కుమారసంభవము/ప్రథమాశ్వాసము
శ్రీరస్తు
కుమారసంభవము
ప్రథమాశ్వాసము
| | శ్రీవాణీంద్రామరేంద్రార్చితమకుటమణిశ్రేణిధామాంఘ్రిపద్మా | 1 |
| సీ. | రమణీయశృంగారరజతపర్వతము నా శోభిల్లు సిద్ధవిస్ఫూరిమూర్తి | 2 |
| చ. | హరివికచామలాంబుజసహస్రము పూన్చి మృగాంకుదండ వి | 3 |
| ఉ. | వీంగు నపారసత్వగుణవిస్ఫురణం బరమేశ్వరోరువా | 4 |
| చ. | అమితరజోగుణస్ఫురణ నావహమై పరమేశుదక్షిణాం | 5 |
| చ. | అనుపమదివ్యమూర్తి యనునంతియ కాదు భవాష్టమూర్తులం | 6 |
| చ. | తను వసితాంబుదంబు సితదంతయుగం బచిరాంశు లాత్మగ | 7 |
| క. | తనజనకుఁ డురుస్థాణువు | జనని యపర్ణాఖ్య దా విశాఖుం డనఁగాఁ | 8 |
| క. | హరుఁ డాదిగ సకలచరా | చరమయజీవాళి నెల్ల సతతముఁ గామా | 9 |
| చ. | మునిమనుజాశురాహిసురముఖ్యులు మున్నుగ సర్వజీవులం | 10 |
| క. | వేదాగమరూపమున మ | హాదేవు నపారగుణమహాస్తుతిసం | 11 |
| గీ. | అన్యదైవవితతి నర్చించుకొలువు తా | డిడి ఫలంబుగొనుట పడయఁగనెడి | 12 |
| వ. | అని సద్భక్తియుక్తి నిశ్చయించి. | 13 |
| క. | శ్రీపీఠంబున నిడుకొన | శ్రీపాదుకలందు వ్రాలి సేవించెద నేఁ | 14 |
| మ. | అమలజ్ఞానసుదీపవర్తి గొని వృద్ధాచారుఁడై వేదశా | 15 |
| వ. | అని యిష్టదేవతానమస్కారము చేసి సమస్తదేవతాస్వరూపం బైనమదీయగురుచరణారవిందంబు లభినందించి. | 16 |
| క. | కవితామృతోదయాంబుధి | కవిసజ్జనకునకు వస్తుకావ్యాబ్జరవిన్ | 17 |
| క. | వేదాంతభారతపురా | ణాదులు సేయఁ డొకపేర్మి యనుచుం బొగడం | 18 |
| క. | భాసురమతి వాల్మీకి | వ్యాసాదులు చనిన జగతి వరకవితాసిం | 19 |
| క. | భారవియు వస్తుకవితను | భారవియునుఁ బరఁగి రుదయపర్వతశిఖరా | 20 |
| క. | క్రమమున మద్భటుఁడు గవి | త్వము మెఱయఁ గుమారసంభవము సాలంకా | 21 |
| క. | కరములు దునుమం బరముని | వరదునిగాఁ గొలిచి కవితవలననె మగుడం | 22 |
| క. | మును మార్గకవిత లోకం | బున వెలయఁగ దేశికవితఁ బుట్టించి తెనుం | 23 |
| చ. | సురవరులం గ్రమంబున వచోమణిసంహతి బూజ చేసి మ | 24 |
| వ. | మఱియును. | 25 |
| క. | గుఱు తెఱఁగి వస్తుచయమున | కొఱఁగెడు నాదెసకు వర్తియునుబోలె నిజ | 26 |
| వ. | మఱియు దోషగ్రాహు లగుకుకవివరాకులం బరిహరించితి నెట్లనిన. | 27 |
| క. | మార్గకు మార్గము దేశియ | మార్గము వదలంగఁ దమకు మదివదలక దు | 28 |
| గీ. | చెనసి గుణమైన దోషంబు సేయ నేర్చు | గుకవికృతులందు దోసంబు గుణముసేయ | 29 |
| గీ. | నెఱయ రసవంత మగుకృతి కెఱఁగనేర | రల్పరసకృతి కెఱఁగుదు రలులకెల్లఁ | 30 |
| వ. | కావున. | 31 |
| గీ. | తజ్ఞునం దేరనగుఁగవితావిశేష | మజ్ఞునం దేమి యెఱుఁగంగ నగు సమస్త | 32 |
| వ. | అది యెట్లనిన. | 33 |
| గీ. | అన్యతారకవితతుల నాదరించి | వెలయ సత్కవిబుధగురుబలము వడసి | 34 |
| చ. | సరళముగాఁగ భావములు జానుఁదెనుంగున నింపుపెంపుతోఁ | 35 |
| సీ. | మృదురీతి సూక్తు లింపొదవింప మేలిల్లు భావమ్ము నెలమి క్రీడావహముగ | 36 |
| చ. | పరఁగ సువర్ణబంధమృదుభావము గల్గియు లోను చూడఁగాఁ | 37 |
| ఉ. | అక్కజమై మహార్థనివహంబు సరుక్తులు మెచ్చఁ జూచినం | 38 |
| క. | చతురోక్తుల నుతపదబహు | గతుల నలంకారభావకాంతిరసార్థో | 39 |
| మ. | పదబంధంబుల నగ్గలించి బుధశబ్దభ్రాజియై సద్గుణా | 40 |
| క. | ముదమున సత్కవికావ్యము | నదరఁగ విలుకానిపట్టి నమ్మును బరహ్ళ | 41 |
| క. | ఓలిన కడచన నరువది | నాలుగువిద్యలను నేర్పు నైసర్గికమై | 42 |
| వ. | అది యెట్లనిన. | 43 |
| క. | వనజలకేళి రవిశశి | తనయోదయమంత్రకరిరతక్షితిపరణాం | 44 |
| వ. | పరిపూర్ణంబై దశప్రాణంబుల స్వప్రాణంబై నవరసభావభరితంబై షడ్త్రింశదలంకారాలంకృతంబై రమణీయం బైనదివ్యకథారంభంబున కభిముఖుండనై. | 45 |
| ఉ. | పూని మహాగ్రహారపురపుత్రసమున్నతిదేవతాలయో | 46 |
| వ. | అందు నుత్కృష్టసంతానంబు కృతియకా నిశ్చయించి. | 47 |
| ఉ. | జంగమమల్లి కార్జునుని సర్గకవిస్తవనీయసూక్తి యు | 48 |
| సీ. | శరధినీరులు పయోధరములు కొనివచ్చి కురిసి వారిధియందు యార్చునట్ల | 49 |
| చ. | గురువున కిష్టదైవమునకుం బతికిం గృతిచెప్పి పుణ్యమున్ | 50 |
| వ. | అని యిట్లు మహోత్సాహంబున దివ్యకల్పంబు కల్పించు మహాకవిముఖ్యుండు. | 51 |
| సీ. | కుతలంబు నడుకొనఁ గొలకొండగా నిల్పి శరనిధి గ్రొచ్చిరి సగరసుతులు | 52 |
| చ. | అరినరపాలమౌళిదళితాంఘ్రియుగుం డయి పాకనాఁటియం | 53 |
| క. | కలుపొన్న విరులఁ బెరుగం | గలుకోడిరవంబు దిశలఁ గలయఁగఁ జెలఁగన్ | 54 |
| క. | పాత్రుఁడ నసదృశకాశ్యప | గోత్రుఁడ సచ్చరిత నుభయకులశుద్ధుండన్ | 55 |
| వ. | ఇట్లు విశిష్టగుణగణాలంకృతుండనై నెగడు నస్మదీయానూనప్రతిభార్ణవోదీర్ణ | 56 |
| చ. | రవికులశేఖరుండు కవిరాజశిఖామణి గావ్యకర్త స | 57 |
| వ. | కావునం బరమశ్రీనగోత్తుంగమణిశ్రీసంగతమల్లికార్జునదేవతాకంబై జగంబులం | 58 |
| క. | శ్రీకంఠమూర్తి కమల । శ్లోకున కనఘునకు మితవచోనిధికి సుధీ | 59 |
| క. | సద్గురుఁ డనం జనునఖిలజ । గద్గురునకు సంతతోపకారికి మునివి | 60 |
| క. | సంగాసంగవిదూరున । కంగజహరమూర్తి కభిజనాభరణునకున్ | 61 |
| క. | అక్షయమూర్తికి నాశ్రిత । రక్షణదక్షునకు ధర్మరతిమతికిఁ గళా | 62 |
| క. | కుందదరహాససురకరి । చందననీహారిహారశరదంబుదపూ | 63 |
| క. | సత్వాదిగుణవిభూతికి । సర్వదయాళునకు నధికసంతుష్టునకున్ | 64 |
| క. | సంభద్గుణనిలయున । కంభోధిగభీరునకు మితాలాపునకున్ | 65 |
| క. | వినుతబ్రహ్మర్షికి న । త్యనుపమసంయమికి సజ్జనాభరణునకున్ | 66 |
| వ. | పరమభక్తియుక్తి నావర్జితహృదయుండనై సకలభువనభవనావతారకారణుం | 67 |
| స్ర. | సతిజన్మంబున్ గణాధీశ్వరుజననము దక్షక్రతుధ్వంసముం బా | 68 |
| వ. | అనం బరఁగు సకలావయవంబులం బరిపూర్ణం బైనదివ్యకావ్యాంగనాసృష్టికర్తయైన. | 69 |
| సీ. | విధి నియమంబున విశ్వంబు సృజియింప దక్షప్రజాపతిఁ దలఁచి మఱియుఁ | 70 |
| వ. | అని యమ్మహాదేవివలన లబ్ధవరప్రసాదుండై యనేకవిధజపధ్యానసంస్తోత్రాదు | 71 |
| శా. | దేవాధీశ సమస్తముం బడయ నుద్దేశించి మున్ భక్తి నీ | 72 |
| వ. | అనినం బరమేశ్వరుండు సద్భక్తియుక్తి కనురక్తుండై సతీరత్నంబగు సతిం బరి | 73 |
| సీ. | దక్షుండు దత్క్రియాదక్షత జగములఁ బ్రకటింపఁ దలఁచి యేఁబండ్ర సుతలఁ | 74 |
| వ. | అంతట నప్పరమేశ్వరుండు దాక్షాయణిమనోహరాకారనవయౌవనభావహావ | 75 |
| క. | మాటలఁ జెయ్వుల [16]బేటం। బేటముగా నలవరించె నెసఁగఁగ సలిలా | 76 |
| వ. | ఇ ట్లయ్యిరువురు నన్యోన్యరాగాతిరేకంబునం గామకేళీలాలసు లగుచు. | 77 |
| సీ. | కలహంసకలరవాకలితనిర్ఝరముల సారససరసాబ్జషండములను | 78 |
| క. | ఈవిధమున శివశక్తులు । భావజకేళీవిలోలభావంబుల నా | 79 |
| వ. | తదనంతరంబ. | 80 |
| సీ. | అనురక్తిఁ గడిగొమ్ముగొన మేయసల్లకీకబళనకాషాయగండములను | 81 |
| వ. | తద్విశేషంబు లాలోకించుచున్నంత. | 82 |
| క. | జంగ మకుత్కీలంబుల । నంగ మహీతలఘనాఘనంబులొ నా ను | 83 |
| గీ. | ఉగ్రభానుకరాహతి కోడిపాఱి । వచ్చి తరువనదుర్గంబు సొచ్చియున్న | 84 |
| వ. | అం దమందమృగభద్రజాతిగిరిచరనదీచరోభయచరదేవాసురాంశకలభకరేణు | 85 |
| శా. | గండారన్ మదసారభంబునకు బింకం బెక్కఁ గ్రోధాగ్నికిం | 86 |
| వ. | మఱియు నొక్కయెడ. | 87 |
| క. | కరిమదగంధమునకు మధు । కరములు పండుకొని ముపరి కటికటముల భా | 88 |
| మ. | కరిణీబృందముఁ బాసి యొక్క మదనాగం బద్రిరత్నోరుకం | 89 |
| మ. | కటితాలుస్తవరోమకూపకటిసత్కర్ణోష్ఠకోశాలి శీ | 90 |
| వ. | తదవసరంబున ఘర్మాంశుకరాహతి కులికి తదీయాప్తబంధు లైనయరవిందంబుల | 91 |
| గీ. | కొలను వన్యేభములు చొచ్చి కలయఁ గలఁపఁ । బులుపు లుండక వెలువడిపోయెఁ బోక | 92 |
| వ. | తదవసరంబున. | 93 |
| గీ. | పుష్కరషండములోఁ గల । పుష్కరమూలములు గబళములఁ గొనుచుం స | 94 |
| క. | తననీడ నీరిలోపలఁ | గని యది ప్రతిగజమ్ము సావి కడుకొని కోపం | 95 |
| గీ. | కరులదానంబులకు మధుకరము లెఱిఁగి । కుంజరమ్ములు నీరిలోఁ గ్రుంకియున్న | 96 |
| వ. | తత్ప్రస్తవంబున. | 97 |
| సీ. | కడిదోవ నొడళులు గడిగి నవాశ్వత్థవల్కలరసములు వఱలఁ బూసి | 98 |
| వ. | ఇ ట్లనేకప్రకారంబుల శృంగారంబు సేసి కామకేళీలాలసులై కరికరేణువు | 99 |
| శా. | బేటంబేటముగా నిభంబు కరిణిం బ్రేమంబుతోఁ జేరి లా | 100 |
| మ. | హృదయాహ్లాదముతోడఁ బాయక సదానేకప్రకారంబులన్ | 101 |
| వ. | తదవసరంబునం బరమేశ్వరుండు నిజజీవితేశ్వరిక న్నెఱింగి దానికి సమ్మతించినం | 102 |
| క. | సతి గరిణి యగుడుఁ ద్రిజగ । త్పతి గరియై కూడె సతులు భావించిన యా | 103 |
| గీ. | ఆదిమూర్తులు శివశక్తు లచలమతులు । హరుఁడు సతియును సురతార్థు లై విహీన | 104 |
| క. | హరుఁడును సతీ రతిఁ దనుపఁగ । భరమై గజకేళిఁ గూడి పడసెను సుఖ మిం | 105 |
| వ. | ఇట్లు పరమేశ్వరుండును సతీదేవియు సామజకేళీలాలసులై విహరించి రంత | 106 |
| క. | పురుషాకారముఁ బటుమద । కరివదనముఁ గుబ్జపాదకరములు లంబో | 107 |
| వ. | ఇట్లు దాక్షాయణికిని సకలభువనభవనాధీశ్వరుం డైనపరమేశ్వరునకును గణా | 108 |
| మ. | సురవాద్యంబులు మ్రోసె దిగ్వదనముల్ శోభిల్లె గంధర్వకి | 109 |
| వ. | తదవసరంబున హరిపరమేష్ఠిపురందరాద్యఖిలదేవర్షిరాజర్షిప్రముఖాఖిలజగజ్జనం | 110 |
| క. | జలజాత్త్యంతకకశ్యప । కులభామిను లై నెగడ్తకుం జని బహుపు | 111 |
| వ. | చని నిజాగమనప్రయోజనంబు కశ్యపున కెఱింగించి పుచ్చిన. | 112 |
| మ. | విని సంతోషముతోడ సంభ్రమములో వేగంబునం బ్రీతితో | 113 |
| వ. | ఇట్లు సకళత్రంబుగాఁ జనుదెంచి సర్వాంగీణప్రణాముండై నిజమందిరంబునకుం | 114 |
| స్ర. | ఘనబృందానేకదేశాగతపథికజనౌఘప్రపాపాంగు నుగ్రా | 115 |
| వ. | కని యమ్మహాఋషి మహాపరుషవజ్రివజ్రపాతభీతాయాతక్షోణిధరపక్షనిక్షేపక్షు | 116 |
| క. | శరనిధిరత్నంబులు దివి । కరిగెనొ యని తారకముల నతులోర్మికరో | 117 |
| క. | వనధిఁ గలనగము లన్నియు । ననిమిషపతిమీఁద నడువ నని యెగసెనొకో | 118 |
| చ. | ఉడుగనినీరిలోనఁ బడియుండఁగ నోపక బడబాగ్ని వే | 119 |
| గీ. | వనధినీ రెల్లఁ గొనిపోవఁ గని సహింప । కబ్దతతి గిట్టపట్టిన నరుగ నోప | 120 |
| క. | సురగిరికర్ణికగా వి । స్తరతము లగుమండలములు దళములుగా న | 121 |
| క. | హరిఁ దనగర్భమునఁ జరా । చరమయవిశ్వంబు దాల్చినను వాని సితే | 122 |
| వ. | అని యనేకవిధరత్నశీకరాకరం బైనరత్నాకరాశేషవిశేషంబులు బహుప్రకారం | 123 |
| ఉ. | అర్మిలితో నగస్త్యముని యాదిగ దివ్యమునీంద్రులున్ మహా | 124 |
| వ. | ఇ ట్లెదుర వచ్చి భార్యాసమేతంబుగా వినయవినమితోత్తమాంగుండై కశ్యపు | 125 |
| చ. | కువలయబాంధవుండు హిమగోనికరావృతుఁ జేసి మాము కు | 126 |
| వ. | ఇ ట్లెదురువచ్చి కశ్యపధర్మజులకంటె విశేషార్చనలు గావించిన సుధాకరు | 127 |
| క. | ధరణిధరుఁ బార్థివశే । ఖరసంయుతు రాజవంశకమలార్కురథ | 128 |
| వ. | కని తదీయమాహాత్మ్యంబున కాశ్చర్యహృదయుం డగుచుం దద్గిరిపాలకానుజ్ఞా | 129 |
| ఉ. | మారమదప్రహారు గుణమండనమండితు నుందరాంగు దు | 130 |
| క. | భవమరణాంభఃపూరిత । భవసాగరతరణసేతుపధ్ధతిఁ జేతో | 131 |
| చ. | గళమదమత్సరేంద్రియవికార మమత్వసమస్తసంగతా | 132 |
| క. | అక్షయనిఖిలకళాగమ । దక్షమహోదారు ధీరుఁ దత్వజ్ఞు లలా | 133 |
| మా. | విగతసకలరాగద్వేషు నిర్ముక్తదోషున్ | 134 |
| గద్య. | ఇది శ్రీమజ్జంగమమల్లికార్జునదేవదివ్యశ్రీపాదపంకజభ్రమరాయమాణకవిరాజ | |
- ↑ సావి= అనెడుభ్రమతో, సావి, సవియొక్క రూపాంతరము. “శాటికల్ సవితదావాసంబు జేర్పంగ రేవుల డిగ్గన్” ఆముక్తమాల్యద. ఆ-౧. మే మిందుఁ బ్రయోగములు చూపునపుడు ముద్రితగ్రంథములనుండి పద్యభాగములను, అముద్రితగ్రంథములనుండి పూర్ణపద్యముల నుదాహరించెదము. ఆంధ్రభాషయందు ముద్రితాముద్రితప్రబంధములలో లేనిపదములకు ద్రవిళకర్ణాటభాషాకావ్యములలో మాకు లభించినంతపట్టు గూర్చెదము. విజ్ఞులు క్షమింతురు గాక.
- ↑ వలగతి = అనురాగపురీతితో
- ↑ మొసరుమునుఁగకొనుట = మకరందముతోడ సంపూర్ణముగా నందుకొనుట యని తోఁచుచున్నది.
- ↑ పరముని = శివుని. కరములు = చేతులు, కానుకలు. పరమశబ్దమునకు:- “పరముఁడు కంధరస్థలముపై నిడి వేడుక ముద్దులాడఁగాఁ | గరమున మౌళిగంగయుదకంబులు మెల్పున బీల్చి యావిశీ | కరములు భూషణేందునకు గౌరవతారఃలీలఁ జేయు త | త్కరివదనుండు మత్కృతికిఁ దాను ముఖస్థితితోడఁ దోడగున్.” అని యమరేశ్వరుని విక్రమసేనము.
- ↑ మార్గకవిత = డాంధ్రకర్ణాటాదికవిత
- ↑ నాయి = కుక్క
- ↑ ఒత్తగిల్ల = ఊఁదియుండఁగా
- ↑ కృతులకును రత్నములకును శ్లేష
- ↑ పొరపు = బోఱయైన, తెల్వులన్ = నీరులచే, చపులచే.
- ↑ అగుర్పు = పరులకు భయము కలిగించు పెంపు. ఈపదము ద్రవిడభాషలో
‘అగుర్పు’ అనియు, కన్నడమున “ఆగుర్వు’ అనియువాడఁబడును.
“ముగిలం ముట్టిదపెంపు పెంప నొళకొం డుద్యోగ ముద్యోగదొళ్
నెగ ళ్దాజ్ఞాబల మాజ్ఞెయొ ళ్తొదర్దగు ర్వొందొం దగుర్విం దగు
ర్వుగొ ళుత్తి ర్పరిమండలం.” విక్రమార్జునవిజయము. ఆ-౧ - ↑ కృతికిని సతికిని శ్లేష
- ↑ కృతికిని మత్తగజమునకును శ్లేష
- ↑ కేనము = వట్టి పైగాంభీర్యము
- ↑ కొలకొండ = మానపర్వతము
- ↑ గెల్వున్ = జయము, గెలుపు
- ↑ బేటంబేటముగా = అనురాగప్రత్యనురాగములలో, “కనుబేటంబున నేట
మైనహృదయగ్లానింబయోజాస్యకున్” దశకుమారచరిత్ర-ఆ-4, మేము తాళ
పత్రగ్రంథములనుండియే యుదాహరించుచున్నందున ముద్రితగ్రంథములలోని
వానికిఁ బాఠభేదములగపడును. పండితకవులు మేలేర్చికొందురుగాక.