సంగ్రహ ఆంధ్ర విజ్ఞాన కోశము/మూడవ సంపుటము/క్రైస్తవమతము
క్రైస్తవ మతము :
ఈ మతము యేసుక్రీస్తు చే స్థాపింపబడి, ఆయనయే మూలపురుషుడుగా కలిగియున్నది. దీని ముఖ్యమత గ్రంథము “పవిత్ర బైబిలు" అనునది. ఇది ప్రాచీననిబం ధనము (Old Testament), నవీన నిబంధనము (New Testament) అని రెడు భాగములుగా నున్నది. ప్రాచీన నిబంధనములో నున్న భవిష్యత్పూచన నవీన నిబంధనములో పరిణతి పొందినదని క్రైస్తవులందురు. జాన్ ది బాప్టిస్టు, క్రీస్తునకు పూర్వమే జనించి, తనకంటె మహాత్ము డొకడు వచ్చి మానవుని ఉద్దరించునని భవిష్యత్సూచనను తెల్పెను. మహాత్ముడే యేసుక్రీస్తు అని క్రైస్తవుల నమ్మకము. ఈ రెండు నిబంధకములలోను పరమేశ్వరుడు ప్రపంచ dese vam -3
Sus SOS SoB¥ Soda gMGowiNydo wr Bras. (bx wd “D2 Heo" wD eT aw. das S& WS SuSH MwosH-
rosie : BH Nogos caodai, Hrs eodto Somead wo (8 SB STS) SPO Bro SHV SoS SoM. sed 08 woddow, gok sD 6 SSove005 LTPossiny poss SSI» asws0d B VHo Boyy, wots sow orgs
OH) V0 F805 p- whos ino. Dara 2% ©058S* 2 OHM [8%r Deore HaryswH
SsHQFSo Yom. (1) SKHds Gs FNSowew, (2) SOS Hr OMMD- (SBD B 5 Sx0(8 2, (8) $KSKorS SS HBTS ws ars Se (Bsr Bev. Be, ‘rN OHSok Hos SE 8 HHo BK BdD Smog. aS 3 SH D BND Ss BSBA SoAS 8050, DW [Bsr Hod* BosSarsm xv [Bio SHS Krdsnd Hs FRSoMSVIM, ES.) Sg K)So SHSBDT SIAM, S WS TTS SorS 5 56 55* & SHHoMos wdoto, sovow OSD MIeatwS"oB eH answo P*Hsspw, SOM HPHosAH [SBOBre DOH TI, @ HOHT SOD FNSurges aodowo, [Sxywrsoain WT Porar VSsps wB cH (SS gs a OMoSNowW, D¥gvowoy oF SHE SmroSSv. S*O5OD, OS, S060 [SP Roews SNSoSoo SSS SS [HrsrOss* BY) HSS Vos (SO) Some PNHLST § BSpsowo SSH HHS Bv0 G SNovwo, Hoo (8iy arg vr BS Sw ToSKOGdo VHSB 3, FHoodseo S03 srotmrodaved* Srses. gso [Soom 5) 8 ods SSS SOF TS) (Anthropology), Hors F8 FH So (Archaeology) © Gin5), [S*syosn3 “arSSSSS DyroSsn" SH SoS Ba) SAOSB. wohsos sthOcod*® wd%Xeoo Se, BSS Si Sod5O B Asr¥ooswow S/S a [ar siomgM wy Dory. ox8iy IS Spgos® “Lov Srrsserd
CGaeeS.
135
35S hom wo
Br HSvsw Daxrmen, we tos s¥svox [Stoswoos bx BSaosocos” ©) sgrdod Sots, wy Ssobos HS ar~gHS so Soop 'g OF Som, SHSso SSwcoHS. BH HHT s05* Boos “wpa” Soomgy G3. BOS si oe
Siw. wd FHSS [SDs wD Sos MoH &S*6s So aeom, sty eS sum SOS
wea w (So°G5 50), Ss d86*% Svnods ea, BS FySSw Bonodssdar wh HS PSsvy Sox, (Sy Ho SHSD BHM ods. eos OOWNHD SoS, ewseso HOIQHS® Sw) 59 §70 5 tox SaSngaw. 3B Deo [Ko B do HN Sor wo odd ApPurgurHem, FSX SosS SIPS HHS) JoBF Wr°SWO SoSHwH Sorbo wyH.
[S*SoSsnS* SH HSSwoBwsy dgros sw So chrrODS onosa Bw. Sw GrSor SG AS Bodorwoad TSE Ne |SSAMVT°OS 9, 579 ao DS SSS _8 wsgogssww [5.¥. 825 So. Sows oo (Nice) wxS drains aBAS 3855" OF av0D58 BossSdzroS0. god SK Somow, Box | 8x % a SOTA ato ,s 8 Ny, amr08s BosaBw. 38 wary wd) DaNsve 3) Show S003 DaryH. gos Srygsw (8. ¥. 256 so F (srod Sos SBoHH wxoSHe, Ghrv SKSSS Tro IH, SKSoHB0VSS vB SO BrGo S Harr Hao srsdow. sans DSSows e8So wr Naw, Ssrd SNS 3-8) [B sopra Date 9 oe beros Sms BSb2DH. 829 D800 ee ¥. 825 st aBAS SOS oBs Swi HyroBs 60H. sooo 8. ¥. 881 HoSSyS Son, s°8 grosss*e06* at Etre} BabnRo. 08 (& ¥. 825 5 8 Br B0sads arrodsw’ Scour BoB. giyjessD oe dros Bosve SMUG HsrHoroiwea Sow. Doo x sos*sd 26005 SyPo BPSK O09 Od Sod Tod. Shiargue SH) Br&sv G59 wd) OD NsSwow Hows S™Sy BsypHw. చరిత్ర : క్రీ. శ. ప్రథమశతాబ్దాంతమునకు క్రైస్తవ మతము రోమను సామ్రాజ్యమునందలి దాదాపు అన్ని దేశములందును వ్యాపిం చెను. రోమనులు బ్రిటనును జయించుటతో ఈ మతము బ్రిటనులో ప్రవేశించెను. మతము యొక్క ముఖ్యస్థానము జెరూస లెమునుండి రోమునగరమునకు మా రెను. మొదటి క్రైస్తవమిషనరీలు పెక్కుమంది రోమునుండి వెడలినవారే. క్రీ.శ 70 వ సంవత్సరమున జెరూసలెము రోమనులచే దగ్ధము చేయ బడిన తరువాత రోమకనగరమే క్రైస్తవమతమునకు స్థిర నివాసమయ్యెను. అప్పటినుండి క్రైస్తవ మత వ్యాపనము కాన్ స్టాంటైను చక్రవర్తి జరుగుచునే యుండెను. విజయానంతరము ఆయన చనిపోయిన (క్రీ. శ. 387) నాటి కే క్రైస్తవమతమునకు ఆతని రాజ్యమున ముఖ్య స్థానము లభించెను. ప్రతికూల యత్నములను జూలియడ్ మొదలయినవా రెన్ని చేసినను మతవ్యాపన మాగలేదు. మత పరివర్తనములో మతమును తీసికొని వారు తమ ఆచారముల ననుసరింపవచ్చునను అంగీ కారము ఫలిత ముగా కాఠిన్యము సడలింపబడెను. చిల్లర సిద్ధాంత ములపై కొన్ని అభిప్రాయభేదములు వచ్చినను, వ్యాప నము కొనసాగుచునే యుండెను. క్రీ. శ. 800 లో షార్ల మేన్ (Charlemagne) అను నాతడు చక్రవర్తి యైన తరువాత రాజ్యమునకును, మతమునకును అత్యంత సన్ని హిత సంబంధము ఏర్పడెను. పోపునకు అధికారము హెచ్చెను. రానురాను యూరపునందలి పశ్చిమదేశము లీ అధికారమును ప్రతిఘటించినవి. పశ్చిమ మతసంస్థ (Church) కును, తూర్పు మతసంస్థకును క్రీ. శ. 1054 నాటికిని విభేదములు పెరిగెను. అవి ఇప్పటికిని నిలచి యున్నవనియే చెప్పవలెను. మరియు ఆశ్రమవాస పద్ధతి, తపస్సు, సన్యాసము మొదలగునవి ప్రబలి మతమును బలపరచెను.
ఇంతలో ముద్రణ యంత్రమువచ్చి బైబిలు అచ్చు పడుట తటస్థించెను. అప్పటినుండి విమర్శకుల దృష్టి దాని పైబడి చర్చలు ప్రబలెను. రానురాను 16వ శతాబ్దమున మార్టిన్ లూథర్ అను జర్మన్ మతవేత్త బైబిలు యొక్క నిజార్థమిది యని తన వ్యాఖ్యానమును లేవ నెత్తెను. దానితో పూర్వాచార పరాయణులు క్యాథలిక్కులుగను, నూతన తెగవారు ప్రొటెస్టెంట్లుగను గట్టిపడిపోయిరి. అప్పటిలో క్రమముగా క్యాథలిక్కు సిద్ధాంత మంతరించు నని అనుకొనిరి. కాని జెసుయిట్లు (Jesuits) అను తెగ వచ్చి లయోలా అను వాని నాయకత్వమున క్యాథలిక్కు శాఖకు బలమిచ్చెను. కాని రెండుతెగలు స్థిరమైపోయెను. (Catholics and protestants). అప్పటినుండి ప్రొటె స్టెంటుల లోనే అనేక విభాగములు పెరిగెను. ఈ విభా గము మతమునకు కొంత దెబ్బ యైనను, ఈ తెగలన్నిటి కిని మతప్రచారము ముఖ్యాశయమగుటచే, వారు తమ మిషనరీలను ప్రపంచమున కంతటికిని పంపి మతమును వ్యాపింపచేసిరి. తెల్లజాతులవారు ప్రపంచమున వ్యాపించి తాముపోయిన స్థలములకు నెల్ల మిషనరీలను తీసికొనిపోయి రాజ్యమును, మతమును, వ్యాప్తములనుగా చేసిరి. పశ్చి మార్థగోళములోను, పూర్వార్ధగోళములోని ఇండియా, చీనా మొదలగు అనేక దేశములలోను ఈ మతము అపార ముగా వ్యాపించెను. ఈ 20వ శతాబ్దమున మున్నెన్న డును లేనంత క్రైస్తవ మతానుయాయుల సంఖ్య యున్నదని లెక్కలవలన తెలియుచున్నది. ప్రొటెస్టెంట్ల లోని తెగలన్నియు కలిసిపోవలెనని క్రీ. శ. 1948 సం.ర మున స్థాపింపబడిన ప్రపంచ మతసంస్థ (World Coun- cil of Churches) యత్నించెను. కమ్యూనిజము, నాజీజము వచ్చిన వెనుక మతమునకు కొంత దెబ్బ తగిలి నను, మిషనరీలు నూతనస్థలములలో మత వ్యావనము చేయుచుండుటచే, మొ త్తముమీద అనుయాయుల సంఖ్యకు దెబ్బ తగుల లేదు.
ముఖ్యములైన తెగలు: క్యాథలిక్కులు తమ సిద్ధాం తములే మోక్షమార్గములని నొక్కి వక్షాణించుచుందురు. వీరిలో మరల రోమన్ క్యాథలిక్కులనియు, ఇంగ్లీషు క్యాథలిక్కులనియు విభేదము కలదు. ప్రొటస్టెంట్లలోని తెగ లింతకంటే నెక్కుడుసంఖ్య కలవి. ముఖ్యము లీక్రింద ఈయబడినవి ; 4. 1. ప్రెస్ బిటేరియన్లు (Presbyterians), 2. బాప్టి స్టులు (Baptists), 3. లూథరన్లు (Lutherns), మెథడిస్టులు, 5 క్వేకర్లు (Quakers). 6 క్రిస్టియన్ సైంటిస్టులు Christian Scientists), 7. ప్రాచ్య ఆర్థడాక్సు చర్చి సభ్యులు (Members of East Orthodox Church), 8. రక్షణసైన్యము (Salvation Army). ఈ వివిధ తెగలలో రోమన్ క్యాథలిక్కులు చేయు కార్యకలాప బాహుళ్యమునుండి నిరాడంబర మైన క్వేకరు ప్రార్థనలవరకు నమ్మువారు కలరు. బైబిలు 'తు, చ' తప్పకుండా అనుసరింపవలెనను వారినుండి, అది సూచకము మాత్రమేనని నమ్మువారివరకును కలరు. బైబిలు గ్రంథముకంటే మతసంస్థ ప్రాచీనమగుటచే, మత సంస్థయే యెక్కువ ఆధికారికమని నమ్మువారును కలరు. అందుచే క్రైస్తవమత మనగా నొకే సిద్ధాంతము గలదిగా కాక, సిద్ధాంత వై విధ్యముగల అనేక తెగల కూటమి యనవచ్చును.
ప్రపంచములో క్రైస్తవుల సంఖ్య 74,19,85,482. ఇందులో రోమన్ క్యాథలిక్కులు 42,13,40,901 మందియు, ప్రొటెస్టెంటులు 19,30,14,595 మందియు, ఇతర క్రైస్తవ శాఖీయులు 12,76,29,986 మందియు ఉన్నారు.
కు. సీ. భ.