సకలనీతికథానిధానము/ప్రథమాశ్వాసము
శ్రీ
సకలనీతి కథా నిధానము
ఎఱ్ఱయ ప్రణీతము
| | శ్రీలలనాధినాథుఁ డతసీకుసుమాంచితమూర్తి యష్టది | 1 |
| ఉ. | గోత్రతనూభవోరుకుచకుంభపటీరసుగంధిపక్షుఁ డ | 2 |
| ఉ. | బ్రహ్మమయుండు భారతికిఁ బ్రాణసఖుండు పదాంబుజాశ్రిత | 3 |
| ఉ. | కొక్కటె[2] వాహనంబు తలకుం గుసుమంబటె లేతచందురుం | 4 |
| క. | వాల్మీకిఁ దలతు నపగత | 5 |
| క. | వేసరక గొల్తు నిగమా | 6 |
| క. | భారవిని గాళిదాసున్ | 7 |
| చ. | వినుతి యొనర్తు వాంధ్రసుకవీంద్రుల నన్నయభట్టుఁ దిక్కయ | 8 |
| ఉ. | నూతనశబ్దబంధములు నోటికి శక్యముగాక బొంతగా | 9 |
| క. | సుకవులు చెప్పిన కవితా | 10 |
| వ. | అని యిష్ట దేవతా ప్రార్థనంబును బురాతనకవీశ్వరుల నమస్కారంబును గుకవితిరస్కారంబును నాచరించి యొక్క విచిత్రకథాప్రబంధంబు విరచింపఁదలంచి తన్మాతృకార్చనా[4]పరాయణుండనై యున్న సమయంబున. | 11 |
| సీ. | ప్రభవించె నేవీటి పర్వతాగ్రంబున | |
| తే. | వినుతిగాంచిరి యేవీటి విప్రరాజ | 12 |
| క. | ఇటువంటి కొండపల్లీ | 13 |
| క. | వనితాజనకందర్పుఁడు | 14 |
| క. | గురుశేఖరప్రభావుఁడు | 15 |
| చ. | సరసకవీంద్రులున్ విబుధసంఘము నాప్తులు నిష్టభృత్యులున్ | 16 |
| క. | ఏనునుఁ దన్మంత్రీశ్వరు | 17 |
| సీ. | శ్రీవత్సగోత్రవారిధి పూర్ణశీతాంశుఁ | |
| తే. | రసికు లభినుతి సేయఁ బురాణసార | 18 |
| క. | భావమునఁ దోచె గలియుగ | 19 |
| క. | జపితుని నధ్వరశీలుని | 20 |
| తే. | అట్లుగావున దొల్లిఁటి యవనిపతుల | 21 |
| క. | మాకిష్టదైవమగు నా | 22 |
| వ. | అని కర్పూరతాంబూలకనకాభరణంబరాదు లొసంగి యనిపిన యాత్మగృహంబున కరుగుదెంచి యొక్కశుభముహూర్తంబునం గృతి చెప్ప నుద్యోగించి. | 23 |
| ఉ. | హేమము కమ్మదావుల వహించుట జాతిలతాంతసౌరభం | 24 |
| వ. | అని తలంచి మదీయసకలనీతికథానిధానంబున కధీశ్వరుండైన శ్రీవేంకటాచలేశ్వరు మహిమ మద్గోచరవిధంబున వినుతించెద. | 25 |
| సీ. | ఆదికాలమున నారాయణాచలమను | |
| గీ. | దేశభాషల నేగిరి తిరుమలనగ | 26 |
| వ. | అట్టి వేంకటాచలాధీశ్వరుండు. | 27 |
| సీ. | శరభశార్దూలకేసరిమృగంబుల వేఁట | |
| గీ. | కొలుచువారికి గొలువంగఁ దలఁవు గలిగి | 28 |
షష్ఠ్యంతములు
| క. | ఈ దృశమహిమాస్పదునకు | 29 |
| క. | కోనేటిసలిలకేళీ | 30 |
| క. | పాపవినాశనతీర్థ | 31 |
| క. | మహనీయవిభవభైరవ | 32 |
| క. | ఆకాశవాహినీజల | 33 |
| క. | నవరసభావవిశేషో | 34 |
| వ. | దండప్రణామంబులు సమర్పించి యేను రచియింపంబూనిన సకలనీతికథానిధానంబునకు నుపక్రమం బెట్టిదనిన. | 35 |
| ఉ. | సారసపత్రనేత్రుఁడు ప్రసన్నత నొంది స్వకీయమందిర | 36 |
| ఉత్సాహ. | నాగలోక మిట్లు దైత్యనాథుఁ డేలుచుండియున్ | 37 |
| వ. | అర్ఘ్యాదివిధులం బూజించి తోడ్కొని తెచ్చి యుచితపీఠంబున నుపవిష్టుం జేసి కరపుటఘటితనిటలుండై వినయోక్తుల నిట్లనియె. | 38 |
| ఆ. | బ్రహ్మతనయ! నీదురాకకు గత మేమి | 39 |
| క. | మీవాకిళ్లే గతియని | 40 |
| ఆ. | అనిన బ్రహ్మమునికి నబ్బలిదైత్యేంద్రుఁ | 41 |
| ఆ. | దానభోగశౌర్యధైర్యధర్మాచార | 42 |
| వ. | అట్లు గావున నేతద్వృత్తంబులు దెలుపు భూతభవిష్యద్వర్తమానకథలు కల వవి యథాక్రమంబున నెఱిగించెద. | 43 |
| ఉ. | పాండుకుమారవిక్రముఁడు భాగవతప్రియకారివైభవా | 44 |
| క. | అతఁ డొక్కనాఁడు మృగయా | 45 |
| ఉ. | అగ్రమునందు దోఁచిన నృపాగ్రణి కార్ముక మెక్కువెట్టి య | 46 |
| తోటకము. | ధరణీశ్వరుఁ డాస్థలి ద్రవ్వగ న | 47 |
| క. | ప్రత్యక్షంబై కేశవుఁ | 48 |
| వ. | సర్వాంగాలింగితోర్వీతలంబగు దండప్రణామం బర్పించి యిట్లని స్తుతియించె. | 49 |
| చామరము. | నమో గదాబ్జళంఖచక్రనవ్యబాహుపంకజా! | 50 |
| క. | అని వినుతించి రమేశ్వరు | 51 |
| మత్తకోకిల. | మత్తకోకిలకీరనిస్వనమండితక్షితిజాలియున్ | 52 |
| ఆ. | కట మనంగ బాస కాష్ఠంబు వెంబన | 53 |
| చ. | కటములు జేవురింప దెలిగన్నులవాఁ డుదయింప బాదసం | 54 |
| వ. | ఇవ్విధంబున వేంకటాధీశ్వరుండు తొండమచక్రవర్తికి నభీష్టవరంబు లొసంగుచు నతని సేవ గైకొనుచుండె నింక శ్రీ శైలప్రశంసయు, విక్రమార్కాదిరాజచరిత్రంబులును వినుపించెదనని యిట్లనియె. | 55 |
| సీ. | ప్రవహించు నేయద్రిపర్యంకమునఁ బాప | |
| తే. | పర్వతాఖ్య ద్విజన్మతపఃప్రభావ | 56 |
| క. | శిల లెల్లను లింగంబులు | 57 |
| క. | కాశిపురిలోన బ్రాణ | 58 |
| క. | తలయేరువట్టి శ్రీగిరి | 59 |
| తే. | అట్టి శ్రీగిరి చేరువన చల మొకటి | 60 |
| మాలిని. | ఆనరనాయకు మోహపు బుత్రి సితాంబుజలోచనచంద్రికనా | 61 |
| క. | ఈగతి నాబాలామణి | 62 |
| వ. | అక్కామిని కోరిన యట్ల మల్లెవిరులం బూజించుటం జేశి మల్లికయను నబిధానంబు నొసగి యాత్మనామంబు [7]మల్లికార్చనుండనియును ధరియించి తన్ను దర్శించినవారికి భోగమోక్షంబులు గృపసేయుచుండె. | 63 |
| క. | ఆరాజన్యుఁడు నొక్కకు | 64 |
| ఆ. | బ్రహ్మరాక్షసుండు బ్రాహ్మణపుత్రుని | 65 |
| వ. | అతం డచ్చంద్రగుప్తపురంబు చొచ్చి తత్పురోహితబ్రాహ్మణమందిరముఖశాలావేదిక పైఁబడి నిద్రాలసుండై యుండుసమయంబున. | 66 |
| క. | భోజనసమయం బగుటయు | 67 |
| ఉ. | నిద్దుర దేలి లేచి ధరణీసురపుత్రుఁడు నిత్యకృత్యముల్ | 68 |
| క. | తలవరి కూతుర నీకున్ | 69 |
| ఉత్సాహ. | అనుచు ధిక్కరించుటయును నతివ మన్మథాగ్నిచే | 70 |
| ఆ. | మొదల విప్రతనయ పిదప భూపతి కూఁతు | 71 |
| వ. | అంత. | |
| ఉ. | అల్లుని మల్లికారమణు నాత్మపురంబున కయ్యవంతికిన్ | 72 |
| వ. | అంత నచ్చంద్రగుప్తుండు నలువురు భార్యలయందును విప్రకామినికి వరరుచి భట్టుండును, క్షత్రియసతికి విక్రమార్కుఁడును, వైశ్యరమణికి భట్టియును, శూద్రాంగనకు భర్తృహరియును ననుకుమారులం బడసి, పూజ్యంబగు రాజ్యవిభవం బనుభవింపుచు జరాభారపీడితుండై యొక్కనాఁడు. | 73 |
| క. | తనయుల మంత్రుల ధరణీ | 74 |
| క. | వివరియగు విక్రమార్కుని | |
| | ప్రవరుని జేయుచు వరరుచి | 75 |
| తరల. | నరవరుండగు చంద్రగుప్తుడు నైధనంబును బొంద న | 76 |
| క. | ఆకాలంబున విప్రుఁడు | 77 |
| ఆ. | ఫలము గొనుచు నాత్మభవనంబునకు నేఁగ | 78 |
| క. | ధనముగలవాఁడె పుణ్యుఁడు | 79 |
| ఆ. | పసిఁడిగలుగువాని పలుకులు పలుకులు | 80 |
| క. | అనిపతి దిట్టుటయును దాఁ | |
| | జ్జనపతి ఫలము మహత్త్వము | 81 |
| ఆ. | కోరికలరనిచ్చె గుఱ్ఱాలకాపరి | 82 |
| వ. | అదియును శూర్పపూరితంబైన గోమయంబుపై నిడుకొని తెచ్చు సమయంబున. | 83 |
| తే. | భర్తృహరివెంటవోయి యావనమునందు | 84 |
| క. | సరసిజనేత్రల శీలము | 85 |
| వ. | అదియునుంగాక. | 86 |
| క. | మాయయు నసత్యవాక్యము | 87 |
| ఉ. | ఒక్కనిఁ జూచు వేఱొకని నొల్లక మారుమొగంబు పెట్టు నొం | 88 |
| వ. | అని విచారించి స్వకీయభార్యలైన త్రిశతసంఖ్యాకామినీజనంబుల విడిచి యాత్మాగ్రజుండైన విక్రమార్కునిం బట్టంబు గట్టి భట్టి దొల్లిటియట్ల యమాత్యకృత్యంబునకుం బ్రతిష్ఠించి రాజయోగియై యరుగుచున్న నతనిభార్యాశతత్రయంబును జనుదెంచి యిట్లనిరి. | 89 |
| ఆ. | ఏమి సేయువార మిటువలె మము డించి | 90 |
| వ. | విధవాత్వంబు లేకుండునట్లుగ వరం బిచ్చితి బొండని చనియె. నాటనుండియు శూద్రకులంబు గొందఱు మున్నూ రనంబడి రంత. | 91 |
| స్వాగతము. | విక్రమార్కుఁ డుఁరు విక్రమ మొప్పన్ | 92 |
| వ. | అతం డొక్కనాఁడు మృగయార్థం బడవి కరిగి. | 93 |
| సీ. | గహ్వరద్వత్సమారంహసాహసభీమ | |
| తే. | శరభభల్లూకవృకముఖసత్త్వచయము | 94 |
| వ. | అంత. | 95 |
| క. | కనుమరి లోహపుఁబిండం | 96 |
| ఉ. | చల్లనిగాడ్పుతో జలదసంఘము చీఁకటిగూడి భూతలం | 97 |
| క. | కోల మెఱుఁ గప్పటికిదివె | 98 |
| పాదపము. | కాళికి దిండుగగట్టినరారా | 99 |
| తోటకం. | పరమేశ్వరి నిర్భయు నానృపునిన్ | |
| | కరశూలము భీకరమై మెఱయన్ | 100 |
| క. | ఇచ్చటికి వెఱవ కిటుదా | 101 |
| చ. | వెఱ పొకయింత లేదు గుడి వెళ్ళుము నా కిరవిచ్చి వర్షముల్ | 102 |
| తే. | అనినఁ గానిమ్ము వర మిత్తు ననెదవేని | 103 |
| ఆ. | బ్రహ్మ వ్రాయు నక్షరంబులు దుడువంగ | 104 |
| ఉ. | కాళికవెంట నేఁగి కుతుకంబున భూపతి గాంచె నమ్మహా | 105 |
| క. | అమ్మహాకాళునకు విక్రమార్కనృపతి | 106 |
| కవిరాజవిరాజితము. | అడుగర యేవరమైనను నిచ్చెద నర్కనృపాలక యన్న నతం | 107 |
| క. | భట్టిఁ బిలిపించి రాత్రి | 108 |
| వ. | పలికి యాక్రమంబుననే యుపాయంబూహించి సంవత్సరంబున పూర్వార్థంబున రాజ్యంబును అపరార్థంబున వనవాసంబునుగా నియమించుకొని రాజ్యంబు సేయుచుండ నొక్కనాఁడు. | 109 |
| క. | ఒక్కదిగంబరముని నృపు | 110 |
| చ. | అనవుడు నట్లకాకయని యమ్మునివెంటను విక్రమార్కభూ | 111 |
| క. | భూతలనాయక! విను నే | 112 |
| వ. | అవి యెయ్యవి యనిన. | 113 |
| సీ. | తనువు జరారోగతతిఁబీడ బొందక | |
| తే. | రాజ్య మప్రతిగ్రహమౌట రాజ్యసిద్ధి | 114 |
| వ. | అనిపలికి భేతాళుం డడుగఁదలంచిన దిగంబరమునిప్రయోజనంబు తీర్చిపొమ్మని తెచ్చి యమ్ముని కొప్పించిన. | 115 |
| క. | ముని విక్రమార్కు గనుగొని | 116 |
| క. | యతివర! భేతాళునిచే | 117 |
| వ. | కావున. | 118 |
| క. | ఉపకారము నుద్యోగము | 119 |
| వ. | అనవుండు. | 120 |
| మ. | బలిదైతేయుఁడు నారదుం బలికె భూభాగంబునన్ విక్రమా | 121 |
| క. | వెయిమాడ లిచ్చు జూచిన | 122 |
| వ. | అని వినిపించి మఱియు నిట్లనియె. | 123 |
| క. | ఊహింప విక్రమార్కుని | 124 |
| ఆ. | సాహసాంకు డిట్లు జగతివృత్తాంతంబు | 125 |
| ఉ. | చెప్పిన విక్రమార్కనృపశేఖరఁ డగ్గిరి చూచు వేడ్క దా | 126 |
| క. | ఆతటమున నొకవిప్రుఁడు | 127 |
| వ. | ఆతం డిట్లనియె. | 128 |
| క. | శతహాయనంబు లయ్యెను | 129 |
| ఆ. | అనిన నతని నుడుగుమని యొక్క మాలూర | 130 |
| చ. | తనతల ద్రించి వ్రేల్తునని తత్పరతన్ ఝళిపించు సాహసుం | 131 |
| తే. | చిత్తశుద్ధి లేక చేసిన జపమును | 132 |
| వ. | కావున విప్రుండు శ్రద్ధాహీనుండు వీనికి నేల ఫలించు నిన్ను మెచ్చితి వర మిచ్చెద నడుగుమనిన విప్రుండుగోరిన వరం బిప్పించి యుజ్జయనిపురంబున కరిగె నట్లు గావున. | 133 |
| క. | సాహసదానంబులలో | 134 |
| వ. | అని మఱియు నిట్లనియె. | 135 |
| సీ. | ఉజ్జని నేలుచు నొక్కనాఁ డవ్విక్ర | |
| తే. | జలధియిచ్చిన యారత్నములును నాల్గు | 136 |
| ఆ. | అనుచు నింటి కరిగి యాలిని గొడుకును | 137 |
| వ. | ఇందులో నేరత్నం బడుగుద మనిన నిట్లనిరి. | 138 |
| క. | ధన మడిగె బత్ని, కోడలు | 139 |
| ఆ. | నాల్గుమణుల నిట్లు నల్వురు నాసించి | 140 |
| క. | తలఁప నుదారగుణంబులు | 141 |
| క. | వేలుపులు వరము లిత్తురు | 142 |
| వ. | అనిమునీంద్రుఁడు బలీంద్రున కిట్లనియె. | 143 |
| క. | పురుషార్థ మెఱుఁగవలయున్ | 144 |
| వ. | అది యెట్లనినం దొల్లి యుజ్జయినీపురంబున గమలాకరుండను విప్రుండు గుణవతియను భార్యయు దానును శనిత్రయోదశివ్రతపరాయణుఁడై ఖండపరశువలన దేవదత్తుండను కుమారుని వరంబుగా బడసి యతని గృహస్థు జేసి దంపతు లిరువురు గాశీయాత్ర యరిగిన నంత నొక్కనాఁడు. | 145 |
| ఉ. | విక్రమసూర్యుఁ డొక్కరుఁడు వేఁటగ నేఁగి వనాంతచారణో | |
| | దక్రమ మంటగాఁ దెరువుదప్ప సమిత్తులు గొంచువచ్చు వే | 146 |
| చ. | పురము పథంబు చూప జని భూసురకోటికి దాన మిచ్చుచో | 147 |
| క. | తనయుఁడు దొడిగినమణిమయ | 148 |
| క. | నిలుపుటయు విక్రమార్కుఁడు | 149 |
| క. | ప్రాణంబుఁ గల్గెనేనియు | 150 |
| ఆ. | అనుచు విప్రునకును (నధికధనం బిచ్చి) | 151 |
| క. | కృత మెఱుఁగ(కున్న) దైవము | 152 |
| వ. | అప్పుడు. | 153 |
| ఆ. | ధరణిసురుఁడు దాను దాఁచిన నృపపుత్రు | 154 |
| వ. | అని చెప్పి నారదమునీశ్వరుండు క్రమ్మర నిట్లనియె. | 155 |
| క. | క్షితినాథునాజ్ఞు యెవ్వం | 156 |
| వ. | అది యెట్లనిన. | 157 |
| సీ. | రత్నాక ? మందలి రత్నపేటికయను | |
| తే. | సహచరుని బంప నామణిచయము గొనుచు | 158 |
| వ. | అద్దూతజనుండు కడమయైదురత్నంబులు దెచ్చి రాజునకు సమర్పించి తావెచ్చపెట్టిన పంచరత్నంబుల విధం బెఱిఁగింప.... | 159 |
| క. | ఆజ్ఞాభంగము చేసిన | 160 |
| వ. | అనవుండు. | 161 |
| క. | (క్ష)నమున వచ్చెదనని తా | 162 |
| ఆ. | పదునొకండుఁ గోట్లు పసిడిటంకంబులు | 163 |
| వ. | మఱియు నిట్లనియె. | 164 |
| క. | పరుల మనస్తాపం బే | 165 |
| వ. | అది యెట్లనిన. | 166 |
| సీ. | ధనపాలుఁడనువైశ్యతనయుండు కాశ్మీర | |
| | నిది లక్షణములు ముప్పదిమూఁడు కలుగు భూ | |
| తే. | చారు లెఱుగింప విని (సాహసాంకనృపతి) | 167 |
| క. | అవ్విధము విక్రమార్కుం | 168 |
| వ. | అని చెప్పి విరోచనపుత్రునకు బ్రహ్మపుత్రుం డిట్లనియె. | 169 |
| క. | ఏవెరవు లేని మనుజుని | 170 |
| వ. | అది యెట్లనిన. | 171 |
| సీ. | మధుమాసమున విక్రమప్రభాకరుఁ డంగ | |
| ఆ. | యట్లుగాన చండికాఖ్యపురంబు గా | 172 |
| వ. | అని మఱియు నిట్లనియె. | 173 |
| క. | పరులకు నైన నుపద్రవ | 174 |
| వ. | అది యెట్లనిన. | 175 |
| సీ. | ఉజ్జనిపురమున నొక్కవైశ్యుఁడు ధన | |
| ఆ. | మగుడి వచ్చి విక్రమార్కునకును జెప్ప | 176 |
| మంగళమహాశ్రీ. | బాహాదండవ్యూహసమంచద్భహువిధచలదశిభవరుచి చెలఁగన్ | |
| | ద్రోహిశ్రేణి దుర్మదవిద్ధున్ దురమున బటుదోర్బలమున సం | 177 |
| వ. | అని స్తుతియించి కబంధశిరంబు లదుకంజేయుమని ప్రార్థించిన నూరకున్న శాతాసినాత్మశిరంబు త్తరింపందలంచిన నద్దేవుండు ప్రత్యక్షంబై. | 178 |
| క. | నరులకబంధంబులతో | 179 |
| వ. | ఇంక నొక్కటి వినుమని యిట్లనియె. | |
| క. | ధరణిసురు గోర్కె దీర్చుట | 180 |
| వ. | అది యెట్లనిన. | 181 |
| సీ. | ఉజ్జయనీపురి నొక్కవిప్రుఁడు కమ | |
| తే. | భూమిసురు గొంచు నచటికి బోయి యతివ | 182 |
| వ. | అని యుపన్యసించి వెండియు దచ్చరిత్రంబు వినుమని నారదుం డిట్లనియె. | 183 |
| ఆ. | తపముచేసియైన జపములచేనైన | 184 |
| వ. | అది యెట్లనిన. | 185 |
| సీ. | ఉజ్జయనీపురి కొకదిగంబరముని | |
| ఆ. | నొక్కసిద్ధమంత్ర ముపదేశ మిచ్చిన | 186 |
| వ. | ఉపదేశించి శివుం డనిపినం బురంబున కరుగునప్పుడు. | 187 |
| క. | కాయంబు కుష్ఠరోగా | 188 |
| క. | ఫల మారగింపు నీకుం | 189 |
| వ. | ఇంక నొక్కకథ వినుమని యిట్లనియె. | 190 |
| ఆ. | మ్లేఛ్ఛమనుజుఁడైన మెచ్చిన ఫల మిచ్చు | 191 |
| వ. | అది యెట్లనిన. | 192 |
| క. | వనవాస మాఱునెలలును | 193 |
| తరువోజ. | ఆరీతి జని విక్రమార్కుఁడు భీక | |
| | లూరులు దిరుగుచో నొక్కుచో నురుల | 194 |
| వ. | తమదుఃఖంబు జెప్పు పలుకులు విని విక్రమార్కుఁ డవ్విప్రుం జంపు రక్కసుకడకుం జని యెదురనిలిచి యే తదగ్రహారబాడబునివరుసకై వచ్చితి భక్షింపు మనిన మెచ్చి యతం డిట్లనియె. | 195 |
| క. | వర మడుగు మనిన ద్వాదశ | 196 |
| వ. | ఇంక నొక్కటి వచించెదనని యప్పరమభాగవతుం డిట్లనియె. | 197 |
| క. | మగతనము గలుగు పురుషుఁడు | 198 |
| వ. | అదియెట్లనిన. | 199 |
| సీ. | ఉజ్జయినీపురి నూరుజుఁ డొక్కఁడు | |
| తే. | రాత్రి యగుటయు నొకఘోరరాక్షసుండు | 200 |
| క. | పతి నే మొరంగి యిటు లుప | 201 |
| క. | పరపురుషుల నాశించిన | 202 |
| వ. | అట్లు గావున రాక్షసబాధ మాన్పి నన్ను రక్షించితివి గావున తన్నిక్షిప్తధనంబు గైకొనుమని చూపిన నది తనవెంటవచ్చువైశ్యున కిచ్చి పురంబున కరిగె, నిదియుం గా కొక్కవిచిత్రంబు వినుమని యిట్లనియె. | 203 |
| క. | ధనహీనుని బోషించుట | 204 |
| వ. | అది యెట్లనిన. | 205 |
| సీ. | వనవాస మనుపేర జని విక్రమార్కుఁడు | |
| | డట యింద్రకీలాద్రి నష్టభైరవులకు | |
| ఆ. | నచటి కరిగి చెప్పినటువలెనే చేసి | 206 |
| వ. | మఱియు నొక్కవినోదంబు వినుము. | 207 |
| క. | దైవికమానుషములలో | 208 |
| సీ. | దేశంబు చూడ నాదిత్యనాముం డొగి | |
| తే. | ...వినుపింతు ననుచు నయ్యతికి ననియె | 209 |
| క. | వృక్షముననున్న యేవురు | 210 |
| సీ. | ఈతడు వోయిన యీనాకవు... | |
| తే. | అది సహింపక వీఁ డొక్కయాగఁడీఁడు | 211 |
| క. | ఆయక్షవరులు నృపునకు | 212 |
| వ. | అని దైవికప్రధానంబైన యితిహాసంబు చెప్పిన విక్రమార్కునకు మెచ్చి ప్రతిదివసంబును ధనంబు గురియు చంద్రకాంతలింగంబు నొసంగి యరిగె. సాహసాంకుఁడునుం బురంబున కరుగుచు నాలింగంబు నొక్కదరిద్రవిప్రున కిచ్చి చనియె. తదనంతరవృత్తాంతంబు వినుమని యిట్లనియె. | 213 |
| క. | ధనమును విద్యయు శౌర్యము | 214 |
| వ. | అది యెట్లనిన. | 215 |
| సీ. | దేశంబు జూడ నాదిత్యాంకు డరుగుచు | |
| తే. | ఉపకృతికి నింకఁ బ్రతికార మొల్ల ననిన | 216 |
| వ. | వాఁడును విద్యాగర్వంబునం బెద్దల ధిక్కరించిన పాపంబున నిట్లైతి ముక్తుండ నైతి ననుచుం జనియె. విక్రమార్కుండును పురంబున కరుగుదెంచె. నింక నొక్కటి వినుమని యిట్లనియె. | 217 |
| తే. | దుష్టులగు స్వప్నములు...... ? | 218 |
| ఉ. | కాసరవాహనుం డనిన కాంచినస్వప్నము కీడువాపుకో | 219 |
| వ. | అనిన నారదుండు బలీంద్రున కిట్లనియె. | 220 |
| క. | ప్రాణసఖుఁ డైనవానికి | 221 |
| వ. | అది యెట్లనిన. | 222 |
| ఆ. | విక్రమార్కునగరి విప్రునితనయుఁడు | 228 |
| ఉ. | కామిని లోకమోహినిని గాంచి... . భూమి ను | 224 |
| క. | అనుపద్యము ప | 225 |
| ఆ. | మునుగబోవబట్టి........ | 226 |
| వ. | అనిన బలీంద్రుం డిట్లనియె. | 227 |
| ఆ. | విక్రమార్కనృపతి విక్రమంబె ... | 228 |
| వ. | అని నారదుం డుపన్యసించి మరియును వినుమని యిట్లనియె. | 229 |
| చ. | అవని చరించ ...కడ్డము వచ్చి యొక్కభూ | 230 |
| ఆ. | అనిన సాహసాంకు డవ్విప్రుతో గం | 231 |
| వ. | మరియు......దాతృత్వంబు వినుమని యిట్లనియె. | 232 |
| క. | క్షితిసురుని బెండ్లి చేసిన | 233 |
| వ. | అట్లు గావున. | 234 |
| చ. | ధరణి చరించి శౌర్య..... ...చుండ భూ | 235 |
| వ. | అనిన మరియు నీ వెఱిగిన విశే......ప్పుమనిన దైత్యనాథునకు మునినాథుం డిట్లనియె. | 236 |
| క. | తల నరకబోవువానిని | 237 |
| వ. | అది యెట్లనిన. | 238 |
| సీ. | ........బులు[12] దిరుగుచు విక్ర | |
| తే. | రక్తమాంసము నాశరీరమున గలదు | 239 |
| క. | నీసాహసమున కలరితి | 240 |
| వ. | అని మానుషాశనం బెన్నడు చేయకుమని యాపూజారి విడిపించె నని మఱియు నారదుం డిట్లనియె. | 241 |
| క. | పాయక ప్రాణము కెల్ల న | 242 |
| వ. | అని యుపన్యసించి విక్రమాదిత్యుని విచిత్రం బొక్కటి గలదు విను మని యిట్లనియె. | 243 |
| క. | అపరాధి గానివారిని | 244 |
| వ. | అట్లు గావున. | 245 |
| క. | మునిమాట్కి విక్రమార్కుఁడు | 246 |
| సీ. | ఆపురవర మేలునధిపతి సువిచారు | |
| | తురగంబు డిగి నదీతోయంబు జొచ్చుచో | |
| తే. | పారుఁ డరుదెంచి యాసువిచారునకును | 247 |
| ఆ. | హేమవృష్టి గురియ నాముని కది యీయ | 248 |
| వ. | అందున కద్భుతచిత్తులయిన భూసురభూపతులచేత పూజితుండై యాత్మపురంబున కరిగె. మఱియును వినుమని యిట్లనియె. | 249 |
| క. | పాతకముల నణగించును | 250 |
| వ. | అది యెట్లనిన. | 251 |
| సీ. | విక్రమార్కుఁడు భూమి వీక్షింప నరుగుచో | |
| | పెనఁగుచో బ్రొద్దుగ్రుంకిన బాసిపోలేక | |
| తే. | వరుష మొక్కటి గురియ నప్పురుషవరుఁడు | 252 |
| తే. | నీదయాళుత్వసాహసనిచయమునకు | 253 |
| వ. | అనుటయు. | 254 |
| క. | ఉపకారపరుఁడు తాఁ బ్ర | 255 |
| వ. | అని నిజపురంబునకు జనియె నని చెప్పి మఱియును. | 256 |
| క. | మాయలు పన్నియు వివిధో | 257 |
| వ. | అది యెట్లనిన విక్రమార్కుఁ డొక్కనాడు కొలువు కూర్చున్నసమయంబున గృత్రిమపత్నీసమేతుండై యొక్కయెంద్రజాలికుం డఱుగుదెంచి యిట్లనియె. | 258 |
| ఉ. | ఇంద్రునిబంట నేను దివిజేంద్రసమానక విక్రమార్క యీ | 259 |
| క. | అనిన గగనవీథి కెగయుచు | 260 |
| వ. | అంత. | 261 |
| క. | కరములు బదములు శిరములు | 262 |
| ఆ. | ఉడుగ కగ్ని నువిద యురికిన నటువలె | 263 |
| వ. | భవదీయపత్ని త్వత్కరచరణశిరంబులు దునిసి ధరణిపై బడిన నగ్నిప్రవేశంబు చేసె ననుటయు వాఁ డిట్లనియె. | 264 |
| తే. | ప్రాణములతోడ దేవ నీపదము కొలువ | |
| | గొడ్డు తనతల్లియని కన్నకొడుకు చెప్పు | 265 |
| దోదకం. | ఈజగ మంతయు నేలుచు నాయీ | 266 |
| వ. | అనవుఁడు. | 267 |
| క. | నివ్వెరపడి (జనపతి యిపు) | 268 |
| ఆ. | అంత నింద్రజాలి యామాయ లెల్లను | 269 |
| వ. | అదియునుఁ గాక. | 270 |
| క. | పేదలగు విప్రు లడిగిన | 271 |
| వ. | ఈయర్థంబు దెలుపు నితిహాసంబు వినుమని యిట్లనియె. | 272 |
| సీ. | ప్రథమాద్రిమణినితంబప్రదేశమ్మున | |
| తే. | కంభ ముదయింప దాను నక్కంభ మెక్కి | 278 |
| వ. | అట్లు సూర్యదత్తం బైనకుండళయుగళంబు ప్రతిదివసంబు అష్టబారువులు సువర్ణంబు గురియునని విన్నవాఁడు గావున నవి గైకొని పురంబున కేతెంచునప్పుడు మార్గంబున. | 274 |
| ఆ. | ఘనదరిద్రహతిని గడుడస్సి భూసురు | 275 |
| వ. | అని మఱియు నిట్లనియె. | 276 |
| క. | ధరణిక వగ్రహదోషము | 277 |
| వ. | అది యెట్లనిన. | 278 |
| ఆ. | సాహసాంకునకును సమయంబునందు బం? | 279 |
| వ. | అది యెట్లనిన. | 280 |
| క. | ప్రాతఃకాలము మంచును | 281 |
| వ. | ఇట్టియనావృష్టికి శాంతి చేయవలెననిన నీ రుద్రాభిషేకవారణజపాదిశాంతులు సేయించినం గురియకున్న విక్రమార్కుఁడు. | 282 |
| క. | విల్లును శరములు గొని దివి | 283 |
| వ. | మఱియును. | 284 |
| క. | క్రూరమృగబాధ లుడిపి ప్ర | 285 |
| | 286 |
| మత్తకోకిల. | భిల్లుఁ డొక్కఁడు వచ్చి చెప్పెను భీకరంబగు ఘృష్టి భూ | 287 |
| తరల. | అనిన వేటకు నుత్సహించి ధరాధినాథుడు సింధువా | 288 |
| వ. | ఆభూవివరంబున డిగ్గి సాహసాంకుండు తన్మధ్యంబున భోగవతీపురంబుఁ గాంచి భోగీంద్రునిం బొడగని నమస్కరించి. | 289 |
| | (ఇక్కడ నొకపత్రము జారిపోయినది.) | 290 |
| తే. | ఒసగికొని పొమ్మటన్న వాఁడోపెనన్ని | 291 |
| వ. | అనిన నుడుగక లెఖ వినుపించిన నర్థాధికారి విశ్వాసంబునకు సంతోషించె నని మఱియు నిట్లనియె. | 292 |
| క. | తమవంటివారు స్థితి చెడి | 293 |
| వ. | అవ్విధంబు వినిపించెద నని యిట్లనియె. | 294 |
| సీ. | చాంద్రగుప్తక్షితీశ్వరుఁడు దేశాంతర | |
| తే. | అందికొని వచ్చు తెరువున నధిపుఁ డొకఁడు | 295 |
| వ. | వానిమహిమ దెల్పువాఁడై యిట్లనియె. | 296 |
| తే. | గంత ధరియింప మేదినీకాంతుఁ డగును | 297 |
| వ. | మఱియొకవిశేషంబు వినుమని యిట్లనియె. | 298 |
| క. | సోదరులు పాళ్ళుకొరకై | 299 |
| వ. | అది యెట్లనిన. | 300 |
| సీ. | విక్రమాదిత్యుం డుర్వీస్థలి పాలించ | |
| | విన్నవింబంగ వచ్చితి మన్న నవ్వి | 301 |
| క. | భూమిసుర లాదిగా గల | 302 |
| తే. | ...................కరుడు | 303 |
| సీ. | శాలివాహుండు సాహసాంకుని సైన్యంబు | |
| | దారి.................. | |
| | నందికొని రాగ నయ్యురగాధి విచుడు | 304 |
| తే. | అమృతకలశంబు ప్రార్థించి యడుగనీక | 305 |
| క. | నిజము వచింపుఁడు భూమి | 306 |
| వ. | వచ్చి ని న్నమృతం బడిగితి మనిన భూపాలుండు. | 307 |
| క. | యాచకుఁడై రిపుఁడైనను | 308 |
| సీ. | గువ్వకై దేహంబు గోసి పెట్టఁడె శిబి | |
| | ...................... | |
| తే. | దేహ మస్థిర మనుచు సందేహ ముడిగి | 309 |
| వ. | అని తలంచి కుహకవిప్రులకు నమృతకలశం బిచ్చి యప్పటి యట్ల తపంబున వాసుకి నారాధించి తత్ప్రసాదంబున నాత్మబలంబులు ప్రాణములు వడసి తనపురంబున కరిగి రాజ్యంబు చేయుచుండె మఱి యొకకథ వినుమని యిట్లనియె. | 310 |
| క. | దానంబును సాహసమును | 311 |
| వ. | అది యెట్లనిన. | 312 |
| సీ. | విక్రమార్కుడు రాజ్యవిభవస్థుఁడై యుండ | |
| ఆ. | వరము వేడుమన్న వరదయ నృపతికి | 313 |
| వ. | మఱియు నొక్కవినోదంబు వినుమని యిట్లనియె. | 314 |
| క. | నేమములు దలచ నొల్లరు | 315 |
| వ. | అది యెట్లనిన. | 316 |
| స్వాగతం. | శక్రసన్నిభుఁడు సాహసలీలా | 317 |
| వ. | శుద్ధబుద్ధి యనువాడు తత్తనూభవుం డిచ్ఛావిహారుండనువాఁడు దుర్వర్తనుండై దేశంబు దిరుగుచు నుష్ణతీర్థంబున నుష్ణలింగంబు దర్శించి యారాత్రి యక్కడ వసియించియుండ నారాత్రియందు. | 318 |
| క. | శంభుని గొలువగ వచ్చిరి | 319 |
| ఆ. | వచ్చి యుష్ణమూర్తి నచ్చట సేవించి | 320 |
| వ. | వచ్చి యవ్వార్త వినిపించిన నతని దోకొని విక్రమార్కుం డచ్చటి కరిగి. | 321 |
| ఉ. | ఆవసుధాధినాథుఁడు ప్రియంబున ముందటిభూమి గాంచె గో | 322 |
| వ. | తొల్లి యచ్చట శేషుండు యజ్ఞంబు సేయుచుండ అగ్నిహోత్రంబు మీఁద ప్రవహించుటం జేసి యది యుష్ణతీర్థంబునం బరగె. | 323 |
| తే. | ఉష్ణలింగంబు భజియించె నుర్విభర్త | 324 |
| వ. | అ ట్లరిగి తమ్ము వరించి తమలోకం బేలుచుండు మనిన నొల్ల మదీయమంత్రిపుత్రుని వరియించి తన్మనోరధంబు సల్పు డనిన నట్ల కాకయని యప్పటిచోటనే డించి యరిగిన. | 325 |
| క. | పురి కేతెంచెను విక్రమ | 326 |
| క. | సారాచారసమగ్రో | 327 |
| ఆ. | అట్లుగాన విక్రమార్కుఁడు రాజ్యంబు | 328 |
| వ. | అనిన విక్రమార్కునకు ద్వాత్రింశత్పుత్రికాసింహాసనం బెట్లు గలిగె ననిన బలీంద్రునకు నారదుం డిట్లనియె. | 329 |
| క. | రంభయు నూర్వశియును ను | 330 |
| ఉత్సాహము. | ఏను బోయి మున్న జూచి యింద్రుడని యేవేడ్కనో | 331 |
| ఉ. | పంపిన విక్రమార్క నరపాలకుఁ డింద్రునియాజ్ఞ పూని నై | 332 |
| క. | భరతాచార్య మతంబున | 333 |
| వ. | అప్పు డింద్రుఁడు విక్రమార్కుని జూచి యీయిద్దఱిలోన శాస్త్రసిద్ధం బైననృత్యం బెవ్వరి దనిన నతం డిట్లనియె. | 334 |
| క. | అంగములు ప్రధానంబులు | 335 |
| క. | అంగప్రత్యంగములే | 336 |
| వ. | మఱియు శుద్ధాంగవిధాంగ దేశిమార్గ నృత్యంబుల నిపుణత చూపిన నూర్వశి మత్తల్లి హల్లీసక ప్రేక్షణి పేరణీ కుండలి దండలాసతాది నృత్యంబులు విధాంగలక్షణం బగుటను శుద్ధాంగవిధాంగంబులలో శుద్ధాంగం బుత్తమం బగుట నూర్వశి మేలనిన ద్వాత్రింశత్పుత్రికాయుక్తంబైన సింహాసనం బిచ్చి యనిపిన విక్రమార్కుడునుం బురంబునకు వచ్చి తత్సింహాసనారూఢుండై రాజ్యంబు సేయుచుండ గొంతకాలంబునకును. | 337 |
| ఆ. | కంప మొందె ధరణి గజముల మద మింకె | 338 |
| తే. | ఇట్టి యుత్పాతములు ధర బుట్టుటయును | 339 |
| సీ. | నీతపశ్శక్తికి నీలకంఠుఁడు మెచ్చి | |
| తే. | బుట్టగాబోలు నరయంగ బెట్టిపంపు | 340 |
| క. | వినుపించెఁ బ్రతిష్ఠానం | 341 |
| వ. | అని చెప్పి యదృశ్యం బయ్యె. విక్రమార్కుండు వాని బట్టితే బంపినవారునుం జని ప్రతిష్టానపురం బవరోధించిన. | 342 |
| క. | వాసుకి తనపుత్రునికై | 343 |
| క. | విని కోపంబున దా నే | 344 |
| క. | కాలవశంబున నొకపసి | 345 |
| సీ. | శాలివాహనుచేతికోలచే విక్రమ | |
| ఆ. | గగనవాణి పలికె గద్దియ యెక్కంగ | 346 |
| వ. | కొంతకాలంబునకు నాస్థలంబు నిర్మానుష్యంబై యడవి పెరిగిన నొక్క భూసురుండు. | 347 |
| ఆ. | చెట్టుగొట్టి చేనుచేసి నాఁగటదున్ని | 348 |
| క. | మిడుతులకు దప్పిచాలే | 349 |
| శా. | ధారాపట్టణ మేలు భోజుఁడు మహోదారుండు వాహ్యళిగా | 350 |
| క. | అని మంచెమీఁదఁ బలుగక | 351 |
| ఆ. | చేను వెడలిపోవ దా నెప్పటిని మంచె | 352 |
| వ. | తొల్లిటి యట్ల మంచ డిగ్గి యప్పటిగుయ్యిడిన భోజుండు విస్మితుండై యమాత్యుని నడుగుటయును నతండిట్లనియె. | 353 |
| క. | విత్తంబుమీఁదనుండిన | 354 |
| వ. | అట్లుగావున నితండెక్కిన మంచెక్రింద నధికధనం బుండ బోలు నది శోధింపవలయు ననిన నబ్భోజుండు. | 355 |
| క. | [18].......త్రమునకు | 356 |
| క. | జనపతియానతిచే నా | 357 |
| వ. | అది మోయించుకొని ధారాపురంబునకుం జనియెననుటయును. | 358 |
| తే. | అట్టిసింహాసనము భోజుఁ డాత్మపురికి | 359 |
| ఉ. | వేంకటనాథపుణ్యపదవీ గతయోగసనాథ విస్ఫుర | 360 |
| క. | కుటిలసుర విమత మదహృ | 361 |
| వనమయూరము: | శ్రీమహితరూప! పదసేవితసురేంద్రా! | 362 |
| గద్య. | ఇది యష్టభాషాకవితాప్రవీణ నవఘంటాసురత్రాణ కూచనామాత్యపుత్ర సుకవిమిత్ర వినయవిద్యావిధేయ యెఱ్ఱయనామధేయప్రణీతంబైన సకల నీతికథా నిధానంబునం బ్రథమాశ్వాసము. | 363 |
- ↑ రణ
- ↑ ఒక్కట గ్రంథపాాతము
- ↑ జెన్నయుని అని పాఠాంతరము
- ↑ తన్మాతృకాన్వేషణా
- ↑ పుటభేదనమంత్రిమకుటభూషణ మరిరా
ట్కటకవిభేదనఘటనోద్భటుఁడగు - ↑ సీనుఁడనైన ననున్ — సమంజసముగా కన్పించుచున్నది.
- ↑ మల్లికార్జునుండని?
- ↑ జేతిఖడ్గ మొకటి యెత్తి
- ↑ డోయయ్య నాకు నిమ్మన
- ↑ 194వ పద్యము సరిగా లేదు. ఉన్నది యున్నట్లుగానే ప్రకటించితిమి.
- ↑ పోయిరి ధాతుర్వాదఁపు
- ↑ దేశదేశంబులు
- ↑ పిన్న పెద్ద వరుస ననుగతిన్
- ↑ విరోచనకుమార యొకటి వినుమని పలికెన్.
- ↑ దుర్గతి
- ↑ సవరచేసి గొరుత చదునుకాగ విశాఖ
- ↑ భూయోవనైకారంభస్థలి
- ↑ ఆవిప్రక్షేత్రమునకు
- ↑ పాణి