సకలనీతిసమ్మతము/ప్రథమాశ్వాసము
శ్రీరస్తు
సకలనీతిసమ్మతము
ప్రథమాశ్వాసము
| ఉ. | శ్రీమహిళాకటాక్షతులసీదళకౌస్తుభరత్నకాంతు లు | 1 |
| వ. | అని యాశీర్వచనపూర్వకంబుగా నప్పరమేశ్వరుచరణారవిందంబులు | 2 |
| క. | సరసకవితావిలాసుఁడ | 3 |
| వ. | సకలవిద్వజ్జనానుగ్రహంబున నొక్కప్రబంధంబు విరచింపం గోరి మనంబున | 4 |
| చ. | కరిహయశిక్షలందు నృపకార్యములందును సంధియానసం | 5 |
| క. | నీతి యెఱింగినమర్త్యుఁ డ | 6 |
| వ. | అట్లు గావున సకలశాస్త్రంబులందును నయశాస్త్రంబు ముఖ్యం బని తలంచి | |
| | మతానుసారంబై దేవమానవరాక్షసంబులైన సాత్త్వికరాజసకామనప్రకారంబు | 7 |
| సీ. | ఘనకళాఘాతకర్కశకిణచేటికా | |
| గీ. | కరణి గాకున్నె సాహిత్యసరణి యెఱుఁగ | 8 |
| వ. | అని విచారించి మత్కవితాకన్యకకుఁ దగిన పురుషుండు పురాణపురుషుండె కా | 9 |
షష్ఠ్యంతములు
| క. | అంభోరుహదళనయనున | 10 |
| క. | కైటభరిపునకు సురవర | 11 |
| క. | కేశవనాథున కఖిలది | 12 |
| వ. | ఏను విన్నపంబు సేయంబూనిన సకలనీతిసమ్మతకథాప్రారంభం బెట్టిదనిన. | 13 |
| సీ. | ఆలోలకల్లోల మగుదుగ్ధనిధిఁ ద్రచ్చి | |
| గీ. | గృతులు మును చెప్పినట్టి సత్కృతులు ద్రవ్వి | 14 |
| గీ. | అక్రమం బని తలఁపకుఁ డఖిలములును | 15 |
| క. | కడవెఁడు దుగ్ధములోపల | 16 |
| వ. | అది యెట్లనినఁ గవిత్వగుణవిశేషంబును, నీతిశాస్త్రప్రశంసయు, రాజ్యాంగ | |
| | విరోదభేదంబులును, రాజపుత్రజ్ఞాతిబంధుజనపరిపాలనంబును, బౌరాంగనా | 17 |
| చ. | మును కవులెల్లఁ జెప్పినవి మున్కొని చర్వితచర్వణంబుగాఁ | 18 |
| క. | సురతాణిముద్రఁ బోలెను | 19 |
మదీయము
| క. | జను లిది యల్పగ్రంథం | 20 |
| క. | భువి నధికుఁడు దెలుపని యు | 21 |
| ఉ. | ఆకులవృత్తి రాఘవు శరాగ్రమునందుఁ దృణాగ్నలగ్న నీ | 22 |
నీతిభూషణము
| క. | అమల మగు సప్తసంతా | 23 |
| క. | అమరఁగ వేల్పులచేఁ గ | 24 |
| శా. | బహ్వర్థప్రతిపాదకంబు లయి శబ్దంబుల్ నిరాయాసభా | 25 |
| సీ. | గ్రామ్యంబు దుస్సంధి కాకు విరోధోక్తి | |
| గీ. | బెనచి వడ్లును బెరువును బిసికినట్లు | 26 |
| చ. | తెలుఁగని చెప్పి సంస్కృతము తీపును నాఱడిఁబుచ్చి శబ్దముల్ | 27 |
| చ. | పలుకులు గొన్ని పేర్చి వడిఁబ్రాసము నందుల దోఁప నేర్చు భం | 28 |
నీతితారావళి
| సీ. | సుందరీనఖముఖసుఖదవీణాతంత్రి | |
| గీ. | చతురకవిసూక్తరసభావజనితమధుర | 29 |
మదీయము
| క. | పలుకుల తీపును సరసము | 30 |
నీతితారావళి
| క. | సరసకవితరుచి యెఱుఁగని | 31 |
| ఉ. | సుందరసర్వలక్షణవిశుద్ధకవిత్వము గన్నచో రస | |
నీతిభూషణము
నీతిశాస్త్రప్రశంస
| మ. | నయమార్గంబున లక్ష్మి లక్ష్మిగలచో నారాయణుం డుండు ని | 33 |
| గీ. | వ్యసనములు మాని రాజు విత్వత్ప్రసంగ | 34 |
| ఆ. | నీతి యెఱుగువాఁడు నిఖిలంబులందును | 35 |
నీతిసారము
| చ. | అనుచుఁ దలంచి రాజసచివాధిపు లెంతయుఁ బ్రేమతోడఁ బ్రా | 36 |
| సీ. | నిత్యనైమిత్తికనియమమతాదుల | |
| ఆ. | మఱియు సూక్ష్మవాక్యమార్గంబులందును | 37 |
ముద్రామాత్యము
| చ. | అరయఁగ శబ్దశాస్త్రము లనంతము లాయువు కొంచె మందులోఁ | 38 |
పంచతంత్రి
| క. | ధర్మార్థశాస్త్రతత్త్వవి | 39 |
| క. | మతిమంత్రులయంత్రంబులు | 40 |
ముద్రామాత్యము
| క. | ధరనొప్పు నీతిమార్గము | 41 |
నీతితారావళి
| క. | రాజు లమాత్యులు మొదలగు | 42 |
ముద్రామాత్యము
| క. | పెక్కేల నీతిశాస్త్రముఁ | 43 |
పంచతంత్రి
దుర్గసంరక్షణము
| ఉ. | శ్రీపతిఁ బోలు భూపతియుఁ జెల్వగుమంత్రియు రాష్ట్రదుర్గము | 44 |
| ఉ. | అరసి రాజకంబుల ప్రజావలి కెల్ల నివాస మయ్యు భం | 45 |
| క. | విమతుల కగమ్య మగు దు | 46 |
కామందకము
| క. | తనప్రజకుఁ బిదప నిర్భయ | 47 |
| క. | పులు లుండుఁ బొదల నేనుఁగు | 48 |
| ఆ. | అలహిరణ్యకశిపు నలజడికై యోడి | 49 |
| ఆ. | ధరణి మదము లేని కరులునుబోలె దం | 50 |
| క. | పరులకు దుర్గము వలదే | 51 |
పురుషార్థసారము
| గీ. | చుట్టువాఱ వెలుగు గట్టిగా నిడికొని | 52 |
పంచతంత్రి
| వ. | కావున దుర్గంబ రాజ్యంబునకు చిరకాలనిర్వాహకం బదియును భూస్థలంబున | 53 |
నీతిసారము
| ఉ. | శైలసరిన్మరుస్థలవిశాలవనాశ్రయణంబు నున్నతా | 54 |
| క. | గిరులును దరులును జలములు | 55 |
కామందకము
| చ. | బహుధనధాన్యసంగ్రహము బాణశరాసనయోధవీరసం | 56 |
సభాపర్వము
| చ. | సముచితవస్తుసంగ్రహము సాలినదుర్గము లిచ్చు నందు ధా | 57 |
నీతిసారము
| చ. | ధరఁ దృణకాష్ఠతైలఘృతధాన్యబలాదికవస్తుపూర్ణమై | 58 |
పురుషార్థసారము
| క. | రసరాజ మైన లవణం | 59 |
| సీ. | బలుగాఁపు వాకిళ్ళఁ బగలు రేయును నిడి | |
| ఆ. | దొరల రాజులందు నరయుచు భటులందు | 60 |
| క. | బలు వగు దుర్గము గలిగియు | 61 |
| క. | కరులును హరులును రథములు | 62 |
నీతిసారము
| క. | ఈ నాలుగుదుర్గములకు | 63 |
| క. | భూగుణముచేత రాష్ట్రము | 64 |
| సీ. | సస్యాకరవిశేషసలిలసమృద్ధియుఁ | |
| గీ. | నూషపాషాణశర్కరాత్యుగ్రరూక్ష | 65 |
| సీ. | భూరిభూమీగుణంబుల నుల్లసిల్లుచు | |
| ఆ. | నైన మండలంబునందు నృపాలుండు | 66 |
కామందకము
| క. | ధరణీనాథ భవద్భుజ | 67 |
సభాపర్వము
| చ. | వెస నతివృష్టియున్ మఱి యవృష్టియు మూషకముల్ పతంగముల్ | 68 |
| శా. | ఆదానాధికమున్ మితవ్యయము ప్రఖ్యాతేప్సితద్రవ్యమున్ | 69 |
| గీ. | ధర్మకామార్థలాభవిధానమునకు | 70 |
| గీ. | ఇట్టిసంపద నెంతయు నేర్పు మిగులు | 71 |
| ఆ. | పరఁగ నాత్మరక్షఁ బరపక్షపూజ్యుఁ డౌఁ | 72 |
ఆ. యంత్రవప్రరిఖ లతివిశీర్ణంబులై
ధాన్యతృణజలాదిశూన్య మగుచు
నమితహీనమగుట యదియు దుర్గవ్యస
నంబు నాఁగ నిది గరంబు కీడు. 73
క. ఎఱుఁగనివానికి దుర్గం
బెఱిఁగింపఁగఁ గోరి యెవ్వ డేఁగు నతఁడు దా
నొఱపుగ నాదుర్గములో
నఱిముఱిఁ బగవారి దఱియ నడుగుట దలఁపన్. 74
ఆ. వెరవు లావును మదమును బొరసెనేని
చేటు పొందకయుండ రక్షించుఁ గోట
వెరవు లావును మదమును బొరయనేని
కోట ప్రాణాభిమానముల్ గోలు పుచ్చు. 75
కామందకము
క. ఈరీతి దుర్గభాండా
గారగృహద్వారవప్రకరిహయగోష్ఠా
గారభటభూము లెప్పుడు
సారక్ష యెనర్పవలయు జననాథునకున్. 76
మదీయము
ఆజ్ఞాపాలనము
క. ఏ జనుల కాజ్ఞ సాలని
రాజును రాజేంద్రునాజ్ఞ ప్రకటింపని యా
రాజునకు గోడ వ్రాసిన
రాజునకున్ భేద మేమి ప్రాజ్ఞున కరయన్. 77
నీతిభూషణము
క. అనుజులు తనుజులు గురుజను
లనుఁగులు బంధుల ప్రధానులకు సిరిపొత్తీఁ
జనుగాని యాజ్ఞపొత్తీఁ
జన దధిపతికిన్ వివేకచతురాననుఁడా. 78
బద్దెననీతి
క. పుత్రులు పౌత్రులు భ్రాతలు
మిత్రులనరు రాజు లాజ్ఞ మీఱినచోటన్
శత్రులుగాఁ దమయలుకకుఁ
బాత్రము సేయుదురు నీజశుభస్థితిపొంటెన్. 79
ధౌమ్యనీతి
క. భూతలపతివితతాజ్ఞా
జ్యోతి ప్రవర్తింపకున్న సూర్యాగ్నిశశి
జ్యోతులు వెలుఁగవు గాన వి
చేతనముం బొంది సృష్టి చీకటి గాదే? 80
క. సతతసుఖానుభవంబులు
నతిశయవిభవములు నృపతియాశ్రితజనసం
తతికైనలేవె ధరణీ
పతి కాజ్ఞయ గాదె రాజ్యఫలము దలంపన్. 81
| ఆ. | వెలుగుఁబెట్టి చేను గలయంగఁ బండిన | 82 |
| క. | పసరముఁ బసరము పులిఁబులి | 83 |
| క. | అజమైన సింహమగు భూ | 84 |
పురుషార్థసారము
| క. | బలవంతుఁడు మన్నించిన | 85 |
నీతితారావళి
| ఆ. | ఆజ్ఞలేని నృపుఁడు నరయఁ జిత్తరువులో | 86 |
| క. | పనిలేనియాన గర్వం | 87 |
| క. | దండము లేకున్నను బ్రజ | 88 |
| ఉ. | జూదము వాదుఁబన్నిదము జోకయు మందటకూటసాక్షి మ | 89 |
నీతిసారము
| ఉ. | మండలనాథునాజ్ఞకు సమస్తజనంబులు నోడిపాడిమై | 90 |
బద్దెననీతి
| ఆ. | తార తప్పు సేయఁ దగుశిక్ష చేసిన | 91 |
పంచతంత్రి
ప్రజాపాలనము
| క. | నరపాలుఁ డాత్మసంప | 92 |
| క. | నృపజనచోరాయత్తము | 93 |
| క. | న్యాయప్రయుక్తుఁ డగుపతి | 94 |
| ఆ. | ప్రజల వర్తనంబు పరికింపనోపని | 95 |
| గీ. | వాగ్మితాదులు ధారుణీవల్లభునకు | 96 |
అజ్ఞాతము
| క. | వినికి గలిగి రక్షించుచు | 97 |
భీష్మపర్వము
| ఉ. | రాజు నిజప్రజాసమభిరక్షణ మెప్పుడు సేయ భూజనుల్ | 98 |
పురుషార్థసారము
| చ. | గనులు కృషిప్రపంచ మరి కప్పము సుంకము గోకులంబు నం | |
| | బనఁ గలయన్నిమార్గముల నర్థము గూర్పకకేవలంబ కాఁ | 99 |
బద్దెననీతి
| క. | జనపతి పర్జన్యునిగతిఁ | 100 |
నీతిసారము
| క. | ఉత్తమయానములును ఘన | 101 |
| ఆ. | ఫలము కాససేయు పతిగాక నీతితో | 102 |
పంచతంత్రి
| క. | తననగరిలోన నించుక | 103 |
నీతిభూషణము
| క. | ప్రజఁ దల్లి పెంచుతెఱఁగున | 104 |
| క. | క్రూరుఁ బ్రజ విడుచు నోడఁగ | 105 |
బద్దెననీతి
| క. | ఆపదలఁ జెందు ప్రజలను | 106 |
నీతిసారము
| క. | చాలఁ బ్రజఁ బ్రోవకయ తాఁ | 107 |
పురుషార్థసారము
| క. | మండలము సెడినఁ బతి సెడు | 108 |
ఆ. తడవుఁ బెంప నేర్చి తమకాలముల వృక్ష
ములును బశువులు ఫలములును బాలు
నొసఁగునట్ల రాజు పొసగంగఁ బ్రోవఁ
బ్రజయుఁ బిదపఁ బతికి ఫలము లిచ్చు. 109
క. జనపతికిఁ బ్రజాపాలన
మున సద్గతి గలుగు నర్థమును నగుఁ దత్పీ
డనమున ధర్మక్షయమును
ధనహానియు నపజయంబుఁ దగ సిద్ధించున్. 110
బద్దెననీతి
ఉ. కావునఁ గాపులొక్కటికిఁ గాఁ గలహించిన వక్రశీలురై
చేవిరులం గృషిక్రియలు సేయక తక్కిన నెన్ను పన్నుకున్
గా వడిఁ బోరిన న్మనవికాల మెఱుంగక చెప్పిరేనియున్
భూవరు లెగ్గుగాఁ గొనక బుద్ధివిధిం జను విత్తు రాత్ములై. 111
నీతిసారము
ఆ. బంధుహీనతకును బరమబాంధవమును
నేత్రహీనులకును నేత్రములును
గన్న తల్లిదండ్రు లన్నను రాజులె
కాక ప్రజల కొరులు గలరె యుర్వి. 112
పంచతంత్రి
క. సాధింపఁ గడిఁది శత్రుల
సాధించిన బలిమి వృథ నిజక్షితిజనులన్
బాధించకంటకులఁ బతి
శోధింపనినాఁడు నన్నెచోడనరేంద్రా. 113
క. జనపతి తనప్రజభారము
తనముఖమున నడపికొనక తక్కినఁ బొలియున్
దిని చెఱుతు రతనిసొమ్మున్
జనువారును బ్రజ నరేంద్ర చతురాననుఁడా. 114
బద్దెననీతి
గీ. చాలఁ దస్కరాదిసాహసకర్ముల
బాధఁ బొరయకుండఁ బ్రజల నెల్లఁ
గావఁ బ్రోవ నృపుల కాక వారలకును
దలఁచిచూడ నొరులు గలరె యుర్వి. 115
క. లోకంబులకును మే లగు
భూకాంతుఁడు మిగులవృద్ధిఁ బొందుచునుండన్
లోకంబునకు గీ డగు
భూకాంతుఁడు మిగులఁగీడు పొందుచునుండన్. 116
ఆ. ఉర్విప్రజలఁ బీడలొనరించెనేనియు
వారిభూరిశోకవహ్నిఁ దగిలి
రాజు సిరియుఁ గులముఁ బ్రాణంబు నొక్కట
నీఱుచేసి కాని నేర దధిప. 117
ఆ. పరులవలన గాసి పడకుండఁ దనప్రజఁ
బూని యరసి ప్రోవలేని రాజు
రాజు గాఁడు వాఁడు రాజరూపంబున
జగతిఁ బుట్టినట్టి జముఁడు గాని. 118
ఆ. పగఱవలనిబాధ పడకుండ రక్షించు
రాజు లేని చోట మనుజు లోజ లేక
పొలసిపోదు రబ్ధిపూరంబులోపల
నావికుండు లేని నావపగిది. 119
చ. బలియుఁడు నీతిమార్గపరిపాలుఁడు భూపతి గాకయుండినన్
దలపఁగఁ గర్ణధారరహితం బగునావయుఁ బోలె నుండు ని
య్యిలఁ బ్రజ గాన నట్టి ధరణీశుఁడు పెన్నిధి భిన్నమై నయ
క్కలమునుబోలె వేగమె తెగన్ విడువందగు నెన్నిభంగులన్. 120
క. పాడి గలపతి వసుంధర
వేడుకఁ బరభూమిప్రజయు వెలయఁగనెక్కున్
బాడి చెడ నడుచుపతి ధర
పాడుగఁ జెడిపోవుఁ బ్రాఁతప్రజయైన వడిన్. 121
పంచతంత్రి
ఆ. పచ్చ లాయకట్లఁ బఱిబోవు నారంభ
మడవిగలయు సుత్తె కడగఁబొలము
పంటమీఁద నరులపైడెత్త గఱవగుఁ
బ్రజలచేటు భూమి పాడుసేయు. 122
నీతిసారము
క. ప్రజఁ జెఱచి కూడఁబెట్టిన
నిజధన మది వలయు వ్యయము నిచ్చలుఁజేయన్
బ్రజయును ధనమును బొలిసిన
భుజబలమున నిలువఁదలమె భూపతికెందున్. 123
పురుషార్థసారము
క. న్యాయపుటరి తలపూవులు
గోయుట నట లెస్స తగదు కువలయపతి క
న్యాయ మరి మ్రాను వొడిచినఁ
గాయలు వెసఁ గోయునట్టి కరణి దలంపన్. 124
నీతిభూషణము
ఆ. ప్రజ నజంబుఁబోలెఁ బట్టి విత్తమునకై
తగిలి చంపెనేని దానఁదృప్తి
యణఁగ దొక్క మాటి కగుఁగాని ధారుణీ
శునకు మఱియు వలయుననిన లేదు. 125
క. విను గోపాలనిక్రియఁ గాఁ
పనుధేనువుచేత విత్త మనుదుగ్ధంబుల్
గొనవలయు నిత్య మొయ్యొ
య్యన ఫలరోషాధికముల నవనీశునకున్. 126
పంచతంత్రి
క. రాజులకు బలము విద్యయు
నాజులరిపు గెల్వఁగాక యపరాధుల న
వ్యాజమునఁ బ్రజలఁ జంపఁగ
యోజించెనె బ్రహ్మరాజు నొండనఁ దలమే. 127
నీతిసారము
రాజాదాయవ్యయప్రకారము
క. ఇది దేశంబిది కాలం
బిది యాయం బిది వ్యయంబు నిదియు సుహృత్సం
పదశక్తి యని విచారము
వదలదు మతి పతి కుఠారవైరోచనుఁడా. 128
క. ఆయంబు వ్యము నొడిచు
శ్రీయగు సమమైన దళము సెడకుండు వ్యయం
బాయమున కధికమైనను
బాయదు పేదఱిమి సార్వభౌమున కైనన్. 129
క. వ్యవసాయముకొలఁదియు దే
శవిధిముఁ గాలంబుఁ బూర్వసంచిత మగు సొ
మ్ము విచారింపక యుబ్బునఁ
దివిరి వ్యయము సేయు నరుఁడు దీనతఁ బొందున్. 130
ఆ. తనకు నాయమైన ధనములో నాలవ
భాగ మొండె మూఁడుపాళ్ల పాల
నొండె నర్థమైన నుచితంబు గాన మి
క్కిలివ్యయంబు సేయవలవ దధిప. 131
బద్దెననీతి
క. గోష్ఠాగారసురక్షా
నిష్ఠితుఁడై చూడవలయు నృపతి కది మహా
శ్రేష్ఠం బగునాయము నగ
రిష్ఠం బగువ్యయము నాచరింపగవలయున్. 132
క. మండలమున నియతాయతి
భండారము సేయవలయుఁ బతిప్రియమునకున్
దండాయము మొదలుగఁగల
యొండాయము లోలి వెదకుచుండఁగవలయున్. 133
కామందకము
క. పోరానిచోట భాండా
గారము దెఱచునది గాని కలవ్యయమునకున్
ధారుణిలోఁ గుశలుండై
యారఁగ వెలివెలిన వలయు నాయతి సేయన్. 134
క. తగనివ్యయం బొకకానియుఁ
దగ దెప్పుడుఁ జేయఁ బతికిఁ దగినవ్యయంబున్
దగ దాయమునకు నగ్గల
ముగఁ జేయమి యదియ రక్ష ముఖ్యంబునకున్. 135
పురుషార్థసారము
ఆ. అనుదినంబు గలుగు నర్థంబునం దొక
నియతిఁ గొంత గూర్చి నేర్పు దనర
చీమ ధనము వ్యయము సేయక యంతయుఁ
బాఱుఁ జల్లు నృపతి బ్రతుకునోటు. 136
నీతిసారము
క. తనభూమి నొయ్యనొయ్యన
జనపతి యొకకొలఁదితో రసాయనభాతిన్
జను నుభవింప ననిశము
విను మది కడు మీఱెనేని విషమగుఁ బిదపన్. 137
క. మండలమున నాలుకచవు
లొండొకభోగంబు లెఱుఁగ కొగిఁ జట్మరులై
యుండెడి కలుభృత్యులఁ బతి
భండాగారంబు గాఁపు పంపఁగవలయున్. 138
క. భాతిగ నిస్పృహులైన కి
రాతులు గొల్లలును భోగరతి లేక ధృతిం
గాతురు పెఱవారలు దా
వేతురు విత్తాపహరము వెలయఁగ మదిలోన్. 139
పంచతంత్రి
క. భూరమణుఁడు పే దైనను
ధారుణి నెచ్చోటఁ దగదు ద్రవ్యము వెదకన్
వారాశి వట్టిపోయిన
నీ రొండొక దెస ఘటింప నేరఁగనగునే. 140
నీతిభూషణము
రాజనీతి
క. ద్రోహుల దండించి బృహ
గ్బాహార్గళశక్తి రిపుల భంజించియు ను
త్సాహముతోఁ బ్రజఁ గావఁగ
దోహలమతి నజుఁడు భూపతిల నిర్మించెన్. 141
క. వనజజుఁ డింద్రానిలయమ
ధనదార్క శశాంకవరుణదహనాంశంబుల్
గొని నిర్మించుట భూపతి
జనపతి శాసించు దివ్యసామర్థ్యమునన్. 142
చ. జనపతి వేగుజామున లసన్మతి మేల్కని శుద్ధగాత్రుఁడై
యొనరఁగ సంధ్యయున్ జపము హోమము బ్రాహ్మణపూజయుం గ్రమం
బున నొనరించి భూప్రజలఁ బొల్పుగ నారసి వీడుకొల్పి నె
మ్నమునఁ జేయఁగావలయు మంత్రివిచార మమాత్యయుక్తుఁ డై. 143
చ. సకలజనానురంజనము సత్యము శౌచము మంత్రగోపనం
బకృపణవృత్తి దక్షత ధనార్జితశీలత భోగ మీగి నా
స్తికఖలసంగవర్ణనము శిష్టవిధేయత దుష్టనిగ్రహం
బకుటిలభావ మింద్రియజయంబు గుణంబులు భూమిభర్తకున్. 144
మ. అతినాస్తిక్య మతిప్రసాద మనృతం బాలస్యమున్ దీర్ఘసూ
త్రత హృత్క్రోధము దీర్ఘచింత విషయాక్రాంతం బమంత్రం బని
శ్చితకార్యార్థ మనర్థచింత హతదాక్షిణ్యం బనల్పక్రియా
వ్రత మస్థైర్యము నాఁ జతుర్దశకముల్ వాగ్దోషముల్ వర్జ్యముల్. 145
పురుషార్థసారము
క. జనపతి యాత్మాయత్తుఁడు
నొనరఁ బరాయత్తపతియు నుభయాయత్తుం
డును గలరు వీరిలోపలఁ
దనరఁ బరాయత్తుఁ డధమతామసుఁ డరయన్. 146
ముద్రామాత్యము
క. మనుజాధిపతియు మంత్రియుఁ
దనరఁగ రాష్ట్రంబు దుర్గధనబలమిత్రుల్
మునుకొను రాజ్యాంగంబులు
నొనరఁగఁ బటుసత్వబుద్ధియుక్తంబగుచున్. 147
కామందకము
క. మతిశస్త్రము ప్రకృతులు మే
నతిశయధర్మంబు ప్రాణ మతిదృఢతరసం
కృతి జోడు చరులు కన్నులు
చతురుండగు దూత మోము జననాథునకున్. 148
క. స్వామియు మంత్రియు దుర్గ
స్తోమము రాష్ట్రంబు ధనము సుహృదులు బలమున్
గా మహి సప్తాంగంబులు
నేమఱక యొనర్పవలయు నిందుల రక్షల్. 149
శా. ఉత్సాహప్రభుమంత్రశక్తుల నజేయుండై పరిక్షీణసం
ధత్సావ్యగ్రుఁడు గాక విగ్రహముచో దేశంబు గాలంబు సం
పత్సామగ్ర్యముఁ జూచి కార్యము దెసన్ బ్రారంభియై భూప్రజన్
వాత్సుల్యార్ద్రమనస్కుఁ డైన పతి శశ్వచ్ఛ్రీసమేతుం డగున్. 150
నీతిభూషణము
క. గతదోషుఁడు గుణవంతుఁడు
కృతవిద్యుఁడు శక్తియుతుఁడు గీర్వాణసమో
న్తచరితుఁ డాత్మరక్షా
రతుఁడగు పతి యనుభవించు రాజ్యసుఖంబుల్. 151
పురుషార్థసారము
సీ. శస్త్రాదిగతియుద్ధసముదితప్రజ్ఞయు
ఘనధృతిదాక్ష్యప్రగల్భతలును
దారుణయుక్తి యుత్సాహంబు నూర్జిత
దార్ఢ్యమానక్లేశధైర్యమహిమ
సుభగప్రభావంబు శుచితయు మైత్రియుఁ
ద్యాగసత్యములుఁ గృతజ్ఞతయును
నున్నతవంశంబు నుచితశీలతయును
దమమును శమమును ధర్మరతియు
గీ. దయయు సత్యార్జవములు మార్దవము ననఁగ
నాదిగాఁ గల పరమకల్యాణగుణము
లొప్ప నొప్పగు భూనాథుకొప్పితంబు
లక్ష్యమైయుండు లక్ష్మీకటాక్షములకు. 153
చ. పరిగతసర్వశాస్త్రుఁడయి భాసురశాస్త్రపథానుసారియై
యరయ వినీతిసమ్మతనిజాత్మకుఁడై గతదండనీతిమైఁ
బరఁగు నిజప్రజానియమబంధురుఁ డైన మహీశుసంపదల్
శరనిధిఁ బొందు పెన్నదులచాడ్పునఁ గ్రమ్మఱనేర వెన్నఁడున్. 154
సీ. వాగ్మి ప్రగల్భుఁ డవంచితస్మృతియు
నుదగ్రుండు నుగ్రబలాధికుండు
దండనయక్రియాదక్షుండు కృతవిద్యుఁ
డధికనృవర్గుండు నమితబుద్ధి
ఆహితాభియోగప్రహసనుండు
సర్వదుష్టప్రతీకారవిచక్షణుండు
శత్రురంధ్రానువీక్షణకళానిపుణుండు
సంధివిగ్రహతత్త్వసారవేది
గీ. గూఢమంత్రప్రచారుండు రూఢదేశ
కాలభేదకుఁ డర్థసంగ్రహవిదుండు
నుచితపాత్రజ్ఞుఁడును వినియోగరతుఁడు
నైన భూపతి యాత్మగుణాకరుండు. 155
మ. భయలోభానృతమత్సరత్వములు కోపం బీర్ష్యయుం ద్రోహమ
ప్రియమున్ జాపలమున్ బరాపకృతి యుద్రేకంబున్ జాడ్య మా
స్థయుఁ బైశున్యములున్ దొఱంగి ప్రియవాక్సంపన్నుఁడై వృద్ధసే
వయునుం గల్గినవాఁడు దాను నరదేవప్రాప్తి కర్హుం డగున్. 156
సీ. విన నిచ్చగించుట వేడ్కతో వినుటయుఁ
బన్ను గా విన్నవి పట్టుటయును
దగఁ బట్టునని ధ్రువంబుగ నిల్చుటయు
నర్థసమితిసాధ్యాసాధనముల యెఱుక
అర్థవిజ్ఞానసమర్థమహాద్యోగ
రతియు నయుక్తవిరక్తియునుఁ
గార్యస్వరూపంబు కడఁకతోఁ గైకొంట
యివి బుద్ధిగుణములై యెందుఁ దనరు
ఆ. విహితకోపశౌర్యవీతజాడ్యము శీఘ్ర
కారితలు దలంపఁగా ధరిత్రి
నొప్పుగలిగినట్టి యుత్సాహ మీగుణా
యత్తుఁ డైనవాఁడె యవనివిభుఁడు. 157
సీ. గురువులఁ బ్రణమితవరభక్తియుక్తుల
సద్భావచేష్టల సజ్జనులను
సుకృతకర్మంబుల సురల భూసురులను
మృదులమనోవృత్తి మిత్రజనుల
బాంధవజనుల సంభ్రమచేష్టితంబులఁ
గామినీజనములఁ బ్రేమములను
దాసజనంబులఁ దగుప్రసాదంబుల
నితరుల దాక్షిణ్యచతురవృత్తి
గీ. నాత్మవశ్యులఁ గావించి యన్యకర్మ
నిందసేయక సత్కర్మనిష్ఠుఁ డగుచుఁ
జారుకారుణికత్వము సర్వలోక
మధురవాక్యము గలవాఁడు మనుజవిభుఁడు. 158
కామందకము
క. గురులను గులవృద్ధుల భూ
సురుల ననాథులను బుధులఁ జుట్టంబుల నా
తురులను దీనులఁ గరుణా
పరుఁడై రక్షింపవలయుఁ బార్థివుఁ డర్థిన్. 159
పురుషార్థసారము
క. కలిమియె చూపుచు నొరులకు
ఫలియింపని రాజసంబు పని యేమిటి కీ
యిల కేలబూచిరాజన
మలవడఁ గొఱమాలినట్ల యౌభళకందా. 160
మదీయము
క. పుడమిపతు లర్థు లర్థం
బడిగిన నది నృపులు కయ్య మడిగినఁ గడుఁ గీ
డ్వడి భయభీతులు శరణం
బడిగిన నిచ్చుటయె ధర్మ మనిరి మునీంద్రుల్. 161
పురుషార్థసారము
క. ఎంతెంత గలుగురాష్ట్రం
బంతంతియ రాడు పెద్ద యగుఁ గావున దే
శాంతరము లొత్తికొనుట ని
తాంతము ధర్మంబు గాదె ధరణీశులకున్. 162
నీతిసారము
క. దురమున మలరక యునికియుఁ
బరఁగఁగ ధర్మమున బ్రజలఁ బాలించుటయున్
ధరణీసురశుశ్రూషయుఁ
బరమశ్రేయస్కరములు పార్థివుల కిలన్. 163
క. క్షితిపతిగేహ మభేద్యో
న్నతిమత్ప్రాకారయుతము నానాశస్త్రా
ద్యతకలశౌర్యోత్కరభట
తతియుతసతతాభిరక్షితము గావలయున్. 164
క. ఆకారేంగితవిదులును
లోకజ్ఞులును నవరసజ్ఞులును నవగతతం
త్రాకులు లగు ఫణిహారులు
వాకిట నుండంగవలయు వసుధేశునకున్. 165
క. పిలువక నగరు సొరంగను
వలవదు నిచ్చలును వచ్చువారి సదాభ్య
స్తులనైన బిట్టు సొరనీ
వలవ దనవసరమునందు వాఁకిటికాఁపుల్. 166
పురుషార్థసారము
క. కొలు వీఁదగువేళయె లో
నిలువందగు నవసరంబు నియమింపక రా
జిలు వెడలమి ప్రజ విన్నప
ములు లేకున్నను నశించిపోవును దానున్. 167
నీతిసారము
క. వలయునమాత్యులు చుట్టం
బులు మూలబలంబు రాజపుత్త్రులు విద్వాం
సులు బలసియుండ నిచ్చలు
కొలువుండుదె లోకమెల్లఁ గొలువఁగ నిన్నున్. 168
సభాపర్వము
క. కొలు విమ్ము మాపకడ యో
ధుల కెల్లను సంధ్యయొద్ద దూతలనుం జా
రుల సంభావింపుము రా
త్రులఁ గాంతాభోగతత్పరుఁడ వగుము నృపా. 169
ధృతరాష్ట్రనీతి
గీ. వెనుకదెస నిల్చి కామినీవితతి గొల్వ
దక్షిణంబున సుకవివితాన మమర
వామదిశయందుఁ బొగడెడి వందిజనులు
నెదురు గాయకగేయంబు లింపుఁబెంప. 170
ముద్రామాత్యము
క. పరిజనులు సుమతులైనను
ధరణీశుఁడు కుమతి యయ్యుఁ దాప యయిచనున్
బరిజనులు కుమతులైనను
ధరణీశుఁడు సుమతియైనఁ దా వెలయఁ డిలన్. 171
పంచతంత్రి
క. క్షితిజనులకుఁ బరిజనులకు
సతతము ప్రెగ్గడనె చూపఁ జనదు ధరిత్రీ
పతి ప్రెగ్గడయై ప్రెగ్గడఁ
బ్రతిహస్తునిఁ జేయవలయు బద్దెనరేంద్రా. 172
క. ధనధాన్యవాహనములెడఁ
జన వీఁదగుఁగాని యెట్టిచనవరికైనన్
వనితలయెడ భూప్రజయెడఁ
జనవిచ్చుట బుద్ధిగాదు జనపాలునకున్. 173
క. నృపరాజ్యాంగములం దొక
విపరీతాంగంబ రాజ్యవిభవముఁ జెఱుచున్
నృపమంత్రులకును భేదము
చపలస్థితినొదవ సకలజగముం బొలియున్. 174
బద్దెననీతి
క. సమబలుఁడును మర్మజ్ఞుఁడు
సమరాజ్యసమన్వితుండు సదృశోద్యముఁడున్
సమధనుఁ డైనభటుం బతి
సమయింపండేని తాన సమయు నతనిచేన్. 175
పంచతంత్రి
క. తలవర్గము సామంతుల
బలముల కగ్గలము గల నృపాలున కొప్పున్
బలిమి పెఱకుమతి కాజ్ఞా
బలసంపద కెంతదవ్వు బద్దెనరేంద్రా. 176
బద్దెననీతి
క. ఏమిపనిఁ బంచునొకొ న
న్నేమిట నలుగునొకొ యంచు నెప్పుడుఁ దనయా
జ్ఞామహిమ కులుకుచును మది
సామంతులు గలిగిరేని జనపాలుఁ డగున్. 177
ఉ. రాజులసమ్మతిం దరతరంబులప్రాఁతల భక్తియుక్తులన్
రాజితశస్త్రధారులఁ బరాక్రమవంతుల నప్రమత్తులన్
భోజనహేమవస్త్రపరిపుష్టుల హృష్టుల నైనవారిఁగా
నోజ నొనర్పఁగా వలయు నొద్దను బాయక యుండ భృత్యులన్. 178
ఉ. చేరఁగనీరు మున్ను దమచే మృతిఁ బొందివారివారి ము
న్నీరస మెత్తి మన్కికొఱ కిష్టతఁ దాల్చినవారి బన్నముల్
కూరగఁబడ్డవారిఁ దమకుం గడుభక్తులు గానివారి ఘో
రారులదిక్కువారి ననయజ్ఞు లనందగువారిఁ బార్థివుల్. 179
క. అడఁపగలంతియ బానసి
యొడలంటుల వైద్య మొద్ద నుండుట తనకుం
గుడువఁగఁ బెట్టుట యనుపను
లడరఁగ నాప్తు లనె పంచు నధిపతి సుమతీ. 180
పురుషార్థసారము
గీ. ఎవ్వఁడభ్యంతరస్థుల నెడులచేసి
మిగుల లాతుఁ జేరంగఁ దిగుచుఁదగిలి
వాఁడు వారలచేఁ జెడు వలను దప్పి
యలుక గృధ్రముఁ డను రాజునట్ల పొలియు. 181
ఆ. దీనికొఱకుఁ గాదె తివిరవంశజులైన
నేలికొంద్రు రాజు లేల యనిన
మానుగాఁగ నాదిమధ్యావసానముల్
వార లొక్కరీతివారు గాన. 182
ఆ. ఎవ్వఁడొద్ద నుండ నేపార సితపక్ష
చంద్రకళయుఁబోలె సంతతంబు
వెలయ రాజ్యలక్ష్మి వృద్ధిఁ బొందుచునుండు
నతఁడ [మంత్రివర్యుఁ]డవనిపునకు. 183
పంచతంత్రి
క. ఆయతమతి నుతసప్తో
పాయంబులు దెలియవలయుఁ బతి సామము భే
దాయతి దానము దండము
మాయోపేక్షేంద్రజాలమార్గము లెల్లన్. 184
కుమారసంభవము
క. భువి నాన్వీక్షకి మిళితా
ర్థవిదుండై దండనీతిఁ ద్రయి యనువిద్యం
బ్రవణుఁడయి వార్త లోక
వ్యవహారము సూచి యెఱుఁగవలయుం బతికిన్. 185
పురుషార్థసారము
గీ. రాజు వార్త సకలపరిరక్షణంబు
సేయకుండిన లోకము జీవశవము
అట్టిజగదేకరక్షణ మాచరించు
మానవేంద్రుఁ డనన్యసామాన్యుఁ డరయ. 186
కామందకము
క. విద్యాచతుష్టయం బన
పద్యచతుర్వర్గఫలము వసుధేశునకున్
హృద్యచతుష్షష్టికళా
విద్యలు రాజ్యాపభోగవిహితఫలంబుల్. 187
పురుషార్థసారము
క. వరనాయకుండు మధుకర
పరభృతకలహంసబర్హిపన్నగబకసూ
కరకంకసముత్కరముల
చరితంబులఁ దెలియవలయు జననుతచరితా. 188
మార్కండేయము
గీ. వ్యయము నార్జవంబు దయయు హింసయు బొంకు
నిజముఁ దియ్యఁదనము నిష్ఠురంబుఁ
బలువు రిష్టజనులు గలిగి యారయఁ బణ్య
రమణివోలె నుండు రాజనీతి. 189
పంచతంత్రి
క. ఎందును నాయాసమునకుఁ
బంద యయినవాఁడు సిరికి బాత్రుం డగునే
మందరగిరి మోవఁడె గో
విందుఁడు మును లచ్చికొఱకు విబుధు లెఱుంగన్. 190
నీతిభూషణము
క. బలిమియుఁ గలిమియుఁ గలిగిన
నలఘుమతీ తెగువవలయు నవనీశునకున్
దలపోసి చూడవలదా
బలవాచాపృథివి భూమిపాలుర కెల్లన్. 191
క. వసుధాధీశుఁడు దుర్దయ
గసమస చెడు ఖడ్గ ముడుగఁ గార్యము సెడుఁ దా
విసుగు సిరి వీరభోజ్యా
వసుంధరా యను పురాణవచనము వినవే. 192
చాటువు
క. అపరాధుల యందును శాం
తిపరత్వము మఱియు వలయుతెఱఁ గది యేలా
నృపులకు నలవడఁ దగ దను
కృప కృపయో దానఁ దొంటికీర్తియుఁ జెడదే. 193
ఆ. కీడు సేయువానికిని మేలు సేయుట
మునులగుణము గాక జనుల నెల్లఁ
బ్రోచువాఁడు కల్లరుల నాజ్ఞవెట్టుట
యాగపశువిశసనమట్లు గాదె. 194
గీ. రాజ్యకంటకతతిలోన రాజవిభుఁడు
చాలముఖ్యుని వధియించి శాంతిపఱచి
సామదానంబు లొనరించి సత్వరముగ
ఛిద్ర మంతయుఁ బరిపూర్తి సేయవలయు. 195
నీతిసారము
సీ. కన్నగాండ్రును జూదగాండ్రు తెక్కలికాండ్రు
నాటవికులు [పొలవరులు] తగవు
సెప్పెడి పురుషులు నప్పిచ్చుచో వడ్డి
యదరునఁ గొని నొంచు నొడితరులును
జనటాయగాండ్రునుఁ జనవరి లెంకలు
రాష్ట్రకంటకులు వీరల నృపాలుఁ
డెపుడు మాన్పక సాగనిచ్చినఁ గన్నంబు
వెట్టియుఁ గల్లలఁ బెనిచి తెరువు
గీ. లడచియును బక్షమాడియు నప్పువోర
ద్రుంచి చనియు నల్పుల నదలించి తినియు
లంచములు గొన్న ధర యెల్లఁ బాడు గాదె
క్లేశసంసారభవనాశ కేశవేశ. 196
మదీయము
క. వీ డని నిం దని దా గని
యోడక లంచంబు లనియు నుచితం బని చెం
డాడిన చనవరిచే నిల
పా డగుఁ బ్రజవిన్నపంబు పతి వినకున్నన్. 197
పురుషార్థసారము
క. న్యాయంబు దొడరి వివిధో
పాయంబుల నర్థముల నుపార్జింపుము భూ
నాయక రాజ్యవిఘాతము
సేయునరుల నెఱిఁగి చంపఁ జెఱుపఁగవలయున్. 198
ధృతరాష్ట్రనీతి
గీ. మాలకరి పుష్పములు గోయుమాడ్కి తేఁటి
పువ్వుఁదేనియఁ గ్రోలెడుపోల్కి నెదురు
గందకుండఁ గైకొనునది కార్యఫలము
బొగ్గులకుఁ బోలె మెదలంటఁ బొడువఁజనదు. 199
విదురనీతి
క. పెక్కండ్రు జనులు నేరమి
యొక్కటఁ జేసినను వారి నొకమణిఁ గినియం
జిక్కరు గావున నేర్పున
నొక్కొకరిన పాపి శిక్ష యొనరింపఁదగున్ 200
నీతిసారము
గీ. పతి యథావిధి దండసంపన్నుఁడైన
వెసఁ ద్రివర్గఫలంబును వృద్ధిఁ బొందుఁ
గాక యున్మార్గదండనకర్కశమున
మునులకైనను గోపంబు మొలవకున్నె 201
కామందకము
మ. స్థవిరుం డైనను బాలిశాత్ముఁ డయినన్ స్వర్గస్థుఁడైన న్మహీ
ధవుఁ డాత్మోద్భవహీనుఁ డయిన మతిమాంద్యం బొందినన్ భూమికిన్
ధవుఁ డై యుండి తనర్చినం జెడు సముద్యద్రాజ్యసంపత్తివై
భవ మేకక్షణమాత్రమంద సచివప్రాధాన్యశూన్యస్థితిన్. 202
ముద్రామాత్యము
క. జనపదములెల్ల మంత్రికిఁ
జనరామింజేసి నృపతి సచివులఁ బోలెన్
వినుతగుణాఢ్యుల దేశం
బున కధికారులుగఁ జేసి పుచ్చఁగవలయున్ 203
నీతిసారము
సీ. ఎవ్వఎ డేపనివెంట నేరీతి నేర్పరి
వాని నియోగింప వలయు నంద
హితుఁడు విశ్వాసియు మతిమంతుఁడును నగు
విప్రు నమాత్యుఁ గావింపవలయు
శక్తియుక్తులు గల్గుసద్భటావళిచేత
నంగసంరక్ష సేయంగవలయుఁ
బ్రజఁ దల్లి పాటించుపగిది భూజనముల
ననుదినంబును దాన యరయవలయు
గీ. నర్థ మార్జింప నోపిన యట్టివారి
నాజిశూరుల నీతిజ్ఞు లైనవారిఁ
బాపరహితుల హాలికబంధుజనుల
నరసి ప్రోవంగవలయుఁ దా నవనివిభుఁడు. 204
పద్మపురాణము
క. ధనలుబ్ధుల మ్రుచ్చులఁ గూ
ర్పనివారిని బగఱవలనివారిని దృతి సా
లనివారిని దుర్జనులను
బనుపవు గా రాజకార్యభారము దాల్పన్. 205
క. ఉపధాశుద్ధులఁ బాప
వ్యపగతబుద్ధుల వినీతివర్తుల సములన్
సుపరీక్ష నియోగించితె
నిపుణుల నర్థార్జనాదినృపకార్యములన్. 206
క. చోరభయవర్జితంబుగ
ధారుణి రక్షింతె యధికధనలోభమునన్
జోరుల రక్షింపరు గా
వారలచే ధనము గొని భవద్భృత్యవరుల్. 207
సభాపర్వము
క. అధిపతి యెవ్వని దోరపు
టధికారము మీఁదఁ బొట్టు నతఁ డుర్వరలో
నధమకులజాతుఁ డైనను
నధికుం డగు నుతుల కెల్ల నాకర మగుచున్. 208
క. దుష్టైన నృపతి పరిజన
శిష్టతచే సేవ్యుఁ డవును శిష్టుం డయ్యున్
దుష్టపరిజనము గూడినఁ
గష్టుం డగు సర్పకలితఘనశాఖగతిన్. 209
ఆ. అధికుఁ డైనవాని నతినీచతరమైన
యట్టిపదవిఁ దెచ్చిపెట్టు టెల్ల
వర్ణనీయమైన వరశిరోరత్నంబు
కాలఁ గట్టినట్లు కాదె తలఁప. 210
చ. తగనిపదంబునం దిడునదక్షత రాజున కుండుఁ గాక యా
జగమున నీతిమంతుఁ డనఁ జాలినసేవకుఁ డుండకుండునే
తగరముమీఁదఁ దెచ్చి నిరతం బగురత్నముఁ గీలుకొల్పఁగా
వగచునె రత్న మట్టిపనివానిది దోషము గాక యారయన్. 211
ఆ. ఎచటనుండి లేఖ యేతెంచెనేని య
నాదరంబు సేయు టనుచితంబు
సంధివిగ్రహాదిసకలకార్యంబులు
తెలియుటెల్ల లేఖవలనఁ గాదె. 212
క. ద్వారములను నాయుధహయ
వారణనిలయములయందు వసుతంత్రవ్యా
పారములందును హితులను
భారకులను నిపుణమతులఁ బనిగొనవలయున్. 213
పంచతంత్రి
క. మండలమె యుర్విపతులకు
భండారం బందుఁ దప్పి పాతిక గొనినన్
భండాగారద్రోహుని
దండించినయట్ల పఱపఁదగు నధికారిన్. 214
పురుషార్థసారము
సీ. పరదేశి ధన మబ్బఁ బాఱిపోవఁగఁజూచు
విప్రుండు ధన మీఁడు వెరవు లేమి
క్షత్రియుఁ గోపింప ఖడ్గముఁ జూపుఁ జు
ట్టముఁ జనవరియునోడరు భజింప
చెలి రా జనఁగ నాజ్ఞ నిలువఁడు కడుఁజిర
సేవకుండును దప్పు సేయుఁ దఱచు
పిసిఁడియర్థము రాతిపెడనార యుపకారి
పూర్వోపకృతియ చూపుచు నటించు
ఆ. మూర్ఖు నరకపాత్రముగ ననర్థముఁ జేయు
దుష్టు సేయు నెల్ల దురితములను
గాన నిట్టివిధము మానవులకు నధి
కార మీగి వెరవికలిమి గాదు. 215
చ. వెలువడు గ్రేడిబట్టగను వేగమె తోడనె పుట్టు వైరమున్
జలమును లోభమున్ వడియు జాడ్యము దంటలు రెంటమాటలున్
బొలుచరిగొంటుచందములు బొంకులు ఱంకెలు వట్టిఱిచ్చలున్
మలకలు వృష్టితోపులును మర్మము లెన్నుచుఁ దప్పులాడుటల్. 216
నీతిసారము
క. ధారుణిపతి దనప్రజఁ దా
నారయ కొరుఁ బంచెనేని యర్థము దనకున్
జేరదు ప్రజరిత్తయ చెడు
నారయ నధికారి తనకు నగ్గలికుఁ డగున్. 217
పురుషార్థసారము
సీ. సొమ్ము రాజులు గొన్న సుంక మెక్కించినఁ
బరదేశిసరకులు సొరకు మనుట
వణిజులు దమయంత వలసిన ధారణ
సేయఁ జూచుట ప్రజఁ జెఱిచికొనుట
తులలు తూములు పాటి నిలువక సాగంగ
నిచ్చుట మ్రుచ్చిమి కియ్యకొనుట
కల్ల దులాయించి మొల్లంబు వెడసూఱ
గొనఁగ మాన్పమి దాన కొనక చెడుట
ఆ. కాన నృపతిలోభి గాక పేదలఁబ్రోదు
తలఁపు గలిగి బేలుఁదనము విడిచి
తగనివారియందు దాక్షిణ్య మొల్లక
యరయవలయు గూఢచరులవలన.218
ఆ. ఒకఁడు గొన్న సరుకు లొకచాయ నెక్కిన
నెక్కుటెల్ల రాజు లెఱిఁగికొనిన
కొంచెమైనవెలకుఁ గొన్నవస్తువులను
గొన్నవెలయె యిచ్చి కొనఁగఁదగును. 219
క. చనవరులు నాయగాండ్రును
బెనచినఁ జెడకున్నయట్టి బేహారంబుల్
వినికిఁ గలరాజు వారలఁ
బెనుపక యుండంగ నాజ్ఞ పెట్టఁగవలయున్. 220
క. చాయల బంట్లం జోరుల
రోయుచుఁ దృష్టేంగితము లెఱుంగుచు ఘనులై
రేయును బగలుఁ దలారులు
పాయక తిరుగంగవలయుఁ బట్టణమెల్లన్. 221
ఆ. ఎంత వొదిలియున్న నేరండములు జీలుఁ
గులును దారుకృత్యములకు నగునె
యితరు లెందరైన నేలిక కధికులై
చేయుపనులు పూని చేయఁగలనె. 222
ఉ. చాల నభీష్టముల్ దనవశంబుగఁ జేయు నయోగ్యులైన నె
మ్మేలు దలంచి వారియెడ మిక్కిలియర్మిలి సేఁత నేర్పుగన్
గాలపువేఁటకాఁడు ఝషకాంక్షఁ గదా యుదకంబుమీఁదటన్
దేలుచు బెండుపై నిలుపు దృష్టియుఁ జిత్తము నాదరంబునన్. 223
నీతిసారము
క. హలికులఁ బరివారము నె
గ్గులుపఱపక తగినవడిగొని నడిపికొనం
గల వణిజుఁడు తన భూమిం
గలుగుట యది పసిఁడిచేర్పుకలిమి నృపతికిన్. 224
క. హీనులకుం గర్షకులకు
భూసుత ధాన్యంబు బీజమును వణిజులకున్
మానుగ శతైకవృద్ధి న
నూనముగా ఋణములిత్తె యుత్తమబుద్ధిన్. 225
గీ. నలిగి పరపంక్తిఁ బొందిన నరుల నోలి
భీతచిత్తుల నవమానపీడితులను
అభయ మిచ్చియు నీఁదగునర్థ మిడియుఁ
బ్రియముఁ బల్కియుఁ దగ నాదరింపవలయు. 226
సభాపర్వము
క. సమయముల రంతు పరివా
రము మత్తు నియోగిజనుల రాయిడి యరిమ్రు
చ్చిమి గ్రేణికారయన్యా
యము లేకుండంగఁ బ్రజల నరయఁగ వలయున్. 227
నీతిభూషణము
క. పరికింప నీతిమార్గము
నరపతులకు నిదియె బహుజనద్వేషముగా
దొరకొనియెడు లాభంబులు
పరహరణీయంబు లండ్రు బద్దెనరేంద్రా. 228
బద్దెననీతి
క. ఈ విధమున నీతికళా
కోవిదుఁ డగుచున్న రాజకుంజరుఁ డాయుః
శ్రీ విజయకీర్తిలక్ష్ముల
చే వెలయును రిపులచేతఁ జెడఁ డెన్నఁటికిన్. 229
మదీయము
రాజునకుఁ గొఱగాని గుణములు
క. కొండియములు విన్నపములు
దండువ యర్థార్జనంబు తరుణులె భృత్యుల్
మండుచు నునికియె లావుగ
నుండెడి భూవిభుఁడు ప్రజకు నుత్పాత మిలన్. 230
క. పరదోషకథ వినోదము
పరపీడనోత్పాదనంబు బలిమి పరస్త్రీ
హరణమె సుఖముగ మనుపతి
పరమోత్పాతంబు ప్రజకు బద్దెనరేంద్రా. 231
బద్దెననీతి
ఆ. ఎవ్వరైన దోష మేమి చేసిన నొప్ప
భూవరునకుఁ జెప్పఁ బోలుఁగాక
యోజఁ దక్కిపోయి రా జట్ల చేసిన
కోరి చెప్పఁగలదె యేరికైన. 232
క. ఇలఁ గఠినంబులు విషమం
బులు గంటకమార్గసహితములు నై యోగి ని
మ్ములఁ జెందరాక పర్వత
ములపోలిక నుండుఁ గష్టభూపతుల సుతుల్. 233
పంచతంత్రి
సీ. అద్భుతాచరణంబు నమితోపకారము
బొందియు నితరునిపోల్కి నుండు
నతఁ డొనరించిన యతులితకృత్యంబు
పరులకృత్యం బని పలుకుచుండు
నరులపైఁ బెట్టు లయంబు నొందఁగఁ గోరుఁ
బరఁగ నాసలు చూపి పనులఁ బంపు
సిద్ధికి విఘ్నంబు సేయును బిమ్మట
విఘ్నంబు లగుటను వెరవు దెగడు
గీ. నమితమధురోక్తి యైన నర్థాంతరమున
నిష్ఠురంబుగ రూపించి నిర్వహింపఁ
గపటకోపముఁ జూపుఁ దత్కార్యవశత
నెఱిఁ బ్రసన్నత నొందని నృపవరుండు. 234
ఉ. జీతము గోరి విన్నపముఁ జేసిన లేచి తొలంగిపోవు న
త్యాతతవృత్తి నొండువల నడ్డము సేయుచు నిల్లువెళ్ళఁ ద
ద్భీతి దొఱంగనీఁడు ననుదెంచిన దోషము లెన్ను నెన్ని య
జ్జీతము మాన్చు మాన్చి మఱి చేరుట చెట్టఁగఁ జేయు నెమ్మెయిన్. 235
క. సరసప్రసంగవేళను
విరసారోపణము సేయు విరసాత్మకుఁడై
పరఁగ సభామధ్యమునను
నిరసించు నడంచు దుర్వినీతుం డగుచున్. 236
క. కులమును శీలము వృత్తము
గలవారల వీడఁ బల్కఁగా నాతనివా
రలుకమెయి విడుతు రొండెన్
బొలియింతురు మానధనము పొలియుట కతనన్. 237
క. కడుబెట్టిదమున నెప్పుడు
వడిపెట్టుచు వెట్టిగొనుచు వధియింపంగాఁ
బుడమిజను లతని విడుతురు
విడువఁగ రాకున్న జనులు విడుతురు సూడన్. 238
గీ. తల్లి ప్రజలఁ దిన్న దైవము దొంగైన
వార్థి మేర దప్పి వచ్చెనైనఁ
దప్పిదారి బ్రతుకఁ దలమగుఁ గ్రూరుఁడై
రాజి సెఱుప బ్రతుకరాదు గాని. 239
కామందకము
సీ. కొనుచోట నిచ్చుచో గుజగుజ సేయుచుఁ
బ్రజల నెల్లను లేమిపాలు చేసి
తమ కంచు వాదించి ధారలైనను బోసి
ధనము లిడక యర్థిరతులఁ గుదిచి
యొడఁబాటు సగమైన నిడుక కుత్తుక కూరి
చంపుచు నాశ్రితజనుల నడఁచి
తేనెలోపలి గూడ తెఱఁగునఁ బథ్యంబు
పలికి లోనైనవారల నడంచి
ఆ. ధర్మ ముడిఁగి కీర్తిపేర్మియు నొల్లక
పొసఁగఁ బనులు విడిచి బొంకు పలికి
తాన బ్రతుకఁ గోరు ధరణీశు కంటె ను
త్పాత మొకటి వేఱె ధరకు గలదె. 240
సీ. జీతంబు గిలిబిలిచిలుకలు దూరంబు
మహిఁ జూడ నది పొల్ల వ్రాత కల్ల
అపరాధములు కోటి నృపుఁ జంపఁ డనుపాటి
మాన్యత వెడవెడ మాట బొంకు
కోపంబు ముమ్మడి కోలాస నలుమడి
సత్య మారజ మీగి జమిలితొట్టు
ఆచార మెడఁదప్పు నాశ్రమ మట్టట్టు
దొరతనం బది పూఁత దురము లేఁత
ఆ. చరిత మెల్ల నింద్రజాలంబు తలఁ పెల్ల
నెల్లిదంబుమాట లెల్ల దంబ
మిట్టి కుమతిఁ గొలిచి యెవ్వాఁడు మననోపుఁ
జిరతరప్రకాశ శ్రీగిరీశ. 241
శ్రీగిరిశతకము
సీ. ఎట్టకేలకుఁగాని యెదిరికి రానీఁడు
వచ్చినఁ జూడఁ డావంకయేనిఁ
జూచినముఖమునఁ జూపు వైరస్యంబు
నేమేనిపనిఁ జెప్ప నెడన మాన్చు
ఊరకైనను నుండు దూరఫలం బైన
నుత్తర మేనిచ్చు నూరకియ్య
కొను నొంటుగాదేనిఁ జను లేచు దిగ్గన
చెప్పఁడు నేలమి చిన్న మైన
ఆ. మేలు చేసెనేని మెచ్చక దోషంబు
లందుఁ గొన్న గలుగ నావటించుఁ
గృతముకీడు లెన్నుఁ గృపలేని భూవరుఁ
డది యెఱింగి తొరఁగు టైన లెస్స. 242
నీతిసారము
సీ. పగలేచిపెట్టు నాపదల నుపేక్షించు
మేలు చేసిన లేఁతగాలిఁ బుచ్చు
మిన్నక కోపించు మెచ్చెనేనియు నీయఁ
డడుగుచో విన్నప మాలి సేయుఁ
బని నానగొల్పుఁ దత్ఫలసిద్ధిఁ దప్పించు
నిష్ఠురంబులుపల్కు నేర్పు దెగడు
మర్మంబులాడుఁ బ్రమాదంబు దొడరినఁ
బోనీడు నిక్కంబు బొంకుసేయు
ఆ. మాట లాడనాడ మాన్పించు నడుమన
సెజ్జఁబట్టుఁ గొలువఁ జేరినపుడు
వెడఁదనిద్రపోవు విరసచిత్తుం డైన
మానవేశ్వరుండు మంత్రి సోమ. 243
చాటువు
క. భూపతికి మిత్రవర్గము
ప్రా పైనం గాక భూమిభరణము దలమే
యోపునె ఫణిపతియును ధర
మోపునకుం గూర్మకుధరములు లేకున్నన్. 244
ఉ. ఆపద కడ్డమై నిలుచు నర్థసతీజనులందు శుద్ధ మౌఁ
గోపమునం బ్రసాదమునఁ గుందక యుబ్బక నిల్వనేర్చుఁ దా
నేపను లైన రాజునకు నీ డయి తీర్పఁగ నోపుఁ గావునన్
దేవ సుహృజ్జనంబు జలధిక్రమరాజ్యమునందు రాజుకున్. 245
ఉ. భూపతి కెల్లసంపదలఁ బొందెడుచోట నసహ్యభావమున్
జూపక కార్యభారమున స్రుక్కక విశ్రమవేళ యైన సే
వాపరుఁ డై మహాఘములు వచ్చుపనుల్ దొలగించి చెప్పిన
ట్లేపని యైనఁ జేయునతఁ డీప్సితదైవము గాక బంధుఁడే. 246
ఉ. వడ్డికి నీఁగొనంగదగదు వాదము సేయఁగలేదు వంచనన్
వె డ్డుచితంబు గాదు పరు వేఁడినయట్ల ధనంబు నెప్పుడున్
దొడ్డుగ నిమ్మనందగదు దోషము లెన్నుట నీతి గాదు వె
ల్లిడ్డనఁ గొండెముల్ వినుట లె గ్గగు మైత్రియ కోరెనేనియున్. 247
వ. అట్టియెడ. 248
క. సామంతుల కల్పాల్ప
గ్రామంబుల నిచ్చి పెద్దగ్రామంబులచే
భూమీశుఁడు చతురంగ
స్తోమము బండరువుఁ బ్రోవ దొరకొను శుభముల్. 249
నీతిసారము
అంగీకరించి విడుచుట
క. ఎట్టివిషవృక్షమును దాఁ
బెట్టినయది యగునే పిదపఁ బెఱుకఁ దలంపం
గట్టిఁడినరు నైనను చే
పట్టిన మఱి చెఱుపరాదు ప్రభువున కెందున్. 250
ఆ. ఒకనిఁ దొలుత మిగుల నున్నతి కెక్కించి
యతనిఁ బిదపఁ జెఱుచు టనుచితంబు
వీఁక నెట్టిపాటి విషవృక్ష మైనను
దానె పెట్టి తానె తగునె చెఱుప. 251
క. మును నొక్కొరునిం గుణయుతుఁ
డని వానిన పిదప నొప్పఁడని దూషింపన్
జనదు ప్రతిజ్ఞాభంగం
బునకు న్మదిలోన వెఱచుఁ బుణ్యాత్మునకున్. 252
ఆ. ఇచ్చ మెచ్చి మొదల నెంతయుఁ గొనయాడి
తివిరి పిదప వానిఁ దెగడఁగూడ
దట్టిచంద మైన నాతని విడనాడి
నను గృతఘ్నుఁ డందు రతఁడు గాఁడు. 253
నీతిసారము
వ. ఇంక విషప్రయోగపరీక్షణంబునుఁ దన్మూలం బయిన యాత్మరక్షణ శయ్యాసనవిహార పరీక్షావిధానంబును నెట్టి దనిన. 254
క. పానాశనశయ్యాసన
యానాంబరభూషణాదు లగు వస్తువులం
దూనిన విషప్రయోగము
భూనాథుఁడు దెలియవలయు బుద్ధిప్రౌఢిన్. 255
గీ. విషహరోదకమజ్జనవిమలమూర్తి
యఖిలవిషహరమణిభూషితాంగుఁ డగుచు
హితభిషగ్వ్రతుఁడై సుపరీక్షితాన్న
పానములు గొనవలయు భూపాలకుండు. 256
కామందకము
విషపరీక్షాలక్షణము
క. పంచవిధాహారంబులు
వంచన లే కాప్తులయినవారికి మునుఁ బె
ట్టించి యది వారలకు జీ
ర్ణించినఁ గుడుచునది ధారుణీపతి పిదపన్. 257
పురుషార్థసారము
సీ. భుజగము విషమును బొడగాంచి గూయును
శుకభృంగరాజశారికలు వెఱచి
లలిణ జకోరముల కన్నులు విరాగము లగుఁ
గ్రౌంచంబు చాల మదించి తిరుగు
విషదర్శనంబుగా వెసఁ జచ్చుఁ గోకిల
గ్లాని జీవంజీవకమున కొదవు
వీనిముఖంబున వెసఁ బరీక్షితములై
తనరిన యన్నము ల్గొనఁగవలయు
ఆ. జనవిభుండు గడుఁ బృషన్మయూరావళి
తద్గృహంబునం దుదారలీల
విడువవలయుఁ బెంచి వెస దానిఁ బొడ
గన్నపాముఁ దనకుఁ దాన పఱచుఁ గాన. 258
కామందకము
చ. కొనగొని కొండమ్రుచ్చులఁ జకోరములన్ శుకశారికావళిన్
బెనుతురు భూపతుల్ విషము వెట్టినయన్నముఁ జూచి యోలిఁ జ
య్యననవి పెంటిక ల్విడువ నక్షులు మూయఁగఁ గూయుచుండఁగాఁ
గని కుటిలప్రయోగములు గాంచుటకై నృపమంత్రిశేఖరా. 259
చారుచర్య
క. అనుభావ్య మైనయన్నం
బనలమునకుఁ బక్షులకు సమంచితబుద్ధిన్
మునుము న్నిడి తచ్చిహ్నము
లొనరఁ బరీక్షింపవలయు నుచితక్రియలన్. 260
వ. అది యెట్లనిన 261
క. నల్లనిపొగలును మంటలుఁ
బెల్లగుఁ జిటజిటలుఁ బుట్టుఁ బెద్దగు నగ్నిన్
ద్రెళ్ళిపడి చచ్చుఁ బక్షులు
మొల్లంబగు నవ్విషాన్నమునఁ జిత్రముగన్. 262
సీ. నీరు గ్రమ్ముటయును నీరు దివుచుటయు
వడిఁ జల్లనవుట వివర్ణమగుట
విపులచిహ్నంబులు విషవిదగ్ధంబగు
నన్నమునకు నీలి యరయవలయు
కడుఁగాఁకతోడఁ బైఁ గ్రమ్మునల్లని నురు
గూరక శుష్కమౌఁ గూరగాయ
సంస్పర్శగంధరసంబులఁ జెడుచాయ
మిక్కిలి యగునొండెఁ దక్కువగుచు
ఆ. మండలంబుగాఁగఁ నొండొండబుగ్గలు
పొడమి ఫేనపటల మడరుచుండు
నూర్ధ్వగతము లగుచు నొనర రేఖలు వాఱు
సకలవస్తువులు విషప్రయుక్తి. 263
గీ. రసముమీఁదట నీలవర్ణములు పాలఁ
దామ్రవర్ణము తోయమద్యములమీదఁ
బికనిభంబులు శ్యామముల్ పెరుగుమీఁది
బొడముఁ బొడవగు రేఖలు నడుమనుండి. 263
క. కడుమాడు చిముడు నుడుకుచు
నడగొను శ్యామాయమాన మగు నార్ద్రంబున్
గడుకొని శుష్కము లెల్లను
వడిఁ బ్రవిశీర్ణంబు లై వివర్ణము నొందున్. 264
కామందకము
క. పరుస నగు మృదులవస్తువులు
పరుసనివస్తువులు మృదులభావము చెందున్
ఉరువిడి విషదగ్ధకమున
కర మరుదుగ నల్పజంతుఘాతం బొదవున్. 265
ఆ. ఆస్తరణములందు నరయఁ బైచీరల
ధూమమండలములు దోచుచుండు
తంతుపక్షరోమతాపరిభ్రంశన
మగు విషప్రదిగ్ధ మైనయపుడు.266
క. లోహముల మణులయందును
వాహములం గజగురుత్వవర్ణస్పర్శ
వ్యాహతియును మఱి పంకవి
దేహము నుదయించు విషదేహం బైనన్. 267
ఉ. ఊరకయుండి యల్లనగుచుండెడి నోరును నావలింతలున్
నేరనిమాటలున్ నడవనేరక తాఁ గడు మైఁ జెమర్చుటల్
వారక దిగ్విలోకన మవారితకంపము వేగిరింపు దు
ర్వారనిజస్థలోద్యదనవస్ధితియున్ విషదాయిచిహ్నముల్. 268
క. జనపతి యన్నముఁ బానము
గొనుచోట్లను నౌషధములు గొనియెడుచోటన్
అనుదినము దత్పరీక్షక
జనములతోఁ గూడికొనుట సద్బుద్ధియగున్. 269
క. విపులప్రసాధనంబులు
సుపరీక్షకు లైన హితులు శోధించుటయున్
నృపపరిచారికు లెల్లన్
నృపతికి నీవలయుఁ గడు వినిర్మలబుద్ధిన్. 270
క. హితజనులు సేరి యల్లన
యితరులు పుత్తెంచినవి పరీక్షింపఁదగున్
ఇతరస్వజనపరీక్షిత
పతిఁ గడు రక్షింపవలయుఁ బరమాప్తులకున్. 271
కామందకము
క. పరనృపతులు పుత్తెంచిన
పరవస్తుచయంబు ముట్ట వలవదు విషదు
స్తరమంత్రయంత్రమాయా
పరిశుష్కాస్పదము లగుటఁ బార్థివుఁ డర్థిన్. 272
పురుషార్థసారము
క. తనయెఱుగువాఁ డొనర్చిన
తనయెఱిఁగెడి వాహనములు తగు నెక్కంగాఁ
దనయెఱుఁగని మార్గంబుల
ఘనసంకటమార్గములను గా దరుగంగన్. 273
గీ. ఇతఁడు వంశక్రమాగతుఁ డితఁడు హితుఁడు
ఇతఁడు దుర్జనుఁ డనుమతి నెఱుకపఱచి
సుజను లగువారి సత్కృపఁ జూడవలయు
నెపుడు నాసన్నవర్తుల నృపవరుండు. 274
క. క్రూరులను దుష్టదోషుల
భూరినిరాకృతుల నకృతపుణ్యులఁ బతి దా
దూరమున విడువవలయును
వైరిసమీపముననుండి వచ్చినవారిన్. 275
క. కేవలవాత్యాహతమును
భూవిభుఁ డన్యప్రభేదమును నాతురమున్
నావికపరీక్ష లేకయె
నావఁ గరం బెక్కఁజనదు నయమార్గమునన్. 276
క. జనపతికి గ్రీష్మదినముల
జనశోధితనక్రమీనజాతాంతర మై
ఘనతటలేఖాస్థితహిత
జనచంక్రమణ మగుజలము నను విహరింపన్. 277
క. గహనములు విడిచి శోభిత
బహిరుద్యానములలో నృపాలకుఁడు వయో
విహితసుఖభోగలీలను
విహరింపఁగవలయు సమదవిమలాత్మకుఁడై. 278
క. మృగయోచితవనభూమిని
మృగయాగతి లక్ష్యసిద్ధి మెయికొనుకొఱకై
జగతీపతి సువినీతము
లగు హయములు జాడలాఁగ నరుగఁగవలయున్. 279
సీ. తల్లిఁ జేరఁగఁబోవుతఱినైన భూపతి
భవనశోధన మొనర్పంగవలయు
నెక్కడి కేఁగిన హితు లైన యాయుధ
హస్తులు చుట్టురా నరుగవలయు
సంకటగహనభూస్థలి నిల్వఁ బోలదు
ధూళి సల్లెడు పెనుగాలి నయిన
విపులధారాసారవృష్టి సత్యాతప
ఘోరాహమున నంధకారరాత్రి
గీ. స్వస్థుఁడై యుండి యెఱుగంగఁ జనదు మఱియు
నిర్గమంబుఁ బ్రవేశంబు నియతమేని
రాజపథమున జనులఁ జేరంగనీక
యధిపుఁ డావిష్కృతోన్నతి నరుగవలయు. 280
కామందకము
క. జనలక్ష్మికి ధనలక్ష్మికి
ననుపమ మగు ధర్మలక్ష్మి కాత్మయ మూలం
బని యాత్మరక్ష మఱువక
జననాథుఁడు సేయవలయు సతతము ప్రీతిన్. 281
క. ఏపున యాత్రోత్సవములఁ
బైపడి భూజనులు దట్టపడి యేవేళం
భూపాలుఁ డందు సరగున
నోపియుఁ బైఁబడఁగవల దయుక్తంబైనన్. 282
సీ. కంచుకోష్ణీషముల్ గలవర్ష ధరకుబ్జ
కైరాతవామనుల్ చేరి కొలువ
సముచితమ్ముగను రాజన్యుఁ డంతఃపురో
ర్వీతలంబున విహరింపవలయు
విత్తజ్ఞులును శుద్ధచిత్తులు నగునట్టి
సచివు లింపుగ నరేశ్వరునిఁ జేరి
శస్త్రాగ్నివిషవివర్జనముగ నొయ్యన
నర్మవాక్యమ్ము లొనర్పవలయు
ఆ. నంతిపురములోన నధిరతి యున్నప్పు
డచటఁ బాయకుండు నాత్మసైన్య
మతనిఁ జేరి మిగుల నాయితమై నిల్చి
చెలఁగి రక్షణంబు సేయవలయు. 283
క. ఎనుబదియేండ్లపురుషులున్
దనరఁగ నేఁబదులసతుల తనగృహజనులం
దనిశము నవరోధవధూ
జనచిత్తము లరయవలయు జనపతి నగరన్. 284
గీ. లలితమంజులవిమలాంగలతలు వెలుఁగ
సూక్ష్మవస్త్రాభరణమాల్యసుభగ మూర్తు
లగుచు వారాంగనలు మన్మథాస్త్రలీల
బలసి కొలువంగవలయు భూపాలమదను. 285
సీ. జటిలకుత్సితముండజనులసంసర్గము
బాహ్యదాసీజనబాంధవంబుఁ
జేర నంతఃపరిచారజనంబుల
కొదపక యుండంగఁ బదిలపఱచి
వెడలుడునప్పుడు వెసఁ జొచ్చునప్పుడుఁ
దనర నాభ్యంతరజనము లెపుడు
ద్రవ్యముం బనియుఁ దద్ద్వారపాలకులతో
నెమ్మి నెఱింగింప నియతి సేసి
గీ. యంత్యకాలమయాతురుఁ డైనయతనిఁ
దక్క ననుజీవి శుభమ కాఁ దలఁప వలయు
సర్వజనులకు నాతురజనుఁడ గురుఁడు
దప్ప దనుపల్కు భూపతి దలఁపవలయు. 286
ఉ. స్నానవిలేపనాభరణచారుసముజ్జ్వలగాత్రుఁడై శుభ
స్నానము నాత్మదత్తవసనస్ఫుటమూర్తియు నైన దేవులన్
స్థానము చేర్చి వారి సదనంబుల కేగక చేయుచు న్నిజా
ధీనమనస్కుఁడై సతుల తీపులు నమ్మక యున్కి యొప్పగున్. 287
సీ. భద్రసేనుఁడు నిజపత్ని యింటికిఁ జన
నతనితోఁబుట్టువ యతనిఁ దునిమె
దల్లిమంచముక్రింద నల్లన యడఁగి తాఁ
బుత్త్రుండ కారూషుఁ బొడవడంచె
లాజలు విషమున నోజించి తేనియఁ
యని కాశిరాజుఁ దద్వనిత యడఁచె
గరళాక్తమేఖలాఘనమణి సౌవీర
భూపు వైరంత్యు నూపురముచేత
జాతుషీశస్త్రంబు జడయందు నిడుకొని
రమణియొక్కత విదూరథునిఁ జంపు
గీ. టెఱిఁగి నమ్మక సతియింటి కేగఁజనదు
కెరలి శత్రులపయిఁ బ్రయోగింపవలయు
.................................
.................................. 288
కామందకము
క. కైటభరిపునకు సురవర
కోటీరతటాగ్రరత్నకుట్టిమకురువిం
దాటోపకిరణరంజిత
పాటలితవిరాజమానపదపద్మునకున్. 289
గద్యము. ఇది శ్రీనరసింహప్రసాదలబ్ధకవితావిలాసభారద్వాజసగోత్రాయ్యలార్యపుత్ర సరసగుణధుర్య సింగనార్యప్రణీతం బైన సకలనీతిసమ్మతం బను ప్రబంధంబునందుఁ గవిత్వగుణవిశేషంబును, నీతిశాస్త్రప్రశంసయు, రాజ్యాంగప్రధానంబైన దుర్గరక్షణంబును, రాజునకవశ్యకర్తవ్యం బగు నాజ్ఞాపాలనంబును, బ్రజాపాలన నియమంబును, రాజగుణావగుణవిశేషంబును, దద్బంధువివరణంబును, నంగీకృతపరిత్యాగంబును, విషప్రయోగపరీక్షణంబును, దన్మూలం బైన యాత్మరక్షాశయ్యావిహారాది పరీక్షావిధంబును నన్నది ప్రథమాశ్వాసము.