పోతన తెలుగు భాగవతము/పంచమ స్కంధము (ప్రథమాశ్వాసము)/హరిణీగర్భంబున జనించుట
తెభా-5.1-115-మ.
భరతుం డల్లన యంత్యకాలము వెసం బ్రాపింపఁగా నప్పు డా
హరిణంబుం గడు భక్తిఁ బుత్రగతి నత్యాసక్తి వీక్షింప నా
హరిణంబుం దన యాత్మలో నిలిపి దేహం బంతటం బాసి తా
హరిణీగర్భమునన్ జనించి హరిణంబై యొప్పెఁ బూర్వస్మృతిన్.
టీక:- భరతుండు = భరతుడు; అల్లన = మెల్లగా; అంత్య = మరణ; కాలము = సమయము; వెసన్ = వేగముగా; ప్రాపింపగాన్ = సంభవించగా; అప్పుడు = అప్పుడు; ఆ = ఆ; హరిణంబున్ = లేడి; కడు = మిక్కిలి; భక్తిన్ = భక్తితో; పుత్ర = కొడుకు; గతిన్ = వలె; అతి = మిక్కిలి; ఆసక్తిన్ = ఆపేక్షగా; వీక్షింపన్ = చూచుచుండగా; ఆ = ఆ; హరిణంబున్ = లేడిని; తన = తన యొక్క; ఆత్మ = మనసు; లోన్ = అందు; నిలిపి = ధరించి; దేహంబున్ = దేహమును; అంతటన్ = అప్పుడు; పాసి = విడిచిపెట్టి; తాన్ = తాను; హరిణీ = లేడి యొక్క; గర్భమునన్ = గర్భము నందు; జనించి = పుట్టి; హరిణంబున్ = లేడి; ఐ = అయ్యి; ఒప్పెన్ = చక్కగా ఉండెను; పూర్వస్మృతిన్ = పూర్వజన్మ జ్ఞప్తితో.
భావము:- భరతునికి తన చివరిరోజులు దగ్గర పడగా కన్నకొడుకును చూస్తున్నట్లు ఆ జింకవైపే ఆసక్తితో చూస్తూ దానినే తన మనస్సులో భావించుకుంటూ ప్రాణాలు విడిచి ఒక లేడి కడుపున పుట్టాడు. అతనికి పూర్వస్మృతి పోలేదు.
తెభా-5.1-116-వ.
ఇట్లు భరతుండు హరిణీగర్భంబునం బుట్టియు భగవదారాధన సామర్థ్యంబునం దన మృగజన్మ కారణంబుఁ దెలిసి కడుం దాపంబు నొందుచు నిట్లనియె.
టీక:- ఇట్లు = ఈ విధముగ; భరతుండు = భరతుడు; హరిణీ = లేడి యొక్క; గర్భంబునన్ = కడుపులో; పుట్టియున్ = పుట్టినప్పటికిని; భగవత్ = భగవంతుని; ఆరాధన = పూజించుటవలన కలిగిన; సామర్థ్యంబునన్ = శక్తి వలన; తన = తన యొక్క; మృగ = మృగముగా; జన్మ = జన్మించుటకు; కారణంబున్ = కారణమును; తెలిసి = ఎరిగి; కడున్ = మిక్కిలి; తాపంబున్ = సంతాపమును; ఒందుచున్ = పొందుతూ; ఇట్లు = ఈ విధముగ; అనియె = పలికెను; =
భావము:- ఈ విధంగా భరతుడు జింక కడుపులో పుట్టి కూడా భగవంతుణ్ణి ఆరాధించిన పూర్వ పుణ్యం కారణంగా తాను జింకగా పుట్టడానికి కారణం తెలిసికొని బాధపడి ఇలా అనుకున్నాడు.
తెభా-5.1-117-ఉ.
"రాజులు ప్రస్తుతింప సురరాజసమానుఁడనై తనూజులన్
రాజులఁ జేసి తాపసులు రాజఋషీంద్రుఁ డటంచుఁ బల్కఁగాఁ
దేజము నొంది యా హరిణదేహము నందలి ప్రీతిఁ జేసి నా
యోజ చెడంగ నేఁ జెడితి యోగిజనంబులలోన బేలనై.
టీక:- రాజులు = రాజులు; ప్రస్తుతింపన్ = స్తుతించుతుండగా; సురరాజ = ఇంద్రునికి {సురరాజు - సురలు (దేవతలు)కి రాజు, దేవేంద్రుడు}; సమానుడవున్ = సమానమైన వాడవు; ఐ = అయ్యి; తనూజులన్ = పుత్రులను; రాజులన్ = రాజులుగా; చేసి = చేసి; తాపసులున్ = తపస్సు చేసెడివారు; రాజఋషి = రాజఋషులలో; ఇంద్రుడు = ఇంద్రునివంటివాడు; అటంచన్ = అనుచూ; పల్కగా = పలుకుతుండగా; తేజమున్ = తేజస్సును; ఒంది = పొంది; ఆ = ఆ; హరిణ = లేడి; దేహమున్ = దేహము; అందలి = ఎడ; ప్రీతిన్ = ఆపేక్ష; చేసి = వలన; నా = నా యొక్క; యోజ = విధాన మంతయు; చెడంగ = చెడిపోగా; నేన్ = నేను; చెడితి = చెడిపోతిని; యోగి = యోగులైన; జనంబుల్ = వారి; లోనన్ = లో; బేలను = మూఢుడను; ఐ = అయ్యి.
భావము:- “రాజులు పొగడుతుండగా, దేవేంద్రునితో సమానమైన వైభవాన్ని అనుభవించి, కొడుకులను రాజులుగా చేసి, మునులు నన్ను రాజర్షి అని గౌరవించగా తపస్వినై ఈ జింకపిల్ల మీద మోహాన్ని పెంచుకొని, విధం చెడి సాటి యోగులలో భ్రష్టుణ్ణి అయ్యాను.
తెభా-5.1-118-వ.
ఇట్లు శ్రీహరి శ్రవణ మనన సంకీర్తనారాధనానుసరణాభియోగంబులం జేసి యశూన్య సకలయామంబగు కాలంబు గల నాకు హరిణపోతస్మరణంబు కతంబున యోగవిఘ్నంబు ప్రాప్తంబయ్యె; మోక్షదూరుండ నైతి" నని నిగూఢ నిర్వేదుం డగుచుఁ దల్లిం బాసి క్రమ్మఱ నుపశమశీల మునిగణ సేవితంబయి భగవత్క్షేత్రంబైన సాలతరునిబిడతమ గ్రామ సమీప పులస్త్య పులహాశ్రమంబులకుం గాలాంజన పర్వతంబు వలనఁ జనుదెంచి యందు మృగ దేహత్యాగావసానంబు గోరుచు సంగంబు విడిచి యేకాకి యగుచు శుష్క పర్ణ తృణవీరు దాహారుఁడై మృగత్వ నిమిత్తం బగు నా నదీతీర్థంబునందు నవసానంబు గోరుచుఁ దత్తీర్థోదకక్లిన్నం బగుచు నుండు శరీరంబు విడిచె"నని శుకయోగీంద్రుండు పరీక్షిన్నరేంద్రునకు వినిపించి మఱియు నిట్లనియె.
టీక:- ఇట్లు = ఈ విధముగ; శ్రీహరి = నారాయణుని; శ్రవణ = కథలు వినుట; మనన = నామ జపము చేయుట; సంకీర్తన = సామూహికముగ స్తోత్రములు చదువుట; ఆరాధన = పూజించుట; అనుసరణ = అనుసరించుట; అభియోగ = మిక్కిలి యోగాభ్యాసము చేయుట; చేసి = వలన; అశూన్య = వ్యర్థము కాని; సకల = సమస్త; యామంబు = పొద్దులు గలది; అగు = అయిన; కాలంబు = కాలము; కల = కలిగిన; నాకు = నాకు; హరిణ = లేడి; పోత = పిల్లని; స్మరణంబు = స్మరించుట యనెడి; కతంబునన్ = కారణమువలన; యోగ = యోగసాధనకు; విఘ్నంబు = అంతరాయము; ప్రాప్తంబు = కలిగినది; అయ్యెన్ = అయ్యెను; మోక్ష = మోక్షమునకు; దూరుండను = దూరమైనవాడను; ఐతిన్ = అయిపోయాను; అని = అని; నిగూఢ = లోలోపల; నిర్వేదుండు = నిస్పృహ చెందినవాడు; అగుచున్ = అగుచూ; తల్లిన్ = తల్లిని; పాసి = విడిచిపెట్టి; క్రమ్మఱన్ = మరల; ఉపశమ = శాంత; శీల = స్వభావము కలిగిన; ముని = మునుల యొక్క; గణ = సమూహములచే; సేవితంబున్ = సేవింపబడునది; అయి = అయ్యి; భగవత్ = భగవంతుని యొక్క; క్షేత్రము = ప్రదేశము; ఐన = అయినట్టి; సాల = మద్ది; తరు = చెట్లతో; నిబిడతమ = మిక్కిలి దట్టమైన {నిబిడము - నిబిడతరము - నిబిడతమము}; గ్రామ = ఊరుకి, సమూహమునకు; సమీప = దగ్గరగా ఉన్న; పులస్త్య = పులస్త్యుని; పులహ = పులహుని; ఆశ్రమంబుల్ = ఆశ్రమముల; కున్ = కు; కాలాంజన = కాలాంజనము యనెడి {కాలాంజనము - కాలము అనెడి అంజనము (చక్కటి దృష్టికి తోడ్పడునది)}; పర్వతంబు = పర్వతము; వలన = తిరిగి; చనుదెంచి = వచ్చి; అందున్ = వానిలో; మృగ = లేడి యొక్క; దేహ = శరీరమును; త్యాగ = విడుచుటకు; అవసానంబున్ = మరణకాలము; కోరుచు = కోరుకొనుచు; సంగంబున్ = సాంగత్యములను; విడిచి = విడిచిపెట్టి; ఏకాకి = ఒంటరి; అగుచున్ = అగుచూ; శుష్కపర్ణ = ఎండుటాకులు; తృణ = గడ్డిపరకలు; విరుత్ = లతల పొదలు; ఆహారుండు = ఆహారముగా గలవాడు; ఐ = అయ్యి; మృగత్వ = లేడిగా ఉన్న; నిమిత్తంబున్ = కొరకైనది; అగు = అయిన; ఆ = ఆ; నదీ = నది యొక్క; తీరంబున్ = ఒడ్డు; అందున్ = అందు; అవసానంబున్ = చివరి దినములు గడపుటను; కోరుచు = కోరుకొనుచు; తత్ = ఆ; తీర్థ = తీర్థము నందలి; ఉదక = నీటితో; క్లిన్నంబు = తడసినది; అగుచునుండు = అగుచూ ఉండెడి; శరీరంబున్ = దేహమును; విడిచెన్ = విడిచిపెట్టెను; అని = అని; శుక = శుకుడు అనెడు; యోగి = యోగులలో; ఇంద్రుడు = ఇంద్రునివంటివాడు; పరీక్షిత్ = పరీక్షిత్తు యనెడి; నరేంద్రున్ = రాజున; కున్ = కు; వినిపించి = చెప్పి; మఱియున్ = ఇంకను; ఇట్లు = ఈ విధముగ; అనియెన్ = పలికెను.
భావము:- ఈ విధంగా హరికథలను వినడం, హరిని తలచుకొనడం, హరిని కీర్తించడం, హరి పూజ చేయడం, హరి భక్తులను అనుసరించడం మొదలైన సత్కర్మలలో క్షణం తీరిక లేని నాకు జింకపిల్ల వల్ల విఘ్నం కలిగింది. మోక్షానికి దూరమయ్యాను” అని లోలోన బాధపడి, తల్లియైన జింకను వదలి, కాలాంజన పర్వతాన్ని విడిచి దట్టమైన సాల వృక్షాలచేత నిండిన సాలగ్రామ సమీపంలో ఉన్న పులస్త్య పులహాశ్రమాలకి చేరుకున్నాడు. ఆ ఆశ్రమాలలో శాంత స్వభావులైన మునులున్నారు. అది ఒక భగవత్ క్షేత్రం. అక్కడికి వచ్చి తన హరిణ దేహాన్ని వదలిపెట్టడానికి తగిన సమయం కోసం ఎదురు చూడసాగాడు. ఎవరితోను సంబంధం లేకుండా ఒంటరిగా ఉంటూ ఎండిన ఆకులు, గడ్డిపరకలు, తీగదుబ్బులు తింటూ తన జింక జన్మకు కారణమైన ఆ నదీ తీర్థంలోనే బ్రతుకు ముగించాలని కోరుతూ గడిపి చివరకు శరీరాన్ని విడిచాడు” అని శుకమహర్షి పరీక్షిత్తుకు చెప్పి ఇంకా ఇలా అన్నాడు.