భోజరాజీయము/ద్వితీయాశ్వాసము
శ్రీ
భోజరాజీయము
ద్వితీయాశ్వాసము
| | శ్రీనారీనయనచకో | 1 |
| ఆ. | అవధరింపు దేవ! భవదీయదివ్యాంశ | 2 |
భోజచరిత్ర
| | తే. అధిప! చెప్పెద వినుము ప్రయాగమరణ | 3 |
| చ. | ధనరహితుండు, పుత్రసముదాయసమేతుఁ, డుపాయశూన్యవ | 4 |
| తే. | అతఁడు దిరుగనియూరును, నతనిచేత | 5 |
| | తోఁటయును జూడలేదు మందునకు నైన | 5 |
| క. | ఆలిని బిడ్డలఁ బ్రోచుట | 6 |
| వ. | ఇట్లు సర్వశూన్యం బగు దారిద్ర్యదైన్యంబు సైరింపం జాలక సంసారంబు | 7 |
| ఉ. | ఓలి గృహస్థధర్మముల నుండెడువానికి గ్రాసవాసమున్ | 8 |
| తే. | కుడిచి కట్టినయునికి గా కిడుమఁ బడుచు | 9 |
| ఉ. | లావు గలంతకాలముఁ దొలంగక తాల్చితిఁ బెక్కుభంగులన్ | 10 |
| వ. | ఇట్లేఁగి. | 11 |
| ఉ. | నిచ్చలు గంగకుం జని వినిర్మలవారిఁ బవిత్రగాత్రుఁడై | 12 |
| వ. | [1]ఇ ట్లాపుణ్యతీర్థంబునఁ గొన్నిదినంబు లుండి యొక్కనాఁడు. | 13 |
| సీ. | ప్రాణాంతికావస్థఁ బడినయప్పుడు గాని | |
| ఆ. | హీనదశకు నోడి యిలు డించి పరదేశ | 14 |
| ఉ. | వేగమ యేఁగి కాంచెఁ బృథివీసురముఖ్యుఁ డశేషయోగిసం | 15 |
| వ. | కని కరంబులు మొగిచి యిట్లని స్తుతించె. | 16 |
| తే. | ఉర్విపై నశ్వమేధి యన్ గర్వ ముడిపి, | 17 |
| చ. | అవె దివిజాపగాజలము, ల ల్లవె యా యమునాజలంబు లా | 18 |
| క. | గంగాయమునల విమల త | 19 |
| వ. | అని గంగాయమునల సాంగత్యవిశేషంబులు గొనియాడుచు నందుఁ గృత | 20 |
| చ. | అలికులవర్ణు, నున్నతరథాకృతిచారుసుపర్ణు, నిందిరా | 21 |
| ఉ. | చూపులు విష్ణుమూర్తులకు సొమ్ముగ, జిహ్వలు విష్ణుమూర్తియా | 22 |
| వ. | ఇ ట్లుండి యవ్విప్రుం డొక్కనాఁ డెప్పటియట్ల గంగాస్నానంబు సేయు | 23 |
| చ. | కనకపుఁగుప్పలు, న్మణినికాయములు, ధనధాన్యరాసులున్, | 24 |
| చ. | తనవదనంబు వాక్సతికిఁ దానకమై చెలువొందఁ, దన్నుఁ జూ | 25 |
| చ. | అనుపమసంపదాఢ్యుఁడును, నంచితనిర్మలకోమలాంగుడున్ | |
| | జనపరిరక్షణక్షమతఁ జాలఁగ నొప్పి ధరిత్రి నేలువాఁ | 26 |
| చ. | కనకశలాకవోని తనుకాంతియుఁ బున్నమచంద్రుఁ బోలు నా | 27 |
| వ. | ఇవ్విధంబునఁ బునర్భవానుభవంబు గోరి. | 28 |
| చ. | తలకొని నాగకన్యకలు తత్తటివీతటి కేఁగుదెంచి వి | 29 |
| ఉ. | అంతయుఁ జూచి విప్రుఁడు ప్రియంబున నేనును నిట్లు చేసి యీ | 30 |
| సీ. | దారిద్ర్యభూతంబు తనుఁ బాసి పోవు నీ | |
| ఆ. | నిట్లు తెగువ చేసె నీవిప్రుఁ డని కొని | 31 |
| ఉ. | అంతఁ బ్రయాగమాధవుఁ డనంతదయానిధి పద్మవాసినీ | 32 |
| క. | ఆవనితలు నొక్కొక వసు | 33 |
| వ. | ఇట్లు పుట్టి యాద్విజుండు భోజుం డనుపేరఁ బ్రసిద్ధుం డయ్యే, [3]నయ్యంగనా | 34 |
| చ. | 'విమలవిచార! నీవలన వింటిఁ బ్రయాగమహత్త్వమెల్లఁ ద | 35 |
| చ. | అనవుడు నానృపాలునకు నామహనీయవివేకశీలుఁ డి | 36 |
| చ. | తనుఁ గనుఁగొన్నవారు కవితాఘను లౌదురు; తద్విశేష మెం | 37 |
| వ. | అది యెయ్యది యంటేని. | 38 |
| ఆ. | మనుజు లెల్లవిద్యలను జొచ్చి సాధింపఁ | 39 |
| వ. | కావున నశేషవిశేషంబులకు నతం డాశ్రయం బగుట వేఱ చెప్ప నేల! | 40 |
| ఉ. | సారకవీంద్రచాతకవిశాలహిరణ్మయవృష్టిధార, ని | 41 |
| సీ. | ఆచారమున బ్రహ్మ నైనను నోడించి | |
| తే. | మదపుటేనుంగుతో నైన మాఱుపెనఁగి | 42 |
| చ. | సురపతిదంతిసంతతియొ, సూర్యునివాజుల[5]పాఁగెమో, పొరిం | |
| | బరువడి నొప్పు నప్పురము భద్రగజంబులపెల్లు, నుల్లస | 43 |
| క. | మొగి నాఱును దొమ్మిదియును | 44 |
| ఉ. | కైపద మిచ్చువారలును, గ్రక్కునఁ బద్యము చెప్పువారలున్ | 45 |
| వ. | ఇ ట్లొప్పు నప్పురంబున కధీశ్వరుండు. | 46 |
| క. | భోజుఁడు ప్రసన్నవదనాం | 47 |
| సీ. | అమరమహీజంబు లైదును నైదుభూ | |
| ఆ. | నలినభవుఁడు కానినాఁ డిట్టివితరణం, | 48 |
| క. | బలిరాజ్యము, రామమహీ | 49 |
| క. | భ్రాజితమణిభూషాంబర | 50 |
| క. | ఆపృథివీపతిధర్మం | 51 |
| చ. | చతురత, నీతిపెంపునఁ, బ్రసన్నత, నున్నతవిద్యలందు, ధీ | 52 |
| చ. | జనవర[6] భోజుఁ డట్లఖిలసమ్మతుఁడై ధర యెల్ల నేలుచున్ | 53 |
| క. | తురగజవంబున మృగములఁ | 54 |
| తే. | అఖిలవిపినంబులకుఁ దన్న యాధిపత్య | |
| | దరువితానంబులో | 55 |
| క. | ఆయుర్వీరుహశిఖర | 56 |
| చ. | బలితపుశాఖయందుఁ బదపద్మయుగంబుఁ బెనంచి పార్శ్వశా | 57 |
| చ. | కని యితఁ డెవ్వఁ డొక్కొ యిటుగాఁ గత మెయ్యది యొక్కొ పిల్చినం | 58 |
| క. | వటతరుశాఖాలంబిత | 59 |
| వ. | అనిన నతండు వినియు విననియ ట్లుండిన. | 60 |
| ఉ. | భోజుఁ డదేమి యొక్క మునిపుంగవుఁ డేఁ బిలువంగఁ బల్కఁ డీ | 61 |
| క. | అన్యుఁడ గాను భవాదృశ | 62 |
| వ. | కను విచ్చి చూచి యి ట్లనియె. | 63 |
| తే. | అధిప పెఱయాశ్రమస్థుల కందఱకును | 64 |
| క. | ఏతన్మాత్రమహీపతి | 65 |
| క. | ఏకచ్ఛత్రముగా భూ | 66 |
| శా. | నీ బాహాపరిరక్షణంబున గదా నిర్విఘ్నమై మా తపం | 67 |
| క. | నీవును నీ మంత్రులు నా | 68 |
| చ. | అని తరుశాఖ డిగ్గి యతఁ డాతని నల్లనఁ జేరవచ్చినం | 69 |
| క. | ఒక పేరును నొక యూరును | 70 |
| చ. | అని యుచితప్రసంగముల నానరనాథునిఁ బ్రీతుఁజేసి యా | 71 |
| క. | అట్టిది కాదె తపస్వుల | 72 |
| వ. | ఇట్లు సద్యస్సంకల్పితంబు లగు నభిమతాహారంబులు దెచ్చి యారాజునకు | 73 |
| క. | తెలతెలవాఱఁగ భూపతి | 74 |
| వ. | అని ప్రార్థించి పలికిన నానరేంద్రునకు నమ్మునీంద్రుం డి ట్లనియె. | 75 |
| తే. | అధిప! మాబోటితపసుల కడవి నుండి | 76 |
| క. | నావుడు సర్పటితో నతఁ | 77 |
| క. | ఏ మీ శిష్యుఁడఁ గానే | 78 |
| ఆ. | మేలు గాక పొదఁడు మీమాట లేనిటం | 79 |
| క. | దివిజగణంబులు గొలువఁగ | 80 |
| వ. | ఇట్లు సర్పటిం దోడ్కొని చని త్ర్యంబకసఖుండగు కుబేరుండునుం బోలె | 81 |
| సీ. | భూచక్రమునఁ గల రాచబిడ్డల కెల్లఁ | |
| తే. | నిఖిలరాజన్యమకుటమణిప్రభావి | 82 |
| వ. | ఇటు సమస్తజనంబులకు నయనపర్వంబు నిర్వహించుచుండం జని యేనుంగు | 83 |
| శా. | ఆవేళన్ వివిధాశ్రితవ్రజచకోరానందుఁడై విస్ఫుర | 84 |
| సీ. | సంగీతవిద్యాప్రశస్తమానసులతోఁ | |
| ఆ. | శబ్దశాస్త్ర మంత్రశాస్త్ర ధనుశ్శాస్త్ర | 85 |
| చ. | దళ మగు హంసతూలనిజతల్పమునందు నిజప్రియాంగనా | 86 |
| వ. | మఱియు నెవ్వేళ నెయ్యది కర్తవ్యం బట్టి కృత్యం బప్రమత్తుం డై యొనర్చు | 87 |
| క. | నను నీతఁడు వేడుకపడి | 88 |
| వ. | అని తలంచి పంచలోహకల్పితంబగు నతని కొలువు చవికె సువర్ణంబు | 89 |
| ఉ. | మంగళపారకధ్వనులు మాగధగీతులు వందిబృంద ము | 90 |
| క. | అతఁ డట్లు మేలుకని య | 91 |
| చ. | వనధిన్ బుట్టె నొండె హిమవగ్గిరికిం బ్రభవించెఁ గాని యీ | 92 |
| వ. | భాగ్యదేవతాయత్తంబు లగునర్ధంబు లాత్మాయత్తంబులు గావించునట్లు | 93 |
| సీ. | పాదపద్మంబులఁ బసిఁడిపావలు మెట్టి | |
| ఆ. | నాచరించె వైదికాచారవిధు లెల్ల | |
| | భూమిధాన్యరత్న హేమగోమహిషాశ్వ | 94 |
| ఉ. | అంతఁ బ్రసూనగంధవివిధాభరణాదులు దాల్చి యమ్మహీ | 95 |
| వ. | భూలోకపాలనలాలసుం డగు త్రిదశపాలుండునుం బోలె నమ్మహీపాలుండు | 96 |
| క. | దేవర పెట్టిన చోటం | 97 |
| ఆ. | “ఏమి దైవికంబో యెఱుఁగ, మెవ్వారును | 98 |
| క. | “వింటిమి మీచేఁ గ్రొత్తలు, | 99 |
| వ. | అని పలుకుచుం దన మేనును బరిజనంబుల మేనులును గలయ నవలోకించి. | 100 |
| క. | పసుపున నానినవీరలు | 101 |
| వ. | ఇట్లు వెఱఁ గందుచుఁ బోయి సౌవర్ణగేహంబుఁ జూచి చోద్య మంది. | 102 |
| చ. | ఇది కడు నద్భుతం బిచట నెవ్వఁ డొకో యిటు చేసి పోయె, స | 103 |
| చ. | అని తలపోసి యాచవికెయందు వెలుంగు ప్రదీపవహ్నియుం | 104 |
| క. | తన పరమాప్తులఁ బంచిన | 105 |
| వ. | సర్పటి యున్న వటశాఖియొద్దకు భటులం బంచిన వారును నట కేఁగి నెమకి | 106 |
| ఉ. | ఆతఁడు జను నిచ్చటికి నాదటతోఁ జనుదెంచునట్టి ప్ర | 107 |
| ఆ. | 'శబ్దభేది గలదు చర్చింప భోజభూ | 108 |
| సీ. | అట్లు కర్ణాకర్ణి నవ్వార్త విని భూమి | |
| | నప్పైఁడిమేడ దా విప్పించి యొక్కోక | |
| ఆ. | యితరు లెఱుఁగకుండ నిది యెవ్వ రేమి దె | 109 |
| క. | వారును దమ తెచ్చినయవి | 110 |
| తే. | తీర్ధముల కేఁగున ట్లెల్లదేశముల జ | 111 |
| చ. | వెలయఁగ శబ్దభేది యనువిద్య జగంబున భోజరాజుచే | 112 |
| ఆ. | ఇంక నైన నచటి కేఁగి యానరనాథ | 113 |
| ఉ. | తక్కువజాతియందు వనితామణియున్నను, నీచమర్త్యునం | 114 |
| వ. | అదియునుం గాక. | 115 |
| చ. | గురునకు సేవ చేయుట దగుం దగువిద్యఁ బరిగ్రహింపఁగా; | 116 |
| క. | కావున నాతనిచేఁ గొన | 117 |
| వ. | ధారానగరంబున కేతెంచి భోజరాజుచే సత్కృతుండై యి ట్లనియె. | 118 |
| తే. | 'ఆది వేఁటమై వచ్చి మీ రల్లనాఁడు | 119 |
| వ. | మీకుఁ జెప్పకపోవుటంజేపి నాఁటికొఱంత వాపికొన వచ్చితి.' | 120 |
| చ. | తిరిగితిఁ బెక్కుదేశములు దేవ! భవత్సము టైన మేదినీ | 121 |
| క. | అల నాఁడును నీవిద్యా | |
| | తొలఁగితి నే; నటు లుండఁగ | 122 |
| క. | సిద్ధులలోపల నెల్లఁ బ్ర | 123 |
| క. | ఏనును నిచ్చెద నీకు న | 124 |
| క. | మఱి నా కన్నతెఱంగున | 125 |
| ఉ. | 126 |
| క. | అనిన విని 'యేటిమాటలు | 127 |
| ఉ. | మించగువిద్య భోజునకు మేదినిపైఁ గల దన్నశబ్ద మొ | 128 |
| ఉ. | నావుడు నిట్లు పల్కఁ దగునా? ధరణీశులు మీరు, సిద్ధవం | 129 |
| వ. | అని ధట్టించి పలుకునప్పు డక్కఱకుందపసి కడకన్నులం బొడముకెంపు గని | 130 |
| క. | 'రాజ వని నిన్ను నమ్మితి | 131 |
| ఉ. | న న్నడకించి యొడ్డరితనంబున నాదగువిద్య నీవు గై | 132 |
| వ. | కావున నీవు చేసిన యపరాధంబునంజేసి నీ వనపత్యుండవు గమ్మ' ని | 133 |
| చ. | అనవుడు నమ్మహుండు వినయానతుఁడై మునినాథుతోడ ని | 134 |
| వ. | 'దీని కొక్క కారణంబు గల దాకర్ణింపుము' 'దొల్లి రంభవోలె మిక్కిలి | 135 |
| క. | ఆవనిత యొక్కనాఁ డొక | |
| | భావంబునఁ బొడచూపిన | 136 |
| క. | కని ప్రణమిల్లిన నాతఁడు | 137 |
| క. | ధ్యానానంతరమునఁ బర | 138 |
| వ. | నావుడు నాసిద్ధునకు నమ్మగువ యిట్లను 'నేను వేశ్యాధర్మంబున జరించుదాన, | 139 |
| క. | 'ఊరు చొర నొల్ల నేను, శి | 140 |
| ఉ. | బాలకి పొమ్ము' నావుడుఁ దపప్విపదాబ్జయుగంబుమీఁద నీ | 141 |
| క. | నాడు మొదలుకొని యాపూఁ | 142 |
| వ. | అంత నతం డక్కాంతతో నొక్కనాఁ డేకాంతంబున నిట్లను 'నేను నీతాత్ప | 143 |
| ఆ. | ఔషధములు చెప్పి, యవి గూర్చువిధమును | 144 |
| క. | సిద్ధుఁడు చనుటయు వింత ప్ర | 145 |
| ఉ. | కన్నులు లేనివాఁ డొకఁడు గల్గినఁ జాలు, నతండు సూరఁగా | 146 |
| క. | ఆలోచింపఁగ సర్పటి | 147 |
| క. | మఱునాఁడు విగతచక్షుని | 148 |
| తే. | 'కపటిఁ (?) జుం డన్న యిటు నటుఁ గదలలేవి | 149 |
| క. | అప్పొలఁతి చూచి నయనము | 150 |
| క. | చూచి యితం డగుఁ బో మన | 151 |
| ఉ. | వైచినఁ బ్రత్యయార్థముగ [13]వాఁ డది ప్రీతి భుజింపఁ బోయినం | 152 |
| ఆ. | వలయుమందు లెల్ల వానిచే నూరింప | 153 |
| ఉ. | 'సింధురయాన! యేను నినుఁ జెంది కృతార్ధుఁడ నైతి. నన్ను నీ | 154 |
| క. | అనవుడు సిగ్గును గోపం | 155 |
| ఉ. | చేతులు మోడ్చి నిల్చి తనచిత్తము నైక్యము చేసి 'మద్గురుం | |
| | రీతి నితండు న న్మొఱఁగి రిత్తకు రిత్త గ్రహించె విద్య, యీ | 156 |
| క. | అది కారణముగ సర్పటి | 157 |
| చ. | విని మహుఁ డమ్మునీంద్రునకు వేడుక నంజలి చేసి 'యో కృపా | 158 |
| చ. | అనవుడు శాంతి నొందుటకు నారయ నెట్టి ఫలంబు మీరు స | 159 |
| ఉ. | పాండువిభుండు సన్మునులపజ్జఁ జనం జన నమ్మునీంద్రు లిం | 160 |
| ఉ. | కాన మనుష్యు లూర్ధ్వగతి గొంచుటకుం దగుసాధనంబు సం | 161 |
| వ. | ఉండె నప్పుడు సర్పటి. | 162 |
| చ. | 'వలవనిదుఃఖ మేల? జనవల్లభ! మర్త్యుఁడు దానధర్మముల్ | 163 |
| క. | అనవుడు 'మీయట్టి మహా | 164 |
| క. | ఆరయ సంసారమునకు | 165 |
| ఆ. | దివియ లేనిగృహము తెఱఁగున సంతాన | 166 |
| ఆ. | 'సుతుఁడు, నిధియు, వనముఁ, గృతియు, నల్లిల్లును, | 167 |
| తే. | తొలుత నిందులోఁ బుత్రుండు తొలఁగె నేని | 168 |
| క. | తొల్లిటిపెద్దల చరితలు | 169 |
| ఉ. | ఆర్వురు చక్రవర్తులుఁ బదార్వురు రాజులు నేఁటివారలే? | 170 |
| క. | కావునఁ గృతు లొనరింపం | 171 |
| చ. | అనవుడు భోజుఁ డిట్టు లను నక్కట భూజను లెల్లవారలున్ | 172 |
| ఉ. | నావుడుఁ 'బుత్రమోహము ఘనంబుగ నున్నది రాజుడెందమం | 173 |
| క. | 'ఓ రాజ! నాదువాక్యం | 174 |
| క. | నీవు గదా యిప్పుడు నా | 175 |
| సీ. | ఉర్వీశ! వినుము విద్యోపదేశము చేయు | |
| తే. | దగ విచారించి చేసితి, దానఁజేసి | 176 |
| సీ. | బొంకెడుపురుషునిఁ బొంద నొల్లదు లక్ష్మి | |
| ఆ. | కాన నింతనుండి మానవేశ్వర! నీవు | 177 |
| క. | ఇప్పుడు నీకును నాకును | 178 |
| క. | అని బోధింప నతఁడు దన | 179 |
| క. | 'మీకరుణఁజేసి వంధ్యత | 180 |
| క. | ఆకర్ణించి మహుండు 'ప్ర | 181 |
| వ. | అని తదనంతరకథాకర్ణనోత్సుకుం డయి యడిగిన. | 182 |
| చ. | సరసిజనాభ! భక్తజనసంచితపుణ్యఫలప్రదాన! వా | 183 |
| క. | గర్వితహిరణ్యకశిపు వ | 184 |
| మత్తకోకిల. | నీలనీరదచారుకోమలనిర్మలాంగ! విజృంభితా | 185 |
గద్యము
ఇది వాణీవరప్రసాదలబ్దవాగ్విభవ తిక్కనామాత్యసంభవ
సుకవిజనవిధేయ అనంతయ నామధేయ ప్రణితంబైన
భోజరాజీయంబను కావ్యంబునందు
ద్వితీయాశ్వాసము