కాశీ మజిలీ కథలు/31వ మజిలీ/తారాపీడుని కథ
యమ్మహాముని సమక్షమందు యధానిర్దిష్టముగాఁ గూర్చుండిరి. అర్ధయామావశిష్టమగు రాత్రియందు సుధాకర కిరణములచే జగంబంతయు వెండిపూసినట్లు ప్రకాశింపుచుండ మలయమారుతములు మేనులకు హాయిసేయ హరీతకుఁడు మధురఫలరసంబుల నన్నుఁ దృప్తుంజేసి మునులతోగూడ నతనియొద్దకుఁ దీసికొనిపోయి వేత్రాసనంబునం గూర్చుండి జాలపాదుఁడను శిష్యుండు పవిత్రపాణియై మెల్లగాఁ దాళ వృంతమున వీచుచుండ ఱెండవపరమేష్టివలె నొప్పుచున్న యా జాబాలికి నమస్కరించి నన్నెదుర నిలిపి వినయంబున నిట్లనియె.
తండ్రీ! యీ మునులందరు నీ చిలుక వృత్తాంతము వినుటకు మిక్కిలి వేడుక పడుచ్చున్నారు. ఇది తొలిజన్మమందెవ్వరు? ఎందుండునది? ఏమికారణమున నిట్టిజన్మమెత్తినది? సవిస్తరముగా నుడువుఁడని యడిగిన నజ్జడదారి సంతసించుచు వారినందరను గలయఁ గనుంగొని యిట్లని చెప్పదొడంగె.
తారాపీడుని కథ
క|| కలదుజ్జయినీ నగరం
బిలను మహాకాళ నామకేశ్వరలింగా
మలదీప్తి దీపితాలయ
కలితంబై చారుసౌధ కమనీయంబై||
అవ్వీటి కధినాయకుండై తారాపీడుండను రాజు రాజ్యంబు సేయుచుండెను. అతండు నృగ, నల, నహుష, భరత, భగీరధ, ప్రభుతు లగు పూర్వనృపతుల నతిశయించిన కీర్తిగలవాఁడై నీతి శాస్త్రపారంగతుండును, ధర్మజ్ఞుండును, యజ్ఞపూత విగ్రహుండునునై రెండవధర్మదేవతవలెఁ బ్రజలం బాలింపుచుండెను.
అతనియొద్ద సకలకలానిపుణుం డగు శుకనాశుండను మంత్రి ముఖ్యుండు గలఁడు. అతండు బ్రాహ్మణుండయ్యును క్షాత్రంబున నత్యంత ప్రసిద్ధిఁ జెందియుండెను. చంద్రునకు వెన్నెలవలె నమ్మహారాజునకు నలంకారమై విలాసవతి యను విలాసినీ లలామంబు మహిషీ పదం బధిష్టించి యెక్కుడు మక్కువగలుగఁ జేయుచుండెను.
ఆరాజు సప్తద్వీపముద్రితంబైన ధరావలయం బంతయు భుజబలంబున జయించి మంత్రి న్యస్తరాజ్యభారుండై యచ్చరలం బురడించు మచ్చెకంటులం గూడికొని గృహదీర్ఘికలయందును శృంగార సరోవరంబులయందును కేళికోద్యానములయందును గ్రీడాశైలముల యందును నభీష్టకాముఁడై విహరింపుచు యౌవనమున ననవద్యమగు సుఖం బనుభవించెను.
ఒకనాఁ డా యెకిమీడు విలాసవతీ భవనంబున కరుగుటయు నప్పు డప్పడతి చింతాస్థిమితదీనదృష్టులతో శోకంబున మూకభావము వహించి చుట్టును బరిజనంబు బరివేష్టింపఁ గన్నీళ్ళచేఁ దుకూలము దడుపుచు నెడమచేతిపై మో మిడుకొని శయ్యపైఁ గూర్చుండి చింతించుచు భర్తరాకఁ దెలిసికొని ప్రత్యుదానాదివిధులం దీర్చినది.
అప్పుడా నరపతి యాసతీవతంసంబును దొడపై నిడుకొని కన్నీరు దుడుచుచు దేవీ! నీ'వేమిటి కిట్లు' ముక్తాఫలజాలంబులఁ బోని యశ్రుబిందుసందోహంబుల రెప్పల గుప్పుచుంటివి? కృశోదరీ! ఏమిటి కలంకరించుకొంటివి కావు? నీ విరక్తికిఁ గారణమేమి? నేను నీకెద్దియేని యనిష్టమైన పనిఁ, గావించితినా చెప్పుము. నా జీవితము రాజ్యము నీ యధీనమై యున్నవి. వేగము విచారకారణం బెఱింగింపుమని బ్రతిమాలుకొనియెను.
అప్పుడయ్యంబుజాక్షి తాంబూలకరండవాహిని మకరికయను నది మెల్లన నాభూవల్లభుని కిట్లనియె. దేవా! దేవర దేవిగారివిషయమై కొఱఁత యేమియుఁ జేసియుండలేదు. వినుండు. నాకీమహారాజుతో సమాగమము విఫలమైనది గదా యని యమ్మగారు చింతించు చుండఁగనే చాలకాలముగగతించినది. శయనాసనస్నానభోజనభూషణ పరిగ్రహాదులగు దివసవ్యాపారములఁ బరిజనప్రోత్సాహంబున నెట్ట కే కష్టంబునఁ గావింపుచుండునది. అట్టి వికార మెన్నఁడును హృదయ పీడాజిహీర్షచేఁ దెలియనిచ్చినదికాదు. నేఁడు శివరాత్రి యను మహాకాళనాధు నారాధింప దేవళమున కఱిగినది. అందొకచో మహాభారతము జదువుచుండఁ గొండొకసేపు కూర్చుండి యాలకించినది. అందు సుతులు లేనివారికి గతులు లేవనియుఁ బున్నామ నరకము బుత్రులు గాని తప్పింపలేరనియు లోనగు వృత్తాంతముల విని యింటికి వచ్చినది మొదలావిషయమే ధ్యానించుచు మే మెంత బ్రతిమాలినను గుడువక కట్టక ప్రత్యుత్తర మీయక యిట్లు దుఃఖించుచున్నది. ఇది యే యీమె శోకకారణమని పలికి మకరిక యూరకొన్నది.
ఆ కథవిని యొడయం డొక్కింతతడవు ధ్యానించి వేడినిట్టూర్పు నిగుడింపుచు నిట్లనియె. దేవీ! యూరడిల్లుము. దైవాయత్తమగు కార్యమునుగురించి మన మేమిచేయగలము. దేవతలకు మనయెడఁ గనికరములేకపోయినది. వెనుకటిజన్మమున మంచికర్మ చేసితిమికాము. ఇటుపిమ్మట మనుష్యులకు శక్యమైన పనులెల్లఁ గావింతముగాక. గురుభక్తి నిబ్బడిగాఁజేయుము. దేవపూజలు విశేషముగాఁ గావింపుము. మునిజనసపర్యల నాదరముతోఁ జేయుము. వారు దుర్లభములైన వరముల నీయఁగలరు. చండకౌశిక ప్రసాదంబున బృహద్రధుండు జరాసంధుండను పుత్రుం బడయలేదా? దశరధుండు వృద్ధుండయ్యు విభండకనందను నారాధాంచియే కాదా! రామలక్ష్మణభరత శత్రుఘ్నులను పుత్రులం గాంచెను. మునిజనసేవ యెన్నఁడును వ్యర్ధము కాఁజాలదు. దేవీ! నీకేమని వక్కాణింతును. రాత్రింబగళ్ళు ననపత్యతాదుఃఖాగ్ని నన్ను దహించుచున్నది. రాజ్యంబును జన్మంబును విఫలమని తలంతును. తలోదరీ! కమల గర్భుండు మనకు ప్రసన్నుఁడుగాడయ్యెను. నేనేమి జేయుదును. నీ శోకానుబంధము విడువుము ధైర్యమవలంబింపుము. బుద్ధిని ధర్మకార్యములందుఁ బ్రవేశబెట్టుము. అని శోకాపనోద నిపుణంబులగు ప్రియవాక్యంబులచే నత్తలోదరి నాశ్వాసించి కొంతతడనందుండి యతండు నిజభవనంబున కఱిగెను.
అది మొదలమ్మదవతియు దేవతారాధనములయందు బ్రాహ్మణ పూజలయందును వెనుకటికన్నఁ బెద్దగా నాదరముగలిగియుండెను. పుత్రోదయ హేతుభూత మగు వ్రత మెవ్య రెట్టిది చెప్పినను గష్టముల కోర్చి యట్టిదిగావించునది. చండికాయతనంబుల శయనించి యనేకోపవాసములఁ గావింవినది. వృద్ధగోపవనితలు మన్నింప సర్వలక్షణ సంపన్నంబులగు గోవుల పొదుగులదాపున నిలచి సర్వౌషథీమిశ్రితంబులగు పాలతో స్నానంబు గావించినది. కనకమణి వినిర్మితములగు తిలపాత్రముల దానములిచ్చినది. అనేకసిద్థాయతనముల సేవించినది. ప్రసిద్ధములగు నాగహ్రదంబుల మునింగినది. అశ్వద్ధప్రభృతివనస్పతులకుఁ బ్రదక్షిణము లొనర్చినది. నడివీధుల దథ్యోదనము వాయసములకు బలివైచినది. భక్తితో నగ్నక్షపణకాదుల నెందరినో ప్రశ్నలడిగినది. నిమిత్తజ్ఞుల నారాధించినది. వృద్ధులు జెప్పిన రహస్యక్రియలన్నిటిని గావించినది. ఉపశ్రుతుల నాలించినది. నిమిత్తముల గ్రహించినది. తనకువచ్చు స్వప్నవిశేషంబులు గురువులకు నివేదించునది.
ధృతవ్రతయై యయ్యువతి యట్లు చేయుచుండ నొకనాఁడు తారాపీడుండు అల్పావశేషమగు రాత్రియందు సమున్నత సౌధాగ్ర వర్తినియై యున్న విలాసవతీదేవి మొగంబున సకల కలాపరిపూర్ణుం డగు చంద్రుడు బ్రవేశించుచున్నట్లు కలఁ గాంచెను. దిగ్గున లేచి సంతోషాతిశయముతో నాక్షణమునందే శుకనాసుని రప్పించి యా వృత్తంత మెఱింగించుటయు హర్షపులకిత గాత్రుండై యతం డిట్లనియె.
దేవా! శీఘ్రకాలములో మనప్రజల మనోరథములు సఫలములుఁ గాగలవు. కొలఁదిదినములలోఁ గుమారముఖావలోకన సుఖంబనుభవింపఁగలము. మద్ధర్మపత్ని యగు మనోరమ తొడయందొక బ్రాహ్మణుండు దివ్యవస్త్రాలంకారభూషితుండై యరుదెంచి సహస్రదళశోభితంబగు పుండరీక మిడినట్లు నాకును నిన్నరాత్రియే కల వచ్చినది. మంచి నిమిత్తములు గనఁబడుచున్నవి. శుభోదర్కము దాపుననే యున్నదని పలుకుటయుఁ దారాపీడుం డతనిచేయి బట్టుకొని హృదయానందమును వెల్లడించుచు నంతఃపురమునకుఁ దీసికొనిపోయి యిరువుర స్వప్నవృత్తాంతములును విలాసవతి కెఱింగించి సంతోష సముద్రములో నోలలాడించెను.
మఱికొన్నిదినంబులు గతించినంత దేవతాప్రసాదంబున విలాసవతి గర్భవతియయ్యెను. కులవర్ధన యను ప్రథానదాసి యొకనాఁడావృత్తాంతము శుకనాశునితో ముచ్చటించుచున్న ఱేని చెవిలో వైచినది. అశ్రుతపూర్వమగు నవ్వాక్యము విని యజ్జనపతి మేనంబులకలుద్భవిల్ల సంతసమభినయించుచు శుకనాశుని మొగ ముపలక్షించెను. శుకనాసుండయ్యుత్సవము గ్రహించి దేవా! మనకు వచ్చిన కలలు సత్యములైనవా యేమి? వినుదనుక నా హృదయము తొందరపడుచున్న దని యడిగిన నతండు సంతోషముతో దాది చెప్పిన మాటల నెఱింగించెను.
రాజప్రధాను లిరువురు నిరతిశయసంతోష సముద్రమున మునుంగుచు నప్పుడే శుద్దాంతమున కఱిగి యావార్త సత్యమని తెలిసికొని బ్రాహ్మణులకు షోడశమహాదానంబులును గావించిపుత్రోదయసమయ మరయుచుండిరి.
అంతఁ గాలక్రమంబునఁ బ్రసవసమయము సంపూర్ణమైనంత నద్ధరాకాంతు నిల్లాలు శుభదినంబున నుత్తమలగ్నంబున నంబుద మాలిక యిరమ్మదమునుబోలే సకలలోక హృదయానందకరుం డగు కుమారుం గాంచినది.
అప్పు డంతఃపురజనులు భూమిచలింప నిటునటు పరుగులిడు వారును మంగళగీతముల మ్రోగించువారును తూర్యనినాదములు వెలయించువారునై కోలాహలధ్వనులచే నాదేశమునెల్ల నిండింపఁ జేసిరి. ఆనగరమందే కాక యా దేశమందెల్ల జనులుత్సవములు సేయం దొడంగిరి.
తారాపీడుఁడు శుకనాసునితోఁగూడ బుత్రుం జూచు వేడుక ప్రబలదూర్వాప్రవాళమాలాలంకృతంబైన సూతికా గృహంబున కరిగి యందుఁ దొలుత నుదకము నగ్నిని స్పృశించి పిమ్మట విలాసవతి తొడపై దీపమువలెఁ బ్రకాశించుచున్న కుమారు దూరవిస్ఫారితములగు నేత్రములచేఁ బానము జేయువాఁడుంబోలె నీక్షించుచు మిక్కిలి సంతోషించెను. తన్నుఁ గృతకృత్యునిగాఁ దలంచు కొనియెను.
అప్పుడు శుకనాసుం డాబాలకుని యవయవములన్నియు నిరూపించుచు నిట్లనియె. దేవా! చూడుము. గర్భసంపీడనవశంబునం జేసి యంగశోభ స్ఫుటము గాకున్నను జక్రవర్తిచిహ్నములఁ బ్రకటన జేయుచున్నవి.
సంధ్యాకిరణరక్తుండగు బాలశశిరేఖంబురడించు లలాటపట్టిక యందు నళినీతంతువులం బోలిన సూక్ష్మ రేఖలెట్లు ప్రకాశించుచున్నవో పరిశీలింపుము. ఆకార్ణాంతవిశాలములై పుండరీకమువలెఁ దెల్లనై కుటిలములైన కనుబొమ్మలచే ముద్దులు మూటగట్టుచు వెలికాంతుల వెదజల్లుచున్న వీని కన్నులగంటివా?
సీ. కరతలంబులు సుకోకనదకుట్మలలోహి
తములు చక్రాదిచిహ్నములనొప్పె
బదయుగంబమరద్రు పల్లవమృదులంబు
కులిశధ్వజాది రేఖలఁదలిర్చె
ఫాలంబు శిశునిశాపాలాభిరామంబు
సార్వభౌమాంకలక్షణతమెఱసె
గనుఁగవ సితపద్మ కమ్రంబు త్రిభువన
ప్రభుతానుభావ వైభవముదెలిపె.
గీ. గంటివే వీని రూపముత్కంఠవొడమె
నోనరేశ్వర! వింటివే వీనికంఠ
రవము దుందుభివలె సుస్వరతనెసంగె
వీఁడు బ్రోవఁగఁజాలు నీవిశ్వమెల్ల.
అని యబ్బాలకశిఖామణి యంగశోభావిశేషముల వర్ణించుచున్న సమయంబున ద్వారస్థులనెల్లఁ ద్రోసికొనుచు నతిరయంబున నొకపురుషుం డరుదెంచి ఱేనికిమొక్కి దేవా! విజయమగుఁగాక, శుకనాసునిభార్య మనోరమకు రేణుకకుఁ పరశురాముండు వోలెఁ గుమారుం డుదయించె నని యెఱింగించెను.
అమృతోపమితములగు నప్పలుకులు విని యజ్జనపతి బాష్పపూరితనయనుండై యోహో! కల్యాణపరంపర! మిత్రమా! శుకనాస! విధి సమానసుఖదుఃఖత్వమును సూచింపుచు నీడ వోలె నన్ననుగమించెంగదా? అని పలుకుచు నా వార్త తెచ్చిన పురుషునకపరిమితముగాఁ బారితోషికమిచ్చి యప్పుడ యప్పుడమియొడయఁడు స్రగ్గడతోఁగూడ నతనియింటికరిగి తత్సుతముఖదర్శనంబు గావించి పుత్రో త్సవముపంచి పెట్టించెను.
క్రమంబునఁ బురుటిరాత్రులు గడిచినంత మహావైభవముతో యధావిధి జాతకర్మాది విధుల నిర్వర్తించి, స్వప్నంబునఁ జంద్ర మండలము సతీముఖంబునం బ్రవేశించుచున్నట్లు చూడఁబడుటం జేసి రాచపట్టికిఁ జంద్రాపీడుఁ డని పేరుపెట్టెను.
శుకనాసుఁడును, రాజానుమతి బ్రాహ్మణకులోచితములైన విధులన్నియుం దీర్చి కుమారునకు వైశంపాయను డని నామకరణము జేసెను.
కాలక్రమంబున నాఁబాలునకు శైశవ మతిక్రమించినంతఁ దారాపీడుఁడా నగరమున కనతిదూరములో మనోహర మణిశిలా లలితమగు విద్యామందిరము గట్టించి సకలవిద్యాపారంగతు లగు నుపాధ్యాయులఁ బెక్కండ్ర నియమించి వైశంపాయనునితోఁ గూడఁ జంద్రాపీడుం జదివింపుచుండెను.
రాజపుత్రుఁడు మంత్రిపుత్రునితోఁగూడ ననన్యగతమానసుండై యచిరకాలములో నాచార్యులవలన మణిదర్పణముల వలె నశ్రమముగా సమస్తవిద్యలుం గ్రహించెను.
సీ. మఱి పదవాక్యప్రమాణంబులను శబ్ద
శాస్త్రమ్మున దర్ధశాస్త్రమందు
నయశాస్త్రముల నభినయశాస్త్రములఁ జాప
చక్ర కృపాణాది సాధనముల
రజతురంగాది శిక్షలఁ జిత్రరత్న ప
రీక్షల యంత్రతాంత్రికములందు
గావ్యనాటకవరాఖ్యాయికాదుల సర్వ
లిపి సర్వభాషా విలేఖనముల.
గీ. గ్రంథరచనల శిల్పకర్మల నశేష
కళల శృంగారరస దలంకారములను
సకలవిద్యల నక్కుమారకుల కపుడు
కలిగె నత్యంత పాండిత్య కల్పనంబు.
మఱియు నా రాజపుత్రునకు బాల్యమునందె సర్వలోక విస్మయ జనకమగు మహాబలంబు గలిగియుండె.
యదృచ్ఛముగా నెదురుపడిన కరికలభంబుల చెవులు పట్టుకొని వంచిన నవి సింహపోతభంజితములవలెఁ గదలలేక నిలువంబడునవి.
కదళీకాండములవలెఁ దాళవృక్షముల నొక్కవ్రేటున నరికి వైచును. పరశురాముండువలె నతం డేయు బాణములచేఁ బర్వతములు గూడఁ జిల్లులుపడుచుండును. పదుగురు మోయలేని యినుపదండ మవలీలఁ గేలం దాల్చి గిరగిరఁ ద్రిప్పును.
ఒక మహాశక్తి తక్క తక్కిన విద్యలన్నియుఁ జంద్రాపీడునితో సమముగా వైశంపాయనుఁడు గ్రహించెను. విద్యాపరిచయ బహుమానంబున శుకసాసునియందుఁ గల గౌరవమునఁ బుట్టినది మొదలు పాంశుక్రీడ లాడుచు నేకముగాఁ బెరుగుట లోనగు కారణములచే రాజపుత్రునకు వైశంపాయనుఁడు రెండవహృదయమువలె విస్రంభపాత్రమగు మిత్రమై యొప్పుచుండెను. నిమిషమైన వాని విడిచి యొక్కఁడు వసింపఁడు.
వైశంపాయనుఁడును సూర్యునిదివసమువలె విడువక సంతత మనుసరించి తిరుగుచుండును. అట్లు విద్యాభ్యాసము చేయుచుండ బ్రదోషమునకుఁ జంద్రోదయమువలె సముద్రున కమృతరసమట్లు కల్పపాదమునకు ప్రసూనోద్గమముభంగి కమలవనమునకు సూర్యోదయము భాతి సౌందర్యమున కధికశోభ దెచ్చుచు నా నరేంద్ర నందనునకు యౌవనోదయమైనది.
సమయము నరసి మన్మధుఁడు సేవకుఁడువలెనే వారినాశ్రయిం చెను. లక్ష్మీతోగూడ వక్షస్థ్సలము విస్తరించెను. ఇట్లు వారు సమారూఢయౌవనులునుఁ సమాప్తసకలవిద్యగులు నగుచుండ వారివార్తవిని తారాపీడుఁడు మిగులసంతసించుచు బలాహకుః డను సేనాపతిఁబిలిచి శుభముహూర్తమున వారిం దోడ్కొని రమ్మని యాజ్ఞాపించెను.
అతండును విద్యాగృహమునకుఁ బోయి వైశంపాయనునితో విద్యాభ్యాసము చేయుచున్న చంద్రాపీడునిం గాంచి నమస్కరించి తదానతి నుపవిష్టుండై యిట్లనియెను.
భర్తృదారక! నీవు సకలవిద్యలయందును బ్రౌఢుడవైనట్లు విని తారాపీడుఁ డెంతేని సంతసించి చంద్రదర్శనమునకు సముద్రుండు వలె నిన్నుఁ జూచుటకుఁ గోరుచున్నవాఁడు. మీరు విద్యాభ్యాసమునకుఁ బ్రారంభించి పది సంవత్సరములయినది. ఆరవయేటఁ బ్రారంభించుటచే నేటికిఁ బదియారేఁడుల ప్రాయముగలిగియుంటిరి. మీ తల్లులు మిమ్ముఁ జూచుటకు మిగుల వేడుకపడుచున్నారు. యౌవన సుఖముతోఁగూడ రాజ్యభోగ మనుభవింపుము. రాజలోకమును సన్మానింపుము. బ్రాహ్మణులఁ బూజింపుము. ప్రజలఁ బరిపాలింపుము. ఇంద్రాయుధమను తురగరత్నమిదిగో యధిష్టించిరమ్ము. మీతండ్రి గారికి దీనిఁ బారశీకదేశపురాజు సముద్రములోఁ బుట్టినదనియు నతి వేగము గలదనియుఁ గానుకగాఁబంపెను. దీనిం జూచి పరీక్షించిన వారు ఉచ్చైశ్రవమునకుఁగల చిహ్నములున్నవని చెప్పుచున్నారు. చూడుఁడని పలుకగావిని యా రాజకుమారుఁడు వైశంపాయనునితోఁ గూడ నా యశ్వలక్షణములన్నియుం బరీక్షించి వెరగందుచు నది యమానుషమని చెప్పుచు దానికి ముమ్మారువలగొని యాగుఱ్ఱ మెక్కెను.
అప్పు డత్తత్తడి సంతసించు దానివలె తోక నాడించుచు సకిలించినది. అదియే శుభశకునముగాఁ దలంచి విద్యాగృహము బయలువెడలి వైశంపాయనుఁడును వేరొక తురగమెక్కి తోడరా రాజమార్గంబున నడుచుచుండెను.
రాజపుత్రుండు సమాప్తసకలవిద్యుండై విద్యాగృహమునుండి వచ్చుచున్నవాఁడను వార్త విని పౌరకాంతలెల్ల నుల్లము లుత్సుకోత్ఫుల్లములై యొప్పదెప్పున నప్పురుషరత్నముం జూడ వేడుక పడుచు సగముసగముగా నలంకరించుకొనియుఁ బూర్తికాకుండఁగనే చేసెడి పనుల విడిచి పరుగుపరుగునఁ జరణనూపురరవముఖరితంబుగ సౌధాం తరంబుల జేరి మరకతవాతాయన వివరములనుండి యానరేంద్రనందను నీక్షింపఁదొడంగిరి.
అప్పుడా మేడలనుండి మకరధ్వజవిజయనినాదము ననుకరింపుచు రమణీమణుల మణిభూషణఘోషము శ్రోత్రపర్వముగాఁబయలు వెడలినది. ముహూర్తకాలములో నంతఃపురములన్నియు యువతిజన నిరంతరము లగుట స్త్రీమయము లైనట్లు ప్రకాశించినవి.
కౌతుకప్రసారితనయనలై చూచుచున్న యమ్మగువల హృదయంబు లద్దములవలె నారాజసూనుని యాకృతి నాకర్షించినవి. అప్పు డావిర్భూత మదనరసావేశహృదయులై యమ్మదవతు లొండొరులు సపరిహాసముగా సాక్షేపముగా సాభ్యసూయముగా సోత్ప్రాసముగా నిట్లు సంభాషించుకొనిరి.
ఓసీ! వేగముగాఁ బరిగిడుచుంటివి. నేనుగూడ వచ్చెదఁ గొంచెము నిలువుము.
ఆహా! నీ మోహము. రాజపుత్రుంజూచినతోడనే యున్మత్తురాలవై పోయితివే? యుత్తరీయము స్వీకరింపుము.
చపలురాలా! మోముదమ్మిం గ్రమ్ముచున్న యలకమ్ముల ముడిచికొని మరియుం జూడుము.
మూఢురాలా! శిరముపై చంద్రలేఖ వ్రేలాడుచున్నది. సవరించుకో. జవ్వనీ! ఏమి నీయౌవనమదము నన్ను నొక్కిస్రుక్కఁ జేయుచుంటివి. వెనుకకు జరుగుము.
- సిగ్గులేనిదానా! కట్టినదుకూలము జారుచున్నది చూచుకొమ్ము.
- మత్సరురాలా! ఎంతసేపు చూచెదవు? నీకుకాని యితరులకు వేడుక లేదనుకొంటివి కాబోలు తొలగి నాకుఁ జోటిమ్ము.
- అమ్మా! కాణాచివి. నీవే ముందరకు రమ్ము.
- నీవొక్కరితవే గవాక్షమరికట్టితి వెట్లు?
- ఓహోహో! నీ మిధ్యావినీతత్వ మెఱింగితినిలే. ఈవారచూపు లేల? విస్రబ్థముగాఁ జూడుము.
- ముగ్ధురాలా! మదనజ్వరపులకజాలము మేనం బొడమినది. కప్పికొనుము.
- అనంగపరవశురాలా! నాకట్టిన వస్త్రము నుత్తరీయముగాఁ బూనుచుంటివి విడువుము?
- శూన్యహృదయురాలా! నీవిప్పు డెక్కడ నుంటివో తెలిసికొన లేకుంటివే?
- అత్తగారు చూచి యాక్షేపించుననియా? పరుగిడి లోపలికి బోవుచుంటివి?
- లఘుమతీ! రాజపుత్రుం డవ్వలకుఁ బోయెఁ గన్నులం దెరవుము.
- ఓహో! పతివ్రతాశిరోమణీ! చూడఁదగిన వస్తువుల జూడక నీకన్నుల వంచించుచుంటివిగదా!
- ప్రియసఖీ! పరపురుష దర్శనపరీహారవ్రతము విడిచి త్రిలోక మోహజనకుండు రతివిరహితుండు నగృహీతమకరధ్వజుండు నగు నీ మకరధ్వజు నీక్షింపుము. ధన్యురాల వగుదువు.
ఆహా! ఆమోము అయ్యారే? ఆతళ్కు జెక్కులు, బాపురే? ఆబాహువులుఁ భళిరే! పేరురంబు. ఈ సుకుమారునిఁ బుత్రునిగాఁ గనిన విలాసవతి యెంతధన్యురాలో వీనిం భత౯గాఁ బడయఁబోవు పూవుఁబోడి యెంత తపంబు గావించినదియో? అని యంతఃపుర కాంతలెల్లస్తుతియింపుచుండఁ జిత్రగమనంబులఁ బెక్కండ్రు వారు నపురౌఁతులు చుట్టునుం బరివేష్టించి నడుచుచుండఁ గ్రమంబునఁ బోయిపోయి యాస్థాన సమీపమున కరిగి ద్వారదేశమునందే గుఱ్ఱమును దిగి వైశంపాయనుని కైదండఁ గైకొని బలాహకుఁడు వినయముతో ముందు నడచుచు దారిజూపుచుండఁ గక్షాంతరములు గడచి కైలాసగిరి విలాసమునం బ్రకాశించు గృహసభామంటపంబు చేరంజని యందు,
సీ. కనకవేత్రములఁ గైకొని దర్పము దలిర్ప
ద్వారపాలురు బరాబరులు సేయ
ఆహిదీప్త పాతాలగుహలట్లు పొలుచు నా
యుధశాలలను యోధులోలగింప
జము నోలగమున నొజ్జల వోలెఁ దగులేఖ
కులు శాశన సహస్రములు లిఖింప
క్షితినాధ దర్శనాగతపర్వదేశభూ
పతితతిస్తవ రవార్భటులు సెలఁగ.
గీ. వేశ్యలిరువంక చామరల్ వీచుచుండఁ
గవులు గాయక వందిమాగధ విబూష
కులు భజింపఁ నిలింపయుక్తుఁడు మహేంద్రు
కరణిఁ గొలువున్న ధరణీంద్రుఁ గనియె నతఁడు.
కర వినమ్రుఁడై నమస్కరించుచున్న పుత్రుం జూచి తండ్రీ! రమ్ము రమ్మని చేతులు సాచుచు నానందబాష్పపూరిత లోచనుండై రాజు మేనం బులక లుద్భవిల్ల పుత్రుం కౌగలించుకొనియెను. తరువాత సుతనిర్విశేషుం డగు వైశంపాయనునిం గూడ గాఢాలింగనము గావించి ముహుత౯కాలము వారిం బరీక్షించి చూచుచు వత్సా! మీతల్లి నిన్నుఁ జూచుటకై పరితపించుచున్నది. సత్వర మామెయొద్ద కరుగుమని నియమించుటయుఁ దండ్రికి నమస్కరించి వైశంపాయనునితోఁ గూడ విలాసవతీదేవి యంతఃపురమున కరిగి యామెకు నమస్కరించెను.
ఆమెయుఁ తొందరగా చేచి పరిజనమున్నను తానే యవతరణ మంగళకృత్యముల నిర్వర్తించి తదభివృద్ధి నభిలషించుచు శిరసు మూర్కొని గాఢాలింగనము గావింపుచు నానందబాష్పములచే నతని శిరంబు దడిపినది. తరువాత వైశంపాయనునిఁ గూడ నాదరించి కరతలంబునఁ గుమారకుని శిరంబు దువ్వుచు వత్సా! నీతండ్రి కడు గఠినుఁడు సుమీ? నిన్నింతకాలము నాకుఁ గనఁబడకుండ దూరముగా నునిచి కష్టపరచెనే? కఠినమగు తండ్రిగారి యాజ్ఞ నీవెట్లు కావించితో తెలియదు. నీవు పిల్లవాఁడవైనను నీ హృదయము శిశుజన క్రీడాకౌతుకలాఘవముగాదు. ఎట్లయినను గురుప్రసాదంబున సమస్త విద్యాయుక్తుండవై చూడఁబడితివి. ఇఁక ననురూపవధూ యుక్తుండవగు నట్లు చూడఁగోరుచుంటినని పలుకుచు లజ్జాస్మితావనత ముఖుండై యున్న పుత్రుని చెక్కులు ముద్దుపెట్టుకొన్నది.
చంద్రాపీడుం డట్లు కొంతసేపందుండి తల్లి యానతి బూని వైశంపాయనునితోఁగూడ నటనుండి శుకనాసుని భవనమున కరిగి యందనేక నరపతి సహస్రమధ్యవతి౯ యగు శుకనాసునికి వినయముతో దూరమునుండియే యవనతమౌళియై నమస్కారము గావించెను.
అమ్మంత్రి సత్తముం డతని లేవనెత్తి యానందబాష్పపూరిత నయనుండై వైశంపాయనునితోఁ గూడ గాఢాలింగనము గాచించెను. రాజపుత్రుండును, మంత్రి పుత్రుండును సముచితాసనోప విష్టులైయున్న సమయంబున నందున్న సామంతరాజులెల్లఁ దమపీఠాంబుల విడిచి నేలం గూర్చుండిరి. అప్పుడు మేనం బొడమిన పులకలచే హృదయగతహష౯ ప్రకష౯ము వెల్లడించుచు శుకనాసుండిట్లనియె.
తాత! చంద్రాపీడ! సమాప్తవిద్వుండవు సమారూఢయౌవనుండవు నగు నిన్నుఁ జూచుటచే; నిప్పటికి మాఱేనికి భువనరాజ్య ఫల్రప్తా కలిగినది. గురుజనాశీర్వాదము లన్నియు నిప్పటికి ఫలించినవి. అనేకజన్మోసాజి౯తమగు సుకృతము నేఁటికి పండినది. కులదేవత లిప్పటికిఁ బ్రసన్నులైరి. పుణ్యహీనులకు మీవంటి యుత్తములు పుత్రులుగా జన్మింతురా? నీ వయసెంత? అమానుషశక్తి యెంత? విద్యాగ్రహణసామర్ధ్య మెంత? ఆహా! ఈదేశప్రజలందఱు ధన్యులు గదా? ఈ భూభారమంతయు దంష్ట్రచే మహావరాహమువలెఁ దండ్రితోఁ గూడ వహింపుము.
అని పలుకుచు స్వయముగాఁ గుమారుకులకుఁ గుసుమాభరణాంగ రాగాదు లొసంగి యాదరించెను. తరువాత నాతనియనుమతివడసి రాజపుత్రుండు మిత్రునితోఁగూడ మంత్రిపత్ని మనోరమంజూచి యామె దీవెనల నంది యటఁ గదలి తండ్రిగారిచేఁ గ్రొత్తగాఁ దమకై నిర్మింపబడిన రాజకులముయొక్క ప్రతిచ్ఛందకము వలె నున్న మేడకుం బోయెను.
మరకతమణులచేఁ దోరణములుగట్టఁబడినవి. అనేక కనకదండచిత్రపతాకము లెగురుచుండెను. తూర్యనాదము మ్రోగించిరి. మహా వైభవముతో నమ్మేడలోఁ బ్రవేశించి చంద్రాపీడుఁడు వైశంపాయనునితోఁ గూడ వేడుకగాఁ గొన్నిదినములు గడిపెను.
మఱియొకనాఁడు కైలాసుండను కంచుకి పత్రలేఖయను నంబుజ నేత్రను వెంటఁ బెట్టికొని యచ్చటికి వచ్చెను. శక్రగోపకాతుల్యమగు నరుణాంశుకము ముసుంగుగావైచికొని బాలాతపమునఁ బ్రకా శించు తూర్పుదిక్కువలె మెఱయుచు రాజకులసంవాసప్రగల్భయయ్యు వినయమును విడువక రాహుగ్రాసభయంబునఁ జంద్రకిరణములవిడిచి పుడమికవతరించిన జ్యోత్స్నయోయన లావణ్యయుక్తమగు తెల్లని దేహకాంతి గలిగి సర్వాంగసుందరియు సకలాభరణభూషితయునై తొలిప్రాయంబున నొప్పుచున్న యా యొప్పులకుప్పంజూచి రాజపుత్రండు వెరగుపాటుతో నీవెవ్వండ వీబాలిక నేమిటికిఁ దీసికొనివచ్చితివని యడిగినఁ గైలాసుండు వినయముతో నమస్కరించుచు నిట్లనియె.
కుమారా! విలాసవతీ మహాదేవిగారు తమ కిట్లాజ్ఞాపించుచున్నారు. ఈ చిన్నది కులూ తేశ్వరుని కూఁతురు. దీనిపేరు పత్రలేఖ. మీ తండ్రిగారు దిగ్విజయము సేయుచుఁ గులూతరాజధానిం జయించి వందిజనముతోఁగూడ నీచేడియం దీసికొనివచ్చి యంతఃపురపరిచారికామధ్యంబున నుంచిరి.
నేనీ బాలికామణి వృత్తాంతము విని యనాధ యని జాలి గలిగి రాజపుత్రికయని గౌరవించుచుఁ బుత్రికానిర్విశేషముగా లాలించుచు నింత దనుకఁ బెనిచితిని. ఇప్పు డిప్పడఁతి నీకుఁ దాంబూల కరండవాహినిగా నుండునని యాలోచించి యమ్మించుబోఁడి నీకడ కనిపితిని. నీవీ పూవుఁబోడిం బరిజనసామాన్య దృష్టిం జూడఁగూడదు. బాలికనువలె లాలింపవలయును. చిత్తవృత్తివలెఁ జపలక్రియల వలన మరలింపవలయును. శిష్యురాలిగాఁ జూడఁదగును. మిత్రుఁడువోలె విస్రంభకార్యములకు నియోగింపవలయును. పెనిచినమోహంబునం జేసి కన్నబిడ్డలయందువలె నాకు దీనియం దెక్కుడు మోహము గలిగియున్నది. మహారాజ కులప్రసూత కావున గౌరవింపనర్హురాలు. కొలఁది దినములలో దీని సుగుణసంపత్తి నీకేతెలియఁగలదు. దీనిశీలమెఱుఁగవు కావున నింతగాఁ జెప్పుచుంటిని.
అని చెప్పి కైలాసుఁ డూరకున్నంతఁ దనకు నమస్కరించు చున్న యాచిన్న దాని నొక్కింతతడవు ఱెప్పవాల్పక చూచి రాజపుత్రుండు కైలాసా! అమ్మగా రెట్లాజ్ఞాపించిరొ యట్లు కావింతునని చెప్పుము. పొమ్ము. అని పలికి వానినంపెను.
అది మొదలమ్మదవతియు నిద్రించుచున్నను, మేల్కొన్నను, దిఱుగుచున్నను రాత్రిం బగలు నీడవలె రాజపుత్రుని పార్శ్వము విడువక సేవింపుచుండెను. చంద్రాపీడుండును జిత్రలేకం జూచినదిమొదలామెయందుఁ బ్రతిక్షణము వృద్ధిజెందుచున్న ప్రీతిగలవాఁడై తన హృదయముతో సమానముగజూచుచు విస్రంభకార్యములకు నియోగింపుచుండును.
అట్లు కొన్నిదినములు గడచినంత నాభూ కాంతుఁడు పుత్రకుని యౌవరాజ్య పట్టభద్రునిఁగా జేయఁదలంచి సంబారములన్నియు సమకూర్చుచుండెను. అప్పుడొకనాఁడు దర్శనార్థమై వచ్చిన చంద్రాపీడునింజూచి శుకనాసుఁడు సంతసించుచు రాజనీతి నిట్లుపదేశించెను.
రాజనీతి
తాత చంద్రాపీడ! సమస్తశాస్త్రములు నభ్యసించి వేదితవ్య మంతయు గురుతెఱింగిన నీకు మేమేమియు నుపదేశింపనవసరము లేదు. స్వభావముచేతనే వ్యాపించిన యౌవనతమము సూర్యప్రభచేతను రత్నకాంతులచేతను, దీపరుచులచేతనుఁ బోవునదికాదు. లక్ష్మీమదముసైతము దారుణమైనదే, యైశ్వర్యతిమిరాంధత్వము అంజన సాధ్యమైనదికాదు. దర్పదాహజ్వరము శిశిరోపచారముల నుపశమింపదు. విషయవిషాస్వాదనమోహము మంత్రబలంబున నశించునదికాదు. రాగమలావలేపనము స్నానంబునం బోవునదిగాదు. గర్భేశ్వరత్వము, యౌవనత్వము, అనుపమసౌందర్యత్వము, నొక్కొ