పోతన తెలుగు భాగవతము/ఏకాదశ స్కంధము/హరిమునిసంభాషణ

హరిముని సంభాషణ

తెలుగు భాగవతము (పోతన తెలుగు భాగవతము/ఏకాదశ స్కంధము)
రచయిత: పోతన

తెభా-11-45-వ.
అనిన విదేహభూపాలుడు “భాగవతధర్మం బెద్ది? యే ప్రకారంబునం బ్రవర్తించు? వారల చిహ్నంబు లెవ్వి? యంతయు నెఱింగింప నీవ యర్హుండ” వనిన నందు హరి యను మహాత్ముం డిట్లనియ.
టీక:- అనిన = అనగా; విదేహ = విదేహుడు అను; భూపాలుడు = రాజు; భాగవత = భాగవతుని; ధర్మంబు = ధర్మము; ఎద్ది = ఏది; ఏ = ఏ; ప్రకారంబున్ = విధముగా; ప్రవర్తించు = మెలగును; వారల = వారి యొక్క; చిహ్నంబులు = గుర్తులు; ఎవ్వి = ఏమిటి; అంతయున్ = సమస్తము; ఎఱిగింపన్ = తెలుపుటకు; నీవ = నీవే; అర్హుండవు = తగినవాడవు; అనినన్ = అనగా; అందున్ = వారిలో; హరి = హరి; అను = అనెడి; మహాత్ముండు = గొప్పవాడు; ఇట్లు = ఈ విధముగ; అనియె = చెప్పెను.
భావము:- అని మహాముని కవి చెప్పాడు. అంత, విదేహ రాజు ఇలా అడిగాడు. “భాగవతధర్మ మేది? అది ఏ ప్రకారంగా ప్రవర్తిస్తుంది? భాగవతుల గుర్తు లేమిటి? ఇవి చెప్పటానికి మీరే తగినవారు.” దానికి వారిలో హరి అనే మహాముని ఇలా చెప్పసాగాడు:

తెభా-11-46-తే.
"సర్వభూతమయుండైన సరసిజాక్షుఁ
డతఁడె తన యాత్మయం దుండు ననెడువాఁడు,
శంఖచక్రధరుం డంచుఁ జనెడువాఁడు,
భక్తిభావాభిరతుఁడు వో భాగవతుఁడు.
టీక:- సర్వ = సమస్తమైన; భూత = జీవుల; మయుండు = అందు ఉండువాడు; ఐన = అయిన; సరసిజాక్షుడు = హరిని; అతడె = అతనే; తన = తమ యొక్క; ఆత్మ = ఆత్మ; అందున్ = లో; ఉండున్ = ఉంటాడు; అనెడు = అను విశ్వాసము కల; వాడు = వాడు; శంఖ = శంఖము; చక్ర = చక్రము; ధరుండు = ధరించి ఉండువాడు; అంచున్ = అని; చనెడువాడు = విశ్వాసము కలవాడు; భక్తిభావ = భక్తిభావనలో; అభిరతుడువో = ఆసక్తి కలవాడు; భాగవతుడు = భాగవతుడు.
భావము:- “భాగవతుడు అంటే ఆ హరి యందు భక్తీ ఆసక్తీ కలవాడు; సర్వభూతమయుడైన పద్మలోచనుడు శంఖం చక్రం దాల్చి తన ఆత్మలో ఉన్నాడనే విశ్వాసం కలవాడు.

తెభా-11-47-క.
వర్ణాశ్రమధర్మంబుల
నిర్ణయకర్మములఁ జెడక నిఖిలజగత్సం
పూర్ణుఁడు హరి యను నాతఁడె
వర్ణింపఁగ భాగవతుఁడు వసుధాధీశా!
టీక:- వర్ణ = చతుర్వర్ణముల; ఆశ్రమ = చతురాశ్రముల; ధర్మంబులు = ధర్మములు; నిర్ణయ = సూత్రములు; కర్మములన్ = కర్మలు అందు; చెడక = మునిగిపోకుండ; నిఖిల = సమస్తమైన; జగత్ = లోకాల; సంపూర్ణుడు = నిండిపోయినవాడు; హరి = విష్ణువు; అనునాతడె = అతనే; వర్ణింపగన్ = స్తుతించుటకు; భాగవతుడు = భాగవతుడు; వసుధాధీశ = రాజా.
భావము:- ఓ మహా రాజా విదేహ! భాగవంతుడు చతుర్వర్ణాలు చతురాశ్రమాలు వాటి ధర్మాలు కర్మలు అంటూ వీటిలో మునిగిపోకుండా, భక్తిమార్గాన్ని ఆశ్రయించి, శ్రీహరి విశ్వం అంతా నిండి ఉన్నాడు అంటాడు.

తెభా-11-48-వ.
ఇట్లు సర్వసంగపరిత్యక్తుండై, నిఖిలాంతరాత్ముండై, పరమేశ్వరు డరుణగభస్తి కిరణ సహస్రంబుల లోకత్రయంబుం బావనంబు సేయు చందంబునం దన చరణారవింద రజఃపుంజంబు చేతం బవిత్రంబు సేయుచు, సురాసురజేగీయమానసేవ్యం బైన జనార్దన పాదారవిందంబులకు వందనాభిలాషుఁడై, భక్తియు లవమాత్రంబునుం జలింపనీక సుధాకరోదయంబున దివాకరజనితతాపనివారణం బయిన భంగి నారాయణాంఘ్రినఖమణిచంద్రికా నిరస్త హృదయతాపుండై, యాత్మీయభక్తిరశనానుబంధబంధురంబైన వాసుదేవ చరణసరోరుహ ధ్యానానందపరవశుం డగు నతండు భాగవతప్రధానుం” డని యెఱింగించిన విని విదేహుం డిట్లనియె.
టీక:- ఇట్లు = ఈ విధముగ; సర్వ = సమస్తమైన; సంగ = తగులములను; పరిత్యక్తుండు = వదలివేసినవాడు; ఐ = అయ్యి; నిఖిల = సర్వభూతముల; అంతరాత్ముండు = లోని ఆత్మయైనవాడు; ఐ = అయ్యి; పరమేశ్వరుడు = భగవంతుడు; అరుణగభస్తి = సూర్యుడు {అరుణగభస్తి - ఎఱ్ఱని కిరణములు కలవాడు, సూర్యుడు}; కిరణ = కిరణములు; సహస్రంబులు = వేలకొలదితో; లోకత్రయంబున్ = ముల్లోకములను {లోకత్రయము - భూలోకము స్వర్గలోకము పాతాళలోకము, భూఃభువస్సువర్లోకములు}; పావనంబు = పుణ్యవంతము; చేయున్ = చేసెడి; చందంబునన్ = విధముగా; తన = తన యొక్క; చరణ = పాదములనెడి; అరవింద = పద్మముల; రజః = ధూళి; పుజంబు = సమూహము; చేతన్ = వలన; పవిత్రంబు = పుణ్యవంతము; చేయుచు = చేస్తు; సుర = దేవతలు; అసుర = రాక్షసులు చేతను; జేగీయమాన = స్తోత్రములు చేయదగ్గ; సేవ్యంబు = కొలువబడినవాడు; ఐన = అయిన; జనార్దన = విష్ణుమూర్తి; పాద = పాదములనెడి; అరవిందంబుల = పద్మముల; కున్ = కు; వందన = నమస్కరించెడి; అభిలాషుడు = ఆసక్తిగలవాడు; ఐ = అయ్యి; భక్తియు = భక్తి; లవమాత్రంబునున్ = రవ్వంత; చలింపనీక = సడలనీయక; సుధాకర = చంద్ర; ఉదయంబునన్ = ఉదయించుటవలన; దివాకర = సూర్యునివలన; జనిత = కలిగిన; తాప = ఎండబాధ; నివారణంబు = తగ్గుట, నివృత్తి; అయిన = జరిగిన; భంగిన్ = వలె; నారాయణ = హరి; అంఘ్రి = కాలి; నఖ = గోర్లు అనెడి; మణి = రత్నాలకాంతులనెడి; చంద్రికా = వెన్నెలలచే; నిరస్త = పోగొట్టబడిన; హృదయతాపుండు = మనస్తాపముకలవాడు; ఐ = అయ్యి; ఆత్మీయ = తన యొక్క; భక్తి = భక్తి అనెడి; రశన = తాళ్ళచే, బంధాలచే; అనుబంధ = కట్టబడుటచే; బంధురంబు = చిక్కనైనది; ఐన = అయిన; వాసుదేవ = శ్రీకృష్ణుని; చరణ = పాదములనెడి; సరోరుహ = పద్మములందు; ధ్యాన = ధ్యానించుటలోని; ఆనంద = ఆనందముచేత; పరవశుండు = పరవశముచెందినవాడు; అగు = ఐన; అతండు = అతను; భాగవత = భాగవతులలో; ప్రధానుండు = ముఖ్యుడు; అని = అని; ఎఱిగించినన్ = తెలుపగా; విని = విని; విదేహుండు = విదేహుడు; ఇట్లు = ఈ విధముగ; అనియె = పలికెను.
భావము:- భాగవతోత్తముడు ఈ విధంగా సకల బంధాలను త్రెంపుకుని అన్నింటిలో పరమాత్మను గుర్తించినవాడై మెలగుతాడు. మహాప్రభువైన సూర్యుడు తన సహస్ర కిరణాలచేత మల్లోకాలనూ పావనం చేయునట్లు, తన పాదధూళి చేత జగత్రయాన్నీ పవిత్రం చేస్తూ ఉంటాడు. దేవదానవులకు కూడా సేవింపదగిన జనార్ధునుని చరణారవిందాలకు నమస్కరించా లనే అభిలాష కలిగి ఉంటాడు. తన భక్తిని రవ్వంత కూడ చలించనీయక చంద్రుడు ఉదయించడంతో ఎండ బాధ పోయినట్లు నారాయణుని చరణకాంతుల వెన్నెలలచే భాగవతుడు హృదయతాపం పోగొట్టుకుంటాడు. ఉత్తమ భాగవతుడు తన భక్తి అనే బంధాలతో వాసుదేవుని చరణపద్మాలకు బంధించుకుని ధ్యానానందంలో పరవశిస్తూ ఉంటాడు.” ఈ విధంగా మహాముని తెలుపగా రాజు విదేహుడు ఇలా అన్నాడు.

తెభా-11-49-క.
"గజరాజవరదు గుణములు
త్రిజగత్పావనము లగుటఁ దేటపడంగా
సుజనమనోరంజకముగ
విజితేంద్రియ! వినఁగ నాకు వేడుక పుట్టెన్‌. "
టీక:- గజరాజవరదు = శ్రీహరి {గజరాజవరదుడు - గజరాజు (గజేంద్రుని) వరదుడు (కాపాడినవాడు), విష్ణువు}; గుణములు = గుణాలు; త్రిజగత్ = ముల్లోకములను; పావనములు = పవిత్రముచేయునవి; అగుటన్ = ఐఉండుట; తేటపడగన్ = తెలియునట్లు; సుజన = మంచివారికి; మనోరంజకముగ = మనోజ్ఞముగా; విజితేంద్రియ = మహాత్మా {విజితేంద్రియుడు - ఇంద్రియ జయము సాధించినవాడు, మహాపురుషుడు}; వినగన్ = వినవలెనని; నా = నా; కున్ = కు; వేడుక = కుతూహలము; పుట్టెన్ = కలిగెను.
భావము:- “మహాత్ములారా! మీరు ఇంద్రియాలను జయంచిన మహానుభావులు. మూడులోకాలను పరమ పవిత్రం చేసే, గజరాజవరదుడు శ్రీహరి గుణవిశేషాలను మనోరంజకంగా మీనుండి వినాలని నాకు వేడుక పుట్టింది.”