రరేఖ ఇలా చెప్పి, “నేను వెంటనే వేగంగా వెళ్ళి ఈ కుమారరత్నాన్ని తీసుకుని వస్తాను. అంతవరకూ నీవు విచారించకుండా ఉండు.” అని ఆ క్షణంలోనే ఆకాశమార్గాన బయలుదేరి ముందుకు వెళ్ళి.....

తెభా-10.2-365-క.
సరసిజముఖి గనుఁగొనె శుభ
భరిత విలోకన విధూత భవ వేదనముం
బరసాధనమును సుకృత
స్ఫురణాపాదనముఁ గృష్ణు పుటభేదనమున్.
టీక:- సరసిజ = పద్మము వంటి; ముఖి = మోము కలామె; శుభ = శుభములచే; భరిత = నిండిన; విలోకన = చూపుచేత; విధూత = తొలగిన; భవ = సంసార; వేదనమున్ = దుఃఖములు కలదానిని; పర = ముక్తి; సాధనమునున్ = సాధనమైన దానిని; సుకృత = పుణ్యము యొక్క; స్ఫురణ = ప్రకాశమును; ఆపాదనమున్ = కలిగించుదానిని; కృష్ణు = కృష్ణుని {కృష్ణుని పట్టణము - ద్వారక}; పుటభేదనమున్ = పట్టణమును.
భావము:- ఆ చిత్రరేఖ అలా ఆకాశగమనంలో వెళ్ళి, ఇహలోక దుఃఖాన్ని పోగొట్టగలదీ, పరలోకాన్ని సాధించడానికి తోడ్పడగలదీ, పుణ్యాలపుట్ట అయిన శ్రీకృష్ణుడి పట్టణం ద్వారకను దర్శించింది.

తెభా-10.2-366-వ.
కని డాయం జని, తదీయ సుషమావిశేషంబులకుం బరితోషంబు నొందుచుం, గామినీచరణ రణితమణినూపుర ఝణంఝణధ్వనిత మణిగోపురంబును, నతి విభవ విజితగోపురంబునునగు ద్వారకాపురంబు నిశాసమయంబునం బ్రచ్ఛన్నవేషంబునం జొచ్చి; కనకకుంభకలితసౌధాగ్రంబున మణిదీపనిచయంబు ప్రకాశింపఁ, జంద్ర కాంత శిలాభవనంబున సుధాధామ రుచిరరుచి నిచయంబు నపహసించు హంసతూలికాతల్పంబున నిజాంగనా రతిశ్రమంబున నిద్రాసక్తుండై యున్న యనిరుద్ధుం జేరి, తన యోగవిద్యా మహత్త్త్వంబున నతని నెత్తుకొని, మనోవేగంబున శోణపురంబునకుం జని, బాణాసురనందనయగు నుషాసుందరి తల్పంబునం దునిచి యిట్లనియె.
టీక:- కని = చూసి; డాయన్ = దగ్గరకు; చని = వెళ్ళి; తదీయ = దాని యొక్క; సుషమా = శోభా; విశేషంబుల్ = అతిశయముల; కున్ = కు; పరితోషంబున్ = సంతోషమును; ఒందుచున్ = పొందుతు; కామినీ = స్త్రీల; చరణ = పాదముల; రణిత = మోగుచున్న; మణి = రత్నాల; నూపుర = అందెలచేత; ఝణంఝణత్ = గల్లుగల్లు మని; ధ్వనిత = ధ్వనిస్తున్న; మణి = రతనాల; గోపురంబునున్ = గోపురములు; అతి = మిక్కిలి; విభవ = వైభవముచేత; విజిత = జయింపబడిన; గోపురంబునున్ = గోపురములు కలది; అగు = ఐన; ద్వారకాపురంబున్ = ద్వారకానగరము; నిశా = రాత్రి; సమయంబునన్ = సమయము నందు; ప్రచ్ఛన్నవేషంబునన్ = మారువేషమున; చొచ్చి = ప్రవేశించి; కనక = బంగారు; కుంభ = కుంభములు; కలిత = ఉన్న; సౌధ = మేడ; అగ్రంబునన్ = మీద; మణి = రత్నపు; దీప = దీపముల; నిచయంబున్ = సమూహము; ప్రకాశింపన్ = ప్రకాశించుచుండగా; చంద్రకాంత = చంద్రకాంత; శిలా = రాళ్ళచేకట్టబడిన; భవనంబునన్ = భవనమునందు; సుధాధామ = చంద్రుని; రుచిర = అందమైన; రుచి = కాంతుల; నిచయంబున్ = సమూహమును; అపహసించు = పరిహాసము చేయు; హంసతూలికా = హంసల ఈకల (మెత్తని); తల్పంబునన్ = పాన్పుపై; నిజ = తన; అంగనా = భార్యతోటి; రతి = రతిక్రీడవలని; శ్రమంబునన్ = బడలికచేత; నిద్రాసక్తుండు = నిద్రించినవాడు; ఐ = అయ్యి; ఉన్న = ఉన్నట్టి; ఆ = ఆ; అనిరుద్ధున్ = అనిరుద్ధుని; చేరి = సమీపించి; తన = తన; యోగవిద్యా = యోగవిద్య యొక్క; మహత్వంబునన్ = మహిమ వలన; అతనిన్ = అతనిని; ఎత్తుకొని = ఎత్తుకుపోయి; మనోవేగంబునన్ = మనస్సు యొక్క వేగముతో; శోణ = శోణ అను; పురంబున్ = పట్టణమున; కున్ = కు; చని = వెళ్ళి; బాణా = బాణుడు అను; అసుర = రాక్షసుని; నందన = పుత్రిక; అగు = ఐన; ఉషా = ఉష అను; సుందరి = అందగత్తె; తల్పంబునన్ = పాన్పు, మంచము; అందున్ = అందు; ఉనిచి = ఉంచి; ఇట్లు = ఈ విధముగ; అనియె = పలికెను.
భావము:- చిత్రరేఖ ఆ పట్టణ సౌందర్యానికి సంతోషించింది. రాత్రి సమయంలో మారువేషంలో ద్వారకలో ప్రవేశించింది. స్త్రీల మణిమంజీరాలతో మారుమ్రోగే సౌధాలతో స్వర్గాన్ని తిరస్కరించే ఆ ద్వారకాపట్టణంలో, బంగారు కుంభాలతో గూడిన రాజప్రాసాదం మీద, మణిదీపాలతో ప్రకాశిస్తున్న చంద్రకాంత శిలాభవనంలో, చంద్రకాంతిని ధిక్కరించే హంసతూలికాతల్పం మీద సురతశ్రమవలన నిద్రిస్తున్న అనిరుద్ధుడి చెంతకు చేరింది. తన యోగవిద్యా నైపుణ్యంతో అతడిని ఎత్తుకుని మనోవేగంతో శోణపురం వచ్చింది. వచ్చి ఆ బాణాసురుని కుమార్తె ఉషాసుందరి పాన్పు మీద అనిరుద్ధుడిని పరుండ బెట్టింది. అలా చేసి ఉషాబాలతో చిత్రరేఖ ఇలా పలికింది.

తెభా-10.2-367-క.
"వనజాక్షి! చూడు నీ విభు,
ననిమిషనగధీరు, శూరు, నభినవమారున్,
వనధి గభీరు, నుదారుని,
ననిరుద్ధకుమారు, విదళితాహితవీరున్. "
టీక:- వనజాక్షి = పద్మాక్షి; చూడు = చూడుము; నీ = నీ యొక్క; విభున్ = ప్రభువును; అనిమిషనగ = మేరుపర్వతము వంటి; ధీరున్ = ధైర్యము కలవానిని; శూరున్ = వీరుని; అభినవమారున్ = నవమన్మథుని; వనధి = సముద్రము వంటి; గభీరున్ = గంభీరమైనవానిని; ఉదారునిన్ = సరళమైనవానిని; అనిరుద్ధ = అనిరుద్ధుడు అను; కుమారున్ = చిన్నవానిని; విదళిత = చీల్చబడిన; అహిత = శత్రు; వీరున్ = వీరులు కలవానిని.
భావము:- “ఓ కమలాక్షీ! ఇదిగో చూడు మేరునగధీరుడూ; రణశూరుడూ; నవమన్మథాకారుడూ; సముద్రగంభీరుడూ; ఉదారుడూ; శత్రుసంహారుడూ అయిన నీ హృదయచోరుడు అనిరుద్ధ కుమారుడు ఇడిగో.”

తెభా-10.2-368-క.
అనిన నుషాసతి దన మన
మున ననురాగిల్లి మేనఁ బులకాంకురముల్‌
మొనయఁగ నానందాశ్రులు
గనుఁగవ జడి గురియ ముఖవికాస మెలర్పన్.
టీక:- అనినన్ = అనగా; ఉషాసతి = ఉషాకన్య; తన = తన యొక్క; మనమునన్ = మనసు నందు; అనురాగిల్లి = అనురాగము పొంది; మేనన్ = దేహము నందు; పులకాంకురముల్ = గగుర్పాటులు; మొనయగన్ = కలుగగా; ఆనంద = సంతోష; అశ్రులున్ = బాష్పములు; కను = కనుల; గవన్ = జంటలో; జడిన్ = వానవలె; కురియన్ = కురియగా; ముఖ = మోము నందు; వికాసము = తేటదనము; ఎలర్పన్ = కలుగగా.
భావము:- ఆమె అన్నది వినగానే, అనురాగంతో ఉషాకన్య తనువు పులకించింది. ఆనందాశ్రువులు కనుగవ నుంచిజాలువారాయి. ముఖకమలం వికసించింది.

తెభా-10.2-369-వ.
ఇట్లు మనంబున నుత్సహించి చిత్రరేఖం గనుంగొని యయ్యింతి యిట్లనియె.
టీక:- ఇట్లు = ఈ విధముగ; మనంబునన్ = మనసు నందు; ఉత్సహించి = సంతోషించి; చిత్రరేఖన్ = చిత్రరేఖను; కనుంగొని = చూసి; ఆ = ఆ; ఇంతి = యువతి; ఇట్లు = ఈ విధముగ; అనియె = పలికెను.
భావము:- ఈలాగున అంతరంగంలో ఆనందం పొరలిపొరలగా ఉషాబాల చిత్రరేఖతో ఇలా అన్నది

తెభా-10.2-370-సీ.
"అతివ! నీ సాంగత్య మను భానురుచి నాకుఁ-
  గలుగుటఁ గామాంధకార మడఁగెఁ
దరలాక్షి! నీ సఖిత్వం బను నావచేఁ-
  గడిఁది వియోగాబ్ధిఁ గడవఁ గంటి
నబల! నీ యనుబంధ మను సుధావృష్టిచే-
  నంగజ సంతాప మార్పఁ గంటి
వనిత! నీ చెలితనం బను రసాంజనముచే-
  నా మనోహర నిధానంబుఁ గంటిఁ

తెభా-10.2-370.1-తే.
గలలఁ దోఁచిన రూపు గ్రక్కన లిఖించు
వారు, నౌ నన్నఁ దోడ్తెచ్చు వారు గలరె?
నీటిలో జాడఁ బుట్టించు నేర్పు నీక
కాక గల్గునె మూఁడు లోకములయందు? "
టీక:- అతివ = ఇంతి; నీ = నీ యొక్క; సాంగత్యము = సహవాసము; అను = అనెడి; భాను = సూర్య; రుచిన్ = ప్రకాశముచేత; నా = నా; కున్ = కు; కలుగుటన్ = లభించుటచేత; కామ = మన్మథవేదన అను; అంధకారము = చీకటి; అడగెన్ = తొలగెను; తరలాక్షి = చిత్రరేఖ {తరలాక్షి - చలించు కన్నులు కల స్త్రీ}; నీ = నీ యొక్క; సఖిత్వంబు = స్నేహము; అను = అను; నావ = పడవ; చేన్ = చేత; కడిది = అసాధ్యమైన; వియోగ = విరహము అను; అబ్ధిన్ = సముద్రమును; కడవగంటి = దాటగలిగితిన్; అబల = యువతి; నీ = నీ తోటి; అనుబంధము = చేరిక; అను = అనెడి; సుధా = అమృత; వృష్టి = జల్లు; చేన్ = వలన; అంగజ = మన్మథవేదన అను; సంతాపమున్ = తాపములను; ఆర్పంగంటి = చల్లార్చకొనగలిగితిని; వనిత = ఇంతి; నీ = నీతోటి; చెలితనంబు = స్నేహము; అను = అనెడి; రసా = సిద్ధ; అంజనము = అంజనము; చేన్ = చేత; నా = నా యొక్క; మనోహర = ప్రియుడు అను; నిధానంబున్ = నిధిని; కంటిన్ = పొందగలిగితిని; కలల = స్వప్నముల; లోన్ = అందు; తోచిన = కనబడిన; రూపున్ = స్వరూపమును; క్రక్కన = చటుక్కున; లిఖించు = గీయు; వారున్ = వాళ్ళు; ఔను = సరే; అన్నన్ = అనినచో; తోడ్చెచ్చు = కూడాతీసుకువచ్చెడి; వారున్ = వారు; కలరె = ఉంటారా, ఉండరు; నీరు = నీళ్ళు; లోన్ = లో; జాడన్ = అడుగుల జాడను; పుట్టించు = కనిపెట్టు; నేర్పు = సామర్థ్యము; నీక = నీకే; కాక = తప్పించి; కల్గునె = వీలవుతుందా; మూడు = మూడు (3); లోకముల = లోకముల; అందున్ = లోను.
భావము:- “చెలీ! నీ సాంగత్యం అనే సూర్యకాంతి లభించటం వలన నా కామాంధకారం పటాపంచలైపోయింది. సుందరీ! నీ స్నేహం అనే నావ వలన వియోగ సాగరాన్ని దాటగలిగాను. సఖీ! నీ అనుబంధం అనే అమృతవర్షంతో మన్మథతాపం చల్లార్చుకొన గలుగుతున్నాను. మానినీ! నీ మైత్రి అనే అంజనంతో మనోహరుడనే నిధిని చూడ గలుగుతూ ఉన్నాను. కలలో కనిపించిన వానిని చిత్రపటంలో గీసి చూపేవారు ఉండవచ్చేమో కానీ, అవును అనగానే వానిని తీసుకువచ్చే వారు ఎవరైనా ఉంటారా? నీవు అంటే నీటిలో జాడలు తీయగల నేర్పుకలదానివి. ఈ ముల్లోకాలలో నిన్ను మించినవారు ఎవరూ లేరు.”

తెభా-10.2-371-వ.
అని వినుతించి చిత్రరేఖను నిజమందిరమునకుఁబోవం బనిచినం జనియె; ననంతరంబ వింతజనులకెవ్వరికింబ్రవేశింపరాని యంతఃపుర సౌధాంతరంబున ననిరుద్ధుండు మేల్కని యయ్యింతిం గనుంగొని, యప్పుడు.
టీక:- అని = అని; వినుతించి = స్తుతించి; చిత్రరేఖను = చిత్రరేఖను; నిజ = తన; మందిరమున్ = ఇంటి; కున్ = కి; పోవన్ = వెళ్ళుటకు; పనిచినన్ = పంపించగా; చనియెన్ = వెళ్ళిపోయెను; తదనంతరంబ = తరువాత; వింత = కొత్త; జనుల = వారి; కున్ = కి; ఎవ్వరు = ఏ ఒక్కరి; కిన్ = కి; ప్రవేశింపరాని = లోపలకురా శక్యముకాని; అంతఃపుర = అంతఃపురము యొక్క {అంతఃపురము - రాణివాసపు స్త్రీలు నివసించు గృహము}; సౌధ = మేడ; అంతరంబున్ = లోపల; అనిరుద్ధుండు = అనిరుద్ధుడు; మేల్కని = నిద్రలేచి; ఆ = ఆ; ఇంతిన్ = యువతిని, ఉషని; కనుంగొని = చూసి; అప్పుడు = అప్పుడు.
భావము:- ఈలాగున కొనియాడిన ఉషాబాల చిత్రరేఖను తన ఇంటికి పోవ సాగనంపింది. పరపురుషులు ప్రవేశింపరాని ఆ అంతఃపురములో అనిరుద్ధుడు నిద్రమేల్కొని ఆ ఉషాసుందరిని కనుగొన్నాడు. అంతట.....

తెభా-10.2-372-క.
సురుచిర మృదుతల్పంబునఁ
బరిరంభణ సరసవచన భావకళా చా
తురి మెఱయ రాకుమారుఁడు
తరుణీమణిఁ బొందె మదనతంత్రజ్ఞుండై.
టీక:- సు = మిక్కిలి; రుచిర = చక్కటి; మృదు = మెత్తని; తల్పంబునన్ = పానుపుమీద; పరిరంభణ = కౌగిలింతల; సరసవచన = సరసపుమాటల; భావ = భావముల; కళా = కళల; చాతురి = నేర్పు; మెఱయన్ = ప్రకాశింపగా; రాకుమారుడు = ప్రద్యుమ్నుడు; తరుణి = స్త్రీలలో; మణిన్ = శ్రేష్ఠురాలిని; పొందెన్ = కూడెను; మదన = రతి; తంత్రజ్ఞుండు = శాస్త్రము తెలిసినవాడు; ఐ = అయ్యి.
భావము:- అలా మేల్కొన్న అనిరుద్ధుడు ఆ అందమైన మృదుతల్పము మీద కౌగిలింతలతో సరస సల్లాపములతో ఉషాసుందరిని ఉత్సాహపరుస్తూ శృంగారలీలా విలాసములలో ఓలలాడాడు.

తెభా-10.2-373-వ.
ఇవ్విధంబున నతిమనోహర విభవాభిరామంబులగు దివ్యాంబరాభరణ మల్యానులేపనంబులను, గర్పూర తాంబూలంబులను, వివిధాన్నపానంబులను, సురుచిర మణిదీప నీరాజనంబులను, సుగంధబంధురాగరుధూపంబులను, నాటపాటల వీణావినోదంబులను, బరితుష్టిం బొంది కన్యాకుమారకు లానంద సాగరాంత ర్నిమగ్నమానసులై యుదయాస్తమయ నిరూపణంబుసేయనేరక, ప్రాణంబు లొక్కటియైన తలంపులం గదిసి యిష్టోపభోగంబుల సుఖియించుచుండి; రంత.
టీక:- ఈ = ఈ; విధంబునన్ = విధముగా; అతి = మిక్కిలి; మనోహర = అందమైన; విభవ = వైభవములచేత; అభిరామంబులు = చక్కటివి; అగు = ఐన; దివ్య = గొప్ప; అంబరా = వస్త్రములు; ఆభరణ = అలంకారములు; మాల్య = పూలమాలలు; అనులేపనంబులును = మైపూతలు; కర్పూర = పచ్చకర్పూరము వేసిన; తాంబూలంబులున్ = కిళ్ళీలు, తాంబూలములు; వివిధ = బహువిధమైన; అన్న = అన్నములు; పానంబులనున్ = పానీయములుచేత; సు = మిక్కిలి; రుచిర = కాంతివంతమైన; మణి = రత్నాల; దీప = దీపములచేత; నీరాజనంబులన్ = హారతులచేత; సుగంధ = మంచిగంధము; బంధుర = మేలైన; అగరుధూపంబులను = ఆగరుధూపములచేత; ఆట = నృత్యములు; పాటలన్ = పాటలచేత; వీణా = వీణావాయిద్యముల; వినోదంబులన్ = వేడుకలచేత; పరితుష్టిన్ = సంతృప్తిని; పొంది = పొంది; కన్యా = ఉషాకన్య; కుమారకులు = అనిరుద్ధకుమారుడు; ఆనంద = సంతోషము అను; సాగర = సముద్రము; అంతర్ = లోపల; నిమగ్న = మునిగిన; మానసులు = మనసులు కలవారు; ఐ = అయ్యి; ఉదయ = సూర్యోదయము; అస్తమయ = సూర్యాస్తమయములను; నిరూపణంబు = నిర్ణయించుకొనుట; చేయనేరక = చేయలేక; ప్రాణంబులు = ప్రాణములు; ఒక్కటి = ఒకటిగా కలసినవి; ఐన = అయినట్టి; తలంపులన్ = భావములతో; కదిసి = కూడి; ఇష్ట = ఇచ్చవచ్చిన; ఉపభోగంబులన్ = సుఖానుభవములచేత; సుఖియించుచున్ = అనుభవిస్తూ; ఉండిరి = ఉన్నారు; అంత = అటుపిమ్మట.
భావము:- ఆ విధంగా అత్యంత మనోహరములు వైభవోపేతములు అయిన వస్త్రాభరణాలు, పూలదండలు, మైపూతలు, కర్పూరతాంబూలాలు, రకరకాల అన్నపానాలు, ఆటపాటలు, వీణావినోదములు, అగరధూపాలు, మణిదీపాలు మొదలైన సౌఖ్యాలతో ఉషా అనిరుద్ధులు ఆనందసాగరంలో మునిగితేలారు. వారికి సూర్యోదయాస్తమయాలు తెలియడం లేదు. శరీరాలు వేరైనా ప్రాణం ఒకటిగా ఇష్టభోగాలతో సుఖించారు.

తెభా-10.2-374-క.
ఆలోనన నతిచిర మగు
కాలము సుఖలీల జరుగఁగా వరుస నుషా
బాలాలలామ కొయ్యనఁ
జూ లేర్పడి గర్భ మొదవె సురుచిరభంగిన్.
టీక:- ఆలోనన = అంతలోపల; అతి = మిక్కిలి; చిరము = పెద్దది; అగు = ఐన; కాలము = కాలము; సుఖ = సౌఖ్యమైన; లీలన్ = విధముగా; జరుగగా = గడవగా; వరుసనున్ = క్రమముగా; ఉషా = ఉష అను; బాల = యువతులలో; లలామ = ఉత్తమురాలు; కున్ = కు; ఒయ్యనన్ = మెల్లగా; చూలు = గర్భపిండము; ఏర్పడి = నిలిచి; గర్భమోదవెన్ = కడుపు వచ్చెను; సు = మిక్కిలి; రుచిర = విశద మగు; భంగిన్ = రీతిగా.
భావము:- ఇలా ఆ యువతీయువకులు సుఖాలలో ఓలలాడుతూ గడుపుతూ ఉన్నారు. ఇంతలో కొద్దికాలమునకు ఉషాబాల గర్భం ధరించింది.

తెభా-10.2-375-క.
ఆ చిన్నె లంగజాలలు
సూచి భయాకులత నొంది స్రుక్కుచుఁ దమలో
"నో చెల్ల! యెట్టులో? యీ
రా చూలికిఁ జూలు నిలిచెరా! యిబ్భంగిన్"
టీక:- ఆ = ఆ ప్రసిద్ధములైన; చిన్నెలన్ = చిహ్నములను; అంగజాలలు = అంగరక్షకులు; చూచి = చూచి; భయ = వెరపు వలన; ఆకులతన్ = వ్యాకులతను; ఒంది = పొంది; స్రుక్కచున్ = సంతాపించుచు; తమలోన్ = వారిలోవారు; ఓచెల్ల = ఔరా; ఎట్టులో = ఎలానో ఏమిటో; ఈ = ఈ; రాచూలి = రాకుమారి; కిన్ = కి; చూలు = గర్భము; నిలిచెరా = వచ్చిందిరా; ఈ = ఈ; భంగిన్ = రీతిగా.
భావము:- ఆ బాల గర్భచిహ్నాలను చూసి అంతఃపుర కంచుకలు భయపడ్డారు. (కాపలా సరిగా లేదని మహారాజు ఆగ్రహించవచ్చు కనుక.) “అయ్యబాబోయ్! మన రాకుమారి గర్భం ధరించింది. ఇప్పుడు మనం ఏం చేయాలి” అనుకుంటూ లోలోపల మధనపడ్డారు.

తెభా-10.2-376-క.
అని గుజగుజ వోవుచు ని
ప్పని దప్పక దనుజలోక పాలునితోడన్
వినిపింపవలయు నని వే
చని బాణునిఁ జేరి మ్రొక్కి సద్వినయమునన్.
టీక:- అని = అని; గుజగుజ = గుసగుసలు; పోవుచున్ = ఆడుతూ; ఈ = ఈ; పనిన్ = విషయమును; తప్పక = తప్పకుండా; దనుజ = రాక్షస; లోకపాలుని = రాజు; తోడన్ = తోటి; వినిపింపవలయును = చెప్పాలి; అని = అని; వేచని = వేగంగా వెళ్ళి; బాణునిన్ = బాణాసురుని; చేరి = దగ్గరకు వెళ్ళి; మ్రొక్కి = నమస్కరించి; సత్ = మిక్కిలి; వినయమునన్ = వినయముతోటి.
భావము:- ఇలా గుసగుసలాడుకుని ఈ విషయం బాణాసురుడికి చెప్పక తప్పదు అని నిశ్చయించుకున్నారు. వెంటనే వెళ్ళి దానవేశ్వరుడితో వినయంగా ఈ విధంగా విన్నవించుకున్నారు.

తెభా-10.2-377-క.
మంతనమున "దేవర! క
న్యాంతఃపుర మేము గాచి యరయుచు నుండన్
వింతజనములకుఁ జొరఁగ దు
రంతము విను పోతుటీఁగకైన సురారీ!
టీక:- మంతనమునన్ = రహస్యముగా; దేవర = ప్రభు; కన్యా = రాకుమారి యొక్క; అంతఃపురమున్ = అంతఃపురమును; ఏమున్ = మేము; కాచి = కాపలా కాచి; అరయుచున్ = చూస్తూ; ఉండన్ = ఉండగా; వింత = కొత్త; జనముల్ = వారల; కున్ = కు; చొరగ = ప్రవేశించుట; దురంతము = దుర్లభము; విను = వినుము; పోతు = మగ; ఈగ = ఈగ; కైననన్ = కి అయినను; సురారీ = బాణాసురా {సురారి - దేవతల శత్రువు, రాక్షసుడు}.
భావము:- “ఓ ప్రభూ! దానవేంద్రా! కుమారి అంతఃపురాన్ని మేము జాగరూకతతో కావలికాస్తూ ఉండగా, పోతుటీగ అయినా లోపలికి వెళ్ళడం కష్ట సాధ్యమే.

తెభా-10.2-378-తే.
ఇట్టిచోఁ గావలున్న మే మెవ్వరమును
నేమి కనుమాయయో కాని యెఱుఁగ మధిప!
నీ కుమారిక గర్భంబు నివ్వటిల్ల
యున్న” దన్నను విని రోషయుక్తుఁ డగుచు.
టీక:- ఇట్టిచోన్ = ఇలా ఉండగా; కావలి = కాపలా; ఉన్న = ఉన్నట్టి; మేము = మేము; ఎవ్వరమున్ = ఏ ఒక్కరము; ఏమి = ఏమి; కనుమాయయో = కనికట్టో; కాని = కాని; ఎఱుగము = తెలియము; అధిప = రాజా; నీ = నీ యొక్క; కుమారిక = కూతురు; గర్భంబు = కడుపు; నివ్వటిల్లన్ = పెరిగి; ఉన్నది = ఉంది; అన్ననున్ = అనగా; విని = విని; రోష = కోపముతో; యుక్తుడు = కూడినవాడు; అగుచున్ = ఔతు.
భావము:- ప్రభూ! ఈ పరిస్థితిలో, అదేమి కనికట్టో ఏమిటో జాగ్రత్తగా కాపాలా కాస్తున్న మాకు ఎవరికి తెలియదు కాని. నీ కుమార్తె గర్భం ధరించింది” అని చెప్పగానే విని అసురేంద్రుడు ఆగ్రహోదగ్రుడయ్యాడు.

తెభా-10.2-379-వ.
అట్టియెడ దానవేంద్రుండు రోషభీషణాకారుండై, కటము లదర, బొమలుముడివడం, గనుంగవల ననలకణంబు లుప్పతిల్ల, సటలు వెఱికినం జటులగతి నెగయు సింగంబు విధంబున లంఘించుచు, భీకర కరవాలంబు గేలందాల్చి సముద్దండగతిం గన్యాసౌధాంతరంబునకుం జని.
టీక:- అట్టి = అటువంటి; ఎడన్ = సమయము నందు; దానవేంద్రుడు = బాణాసురుడు; రోష = కోపముచేత; భీషణ = భయంకరమైన; ఆకారుండు = ఆకారము కలవాడు; ఐ = అయ్యి; కటములు = చెక్కిళ్ళు; అదరన్ = అదురుతుండగా; బొమలు = కనుబొమలు; ముడివడన్ = ముడిపడగా; కను = కళ్ళు; గవలన్ = రెంటినుండి; అనల = నిప్పు; కణములు = రవ్వలు; ఉప్పతిల్లన్ = పుట్టగా; సటలు = జూలు వెంట్రుకలను; పెఱికినన్ = పీకగా; చటుల = భయంకరమైన; గతిన్ = విధముగా; ఎగయు = ఎగిరెడి; సింగంబున్ = సింహము; విధంబునన్ = వలె; లంఘించుచున్ = దాటుతూ; భీకర = భయంకరమైన; కరవాలంబున్ = కత్తిని; కేలన్ = చేతిలో; తాల్చి = ధరించి; సమ = మిక్కిలి; ఉద్దండ = అధికమైన; గతిన్ = వేగముతో; కన్యా = ఉషాకన్య యొక్క; సౌధ = మేడ; అంతరంబున్ = లోపలికి; చని = వెళ్ళి;
భావము:- రోషభీషణాకారుడైన ఆ బాణ రాక్షసేంద్రుడి చెక్కిళ్ళు అదిరాయి; కనుబొమలు ముడిపడ్డాయి; కళ్ళవెంట నిప్పులు రాలాయి; జూలుపట్టి లాగగా విజృంభించిన సింహంలాగ ముందుకు లంఘించి, భయంకరమైన కరవాలాన్ని ధరించి ఆగ్రహావేశాలతో అత్యంత వేగంగా అంతఃపురానికి వెళ్ళాడు.