హంసవింశతి/ద్వితీయాశ్వాసము
హంసవింశతి
ద్వితీయాశ్వాసము
శ్రీశాంకరీశ చాప వి
నాశ! దినాధీశవంశ నలిన దినేశా!
క్లేశ హరాకాశ దరా
కాశ ఝరాబ్జాభిరామ కాంతియశోమా! 1
వ. అవధరింపుము. నలరాజన్యునకుఁ బ్రత్యుత్పన్నమతి యిట్లనియె. అట్లు హేమావతి కేళినిశాంతంబుఁ జేరి రాజవిరహంబున నొండొకరీతిఁ బొద్దు గడపుచున్నంత దినాంతంబు గావచ్చిన. 2
శా. ఆ హేమావతి మానసాటవి సముద్యద్దీప్తిమైఁ బేర్చు మా
రాహంకార పరాక్రమానలము బాహ్యస్థాన కేళ్యర్థమై
యోహో! వెల్వడి పెక్కురూపములచే నొప్పారి కన్పట్టునా
గేహాంతంబుల దీపపంక్తులు చెలంగెన్ రంగు పొంగారఁగన్. 3
సీ. నునుపెక్కు జిగిచెక్కులను మిక్కుటప్పుఁ డెక్కు
గ్రమ్మడు పంజుల కమ్మ లలర
నిడువాలుగల కీలుజడ మేలు వగఁ గ్రాలు
గొప్పైన సవరంపుఁ గుప్పె దనరఁ
దెలిపువ్వు కళ క్రొవ్వు వెలిరువ్వు చిఱునవ్వు
గలుగు నెమ్మోమునఁ దిలక మమర
రహి గుబ్బలుల నిబ్బరము ద్రొబ్బఁగల గుబ్బ
కవమీఁది పైఠిణి ఱవిక మెఱయ
తే. బళుకు బళుకున గతులయం దళికి బెళుకు
కులుకుఁ గౌనున జాళువా తళుకు లొలుకు
మేటి యొడ్డాణ మలరార నీటుఁ బూని
వచ్చి రాయంచకడ నిల్చె వనరుహాక్షి. 4
వ. ఇత్తెఱంగున నిరుపమ శృంగారతరంగితాంగయై రాజపుంగవసంగమార్థం బరుగుచుఁ దనచెంగట నిల్చిన యా రాజాననావతంసంబునకు రాజహంసం బిట్లనియె. 5
నాల్గవరాత్రి కథ
తొగట మగువ పారుపత్తెగానిఁ గూడుట
క. గమ్మత్తు చిమ్మ నొక కథఁ
గ్రమ్మఱఁ దెల్పెదను వేణిఁగ్రమ్ము విరులపైఁ
దుమ్మెదలు జుమ్ముజుమ్మనఁ
గొమ్మా! తలయూఁచి మెచ్చుకొమ్మా? నన్నున్. 6
వ. అని యిట్లు చెప్పఁ దొడంగె. 7
క. కల దభ్రంకష కేతన
చలదభ్రం బైన చైత్రశక మను పుర ము
జ్జ్వల దభ్రకచా దర్శన
దలదభ్రపురీ సుపర్వదారోదరమై. 8
సీ. వేద శాస్త్ర పురాణ విద్యాగరిష్టులై
విలసిల్లుచుండెడి విప్రవరులు
గరిడిలో నెఱ హొంతకారులై సాముల
మీఱిన రాజకుమారమణులుఁ
గోటికిఁ బడగెత్తుకొని యున్న టెక్కెముల్
బెక్కులై వర్ధిల్లు బేరిజనులు
గడు ధాన్యరాసులు గగనంబుతో రాయు
కలిమిచే ముంచిన కాఁపు ప్రజలు
తే. భూరి మదధార లూరెడి వారణములు
ధాటిపాటవమున నొప్పు ఘోటకములు
ఘోరరణరంగపటులైన వీరభటులు
బ్రబలి యుండఁగ వెలయు నప్పట్టణంబు. 9
క. ఆ పట్టణంటు లోపలఁ
జూపట్టును దంతువాయ చూడామణి రే
ఖాపట్టభద్రుఁడై సిరి
నేపట్టున నోరపోర మింతయు లేకన్. 10
నేతగాని యిల్లు
సీ. కుంచె మగ్గపుగుంత గూటంబు పగ్గంబు
పంటె త్రొక్కుడుపట్టె పలక దోనె
పరిపరియచ్చులు చరికుండ యూడిత
చీడు డబ్బలు దండె నాడె క్రోవి
కోఁతిపుల్లలు నాల్క కుడుతరి కొయ్యలుఁ
జొప్పయూఁచలు గోఁతచూఱకత్తి
కారంపుఁ బడుగులు గండెల కప్పెర
గోలెము లాకలు నీలికడవ
తే. గంప డొల్ల కలాసంబు కదురు చెమికె
నూలురాట్నంబు జాలంబు గ్రాలు గోడ
మఱల నాశుభభద్రు నివాసభూమి
యప్పురంబున సంతతం బొప్పుచుండు. 11
తే. గొప్పకన్నులు చిఱునవ్వు గులుకు మోము
బవరిగడ్డము చక్కనై పరగు ముక్కు
నెగుభుజంబులు విపులత్వ మెసఁగు ఱొమ్ము
జిగి మిగులు లీలఁ గనుపట్టుఁ దొగటసెట్టి. 12
ఉ. ఆఁటది నేర్పుతో నగల యందముఁజందముఁ జూపఁబూని కో
లాటము చేయు కైవడిని లాలితదృక్తరళప్రభావళుల్
పాటిగఁ బోఁగు వెంబడిని బార్శ్వములం జరియింప వస్త్రముల్
ధాటిగ నేయు నప్పలుక తట్టున బెట్టు ఖణిల్ఖణిళ్లనన్. 13
తే. అరవిరుల తేనియల చాలు మరునివాలు
మిసమిసలప్రోలు వలరాజు మేటిరాడాలు
మురిపెముల మెచ్చుకొనఁజాలు ముద్దరాలు
వాని యిల్లాలు దొమ్మరవాని డోలు. 14
ఉ. దాని ముఖప్రఖాగరిమ దాని కపోలకళావిశేషముల్
దాని బెడంగుచూపులును దాని కుచంబులఁ జెందు నందమున్
దాని వచోవిలాసములు దాని కచాళిరుచుల్ గణింపఁగా
మానవతీలలామ! విను మర్త్యు లమర్త్యులు నైన శక్తులే? 15
క. జిగిఁజిలుకు కులుకు గుబ్బలు
నిగనిగలు చెలంగు నెఱులు నిద్దపుఁ గన్నుల్
నగవు దళుకొత్తు మోమును
మగువా! యాబిడకె కాక మఱి కలదటవే? 16
క. తొడలందము కటిచందము
నడుగుందమ్ముల బెడంగు లాస్యము రంగుల్
జడతళుకున్ మెడకులుకున్
నడబెళుకున్ జూడ నాఘనస్తని కమరున్. 17
తే. చిన్నచీమల నునుబారు చెలువయారు
కదళికాకాండముల మీఱుఁ గాంతయూరు
లందములఁ జెందు రతిఁగేరు నతివసౌరు
దానికెనయైన నారు లిద్ధరణి లేరు. 18
క. కందర మా చెలిపొక్కిలి
కంద రమా విలసనములు కచములు, రదముల్
కుంద రమా సమములు నా
కుం దరమా? పొగడ నల కుకుందరసుకటిన్. 19
సీ. మిళదంబు జలదంబు బలుడంబు చెలువంబు
దులకించు నమ్ముద్దుఁగలికివేణి
సిరిపట్టుగల గట్టుజిగిగుట్టు వెలిఁబెట్టు
చెన్నారు నక్కన్నె చన్నుదోయి
నునుకందు పైఁజెందునని యిందురుచిఁ గ్రించు
పఱుపఁగాఁ జాలు నబ్బాలమోము
తెలిదమ్ములను గ్రమ్ము కళఁ జిమ్ము ననయమ్ము
మిన్నయౌ నబ్బోటి కన్నుఁగవయుఁ
తే. దావి తేనియబావి యందముల దీవి
మావి చిగురుచెంగావి మారుఠీవి
కప్పురంబుల క్రోవి యక్కాంతమోవి
యనుచు వినుతింప నానేఁతవనిత యలరు. 20
తే. పరిమళ మెసంగు బంగారు ప్రతిమవంటి
తొగటవాల్గంటి జిగినీటు తొలకరింప
సొగసుకొండకు మోహరాసులు జనింప
నూర నొకయోరఁ జెలువార బారసాఁచి. 21
సీ. పోఁగువెంబడిఁబర్వి పొల్బు వాల్చూపుల
ధళధళల్ పూదండకళల నీనఁ
బుంజంపుఁ గట్లు దెంపుటకుఁ బర్వెత్తుచో
మట్టెల ఖజఖణల్ బెట్టు మ్రోయఁ
గేలెత్తుచో బాహుమూలజాతప్రభా
చకచకల్ పైఁడి వసంతమాడ
బరిటఁ ద్రిప్పఁగ జాఱు పైఁటలోఁ గన్పట్టు
గుబ్బల మిసమిసల్ ద్రొబ్బులాడ
తే. వింతవగ కప్పునెఱిగొప్పు వీడ మెఱయు
నిగనిగల్ జాతినీలాల నిగ్గునింపఁ
గుచభరంబున నడుము కొంకుచు వడంక
నూలు దోడును వేడ్క నవ్వాలుఁగంటి. 22
చ. కరములఁ గంకణాళి ఘలుఘల్లన రాట్నముఁ ద్రిప్పువేళఁ బైఁ
టరదిగజాఱ వెల్కుఱుకు నబ్బురపున్ వెలిగబ్బిగుబ్బపై
సరు లిసుమంత చిందుగొనఁ జక్కనిచూడ్కులుచూచువారి పే
రురమైన గాఁడ నవ్వెలఁది యోర్పునఁ గండెలుచుట్టు నేర్పునన్. 28
ఆ. పడుగుఁజేయువేళఁ బటములల్లెడువేళఁ
గూడుదినెడువేళఁ గూర్కువేళ
మగని కన్మొరంగి మార్మగలను గూడు
నింటిపొరుగుసఖుల యిండ్లలోన. 24
క. గడిదేఱి జారవిద్యకు
వడిఁగట్టి దురంతకంతు వనజశరార్తిన్
బడఁజాలనికతమున నా
వడువున నత్తొగటబోటి వర్తిలఁదొడఁన్. 25
వ. ఇత్తెఱంగున నత్తెఱవ చిత్తజాయత్తచిత్తయై వర్తింపుచున్న సమయంబున. 26
సీ. నొసలిపైఁ జుక్కలమిసిమి నామపురేఖ
లనువొంద భుజముపై నసిమిసంచి
వాలువీనుల గాజునీలాల పోఁగులు
పై నొప్పు పప్పళి పచ్చడంబు
మెలిగొనఁ జుట్టిన తలపాగ చెఱఁగుంచి
పైఁటపేటాచుట్టు పట్టుశాలు
కడిఁది మీఱఁగఁ జతనిడిన బొట్టియకోల
డాక మ్రోసెడు డుబుడక్క కేల
తే. వఱల దిక్కులనెంచి దుర్వారమైన
కిీడుమేలును దెల్పుచుఁ గేక లిడుచుఁ
గెర్లికొనుచును దనపేరు కేరికొనుచు
వచ్చె నచటికి డుబుడక్కి వాఁడొకండు. 27
ఉ. ఆ డుబుడక్కివానికి రయంబున భిక్ష యొసంగ నేత్రపూఁ
బోఁడి ప్రకోష్ఠకస్థలికిఁ బోయి తనున్ గొనియాడువాని నా
మ్రేడితసూక్తి పైఁబెదవిమీఁదను లేనగ వంకురించి చిం
దాడఁగ ముష్టిఁబెట్టి బహిరంగణభూమిని నిల్చియుండఁగన్. 28
సీ. మెలిఁబెట్టి చుట్టిన తెలిపైఠిణీపాగ
చెవిసందిపాగలోఁ జెక్కు కలముఁ
దొడిగిన నెఱచల్వ నడరు నంగీజోడు
జీరాడు నడికట్టు చెఱఁగుకొనలుఁ
బదతలంబుల నెఱ్ఱవాఱు పాపోసులు
టెక్కుగాఁ జంకఁ జీటీఖలీతి
నడికట్టులో మొలనిడిన కలందాను
హస్తాగ్రమున వ్రేలు దస్తరంబు
తే. మించుబాహువుమీఁదఁ గాశ్మీరుశాలుఁ
జెవుల ముత్యాలపోఁగులు చెలువుదనర
నలఁతి నీర్కావిదోవతి యమర నటకుఁ
బారుపత్తెంబు సేయు వ్యాపారి వచ్చె. 29
తే. వచ్చుచుండెడి వ్యాపారి పెచ్చువగలు
మెచ్చి యచ్చలి తమి హెచ్చి రచ్చ సేయఁ
బగటు వగమీఱఁ గోర్కులు బారుదీరఁ
బొగరుఁ జూపులతోఁ బడావగలఁ జూచె. 30
ఉ. చూచినయంతలో మరుఁడు చొక్కపుఁ గప్రపుటాలపుంటలన్
లేఁజివురాకుఁగ్రోవి నల లేమ పయోధరచక్రవాకముల్
వే చలియింప హృత్పుటము బీటలువాఱఁగఁ దెప్పు తెప్పునన్
గోఁచిలఁదాఁకనూఁది మదిగోలుపడన్ వడినార్చి వ్రేసినన్. 31
క. ఊహలు కుత్తుకబంటై
మోహము తలమునుక లగుచు ముద్దియ మదిలో
బాహాబాహి కచాకచి,
కూహకమతిఁబట్టి పెనఁగి, కోయనుచు వడిన్. 32
తే. అంత నయ్యింతి యింతింత యనఁగరాని
వంత మదిఁగొంత చింతించి కంతు నిశిత
కుంతహతి కోర్వలేక దినాంతవేళ
మంచనంబున వెడలి గేహాంతరమున. 33
చ. ఉరిసిన పల్లవెండ్రుకలు నూడినదంతము లంబకంబులం
గురిసెడు బాష్పజాలములు గూను వడంకెడు మస్తకంబుఁ గల
ధరఁదగుతోలు పాదములు దర్శనముల్వడి చీరపోతు నూ
ల్మెఱసెడు మంత్రసానిఁ గని మించెడువేడ్క నుతించి మ్రొక్కినన్. 34
ఆ. ఆలకించి లేచి యది యెవ్వరని చీరి
యమ్మ! నీవఁటే యఁటంచుఁ బొదివి
యేమిపనికి వచ్చి తీసందెవేళలో
ననుచు నడుగఁ దొగటవనిత పలికె. 35
ఉ. ఆరయ నిమ్మహాపురికి హాసము మీసముమీఁదఁజిల్క వ్యా
పారియొకండు నిండు రతిభర్తను బోలినవాఁడు వచ్చె, నే
నా రసికాగ్రణిన్ గదియునాస వహించితినమ్మ! వానితోఁ
గోరిన పొందు నాకు నొనఁగూర్చిన నీ కొనరింతు సంపదల్. 36
సీ. నవురైన రతనాల బవిరికమ్మల నిత్తు
నవి నీకు మనసురా వంటివేని
యాణిముత్యమ్ముల హారమ్ము లొసఁగుదు
వానిపై నీ కిచ్చ పూనదేని
గరుడపచ్చల కీలు కడియంబు లర్పింతు
నందుకు నీ యాస చెందదేని
తళుకుఁ గెంపుల సందిదండలు చెల్లింతు
వానిపై నీబుద్ధి యానదేని
తే. సూసకము తీఁగ మెడనూలు సొబగునాను
గుండ్లపేరును గైకాన్క కోరి సేతు
నమ్మ! నా విన్నపంబు నీ వాలకించి
వాని ననుఁ గూర్పు నీ నేర్పు పూని మెఱసి. 37
మ. అనుచున్ వేఁడిన మంత్రసాని విని నెయ్యంబారఁగాఁ బల్కె నో
ననఁబోఁడీ! నినుఁజూడ మన్మథునకైనన్ మోహముల్ పుట్టఁగా
మనుజుం డీతఁడు భీష్ముఁడో సనకుఁడో మౌనీంద్రుఁడో వ్యాసనం
దనుఁడో యెంతటివాఁడు వీఁడనఁగ బందాకోరుఁగాఁ జేసెదన్. 38
క. సొనమందు రసముఁ బసరును
ఘనమణిమంత్రౌషధములుఁ గైకర్ణిక కా
వును మగసిరిక్రియ బంతిబ
దనిక గుళికె మూల్కె బూతిఁ దవిలిచి దెత్తున్. 39
వ. అని చెప్పి వీడ్కొల్పిన. 40
క. తన యింటికి హేమంతిని
చనె నానిశిఁ గడిపి మంత్రసాని రహస్యం
బునఁ బారుపత్తెగాఁ డుం
డిన చక్కికిఁ బోయి మ్రొక్కి నిపుణత మెఱయన్. 41
సీ. దాక్షిణ్య మనురక్తి దయయు విశ్వాసంబు
బాంధవ్యము హితంబు భయము భక్తి
యంతఃకరణము సఖ్యంబుఁ బోరామియు
నేస్తంబుఁ జెలిమియు నెనరుఁ బ్రేమఁ
జల్లఁదనంబు వాత్సల్యంబుఁ గలుపుగో
ల్తనముం బ్రీతియు మంచితనము మైత్రి
ప్రాణపదంబుఁ దాత్పర్యంబు గారాబ
మనుగుణ మనుబంధ మనుసరింపు
తే. మచ్చికయు; జుట్టఱిక మైక్య మిచ్చకంబు
స్నేహ మనురాగ మాసక్తి మోహనియతి
సలిపి కడుఁ చక్కె ననిపించి సొలయఁజేసి
నెగడుపడ కప్పు దాత్మప్రవీణ మహిమ. 42
చ. స్తుతులు ప్రసంగముల్ కథలు సుద్దులు వార్తలు రాచకార్యముల్
చతురతరేతిహాసములు శాస్త్రములం దగు జాతిగాథలున్
సతకడముల్ పురాణములు సామెతలున్ బరిహాసకంబు లిం
గితములు జారజారిణుల కేళిచరిత్రములన్ వచించుచున్. 43
ఉ. దేవ? పరాకు, హౌసుకళఁ దేఱెడు నీ దగు రూపవైభవం
బే విధినో కనుంగొన రతీచ్ఛకుఁ బాల్పడి చిక్కి సొక్కి నీ
సేవయ చేయఁగోరి నిను శీఘ్రమె రమ్మని చెప్పి పంపె నో
రావణరూప! యా తొగటభామిని కామవికారచిత్తయై. 44
తే. హత్తుకొనవచ్చు నీవంటి యందగాని
కట్టి ముద్దుగుమ్మను గుట్టుతోడ
ననిన మనసిచ్చి మదిలోన హర్ష మెచ్చి
మంత్రసానికి విడెమిచ్చి మమత తోడ. 45
క. ఆ పనులకె యేఁకారెడు
తాపము గలవాఁడు గనుకఁ దగనాతఁడు ని
క్షేపముఁ గనిన దరిద్రుని
యేపున ముదమంది దాని కిట్లని పలికెన్. 46
ఉ. అచ్చటి కేను వచ్చు సమయంబగువేళ యెఱుంగఁ దెల్పినన్
ముచ్చటఁ దీర్తునంచు ముది ముద్దియతో వివరించి పంపగాఁ
నచ్చెలి తంతువాయ కులటాంగన చెంగట నీ ప్రసంగముల్
చెచ్చరఁ జేయు నత్తఱిని సెట్టి దుకూలము లమ్ము వేడుకన్. 47
సీ. కల సమీపపుటూళ్ళ కాఁపుగుబ్బెతల నె
మ్మదుల నాకర్షింప మంత్రవిద్య
బచ్చుఁ జాయపు వృషభవ్యూహములనెల్ల
వఱలంగ గుమిగూర్ప వల్లెత్రాడు
చిల్లరసరకుల సెట్టి బేరాల కిం
పుగ లాభమొందింపఁ బూఁటకాఁపు
పెనుకోటకాండ్రకు జనసమూహంబుల
గణితి చూపెడు నాయకప్రభుండు
తే.ముద్రగరిఁటియ భుజముపై మొనయఁబెట్టి
ఘంట ఖంగని మ్రోయ సంగళ్ళఁ బడిని
మరగి తిరుగు సళాదికి మణియకాండ్ర
కవనిఁ బడికాఁపునా వింత నలరు సంత. 48
క. అంతట నాసంతకుఁ దన
కాంతుఁడు వస్త్రమ్ము లమ్మఁగా నేఁగిన హే
మంతిని వ్యాపారి విటో
పాంతమునకు మంత్రసాని నడిపిన నదియున్. 49
తే. పోయి సమయంబుఁ దెలుప నబ్బొజుఁగు వేడ్క
వింత నెఱపూఁత గందంబు విరులు సరులు
కప్రపు విడెంబు జిగిచెల్వు గులుక సొగసుఁ
దనర హేమంతి యిలు సేరెఁ దత్క్షణమున. 50
ఉ. చేరినఁ దంతువాయసతి సిస్తుగ నిస్తుల రత్నవస్తు వి
స్తా సువర్ణవర్ణముల సంపద లింపొనరించు కేళికా
గారములోన దివ్యమగు కమ్మనితావుల హంసతూలికం
జేరిచి మేరమీఱు తమిఁ జీరగ మారుని పోరి కయ్యెడన్. 51
చ. త్వరపడి గబ్బిగుబ్బకవ వాఁడి నఖంబులఁ జీరి చీరి పై
సిరి తళుకొత్త తేట నునుఁజెక్కులు ముద్దులు వెట్టివెట్టి వా
తెఱ మొనపంటికొద్ది కసిదీఱఁ జుఱుక్కున నొక్కినొక్కి యీ
కరణిఁ బరస్పరంబు జయకాంక్ష బెనంగఁగ నింతి పై కొనెన్. 52
సీ. చిటిలెడు గందంబుఁ బెటిలెడు కస్తూరి
చలియించు రత్నకుండలయుగంబు
గదలెడు నెఱివేణి వదలెడు పువ్వులు
జెమటఁ గరంగు కుంకుమపుబొట్టు
వికసించు కన్నులఁ బ్రకటించు మణితముల్
కంగణ ఝణఝణత్కారరవముఁ
బొదలెడు చనుదోయి కదలెడు హారముల్
ఘననితంబాఘాతనినద మడర
తే. నిటల సంచల దలక ముత్కటసఖాంక
మమిత నిశ్శ్వాసమారుతం బతనుగేహ
[1]దర్శనోత్సాహి పతిచపేటప్రదాయి
యైన పుంభావసురత మయ్యతివ సలిపె. 53
వ. మఱియు నయ్యుపరిసురతంబు తమి యెక్కువయై దృఢకుచాశ్లేషంబు విడువఁజేయంజాలక శీతకాలంబును బ్రకటీకృతతారకంబును సంశ్లిష్టప్రియతముంబును గావున నిశాసమయంబును సంచలితపయోధరంబును నిర్గళితకృష్ణవేణ్యాది కమలంబుఁ గావున శరత్కాలంబును బల్లవరాగసంపాదకంబును గలకంఠకూజితంబునుం గావున వసంతకాలంబును ధ్వనిప్రధానంబును గలితవిశ్రమంబును గావున సత్రబంధంబును గళితవసనంబుసు బహుబంధబంధురంబును గావునఁ బ్రబుద్ధసిద్ధమార్గంబును బోలి వెలయుచుండె. 54
ఉ. ఆ సమయమ్మునన్ జెమట లాస్యముఁ గప్పఁగ నిండు బళ్ళికల్
గాసిలఁ జేయఁగాఁ గబళకాంక్షకు జీవము వేగురింప, ని
శ్శ్వాసము బారుఁదీర నిజవల్లభుఁడౌ శుభభద్రుఁ డట్లు సం
వాసముఁ జేరవచ్చి తలవాకిలిఁ దీ యని పిల్చె వల్లభన్. 55
తే. అప్పు డేరీతి నుపనాథు నవల కనుప
సుందరీ! యే యుపాయంబుఁ జూడవలయు?
జాణవౌదువు జారవాంఛలకు నైతె
తెలుపు మని పల్కెఁ గలహంస దేవవిభుఁడు. 56
క. అని యడిగిన హేమావతి
విని దీర్ఘోచ్ఛ్వాస మొనర విడిచి నిజాంఘ్రిన్
గనుదృష్టి నిలిపి మెల్లన
మునివ్రేలన్ నేలగీచి మునుకొని పలికెన్. 57
క. తెలియ దెటు పనుపవలెనో
పలుమఱు నే బ్రహ్మలోకపర్యంతంబున్
గలయ వివరించి చూచితి
నలవడ దది నీవె తెలుపు హంసబిడౌజా! 58
క. అని యడిగిన హేమావతి
కనురాగం బొప్ప రాజహంసం బనియెన్
వినుము నిజాధిపుఁ డటువలెఁ
దనుఁ బిలిచిన యువతి లేచి తరలక ప్రీతిన్. 59
క. పిలిచిన గుండె లొటుక్కనఁ
గలఁగుచు వ్యాపారి వెడలఁగా నెటు లనుచున్
దలఁచినచో వెఱవకు మని
నిలిచిన దార్ఢ్యమున మానినీమణి వేడ్కన్. 60
ఉ. అత్తఱి చిత్తలై ఘనముదాత్తసుబిత్తపుమత్తుపొత్తుతో
బిత్తరి తత్తలం పరయ పేర్కొని వాకిలిఁ దీసి, వేగమే
చిత్తజువంటి నాయకుని చెంతను నిల్చి తదీయనేత్రముల్
మెత్తనిచేత మూసి దయ మించఁగఁ దోడ్కొనివచ్చెఁ జెచ్చరన్. 61
ఉ. ఆ వగఁ జూచి యవ్విట మహామకరాంకుఁడు చిత్తవీథిలో
నౌ వగమాని మానిని నయంబొదవం గనుసైగ చేసినం
దావగు చోటి కేఁగెఁ దదనంతర, "మక్షు లివేల మూసితే?
పోవఁగరా" దటంచుఁ బతి ముద్దియ నిట్లడిగెన్ బ్రియంబునన్. 62
తే. అటుల నడిగిన ప్రియభర్త యంబకముల
మూత చాలించి యామించు ముద్దుగుమ్మ
సిగ్గు కడ్డంబుగాఁ బతిచేల మలిమి
కొనుచుఁ బలికెను జిన్నెలు కొసరు జూప. 63
చ. జలకములాడఁ గోరి బురుసాపని చీర సడల్చి సందులో
పలికిఁ జనంగ నీదు నునుఁ బల్కు వినంబడఁ దల్పుఁదీయఁగా
వెలువడి వచ్చితిన్ వలపు వెల్లువ దొట్టఁగ, నంచు నాయకున్
గులుకుమిటారి గబ్బిచనుగుబ్బలఁ గౌఁగిటఁ జేర్చి పల్కినన్. 64.
తే. భామ తనమీఁద నెనరైన బాగుఁ జూచి
చిత్తము గరంగి శుభభద్ర శేఖరుండు
గుణవతివటంచుఁ బ్రియురాలిఁ గుస్తరించి
నిండుమోదమ్మున సుఖాన సుండె నపుడు. 65
క. ఇంత యుపాయము గలిగిస
నింతీ! చనవచ్చు జారునెనయఁగ, లేదా
కాంతుఁ డెఱింగిన నృషమణి
చెంతకు నేమొగముతోడఁ జేరెదొ చెపుమా! 66
తే. అనుచు రాయంచ నుడివిన విని శిరంబుఁ
ద్రిప్పి హేమావతి ప్రమోద మొప్పఁ బలికె
నౌనె! మజ్ఝారె! యదిగాక యాఁడువారి
తెలివి యనుచును జిఱునవ్వు దలకొనంగ. 67
క. తెలవాఱె నపుడు దీపపుఁ
గళికలతో వెల్లఁ బాఱఁగాఁ దనమోమున్
భళిర! కథాలాపంబని
జలజేక్షణ చనియెఁ గేళిసదనంబునకున్. 68
చ. చని జలజాప్తుఁ డస్తగిరి చాటున కేఁగినయంత మజ్జనం
బొనరించి వ్రాఁతనుంబనులనొప్పు దుకూలముఁ గట్టి రత్నకాం
చకమయ భూషణంలును సారపు మేల్తిలకం బమర్చి ఘ
మ్మను విరు లూని యచ్చెలి నృపాగ్రణి చెంగటి కేఁగు చున్నెడన్. 69
మ. కని చక్రాంగబిడౌజుఁ డిట్లనియె, శృంగారంబు లెస్సాయె మే
ల్దనరారెన్ భళి! హొంతకారివి గదే తన్వంగి! రాజాంతికం
బునకుం బోయెదవేమొ! యొక్క కథ యొప్పున్, దచ్చమత్కారముల్
వినిపో! నిల్పి ననంటిపండ్లనె ననున్ వ్రేయించుమంతన్ వెసన్. 70
క. అన విని హేమావతి మో
మున నవ్వు జనింపఁ గతల మునిపుట్ట సుమీ!
కన నీదు కడుపు బ్రహ్మకు
వినఁ దరమా! యనుచుఁ బలికి వినిపింపుమనన్. 71
క. కప్పురపుఁ దునుక లలవడ
విప్పుగ విరితేనెవాన విడివడి కురియం
జొప్పడర హంససురపతి
చెప్పెను హేమావతీ కుశేశయముఖికిన్. 72
అయిదవ రాత్రి కథ
గొల్లచిన్నది బాపన చిన్న వానిఁ గూడుట
క. ఆలింపు మహాభ్రంకష
కేళీప్రాసాద నీలఘృణి గాఢ తమః
పాళీ సతత విహారి సు
రాళీ పురజాల కులటమై సర మనఁగన్. 73
తే. పురమొకటి యుల్లసిల్లు, సంస్ఫురిత పూర్ణ
మా నిశాకర ధిక్కరి మంజులాస్య
మందు నొక గొల్ల సంపల్లతాంగిపిల్ల (బిడ్డ)
విజయుఁ డను పేర సిరులచే వెలయుచుండు. 74
గోప గృహము - గొఱ్ఱెలు
సీ. కంబళి తలదడ్డు కవ్వము మజ్జిగ
బాన గొడ్డలి నుచ్పు ప్రాఁతల గుది
కావడి యుట్లు చిక్కము సందికడియంబు
సూకల తోఁప పొగాకుతిత్తి
బొప్పి మజ్జిగముంత బొటమంచి పిల్లల
గూడు దామెనత్రాడు కోఁతకత్తి
తొర్లుగట్టెయు జలచుబ్బు చిల్కుడుగుంజ
పూజబిందెలు వెన్నపూస చట్టి
తే. పాలబుడిగలు వడిసెల ప్రాఁతమెట్లు
మలపమందుల పొడిబుఱ్ఱ మన్నెముల్లు
తోలుకుళ్ళాయి తొడుపును దొడ్డికంప
చుట్టు చవికెయుఁ గొమరొప్ప సొలయు నతడు. 75
చ. కుఱుబవి దోరచాఱ నలగొండ్లెఱగొండిలి మూజ బొల్లివిన్
నఱిగివి నెట్టుజోడు పులనల్లని వెఱ్ఱవి పుల్ల చిల్లవిన్
బఱిగివి మొఱ్ఱివిన్ గరకపల్లవి నాఁదగుపేళ్ల నొప్పెడున్
గొఱియలు వేనవేలుఁగలగుంపు లసంఖ్యము లుండు వానికిన్. 76
తే. బోడి పొడమట్టి నామంబు బొల్లిపూరి
జాలవల ఫుల్ల వెఱిబట్ట చాఱ బఱిగి
కఱుకుగడ్డము తెలమొఱ్ఱి గవర దోర
వనెడు పేరుల మేఁకగుం పతని కుండు. 77
తే. మట్టె చేమట్టె కఱె పస్సె మైల బట్ట
కోర తలపూజ వెఱ్ఱనిచాఱ బోడ
పొడ కపిలకన్నె బొలిచుక్క పుల్లవి యను
పేళ్ల నొప్పారి మందకోఁ బెక్కు గలవు. 78
క. పల్లవి నల్లవి యెనుములు
బిల్లలనిడు గోడిగలును బెంపుడు పెద పొ
ట్టేళ్లును దుక్కెడ్లును విల
సిల్లగ నా విజయుఁ డచట సిస్తుగ నుండున్. 79
క. అతనికి మంజుల యనఁగా
సతి యొక్కతె గలదు దాని సరియెన్నుటకున్
గొతుకుపడు రతికిఁ జతురత
యితరుల నిఁక నెన్న నేల యిందునిభాస్యా! 80
క. ఆ కుల్కు లా యొయారము
లా కనుఁదమ్ముల మెఱుంగు లా కౌను బెడం
గా కుచయుగ్మము బింకం
బా కోయిల ముద్దుఁబల్కు లతివకె చెల్లున్. 81
క. ఆబిడ గర్భోత్పత్తికి
నై బగిసియు మాలి పతి రతాదృతి మీఁదన్
లోఁ బొడమిన రుచి మించినఁ
బ్రాబల్యము గలుగు విటుల పాలిది యయ్యెన్. 82
సీ. వేశ్యాపతి చకోరవిసరంబునకు నురి
విట లతావళికి లవిత్రకంబు
యువరాజి కరులకు నొసరారు నోదంబు
కాముకవ్యాఘ్రంపు గమికి బోను
పాంథమానసమత్స్యపటలికి గాలంబు
పల్లవోక్షములకు వల్లెత్రాడు
షిద్గకపోతరాశికి జీరు దీమంబు
లలి భుజంగవిహంగములకుఁ జివురు
తే. జార కిరి పంక్తులకు మోటు, సరస శశక
ములకు గట్టువ, యుపకాంత ముఖ్య చటక
సంఘములకును గుబ్బిక శంబరారి
ఘోర రణహారి జయభేరి ఘోషనారి. 83
తే. ఇత్తెఱంగునఁ జిత్తనాయత్తచిత్త
వృత్తి గైకొని బారుల పొత్తు సలిపె
నలసటయు వేసటయు లేక, యట్టులయ్యు
జూలు గాంచఁగలేక యా సుదతి కుంది. 84
చ. తిరుమల కంచి పుష్పగిరి తీర్థములుం జని కొంగుముళ్లతో
వరములు దంపతుల్ వడ యవారిగఁ గాన్కలు వైచి యంతటన్
బరికలు దృష్టిదీపములుఁ జన్నిన గద్దెలు పెట్టి యేమిటన్
గరసుగుసుపుత్రవాంఛ కడఁగానఁగలేక విచారఖిక. ఆబిడ గర్భోత్పత్తికి
నై బగిసియు మాలి పతి రతాదృతి మీఁదన్
లోఁ బొడమిన రుచి మించినఁ
బ్రాబల్యము గలుగు విటుల పాలిది యయ్యెన్. 82
సీ. వేశ్యాపతి చకోరవిసరంబునకు నురి
విట లతావళికి లవిత్రకంబు
యువరాజి కరులకు నొసరారు నోదంబు
కాముకవ్యాఘ్రంపు గమికి బోను
పాంథమానసమత్స్యపటలికి గాలంబు
పల్లవోక్షములకు వల్లెత్రాడు
షిద్గకపోతరాజికి జీరు దీమంబు
లలి భుజంగ విహంగములకుఁ జివురు
తే. జార కిరి పంక్తులకు మోటు, సరస శశక
ములకు గట్టువ, యుపకాంత ముఖ్య చటక
సంఘములకును గుబ్బిక శంబరారి
ఘోర రణహారి జయభేరి ఘోషనారి. 83
తే. ఇత్తెఱంగునఁ జిత్తనాయత్తచిత్త
వృత్తి గైకొని బారుల పొత్తు సలిపె
నలసటయు వేసటయు లేక, యట్టులయ్యు
జూలు గాంచఁగలేక యా సుదతి కుంది. 84
చ. తిరుమల కంచి పుష్పగిరి తీర్థములుం జని కొంగుముళ్లతో
వరములు దంపతుల్ వడయ వారిగఁ గాన్కలు వైచి యంతటన్
బరికలు దృష్టిదీపములుఁ బన్నిన గద్దెలు పెట్టి యేమిటన్
గరమగు పుత్రవాంఛ కడఁగానఁగలేక విచారఖిన్నులై. 85
వ. ఉన్న సమయంబున. 86
ఉ. కొమ్ములు వీరణాలు జిగి గుల్కెడు వ్రాఁతల కృష్ణలీలలం
గ్రమ్ము గుడార్లు వీరుఁడగు కాటమరాజు కథానులాపముల్
బమ్మిన పుస్తకాలు ముఖపట్టిక కట్టు రుమాలలున్ నెఱా
సొమ్ములు నామముల్ వెలయు సుద్దుల గొల్లలు వచ్చి రెంతయున్. 87
వ. ఇట్లు వచ్చి. 88
సీ. ఫెళఫెళ వీరణాల్ ఖళిఫెళి వాయించి
పోటుబోఁ గొమ్ములు నాట నూఁది
దొనకొండ గంగను దొలుత సన్నుతి చేసి
కృష్ణున కతిభక్తిఁ గేలుమోడ్చి
యాదికాలపు గౌండ్ర నందఱఁ గొనియాడి
తాత తండ్రుల పేళ్ళు తలఁచి పొగడి
బిరుదుల నరుదుగాఁ బేర్కొని మొరయించి
దీవించి వీరుల త్రోవ లెన్ని
తే. కులము పెద్దల కత లాముకొనఁగఁ జెప్పి
సివము పుట్టించి పుత్రులఁ జెందఁ గలరు
వీరులను గొల్వుఁడని తెల్పి వీడుకొల్పఁ
జనిరి సుద్దుల గొల్లలు సంతసిల్లి. 89
వ. ఇట్లు వారలు సెప్పిపోయిన నత్యంతభక్తిప్రియపూర్వకంబుగా నంతట. 90
మ. కొలిచెన్ గాటమరాజు సన్నుతులు చేకూర్చెన్ మహావీర్లకున్
బొలమున్ రాజుల నెంతొ భక్తిపరతన్ బూజించె నా గంగకున్
వెలయన్ వేఁటలు బోనమున్ సిడులు గావించెన్ సుతోత్పత్తికై
చెలి యాలాగున సల్ప దైవముకృపన్ సిద్ధించెఁ దద్వాంఛయున్. 91
వ. అంత. 92
ఉ. మోము వహించెఁ దెల్వి జిగి మోవిరుచుల్ దగ సందడించె మృ
త్స్నామతి మించెఁ జన్మొనలు శ్యామలకాంతి వహించె యానముల్
వేమఱు మందగించెఁ గడు వృద్ధి భజించెను గౌను చిట్టుముల్
రామకు సంభవించె, నభిరామతరంబుగఁ జీర చిక్కినన్. 93
తే. అంత నొకనాఁడు శుభముహూర్తాంతరమున
మంజులాంగన రంగైన మంచి మణుల
నొఱపుగాఁ దీర్చికట్టిన యొక్క దివ్య
మందిరములోనఁ జిన్ని కుమారిఁ గనియె. 94
చ. వడఁకెడు కౌనురంగు తలవాసెన గట్టిన కొంగు పుక్కిటన్
విడియపుఁ జొంగు మైలఁగొని వ్రేలెడు చేలచెఱంగు పాలచేఁ
పుడు చనుదోయిపొంగు వసపూతఁల వింతబెడంగు నూనె క్రొ
మ్ముడి రుచి హంగు బిట్టమర ముద్ధియ యొప్పెను బిడ్డ కాన్సునన్. 95
వ. అంత. 96
క. అది ప్రతిపచ్ఛశిరేఖా
భ్యుదయమువలె దినదినమ్ముఁ బొదలెడు కళలం
బొడువంబడి లేఁబ్రాయపు
మద మెక్కఁగ ముద్దు గులికె మనమలరారన్. 97
క. చన్నులపస యట మీఁదటఁ
గన్నులపస ముద్దు గులుకఁగల ముఖమున మేల్
క్రొన్నెలమిస జిగిబిగి వగ
చిన్నెల మసఁ జూచి వలచుఁ జిత్తజుఁ డయినన్. 98
తే. తమకమున కొగ్గ దనెడు నేరము ఘటించి
తరుణతను వెళ్లఁగొట్టింపఁ దలఁచి మదనుఁ
డీర్ష్య గుండలు వెల్లవేయించె ననఁగ
బాల్యము చనంగఁ గుచము లేర్పడియె సతికి. 99
తే. కొమిరె బంగారు పొక్కిలి కుంది యందు
రతియు శృంగార మను ధాన్యరాశి నించి
దంచ నిడినట్టి రోఁకలి సంచు మీఱి
రోమరాజి దనర్చు నారూఢిగాఁగ. 100
క. చెందిర మా మెయిసిరి, సిరి
మందిర మా మోము గోము, మదనారి లస
న్మందిర మా కుచయుగ మిం
దిందిర మా వేణి యనఁగ నెలఁత రహించున్. 101
సీ. రాణించు నెఱికురుల్ వేణి కందకమున్న
కనుబొమల్ వక్రిమఁ గనక మున్న
జిగి గుబ్బలు మొగాన కెగయ నిక్కక మున్న
నునుఁబల్కు నేర్పుఁ గైకొనక మున్న
చూపులఁ జుఱుకుగాఁ జూడనేరక మున్న
వీనుల మరుకథల్ వినక మున్న
లలితయానము మదాలసతఁ బూనక మున్న
కటిసీమ విస్తృతిఁ గనక మున్న
తే. చిత్తజుఁడు తమ్మిపూఁదూఁపు చెఱకువింటఁ
గూర్చి గుఱిచేసి తనునేయ గొల్లవనిత
మమతఁగని చోరసురతసామ్రాజ్యమునకు
దిట్టతనమునఁ బట్టంబు గట్టుకొనియె. 102
వ. అవ్విధంబున ఘోషకన్యారత్నంబు శైశవయౌవనసమయంబున మన్మథప్రేరితయై విజృంభించి వర్తించు నప్పుడు. 108
సీ. చిన్నిచన్నులు గోళ్లఁ జీరఁ జెక్కులు గొట్టుఁ
గౌఁగిలించు మటంచుఁ గదియఁ దివురు
గిలిగింత లొక కొన్ని కలయంగ నెనయించి
మోవి నొక్కు మటంచు మొనసి నిలుచు
నిచ్చకం బిగురొత్తఁ బచ్చిదేరఁగఁ బల్కు
ముద్దిడరా యని యొద్ది కరుగు
బకదారి కివకివ లొకదారి మైఁజూపు
తమిఁ గూడరాయంచు దరికి నేగు
తే. నుపరతికి నెంచుఁ బరిహాస కోక్తులాడుఁ
జేష్ట లెనయించుఁ బొలయల్క చేతఁ గుందు
వెతల నేఁ కారు మదినిట్లు విటులఁ జూచి
చిత్తజోన్మత్తయై గొల్ల చిన్నెలాఁడి. 104
చ. జిగినెఱ వన్నెకాఁ డెదుటఁ జేరినవేళల ముద్దు గుల్క మె
ల్లఁగ నడవందొడంగు ఘన లౌల్యము చూపులఁజూపి మోహపుం
బిగువునఁ బల్కరింపఁజను బెళ్కుచుఁ బయ్యెద కొంగుదీటుఁ, డె
క్కుగఁ జిఱునవ్వు నవ్వు నొడఁగూడిన సిగ్గున నేఁగునవ్వలన్. 105
తే. ఇట్లు చరియించు నయ్యింతి యెమ్మె లెఱిఁగి
పొరుగుననె యుండెడు నియోగిపుత్రుఁ డొకఁడు
జారశేఖరుఁ డను బ్రహ్మచారి మీఱి
యొంటి పాటైనఁ దెరువులో నొడిసి పట్టి. 106
మ. అసమాలాప మచుంబితాధర మశయ్యాన్యోన్యవిక్రీడితం
బసమాలింగన మస్థిరోత్సవ మధైర్యస్తంబకాంబూలితం
బసుదంతాంక మనిర్భయం బమణికం బస్రస్తనీవ్యాదికం
బసిధారావ్రతమైన చోరరతికార్యం బప్డు సంధించినన్. 107
సీ. చిఱుచెమ్మటలతోడ బెరసిన ఫాలంబు
కసవంటి వీడిన కప్పుఁ గొప్పు
కడురక్తిమము గల్గు గండస్థలంబులు
వెనుకకు దిగజాఱి వ్రేలు సరులు
పులకలు నిండారఁ బొడమిన దేహంబు
ధూళిధూసరితమై దొరయు వీఁపు
మందస్మితంబగు మధురాధరంబును
మందవీక్షణ నమ్రమస్తకంబు
తే. తడఁబడ వడంకుచుండెడు తలిరుఁదొడలు
వదలిన బిగించి సవరించు వలువ దసరఁ
దిరిగి చూచుచుఁ దనయిఁంటి తెరువుఁబట్టి
గొల్లప్రాయంపుఁ జిల్కలకొల్కి చనియె. 108
క. అది మొదలు జారశేఖరుఁ
డొదవిన యపుడెల్ల గొల్ల యుగ్మలి నెంతో
మదనాహవమునఁ దేల్చుచు
మదిమీఱఁగ మరుని లెంకమానిసిఁ జేసెన్. 109
క. చలివిడిచి జారశేఖరు
కలయిక చవిమరఁగి తెరువు కాఁపెట్టుక ని
చ్చలు లేనిపనుల నెన్నే
నలవఱచుకయుండు విరహ మగ్గలమైనన్. 110
ఉ. కమ్మనిజున్ను మంచినెయి గట్టిమీఁగడతోఁ బెరుంగు చొది
క్కమ్మగు జున్నుబాలు చిలుకమ్మిసిఁ దీసిన వెన్నముద్ద వె
చ్చమ్ముల కైదునాల్గుదివసాలకు మాడలముల్లె లిమ్మెయిం
గిమ్ములఁ దెచ్చియిచ్చు రతికిన్ బతిమాలుచుఁ బిల్చు నిచ్చలున్. 111
తే. ఇటుల నజ్జారశేఖరుఁ డేలఁబట్టి
యింటిలోనున్న వస్తువు లెదురువెట్టి
వలపులకుఁజిక్కి కేరడములకుఁ జొక్కి
సంగమసుఖంబు కొన్నాళ్లు జరిపె గన్నె.
ఉ. అంతటఁ బెండ్లిచేసెద మటంచును దత్సతి తల్లిదండ్రు ల
త్యంతమహోత్సవంబునఁ గులాదులతోఁ దగురూపరేఖలన్
గంతునిఁబోలునట్టి మృదుకాయము గల్గినవాని నొక్కశ్రీ
మంతునిఁజూచి తెచ్చిరి కొమార్తె వివాహముఁ జేసి రేంతయున్.
తే. వేగఁ దలఁబ్రాలు గాఁజేసి నాగవల్లి
యైన పిమ్మట నత్తింటి కనుపఁ దలఁచి
పయన మొనరించి నెమ్మదిఁ బ్రమద మలర
ననుఁగుఁ గూఁతును నల్లుని ననిపి రపుడు.
ఉ. దువ్వెన తీరుగాఁ బసపుతో నలరించిన బొట్టు నున్నఁగా
దువ్వినకొప్పు వన్నెగల దుప్పట మొప్పు విడెంబు పుక్కిటన్
మవ్వపుఁబోఁగునూల్ రవల మద్దెలు చేతులఁ బూలగాజులున్
నివ్వటిలంగ గోప హరిణీ తరళేక్షణ పోవ ముందటన్.
సీ. సద్ద్విజరాజ సంశ్రయ మహాస్పదలీల
శాఖలు కకుబంత చయముఁ బ్రాఁక
సాంద్రవర్ణక్రమస్థాయిత్వమున మించు
జట లనంతావాప్తి పటిమ మెఱయ
విష్ణుపదార్పితవిహితవృత్తిఁ దనర్చు
నగ్రముల్ సప్తాశ్వు ననుకరింప
నహిలోకరాడ్భూషణాధారమై యొప్పు
మూలంబు కుండలిముఖ్యు జొరయఁ
తే. దన మహాగమవిఖ్యాతి ధరణిలోన
నఖిలజనులకు నద్భుతం బావహిల్ల
దేటపడఁగాను జూపెడు తెఱఁగు దోఁప
మలసి చూపట్టెఁ బథి నొక్క మఱ్ఱిచెట్టు. 116
క. ఆ వటభూజము చెంగటి
త్రోవను ముందట విభుండు తొయ్యలి వెనుకన్
బోవంగ జారశేఖరుఁ
డావెలఁదికి నెదురుపడియె నంతన్ వేడ్కన్. 117
చ. తమకముఁ బట్టఁజాలక పథంబున ముందరఁబోవు భర్తవి
క్రమముఁ దలంపఁబోక యధికంబగు మోహము నిల్పలేక వే
గమె యెదిరించి వచ్చు నుపకాంతుని వల్లవకాంత తెప్పునన్
గమకముఁజేసి గుబ్బకవ కౌఁగిఁటఁ దార్చి సుఖించె వేడుకన్. 118
తే. బ్రామికలు దీఱ నన్యోన్య భావమూరఁ
గలయికలు జేరఁ దాపాగ్నికణము లాఱ
సౌఖ్యములు మీఱఁ జేష్టలు సరణిఁ దేఱఁ
జెలఁగె నయ్యిద్దఱకు దృఢాశ్లేషణమ్ము. 119
క. ఆయెడ నిజపతి సతి రా
దాయెనని తలంచి మరి తనుఁ జూచినచో
నాయింతి పతికి హితముగ
నే యనువున బొంకవలయు నెఱుఁగింపఁగదే! 120
క. ఆమాడ్కి హంస మడిగిన
హేమాపతి యనియె నెవ్వరిడు నిక్షేపం
బేమఱక వారె కనవలె
నే మనుచున్ దప్పఁదాల్చె నెఱిఁగింపు మనన్. 121
ఉ. హంసహిమాంశుఁ డిట్లనియె, నయ్యళివేణిని భర్తచూడ జా
రాంసమునందు వ్రేలు కులటాంగన దేహము కంపమొంద సా
యం సమయాదిఁ గేకివలె నారట మందుచు, "వీఁపుఁ దట్టుమో
పుంసవరా! " యటంచు విటపుంగవు కర్ణము నాటఁ జెప్పినన్. 122
తే. జార శేఖరుఁ డాగొల్ల సకియనపుడు
వీఁపుఁ దట్టుచు “వెఱవకువే" యటంచుఁ
బలుకరించెడు నంతలోఁ బరువు వాఱి
దాని ప్రియనాయకుఁడు భీతి దాయవచ్చె. 123
క. వచ్చి "యిదియేమి చెలి?" యని
విచ్చలవిడి వీపుఁ జఱచి "వెఱవకు" మని లోఁ
జొచ్చిన భయమున నదరిన,
గచ్చుగ నిట్లనియె గోపకన్యక పతికిన్. 124
ఉ. ముందర నీవుపోవ భయమున్ వెదచల్లెడు నీ వటద్రు సం
క్రందనుఁజూచి గుండెలు వకావకలై వెతఁబొంది యీ దయా
తుందిలు పొందునన్ బ్రతుకు త్రోవకు వచ్చితి లేక యున్న నా
కుం దరి లేక యొంటినిటఁ గుందుదుఁగాదె యనుంగు వల్లభా! 125
క. అని చెప్పి నిజేశ్వరు చే
తను దన మోహంపు విటునిఁ దద్దయుఁ బొగడిం
చి, నళినలోచన వేడుక
దనరారఁగఁ జనియెఁ బతియుఁ దానును సరణిన్. 128
క. అట్టి యుపాయము నీకున్
దట్టిన నృపుపొందు మాటఁదలఁపుము లేదా
గట్టిగ నీమగఁ డెఱిఁగిన
యట్టయినను సిగ్గుచేటు లౌఁగదె చెలియా! 127
ఉ. నావిని హంస పల్కు, వదనంబున హాసము దోఁపఁ బల్కె హే
మావతి "యద్దిరా! మగలమార్చు నెలంతదిగాక యింకఁ గ
దా? వివరించి చూడ వసుధాస్థలిలో" నను నంతలోపలన్
వేవినఁ గేళికాగృహము వేగ చనెన్ నృపమోహమగ్నమై. 128
వ. మఱియు నయ్యహర్ముఖం బప్రకాశమానకావ్యలక్షణంబయ్యును బ్రకాశమానకావ్యలక్షణంబై యనిద్రాళువనాంతరాళపుండరీకసముదయంబయ్యును నిద్రాళువనాంతరాళపుండరీకసముదయంబై యప్రస్ఫుటీకృతకువలయంబయ్యును బ్రస్ఫుటీకృతకువలయంబై యవిభాసమానద్విజరాజంబయ్యును భాసమానద్విజరాజంబై యవిభాసితతారాళిగణంబయ్యును విభాసితతారాళిగణంబై యొప్పె నప్పుడు. 129
క. ఒక నిముసం బొక మాసం
బొక ఘటికయ యొక్క యయన మొక జా మొక యేఁ
డొక దిన మొక కల్పముగా
సకి గడపెన్ బగలు విరహసంతాపమునన్. 130
క. రవియనెడు కాలచక్రము
దివసాంతప్రళయవేళ దీపాగ్నులచే
దివిఁ గాల్చి యడఁగ నమ్మషి
నివహంబన ఘోరతమము నిండెన్ బెలుచన్. 131
వ. అప్పుడు. 132
చ. చందురకావిపావడ పసల్ వెలిఁజిమ్మఁగఁ జల్వగట్టి, కా
లందెలు సందిదండలును హారములున్ మణికుండలమ్ములున్
బొందుగఁ దాల్చి వాసిలెడు పూలసరుల్ కచసీమఁ జుట్టి పొ
ల్పొందఁ గళాస గందవొడిఁ బూసి మృగేక్షణ వచ్చి నిల్చినన్. 133
క. చూచి కలహంస మిట్లను
వాచావైచిత్రి మెఱయ వనితా! చోద్యం
బై చెలువొందిన యొక కథ
యాచించి నృపాలుకేళి కరుగు మటన్నన్. 134
క. ఆ మధురతరసుధారస
సీమాసామోక్తిధార చెవులకు నెంతో
యామోదము చేసిన విని
హేమావతి యడుగ హంస మిట్లని పలికెన్. 135
ఆఱవ రాత్రి కథ
చలిపందిరి బ్రాహ్మణసుందరి తెరువరిఁ గూడుట.
శా. జంబూద్వీపధరారవిందముఖి కంచద్భూషణప్రాయమై
సాంబప్రస్థ మనంగ నొక్కటి మహాస్థానీయ మొప్పారు, ర
మ్యంబై యప్పురిలోన నుండు హరిశర్మాఖ్యుండు విప్రాన్వవా
యంబున్ శోభిలఁజేయు కర్మఠుఁడు కల్యాణాంగి! యాలింపుమా! 136
సీ. బలుకంచు గుబ్బబోర్తలుపులు తీనెల
వాకిలి నడవ చావడియు మగులు
నఖిలవస్తువుల ధాన్యముల కణంజలు
దేవతార్చనమిద్దె తావి పడుక
టిలు వంటకొట్టంబు పలుగాఁడి పసిదొడ్డి
పసపాకుపందిరి బావితోఁట
మడిసంచి దోవతి మడతవ్రేల్దండెంబు
ధమనికుండంబు బృందావనంబు
తే. నక్షతలచిప్ప సాన చిత్రాసనమును
గిండి చిటిచాప పళ్లెంబు గిన్నె పెట్టె
కుశసమిత్పత్రములు పెట్టు గొప్పయటుక
యమరఁ గాఁపురముండు నయ్యగ్రజుండు. 137
చ. అతనికి హేమచిత్ర యను నంగన ద్రుంగినవెన్కఁ జారుభా
స్వతియను ముద్దుగుమ్మను వివాహ మొనర్చిన నింతియొప్పె న
య్యతనుని చేతికత్తి చివుకంతయుఁ బోయినఁ జేవఁజిక్కు స
మ్మతి నెలజవ్వనంబు పొడమన్ జిగిదేఱెడు దేహసంపదన్. 138
క. ఆ పటుకుచముల చందం
బా పెద్ద పిఱుందుమంద మా మోమందం
బా పొంకం బా బింకం
బా పంకజముఖికె కాక యన్యకుఁ గలదే. 139
ఉ. ఆ మధురోష్ఠి గుబ్బకవ నబ్బిన సిబ్బెపుఁదళ్కు లందమా
యా మృదులోరు కన్నుఁగవ నన్నువ వెన్నెలలొల్కు చందమా
యా మితమధ్య సోముకళ లానినమోము మెఱుంగు లందమా
యేమని చెప్పవచ్చు నళినేక్షణ! యా చెలిరూపసంపదల్. 140
తే. వక్రయానంబుతో నాగ చక్రకుచలు
నిలువుఁగన్నులతో దేవ నీలకచలు
నాతి మృదుగతి చపలేక్షణముల కలికి
క్రిందుమీఁ దైరి కాదె పూర్ణేందువదన! 141
సీ. నెఱిగొప్పు మేఘసందేశంబు కనుదోయి
యందమౌ కువలయానంద మరయఁ
బొంకపుమోము ప్రబోధచంద్రోదయం
బధరంబు మణిసార మౌర! చూడఁ
జెలువంపుఁజిఱునవ్వు సిద్ధాంతకౌముది
స్తనయుగంబు రసమంజరి నుతింపఁ
గరరుహంబులకాంతి కావ్యప్రకాశిక
ఘననితంబము రసాయనము తలఁపఁ
తే. దనువలంకార మతనుశాస్త్రములు చూపు
లహహ! మధ్యంబు నాటకం బవనిలోన
విద్యలకునెల్ల మూల మీ వెలఁదిఁ గనిన
విద్యలు పఠింపఁగానేల వేఱె బుధులు. 142
వ. అది మఱియును. 143
చ. బుగడలు నానుతీఁగె మెఱుపుల్ కవకమ్మలు గుండ్లపేరు బ
ల్పగడపుఁజేకటుల్ రవల పల్లెరుపువ్వులు కుప్పెసౌరమున్
జిగికడియంబు లాణిమణి చెక్కిన ముక్కర గిల్కుమెట్టెలున్
సొగసుదలిర్ప నచ్చేలియ సొమ్ముల మెమ్మల నొప్పు నెంతయున్. 144
సీ. కప్పుఁగొప్పు బడావగలఁ జూడని ఘనుండు
వదనంబునకు వింతపడని జనుఁడుఁ
గన్నుల కాశ్చర్యగరిమఁ జెందని వాఁడు
సరసభాషలకు మెచ్చని నరుండు
గబ్బిగుబ్బల తీరుఁ గాంక్షింపని విటుండుఁ
గౌను నుతింపని కాముకుండుఁ
గటికి శిరఃకంప పటిమఁ జూనని మర్త్యుఁ
డంఘ్రులు బాపురే యనని విటుఁడు
తే. నాస్తి యనృతంబు దబ్బర నహి హుళిక్కి
కల్ల మఱియిల్ల లేఁడు భూగతులలోనఁ
గ్రమ్మి జిగిఁజిమ్ము నమ్ముద్దుగుమ్మ హొయలు
చెలువ మెటువంటిదోకాని చిగురుఁబోఁడి! 145
సీ. పాపట యిడి నూనె పంకెనతో నున్న
గా దువ్వి నెఱులు కీల్గంటు వైచు
నెఱ యొయారముతోడ నీటికాఁగుల నీడఁ
జూచి కుంకుమబొట్టు సొంపుఁదీర్చు
గందంబు పూసినగతి గబ్బి జిగిగుబ్బ
కవమీఁద గుంపు ఱవికఁ దొడుగు
నుమ్మెత్తపూ రీతిఁ గ్రమ్ము కుచ్చెల నేలఁ
జీరాడఁగాఁ జల్వచీరఁ గట్టు
తే. నీటు బెళుకువ దిగజాఱఁ బైఁట చెఱఁగు
జగ్గుతో దోపుఁ గాటుక నిగ్గు కనుల
మిక్కుటపుఁ జూపు మెఱుఁగు తళుక్కుమనఁగ
వెడలు నొకవేళ గృహము న వ్విప్రవనిత. 148
క. పతిరతిని దృప్తిఁబొందక
మతిఁ జపలత పుట్టి యన్యమానవు రతికిన్
హితముపడి మోహదశలన్
బతిమాలఁ గృశించుఁ జారుభాస్వతి యెపుడున్. 147
తే. పురములోఁ గల్గు మోహంపుఁబొగరుఁజిగురుఁ
గోడె నెఱజాణవిటులకుఁ గొంతకొంత
వింత రతితంత్రముల్ నేర్పి విడివడున్న
కంతు మదదంతి పంతంబు గదియఁ దిరుగు. 148
క. ఈలీలఁ గొంతకాలము
బాలామణి సంచరించు ప్రాయమునాఁడే .
కాలూఁదియున్న యిందిర
తాలిమిచెడి నిలువకచటు తలఁగిన యంతన్. 149
సీ. కులమహీరుహ మహాక్రూర కుఠారంబు
కోపాగ్ని వృద్ధి కృద్ఘోర నాడి
సంసార సుఖశైల శతకోటి పతనంబు
దేహవ్యథాలతా దోహదంబు
శశిముఖీ దృక్పాత సంరోథి జంబీర
ఫలరసం బతిధైర్యభర్మకషము
ప్రతిభాంబుహృద్రీష్మపవనంబు నిజవధూ
రచిత నిందాసార నిచయ ఘనము
తే. సంతతాన్న సంపాదన సంభ్రమప్ర
యత్న విఘ్నద మతనుక్షుధార్తిదాయి
యమితలఘుతాశ్రయస్థానమై కడంగు
భూరిదారిద్ర్య దోషంబు పొదలె నపుడు. 150
క. అట్టి మహాదారిద్ర్యము
దొట్టిన హరిశర్మ ధృతియుఁ దూలక తృష్టం
గొట్టు పడకుండఁగాఁ దన
పట్టపు టిల్లాలిఁ గష్టపడి పోషించెన్. 151
సీ. పంచాంగములు సెప్పి బాజారులోపల
రంజిల్ల యాయవారంబు లెత్తి
తలమీఁద మంత్రాక్షతములుంచి కలకాపు
టిండ్ల నుపాదాన మెత్తి తెచ్చి
గ్రహణ సంక్రమణాది కాలంబులను రాచ
నగరాశ్రయించి దానములు పట్టి
లలు దర్భలుపూని తీర్థసన్నిధి మంత్ర
ములు సెప్పి నీరుకాసులు గడించి
తే. జన్నిదము లమ్మి గ్రహశాంతి జపముఁ జేసి
శవములను మోచి దుర్దానసమితికొగ్గి
వచ్చునాదాయములు గ్రాసవాసములకు
గాఁగ దినములు గడపె నక్కాలమునను. 152
శా. అంభోజప్రియ తిగ్మదీధితిచయ వ్యాఘాత నిర్భిన్న భూ
గంభీరోరు బిబోద్గతాధరజగ త్కద్రూజరాడ్ఫోగ భా
కుంభ ద్రత్నఘృణీభ్రమప్రదకనత్సూర్యోపలజ్వాలికా
జృంభ త్సావక మొక్క వేసవి జనించెం గాలకూటాభమై. 159
చ. శరచర సాధ్వసప్రదము సర్వబకౌఘ మదప్రదాయకం
బురుజల హైన్యకారము సముజ్జ్యలసాంద్రమరిచికా సము
త్కర వనరూపకారకము గాఢపయోధివియోగకార్శ్య
కర తటినీతనుహ్రదము కాసరభీష్మము గ్రీష్మ మెచ్చినన్. 164
చ. పవలను వర్తకాగ్రణి నభశ్చలసాగరమధ్యమంబులో
రవియను నోడమీఁద నపరక్షితిధృత్పురిఁ జేరరా మరు
జ్జవగతి సుళ్ళఁబెట్టు నదిసాగక చిక్కినమాడ్కి సూర్యుఁ డ
య్యవసరమందు మందగతులానిన దీర్ఘములయ్యె ఘస్రముల్. 155
తే. మల్లికాకుంజ పుంజాబ్ధి మధ్యమున మ
రీచికాస్వాతివృష్టి గురియ జనించి
పత్రపుట శుక్తు లెండలఁబగుల బయలు
పడిన ముత్తెములన మొగ్గ లడరఁ దొడగె. 156
సీ. దేహంబు బలువెట్టదీఱి సిస్తుగనుండఁ
జలువగాఁ బన్నీట జలకమాడి
మనసౌరయుక్తమై తనరారు పాటీర
పంకంబు తనువున నింకఁ బూసి
విమల నాగరచూర్ణ విహితమౌ మాహిష
దధ్యోదనము ప్రొద్దుతఱి భుజించి
బహుళ లామజ్జక ప్రసవసౌరభ మిశ్ర
శీతల జలముల సేవ గలిగి
తే. కప్పురపుఁ దిన్నె లమరఁ బూఁ జప్పరములఁ
జిగురుఁ బాన్పున వసియించి శీతవాత
జాత కరతాళవృంతముల్ సతులు వీవఁ
బ్రొద్దువుచ్చిరి కొందఱు భోగులపుడు. 157
తే. అట్టి వేసవి వేళ ధనాఢ్యుఁడైన
యచ్చటి నియోగి చలివెంద్ర లాది యందుఁ
బెట్టఁ గట్టడిఁ జేసినఁ బేదలగుటఁ
జారు భాస్వతి హరిశర్మ చేరి రపుడు. 158
సీ. లవణ శుంఠీ జంభల రసానుయుక్తమౌ
నీరుమజ్జిగ కుండ బారు లలర
లఘులయైలానూన లలిత సౌరభమిశ్ర
శీతల జలకుంభ జాత మమర
తీరక కైడర్యచారుగంధము లొల్కు
పలుచని యంబళ్ళ పంట్లు దనర
రవయుప్పు నీరుల్లిరసము నించిన చోళ్ల
గంజికాఁగుల గుంపు కడు రహింప
తే. గంధ బర్హిష్ఠ లామజ్జక ప్రశస్త
కాయమాన ముహుర్ముహరాయమాన
మంద పవమాన ఘనసారబృంద వేది
కాలయ విశాల పానీయశాల యొప్పె. 159
వ. మఱియు నచ్చలిపందిరి గవాక్షాదిసమాకలితవాయుజాతసంచారంబు గావున రఘురామమనోరంజకంబును, భాంథజనసంతాపహరణంబు గావున సత్కృతసంగమంబును, గబంధప్రచురంబు గావున దండకావనంబును, సితాభ్రసంచయకలితంబు గావున శరత్కాలంబును, నమృతసంపూర్ణకుంభంబు గావున సురేంద్రనివాసంబును, ఛాయాసమేతంబు గావున దపననిలయంబును, వివిధకుసుమసుగంధబంధురంబు గావున నారామంబును బురుడించు నప్పుడు. 160
క. అచ్చలిపందిరి లోపల
వచ్చుచుఁ బొయ్యేటి పరసవారికి జలమం
దిచ్చుచును జారుభాస్వతి
యచ్చట హరిశర్మ యుండు నా సమయమునన్. 161
చ. ఉపమరి బుద్ధిశాలి వినయోత్తముఁ డప్రతిమప్రభావళీ
తపనుఁ డవార్యధైర్యుఁడు నుదారచరిత్రుఁడు సర్వసత్కళా
నిపుణుఁడు రూపనిర్జితవనేరుహసాయకుఁ డొక్కవిప్రుఁ డా
తపపరితప్తుఁడై జలముఁ ద్రావఁ బ్రపాస్థలిఁ జేరి వేడినన్. 162
తే. చారుభాస్వతి శీతలజలము లపుడు
గిండితోఁ దెచ్చి యిచ్చి వీక్షించి, వాని
చక్కఁదనమున కలరారి సరసకేఁగి
యలఘుసాహసమునఁ దమి నిలుపలేక. 163
క. ప్రక్క లెగఁబొడువ మన్మథుఁ
డక్కోమలి పతికి వెఱవ కానందముతో
నక్కునఁ జేర్చుక పాంథునిఁ
జొక్కుచునుండంగ మగఁడు చూచె లతాంగీ! 164
తే. ఎట్లు బొంకంగవలె నిప్పు డిందువదన
నేర్పు గలిగినదానవు నృపతిమౌళి
కేళి కైతేను నీకిది కేవలంబు
దొడ్డగాదు విచారించి తోనే చెపుమ! 165
క. అనినఁ గలహంస పలుకులు
విని హేమావతి విచార విపులాబ్ధి మునిం
గినమది నాకిది తెలియదు
వినిపింపుము నీవె యనిన విధహరి యనియెన్. 166
చ. అటువలెఁ జారుభాస్వతి ధరామరుఁ గౌఁగిఁటఁ జేర్పఁజూచి, తాఁ
జటులతరోగ్రభాష హరిశర్మ యదల్చినఁ దొట్రుపాటునం
బెట్టిలక "యీతనిన్ వినుము పిన్నతనంబున దేశచారియై
పటుగతిఁ బోయె మాతులునిపట్టి సుమీ” యని లేని దీనతన్. 167
తే. కాంతునకుఁదెల్పి మఱమఱి కౌఁగిలించి
చెమటకణములు తనపైఁట చెఱఁగుచేతఁ
దుడిచి యాతని కేల్వట్టి తోడి తెచ్చి
మేలమాడుచుఁ బానీయశాల కపుడు. 168
సీ. “గొనబుతో నెన్నాళ్లకో సెల్వుగా నేటి
కైన నిన్నెనయ నాకబ్బె"ననుచు
“నీకు నామీదాన నిజముగాఁ జెప్పుమా
నాయందుఁ బ్రేమకద్దా?" యటంచుఁ
“బదిదినా లుండక, పాఱిపోయెదనన్నఁ
బోనిచ్చునా? వెఱ్ఱదైన” ననుచు
“నీప్రొద్దు సుదివసం బే నోముఫలమొ! నా
మనసులో నెంజిలి మానె"ననుచుఁ
తే. జేరిక లొనర్చి తేనియల్ చిలుకఁబలికి
మోహమూరించి తరిదీపు మోపుకొల్పి
యతనిమీఁదను బతికి నింపితము వొడమ
మున్నె యొనరించి వానితో మురియఁదొడఁగె. 169
క. ఈకరణిఁ జారుభాస్వతి
యాకాంక్షలు దీఱ నాఁ డహర్నిశ మతనిన్
డీకొల్పి రతులఁ, జివురుం
జేకత్తి వజీరు సడ్డసేయక యుండెన్. 170
క. అటువలెఁ గాలోచితసం
ఘటితోక్తి స్ఫూర్తి నీకుఁ గల్గిన భూభృ
న్నిటలాక్షుఁ గదియఁ జిటిపొటి
నటనలఁ బోవమ్మ! కుందనపు జిగిబొమ్మా! 171
చ. అన విని మందహాసము ముఖాబ్దమునన్ జిగురొత్తఁ గర్ణవే
ష్టనమణికాంతి చెక్కుల హుటాహుటి నాట్యము సల్ప, “నౌర" యం
చును దలయూఁచి వేఁకువగుచోఁ, జెలి కేళిగృహాంతరంబునం
దెనసి నృపార్పితేచ్ఛఁ బవలెల్లను ద్రోయుచునుండె నంతటన్. 172
చ. సమయ మహేంద్రజాలకుఁడు సారసమిత్రుఁ డనేటి పద్మరా
గము వెస మాయఁజేసి కుతుకంబున “హా" యని నీలపంక్తులన్
భ్రమపడఁజూచి "ఝా" యనుచుఁ బల్కి సుపాణులఁ జేసి చూపెఁ జి
త్రమనఁగఁ బొద్దుగ్రుంకెఁ దిమిరం బెసఁగెన్ దివినొప్పెఁ దారకల్. 173
క. ఆవేళను గృహకృత్యము
తా వేగమే దీర్చి పేర్చు తమకంబున రా
డ్దేవేంద్రునిఁ జేరఁగ హే
మావతి నెమ్మదిఁ దలంచి మహితోత్సుకతన్. 174
ఉ. దిద్దిన నాభినామము కదించిన మేల్మడి చాఱచీర మై
నిద్దపుఁబూఁత పుష్పములు నించి ముడించిన కొప్పు రత్నముల్
తద్దయుఁగల్గు సొమ్ములు గళమ్మునఁ జొక్కపుఁజుక్క యొప్పఁగా
ముద్దియవచ్చి హంసమణి ముందర నిల్చె, నృపాభిలాషయై. 175
క. నిలిచిన యా హేమావతి
బొలిచిన కరుణామృతంపు భూవితరోక్తుల్
పొలయఁగ దృష్టిఁ గనుంగొని
తలచిన పని కపుడు హంసధరణిపుఁ డనియెన్. 176
ఏడవరాత్రి కథ
కంసాలి కోమలి ధూర్తుఁడను శిష్యునిఁ గూడుట.
క. “మున్నొక్క పట్టణమ్మున
సొన్నారి మిటారి నేర్పు శూరత్వముఁ గై
కొన్నదియై నడచిన కథ
చెన్నుగ విని పొమ్ము, కడు విచిత్రము కొమ్మా!" 177
తే. అనినఁ జిఱునవ్వు నవ్వి యయ్యంబుజాక్షి
“యేమి చిత్రంబుఁ గల్పించి తింతలోన
శీఘ్రముగఁజెప్పి దయచేసి సెల వొసంగు
మరిగెదను రాజుపొందున" కనిన నపుడు. 178
క. కాదంబవంశ వల్లభుఁ
“డాదృతిని బరాకులేక , యక్కరొ! వినవే!
మోదముతో "నని చెప్పెను
మేదుర మాధుర్యసాధు మేధాఫణితిన్. 179
క. విను మనఁగాననఁగా నిల
ఘనమణివర మనెడు పురము గలదొకటి వినూ
తనకేతన పట జాత ప
వనహత సురసురత ఘర్మవన వారంబై. 180
చ. కమటము కట్లసంచి యొరగల్లును గత్తెర సుత్తె చీర్ణముల్
ధమనియు శ్రావణంబు మొలత్రాసును బట్టెడ నీరుకారు శా
ణము పటకారు మూస బలునాణె పరీక్షలమచ్చు లాదిగా
నమరఁగ భద్రకారక సమాహ్వయుఁ డొండొకఁ డుండు నప్పురిన్. 181
చ. కరఁగను బోఁతఁజోయఁగను గ్రాఁచి కదించను గమ్మిఁ దీయఁగా
నొరయఁగ వన్నియల్ మిగులనుండఁగఁ జూపఁగఁ బూదెగట్ట రే
కఱుఁగఁగఁ దీయఁ జెక్కఁగను నచ్చున వ్రేయఁగ సుద్దగించఁగా
సొరిది విచిత్ర చిత్రములు సొమ్ములు సేయ నతండు నేరిచెన్. 182
క. కంతు వసంత జయంతుల
సంతసమున గెలువఁజాలు సౌందర్యమునన్
సంతత సంపద్గరిమఁ గృ
తాంత జిదాప్తుని జయించు నతఁడు శుభాంగీ! 183
వ. మఱియు నా భద్రకారకు దుకాణంబు నాడీ ప్రచురంబు గావున శరీరంబును, శుక్రాంగారప్రశస్తంబు గావున నక్షత్రమండలంబును, గుంభతులాదిసహితంబు గావున రాశికూటంబును, గాంగేయశిక్ష గలిగినది గావున శిఖండిభండనంబును, మధూచ్ఛిష్టసంయోగంబు గావున యవననివాసంబును, వప్రోన్నతంబు గావున మహాపురంబును, మూషికావృతంబు గావున శూన్యాలయంబును, దీక్షసాధనయుక్తంబు గావున యుద్ధరంగంబును, శ్రావణయోగంబు గావున వర్షాకాలంబు ననుకరించు. 184
తే. ఆతని వధూటి శుకఘోటి నలరుమేటి
యొడయఁ డేలేటి సీమాటి యొఱపు గోటి
కొన నెగయ మీటి యిదియేటి కులు కనేటి
పోటి కెదిరేటి శుభవాడి నీటు మెఱయు. 185
తే. దాని కచ కుచ గళ లక్ష్మిఁ బూనఁ దలఁచి
నీల శైలాబ్దములు మ్రోల నిలిచి నపుడె
కసవు కట్టెలు నీళ్లును గడఁగి మోయఁ
జేసె నేమనవచ్చు నచ్చలువ చెలువు. 136
క. కుందనపు రవలు గుప్పెడు
తుందిలపుం జన్నుఁ గవయుఁదొల (?) తేనెలకున్
విందు లొనరించు పలుకులు
జందురునిం బోలు మోము సకియకె యమరున్. 187
క. కువలయ మా కనుఁగవ జిగి
కువలయ మా వలుఁద పిఱుఁదు కుచకాఠిన్యం
బవలయ మా మోహన తా
ర వలయ మా నఖము లనఁగ రమణి రహించున్. 188
మ. కచశోభా గరిమంబు నెన్నడుము సైకంబున్ మధుప్రాయమౌ
వచన వ్యూహము లోచనాబ్జముల ధావళ్యంబు శృంగార వ
త్కుచకుంభమ్ముల పొంకమున్ ముఖకళాంకూర ప్రభావంబు న
య్యచలశ్రోణికిఁ గాక, యే సకియలం దైనం బ్రవరిల్లునే! 189
సీ. కుప్పె రాగిడిబిళ్ల కుంకుమరేఖ పా
పటబొట్టు కమ్మలు బావిలీలు
లలి సూర్య చంద్రవంకలు సూసకము కెంపు
రవల పల్లెరుఁబూవు రావిరేక
బుగడలు నానుఁగ్రోవులు దీఁగ మెడనూలు
కుతికంటు సరిపెణ గుండ్లపేరు
సరిగె ముక్కర బన్నసరము నుత్తండాలు
కంకణంబులు కట్లు కడియములును
తే. సందిదండలు నొడ్డాణ మందమైన
ముద్రికలు హంసకంబులు మ్రోయుగజ్జె
లలరు బొబ్బిలికాయలు గిలుకు మట్టె
లాది యగు సొమ్ముఁ దాల్చి య య్యబల మెఱయు. 190
క. దాని నెగాదిగఁ జూడని
మానవునిన్ దాని పొందు మదిలో నెపుడుం
బూని తలంపని పురుషునిఁ
గానము త్రిభువనములందుఁ గలవారలలోన్. 191
క. ఆ శుభవాటి మనోహర
పేశల తర మృదుల వాక్య పృథు మాధురికై
యాశపడి మార భూతా
వేశమునఁ జరించు వీటి విటయూథమ్ముల్. 192
శా. నీవీబంధముఁ జక్కదిద్దు? నెఱివేణిన్ లెస్సఁ గైసేయుఁ గె
మ్మోవిన్ జిల్కు దరస్మితంబు, జిగిచూపు ల్వాఱఁగాఁ జూచుచుం
గ్రేవల్ గన్పడఁ జేయు, నెచ్చెలియతోఁ గేల్కేల దట్టించి, వా
చావైచిత్రిని ముచ్చటాడు సకి, తన జారుల్ విలోకింపఁగన్. 193
తే. ఇటుల మదమెత్తి తమిచేత నేపురేఁగి
తిరుగు నవ్వీటఁ గల్గిన ధీర విటుల
పొందునకు నాసపడి పోవ సందులేక
కుందుచుండును విరహార్తిఁ జెంది యెపుడు. 194
వ. అంత. 195
మ. చిగురుంగత్తి వజీరు మాఱుపఱుపన్ జెన్నొందు నొయ్యారపున్
సొగసుంబ్రాయము గల్గువాఁ డొకఁడు మేల్సొన్నారి ధూర్తాఖ్యచేఁ
దగఁ బెంపొందినవాఁడు శిల్పఘనశాస్త్రప్రక్రియ న్నేర్వఁగాఁ
దెగువ న్నిల్చెను భద్రకారునకు నంతేవాసియై వేడుకన్. 196
క. వాని కుశలత్వ సంపద
వాని మనోహారి రూప వర వైభవమున్
వాని ఘన బుద్ధిఁ జూచి య
హీనకరుణ నింటనిల్పి హిత మలరారన్. 197
తే. కీర్తికై భద్రకారుఁ డా ధూర్తునకుఁ ద
నింటనే యన్నవస్త్రాదు లిడుచుఁ గల్గు
పనులు నేర్పుచు నుండంగ భక్తి మీఱ
నలఘుశుశ్రూష సేయుచు నాతఁ డుండె. 198
క. కందువ మాటల బెళుకుల
మందస్మిత రుచిర వచన మాధురి చేతన్
దుందుడుకుఁ జెంద ధూర్తుని
డెందముఁ గరఁగించి చెలి ఘటించెను రతికిన్. 199
తే. ఎడతెగని మోహ మూరించి యేపు రేఁపి,
వేశ్మమున నొంటిపాటైన వేళలందు
మదన కదనంబునకుఁ జాల మరులు కొనఁగఁ
జేసె శుభవాటి ధూర్తుని చిత్తమలర. 200
చ. అలయక భద్రకారుఁడు గృహంబున నుండిన యప్పుడెల్ల వే
డ్కలఁ బను లభ్యసించుచుఁ దడంబడ కాతఁడు లేనివేళలం
జెలఁగుచు వాని భార్యకడఁ జేరి మనోభవకేళికాక్రియల్
తొలఁగక యభ్యసించు శశితుల్యుఁడు ధూర్తసమాఖ్యుఁ డున్నతిన్. 201
తే. స్నానపానాన్నవస్త్రాదిసంగ్రహంబు
భద్రకారుఁడు సెలవిచ్చెఁ బనికి మెచ్చి
వాని చెలువంబునకు మెచ్చి వలచినపుడు
చాల శుభవాటి సెలవిచ్చె సంగమంబు. 202
క. ఈ తీరు సకలభోగము
లాతతగతి నడచుచుండ నా ధూరాఖ్యుం డా
తలిరుఁగత్తి గల దొర
చేతి కటారికిని సడ్డ సేయక యుండెన్. 203
వ. అయ్యవసరంబున. 204
ఉ. ఆదర మొప్ప నొక్క దివసాంతమునందు దుకాణమున్ బహి
ర్వేదిని భద్రకారుఁ డమరించుక ధూర్తునిఁ జూచి మిద్దెలో
బోదియమీఁద నున్న తుల పొందుగ వే కొని రమ్మటంచు స
మ్మోదముతోడ నంపఁగ సముద్రగభీరుఁడు పోయి చూడఁగన్. 205
తే. వాని యొయ్యార మొక వింత యైన నపుడు
చూచి వలరాజు రాజ్యంబు చూఱఁ గొనఁగఁ
దలచి శుభవాటి ధూర్తుతోఁ దారసిల్లి
తలుపు గదియించి రతికేళి సలుపుచుండె. 206
క. చెన్నారి చుంబనంబులఁ
జిన్నారివగల్ వినోదచేష్టలుఁ జిన్నెల్
గన్నారఁ జూపి యపుడా
సొన్నారి మిటారి ధూర్తు సురతులఁ గరఁచెన్. 207
క. ఈ లీల మదనకదనా
లోలత్వముఁ బూని యింటిలోపల ధూర్తుం
డాలస్యం బొనరించిన
దాలిమి చెడి భద్రకారధన్యుఁడు చింతన్. 208
చ. తడసె నదేమొ ధూర్తుఁ డల దర్పకుఁ బోలినవాఁడు భార్యయుం
గడు రతిఁబోలు రూపుసిరి గల్గిన జవ్వని యేమి ద్రోహమున్
గడిమి నొనర్చిరో యనుచుఁ గాలటు నిల్వక వచ్చి గట్టిగా
గడెనిడు తల్పుఁ జూచి ఘనగర్జితభాషలఁ బిల్చె శిష్యునిన్. 209
తే. అప్పు డాజాయ యేచాయ నధిపు మదికి
హితముగా బొంకవలయునో యెఱుఁగు మనుచు
హంస మడిగిన దరహాస మలర మోము
వంచి హేమవతీ సాధ్వి యంచ కనియె. 210
క. ఒకరొకరి బుద్ధి యెట్లో
యకటా! తెలియంగ బ్రహ్మకైనను వశమా?
కికురించక యిది నీవే
యకుటిలగతి నుడువు మనిన హంసం బనియెన్. 211
మ. విను హేమావతి! భద్రకారుఁ డటకున్ వేగంబుగా వచ్చి శి
ష్యునిఁ బిల్వన్ భయమంది వాఁడు జనితాస్తోకవ్యథన్ గుంద నా
తని భీతిల్లకు మంచుఁ జెప్పి తుల సూత్రంబుల్ వడిన్ ద్రెంచి వై
చి నిరాఘాటత నేఁగి వాకిలి సడల్చెన్ నాయకున్ దూఱుచున్. 212
వ. అట్లు వాకిలిఁ దీసి భర్తతో మఱియు నిట్లనియె. 218
చ. "తులఁ గొని తేను మంచి గుణధుర్యునిఁ బంపితి రౌను మీరలుం
బిలిచినఁ జూడవత్తుఁగద! భీతిని దారములన్ని త్రెంచి యీ
తలుపు గదించి సూత్రములు త్రాసునఁ గూర్చుచునున్న వాఁ డిసీ!
పలువ మఱెంత నేర్ప" రని భర్తకుఁ జూపి దురుక్తు లాడినన్. 214
తే. "ఎంత లే దింతె కద! దీని కిట్టు లనకు
తానె పోయెను గాక చేఁ దప్పి పోవ
నేమి సేయుదు?" మని ధూర్తు నితర మనక
డెందమున సందియ మొకింత చెంద కపుడు. 215
క. ఎప్పటివలె నుండి విభుం
డప్పగిదిన సూక్ష్మబుద్ధి నారయవలె నో
యొప్పులకుప్పా! నీ వని
చెప్పఁగ హాసంబు ముదముఁ జెలువము దోపన్. 216
క. ఆవేళ శిరఃకంపము
గావించి యయారె! యని చొకాటంబగు కే
ళీవాసముఁ జేరెను హే
మావతి, నపమోహమగ్నమానస యగుచున్. 217
మ. కనదృక్షాలయమౌ మహాబిలమునన్ గన్పట్టు భాస్వచ్ఛమం
త నవానర్ఘమణిం దటిన్యధిప సత్రాజిత్తునిం జేర్చెనో
మును దాఁ గైకొని కాల కృష్ణుఁడన నంభోజాప్తుఁ డప్పశ్చిమాం
బునిధిం జేరెఁ దదబ్జనాభరుచినాఁ బొల్పొందెఁ గ్రొంజీఁకటుల్. 218
వ. అయ్యవసరంబున. 219
సీ. విటమనోధృతి శిలావిచ్ఛేదతాటంక
తాటంకమణికాంతితతులు వెలుఁగఁ
బల్లవమానసపటుధైర్యహారక
హారకళాస్తోమ మౌఘళింపఁ
గమనహృద్దార్థ్యాబ్జగణశీతకంకణ
కంకణాంగదములు ఘల్లు రనఁగ
జారాత్మదృఢతాసమీరాహిసంతాన
సంతానకుసుమవాసనలు వొలయ
తే. యువజనస్వాంతకాఠిన్యదవసమీర
బంధుఘనసారఘనసారగంధసార
సౌరభోదారకుంకుమస్థాసకంబు
దనర రాయంచకడకు నత్తరుణి వచ్చె. 220
ఉ. వచ్చినఁ గాంచి హంసకులవల్లభుఁ డా తలిరాకుఁబోఁడి మై
లచ్చికి నిచ్చగించి యనులాపకలాపకళారసజ్ఞతన్
మెచ్చి, “నృపాలుపాలికిని మేకొని పోయెదవేమొ పొమ్ము! నా
ముచ్చట లాలకించి కడు ముద్దులు గుల్కెడు ముద్దియా!" యనన్. 221
క. అని పల్కు నంచ వాచా౽
తమమాధుర్యమునఁ జొక్కి తత్కథ యేమీ
వినియెద నన హేమావతి
కనురాగం బొప్ప రాజహంసం బనియెన్. 222
ఎనిమిదవ రాత్రి కథ
కోమటి దంపతులు సంకేతస్థలమునఁ బొరపాటునఁ గూడుట
మ. కల దుద్యర్ధ్వనజ శాటికా పటల జాగ్రద్వాత సంఘాత సం
చలనాభ్రస్థలి నిల్వ నల్కి తదవస్థం బాపఁ దద్భూమిరా
ట్కులమౌళిన్ శరణంబు వేఁడుటకుఁ దోడ్తో వచ్చెనో యంబుదం
బు లనన్ మత్తకరుల్ సెలంగ నొక ప్రోల్ పున్నాగపుంజంబనన్. 223
సీ. గోళ్లు రిక్కల జోళ్ల వేళ్లు మావి చిగుళ్లు
చెల్లు పొక్కి ళ్లుల్లసిల్లు సుళ్లు
తూండ్లు బాహులు గిండ్లు చెండ్లుబో! పాలిండ్లు
కండ్లు మీల్ సింగాణివిండ్లు బొమలు
చూపు మారునితూపుఁజోపు మోముల యేపు
బాపురే! శశిరూపు మాపనోపు
గప్పు పెన్నెఱికొప్పు లొప్పు చీఁకటి చొప్పు
గప్పు నవ్వులు విప్పు కప్పురములు
తే. పొంగు బంగారు రంగు లనం గడంగు
నంగలతల నెసంగు మెఱుంగు గుంపు
లనుచు నిజరూప వైభవం బఖిలజగము
లభినుతింపఁగ వెలయుదు రచటి సతులు. 224
వ. వెండియు నప్పురంబు సర్వమంగళాభ్యుదయనివాసంబై హిమమహీధరంబు పోలికిని సుధర్మాస్పదరూపరమ్యంబై మేరుశిఖరిభాతిని బురుషోత్తమశోభితంబై శ్వేతద్వీపంబు కరణిని బుణ్యజనానంద సమృద్ధిదంబై యలకాపురంబులీలను విబుధ మనోరంజకంబై యమరావతీ పట్టణంబు చాడ్పునను రాజహంసాభిశోభితంబై పద్మాకరంబు వైఖరిని జతురాస్యవాణీ ప్రచురంబై సత్యలోకంబు వీఁకను నొప్పు. 225
కోమటిల్లు-అంగడి దినుసులు
సీ. గొడియబీగము లాపుగొలుసు లోపలియడ్డ
మ్రాను బోర్తలుపులు మగులుగోడ
కాయధాన్యంబుల కణఁజముల్ బియ్యంపు
గరిసెలు దినుసులు గల కొటార్లు
మిద్దె చిల్లరల నమ్మెడు దుకాణము బచ్చు
మళిగె బొక్కసపిల్లు మచ్చులుఁ దుల
కషణముల్ నాణెముల్గల కట్లసంచి గో
తము లెక్కకడితెంబు దడము భరణి
తే. తక్కటి సమస్త వస్తువుల్ దనరు నటుక
బావి నుగ్గుల కుచ్చెల పాడిపసుల
గాఁడి జాలాది దివెగూఁడు గాబుతొట్టి
యొప్పు ధనచిత్తుఁ డను బేరి యుండు నచట. 226
సీ. జాజికాయలు రాస్న జాపత్రియు హరిద్ర
నాగర గంధక నాభి రసము
లతిమధురంబు తుత్థాభ్రకైలా శిలా
జిత్తులు మురుదారుసింగు హింగు
వన్నభేదియు వస యక్కలకర పంచ
లవణ చవ్యములు బోళము మణిశిల
పిప్పళ్లు కోష్టువు పిప్పలీమూలముల్
హరిదళ నాగకేసరము లింగి
తే. లీకము సదాపవేళ్లు ధాన్యాకములును
గటుకరోహిణి పటిక జంగాలపచ్చ
కర్పరియుఁ గారవియు రేణుక మతివసయుఁ
దాళకము మాంసి నఖము నేపాళములును. 227
తే. కారపాషాణములు నభ్రకంబులైదు
గ్రంథి తగరంబును యవానికా ద్వయంబు
కచ్ఛురములు మరాటి మొగ్గలు కుళుత్థ
కుసుమములు కుందురుష్కము లెసఁగఁ గలవు. 228
సీ. గంటు బారంగియుఁ గంకుష్ఠమును మెంతి
మంజిష్ఠ జిలకఱ్ఱ మ్రానిపసపు
విషకంటకాలామ్ల వేతసంబును నీరు
చించలంబును బులిచించలంబు
జీరకంబును నల్లజిలకఱ్ఱ పుష్కర
మూలంబు కాంపిల్యమును సముద్ర
ఫేనంబు ధాతకీసూనంబు సాసువు
లుప్పళులును గజపిప్పలియును
తే. గాకమాచియు సౌజేయకంబు చిత్ర
మూల గోరోచనములుఁ గాపోతతార్క్ష్య
శైలసౌవీర రసముఖాంజనములు వెలి
గారమును గల్గియుండు నబ్బేరి యింట. 229
వ. మఱియును. 230
సీ. వింతగాఁ బుంజీభవించి నానాధాన్య
ముల రాసులుండెడి నిలయములును
సకల రత్నాకర స్థలములై యేకీభ
వించి విస్మయమిచ్చు వేశ్మతతులు
నఖిలదేశంబుల నమరు నాణెములఁ బుం
ఖీభవించిన చిత్ర గేహములును
జీని చీనాంబరానూన బృందంబుల
మందీభవించిన మందిరములు
తే. సర్వ రసవర్గములు టంకసాల వేయు
చావడి హమాదినుసు మేలు సరకుఁ గలిగి
నాల్గు దిక్కుల పేటల నగరజనుల
కలర నమ్ముచు ధనచిత్తుఁ డచట వెలయు. 231
క. వానికి వసుమతి యనఁగా
మానిని విలసిల్లు నొకతె మదనునిచే నా
నానవసుమపూజితమగు
చీనీజముదాళి యనఁగఁ జెలువు దలిర్పన్. 232
ఉ. ఆబిడ మోముగోముజిగి యాబిడ ముద్దుల కావిమోవిరం
గాబిడ కప్పుఁగొప్పుసొగ సాబిడ సూరెల కోపుచూపుజ
గ్గాబిడ గబ్బిగుబ్బసిరు లాబిడ లేదననైన కౌనుసొం
పాబిడ యారుతీరు చెలియా! వచియింపఁదరంబె యేరికిన్. 233
క. అలరుంబ్రాయపుఁజిన్నెల
కలిమిన్ రంజిల్లి, మెఱుఁగు కరుగునఁ బోయన్
విలసిల్లు నటన పుత్రిక
పొలుపున నవ్వీటిలోనఁ బొలఁతుక మెఱయున్. 234
చ. పొలతుకవేణి కృష్ణతను బూనినయంతనె మోము సూడుచేఁ
దలఁకి విధుస్థితిం దనరెఁ, దాళక చన్నులు నచ్యుతాకృతిం
బొలిచె, సహింపలేక నడుమున్ హరిరూపు వహించె, నిట్టి వా
ర్తలకు మధుద్విషత్వమును దాల్చెను జక్కెరలొల్కు మోవియున్. 235
సీ. కులగోత్రములవారి నిలిపి కట్టెలు నీళ్ళు
మోయించుచుండెడి ములుచఁదనము
తనుఁగన్నవారలఁ దన్ని తొక్కుకనిల్చి
చెలఁగి పంకావాప్తిచేర్చు సూడు
వినుతకళాఢ్యుఁడౌ ద్విజరాజు ననిశంబు
దోషాకరునిఁ జేయు దూషణంబు
ఘనరసస్థితిఁ జెంది తనరు మానససీమ
బహుభంగములఁ గూర్చి పడెడు నగడు
తే. బ్రహ్మ వారించి కొనియె నప్పద్మనేత్ర
కలరు కుచశైలములును హస్తాంబుజములు
నవ్యముఖ చంద్రబింబంబు నాభిసరసి
మెఱయఁ గౌశల్యశక్తి నిర్మించి మించి. 236
క. అంబుజముల బింకంబులఁ
గంబులను నయనయుగళము గళముఁ గుచంబుల్
చెంబులఁ గ్రొంబగడంబుల
డంబుల మోవి నగుననఁ బడంతి యెసంగున్. 237
క. డాలా మెఱుఁగులు గ్రొంబగ
డాలా నెత్తావిమోవిడంబులు కోదం
డాలా కనుబొమ లతనుని
డాలా వాల్చూపులన మిటారి రహించున్. 238
ఉ. గుబ్బలనీటు మోముపస కుంతలబృందమునిగ్గుఁ గౌనులో
జబ్బుఁదనంబు కన్నుఁగవచందము చెక్కులతేట మోవి నున్
గబ్బిచకచ్చకల్, రచనకాంతి కటిస్థలియుబ్బు కంధరం
బబ్బుర మారుతీరు దరహాసవిలాసము వింత చూడఁగన్. 239
తే. దాని సొగసాత్మలో మెచ్చి తలఁ గదల్చి
కేరి మీసంబుపై ముద్దుఁగేలు వైచి
యడరి నిట్టూర్పువుచ్చి, యయారె!
యనని మానవుఁడు లేడు ధారుణిలోనఁ జాన! 240
క. అటువంటి రూపరేఖా
పటిమన్ దనరారియుండు భామిని రతులన్
ఘటియింపక పరతరుణీ
విటుఁడై ధనచిత్తుఁ డెపుడు వెలయుం జెలియా! 241
తే. అటువలె నిజాధీనాయకుఁ డన్యమృగదృ
గనుభవాసక్తచిత్తుఁడై యహరహంబుఁ
దిరుగఁ దనమీఁదఁ బసలేని తెఱఁగుఁ జూచి
వసుమతియుఁ గాంచె జారాంకవాహనంబు. 242
క. పతినడచునట్ల నడచెడు
సతియ పతివ్రతయటండ్రు సజ్జను లనుచున్
బతి పరదారలఁ గూడఁగ
సతి జారులఁ గూడఁదొడఁగె సతతము వేడ్కన్. 243
తే. ఇటుల నా వైశ్యదంపతు లేపురేఁగి
మనసు లెచ్చోటఁగల్గిన మరులుకొల్పి
నెఱి మరునితూపు తమచూపు నిర్గమంబు
వెట్టి మరుచివ్వ కేఁగుదు రెట్టులైన. 244
క. ఈతీరు కొంతకాలము
నాతియుఁ దానును బరేచ్ఛ నడచుచు నొకనాఁ
డాతతమదనశరాహత
చేతఃకంజాతుఁడై నిశీథిని వేడ్కన్. 245
క. అత్తింటి కోడలికిఁగా
హత్తుక నతఁడుండె, నొక యువాగ్రణికొఱకై
యత్తన్వి యటకె పోయినఁ
జిత్తజుఁ డెసకొల్పె వారి చిత్తము లలరన్. 246
తే. తాను గోరిన కన్య యీ తరుణి యనుచుఁ
జేరె నాసక్తిచే ధనచిత్తుఁ డపుడు!
ఆ యువాగ్రేసరుం డీతఁ డౌనటంచుఁ
గదిసె వసుమతి యత్యంతకాంక్షతోడ. 247
వ. అయ్యవసరంబున. 248
మ. సహసాసంఘటిత స్తనగ్రహణ సంజాతాంగ రోమోద్గమం
బు, హఠాచ్చుంబిత పాటలాధర ముఖాంభోజాక్షిగండంబు, దు
సృహ నీవీచ్యుతి కంచుకాహృతి నఖాంచద్దంతగాఢక్షతా
వహనం బిర్వుర కయ్యె సంగమము దిగ్వారార్చితేక్షాళియై. 249
మ. కలయికల యారజంబులఁ
గులసతిగా నతఁ డెఱింగె గోమలి మగఁ డీ
యలఘుఁడని తెలిసె నపుడెటు
వలె నచ్చెలి బొంకవలయు? వనితా! చెపుమా! 250
తే. అనిన హేమావతీభామ హంసదిక్కు
చూచి యది యెటు బొంకెనో చోద్య మహహ!
తెలియఁగాఁజాల నిది నీవె తేటపడఁగఁ
దెలుపుమని పల్క రాయంచ తెఱవ కనియె. 251
క. ఆవేళ నాయకుఁడు కో
పావేశహృదంబుజాతుఁడై, "యీ నిశితో
నీవిటకు నొంటి నేటికిఁ
గా వచ్చితి?" వనుచుఁ గినియఁ గామిని యనియెన్. 252
తే. మగఁడ! నామీఁద నీకింత మమత లేని
తెఱఁగుఁ గన్గొని కాళికాదేవి కేను
బడుగుఁదనమున మొక్కి, “నా పతిని రతికిఁ
గూర్పు నీ సేవ సేయింతుఁ గోర్కి మీఱ. 253
క. అని వేఁడుకొనిన యప్పుడె
ఘనకరుణామృతకటాక్షగరిమను గాళీ
జనని ననుఁజూచి, “పో!
పతి నెనసెద" వను నింతలోన నిట నెఱిఁగితి నిన్. 254
ఉ. వింతలు కాళికాజనని విశ్రుతసత్యము" లంచుఁ బల్కఁగా
నంతకుమున్నె యచ్చెలియకై చనుదెంచిన జారుఁ డొక్క కుం
జాంతర సీమనుండి, “యిది యౌనిజ" మంచు వచింప వర్తకుం
డెంతయు విస్మయాకులితహృత్పుటుఁడై నిజభార్య నున్నతిన్. 255
తే. స్తుతులఁ గరఁగించి సాష్టాంగనతు లొనర్చి
క్రుచ్చి కౌఁగిఁటఁ జేర్చి నీకోర్కు లలరఁ
జేసెద నటంచు బాసలు చేసి సతిని
దొడరి ధనచిత్తుఁ డింటికిఁ దోడి తెచ్చె. 256
క. అది మొదలుగఁ బరభామలఁ
గదియక ధనచిత్తుఁ డెపుడుఁ గాంతామణికిన్
ముదమలర వశ్యుఁడై తగఁ
బొదివెను, నీ కట్టినేర్పు పొసఁగినఁ బొమ్మా! 257
క. అన విని నాసికఁ దర్జని
యునిచి కడుశిరంబుఁ ద్రిప్పి "యోహో! చిత్రం"
బని తెల్లవాఱుచుండుటఁ
గని హేమావతి వియోగకలనన్ జనియెన్. 258
వ. అని ప్రత్యుత్పన్నమతి చెప్పిన విని, సంతోషించి, నలుం డా తరువాతి వృత్తాంతంబుఁ జెప్పుమని ప్రార్థించిన. 259
మ. స్మరవాత్సల్యవిశేషరక్షిత వనీమాతంగ! మాతంగసం
హర యోషిన్నుతపాదపంకరుహ శోభాభంగ! భాభంగభా
స్వర సర్వామర మౌని చిత్తజలరుట్సారంగ! సారంగరా
ణ్ణిరవద్య స్తుతిజాత ముత్పులకవన్నీలాంగ! నీలాంగదా! 260
క. సవనాసన జగదవనా!
దవనామ విషాగ్నిహరణ దారుణభువనా!
భువనాధిప నుతసవనా!
సవనాభ్ర ద్యుతిజితార్క జాసరసవనా! 261
పృథ్వీవృత్తము.
కులాచల కులాచలావలయ కూట ఘోణీట్ఫణీ
ట్తలాతల తలాతలాది జగదభ్రదిగ్దార్ఢ్య హృ
త్కళాధర కళాధర ప్రబలకార్ముకారోప కృ
త్కళాధర! యిలాధరప్రతిమ ధైర్యచర్యాకరా! 262
గద్యము.
ఇది శ్రీమత్కౌండిన్యసగోత్ర పవిత్రాయ్యలరాజాన్వయసుధావార్ధి పూర్తిమాచంద్ర నిస్సహాయకవిత్వ నిర్మాణ చాతుర్యనిస్తంద్ర శ్రీరామనామపారాచుణ నారాయణామాత్య ప్రణీతంబైన హంసవింశతి యను మహాప్రబంధంబునందు ద్వితీయాశ్వాసము.
——: O :——
- ↑ ఎత్తుగీతి మూడవ చరణమున యతిభంగము