సంగ్రహ ఆంధ్ర విజ్ఞాన కోశము/మూడవ సంపుటము/కోట గణపాంబ (1241-1264)

by ఆర్. నరసింహారావు

కో

కోట గణపాంబ (1241-1264) :

కోట గణపాంబ, క్రీ. శ. 13 వ శతాబ్దిలో యావదాంధ్ర దేశమును తన ఏకచ్ఛత్రాధిపత్యము క్రిందికి తీసికొనివచ్చి అతివైభవోపేతముగా పరిపాలించి కీర్తిగాంచిన కాకతీయ గణపతిదేవ చక్రవర్తి పుత్రిక. ఈమె అగ్రసోదరి కాకతి సామ్రాజ్యము నేలిన మహారాణి రుద్రమదేవి. గణపతిదేవ మహారాజునకు పుత్రసంతానము లేదు. తాను కష్టపడి నిర్మించిన సామ్రాజ్యమును తరువాతి కాలములో పాలింప నర్హుడైన కుమారుడు కలుగని లోపము గణపతి దేవునకు చాల మనస్తాపము కలిగించినది. కాని ఇందువలన హతాశుడు కాకుండ ఈ మహారాజు తన పుత్రికలకు భావిపాలకులు కాగల యువకులకు ఇయ్యదగిన శిక్షణ నొసగి పుత్రులులేని కొరతను తీర్చుకొనెను. వీరిలో రుద్రాంబ రుద్రదేవుడను నామముతో పురుషవేషముతో తన తండ్రి జీవిత కాలములోనే సామ్రాజ్య నిర్వహణమున ఆతనికి తోడ్పడుచు వచ్చెను. ఆమె చెల్లెలు గణపాంబకూడా గొప్ప సామర్థ్యమును సంపాదించుకొనెను.

ఈ కాలములో ఆంధ్రదేశములోని కోస్తా ప్రాంతములో అనేక మాండలిక రాజ్యములు ఉండెడివి. ఇవన్నియు కాకతీయ సామ్రాజ్యములో చేరి యున్నప్పటికిని నేటి గుంటూరు మండలములోనున్న భాగమునకు ప్రత్యేక ప్రాముఖ్యము ఉండెడిది దీనికి కారణము అంతర్జాతీయ ఖ్యాతిగల మోటుపల్లి అను రేవు పట్టణము ఇక్కడ ఉండుటయే కావచ్చును. అందువలన గణపతిదేవుడు ఈ ప్రాంతములో తగినంత కట్టుదిట్టము చేయవలసి వచ్చెను. ఈ ప్రాంతమంతయు అప్పుడు ధరణికోట, ఎనమదల, తాడికొండ నగరములు కేంద్రములుగా పరిపాలన చేయుచు వచ్చిన కోటవంశీయుల అధికారములో ఉండెడిది. కేవలము యుద్ధముల వలననేకాక రాజనీతితో కూడిన వైవాహిక సంబంధముల మూలమున గూడ తన అధికారమును స్థిరీకరించుకొనుచు వచ్చిన గణపతిదేవుడు మోటుపల్లి ప్రాంతములో సరియైన పర్యవేక్షణము లభించు నిమిత్తమై రాజనీతిని ప్రయోగించుచు తన రెండవ కుమార్తెయగు గణపాంబను ఎనమదల శాఖకుచెందిన కోట రుద్రరాజు కుమారుడగు బేతరాజునకు ఇచ్చి వివాహము చేసెను. తద్వారా ఈ ప్రాంతముమీద తన అధికారమును సుస్థిరము చేసికొనెను.

క్రీ. శ. 1241 సం.లో రుద్రరాజు మరణించిన తరువాత బేతరాజు ఎనమదల సింహాసనమును అధిష్ఠించెను. అంతవరకు దైనందిన జీవనములో సహధర్మచారిణిగా ఉండుచువచ్చిన గణపాంబ అప్పటినుండి రాజ్య పరిపాలనలోకూడ సహభాగిని అయ్యెను. తనతండ్రి తన కిచ్చిన శిక్షణమును, రాజకీయ విజ్ఞానమును ఉపయోగించి ఎనమదల రాజ్యమునకు వన్నె తెచ్చెను. గణపాంబా బేతరాజుల సంయుక్తపరిపాలన పది సంవత్సరముల కాలము సాగెను. క్రీ. శ. 1251 సం లో బేతరాజు తన మామగారైన గణపతిదేవ చక్రవర్తికి సహాయుడుగా కాంచీ రాజ్యముపై దండెత్తి, అక్కడ జరిగిన యుద్ధములో మరణించెను. వైధవ్యమువలన కలిగిన శోకముతో క్రుంగి పోవుచున్నప్పటికిని, సంతాన రహితయగుటచేత ప్రజాక్షేమముకోసము రాజ్య భారమంతయు గణపాంబయే వహించవలసి వచ్చెను. అప్పటినుండి ఈమె పరిపాలన సుమారు 13 సంవత్సరముల కాలము సాగెను. ఈ కాలములోనే గణపతిదేవ చక్రవర్తి మరణించుట, అతని కుమార్తెయు, గణపాంబకు సహోదరియు అయిన రుద్రాంబ కాకతీయసామ్రాజ్యమునకు రాణి యగుటయు జరగెను. మొదట గణపతిదేవుని తోడను, తరువాత రుద్రాంబ తోడను, ఈ కాలములోనే ధరణికోటకు పరిపాలకులైన కోట గణపతిభీమరాజుల తోడను, ఇతర రాజ్యముల తోడను సఖ్యమును పాటించుచు సంప్రదాయ సిద్ధమైన కోటవారి బిరుదావళిని ధరించి రాజ్యములో అంతఃకలహములు, సాంఘిక వైషమ్యములు లేకుండ శాంతి భద్రతలు నెలకొల్పి 'సర్వేజనాః సుఖినోభవంతు' అను సూత్రమును ఆధారము చేసికొని క్రీ. శ. 1264 వరకు గణపాంబ పరిపాలన చేసెను.

దక్షతకలిగిన రాణిగానే కాక, దైవభక్తి కలిగిన ఉత్తమ ధర్మ పరాయణగా గూడ గణపాంబ ఖ్యాతి గడించెను. దీనికి అన్ని మతములవారిని సమాన దృష్టితో చూచుచు ఈమె స్వయముగా చేసిన దానధర్మములు, ఈమెకు పుణ్యముగా ఈమె ఆశ్రితవర్గములోనివారు చేసిన దానధర్మములు చక్కని తార్కాణములు. క్రీ. శ. 1256 లో ఉత్తరాయణ సంక్రాంతి పుణ్యకాలమున గణపాంబ, తనతండ్రి గణపతిదేవునకు పుణ్యముగా నేటి మాదల గ్రామములోని దేవాలయ పరిచారకుల వద్దనుండి ప్రభుత్వమునకు రావలసిన ఆయ సుంకమును రద్దుచేసినట్లు ఒక శాసనములో చెప్పబడియున్నది. క్రీ. శ. 1261 సం. లో ఈ మాదల గ్రామములోని సకలేశ్వర మహాదేవునిగుడిలో అఖండదీపమునకు ఏబదిఅయిదు గొఱ్ఱెలను గణపాంబకు ధర్మముగా ఈమె ఆశ్రితవర్గములోని వాడైన మన్మబోయడు దానముచేసినట్లు మరియొక శాసనములో చెప్పబడినది. ఈ సంవత్సరములోనే తన భర్త బేతరాజు ఎనమదలలో కట్టించిన గోపీనాథ దేవాలయమునకు ఒక నూనెగానుగను ఈమె దానముచేసెను. ఈ సందర్భములోనే ఈమె ఎనమదలలో పెండ్లి సుంకమువలన వచ్చు ఆదాయమును విద్యావంతులకు దానముచేయగా వారు ఆ ధనమును గణపమదేవికి పుణ్యముగా గోపినాథ దేవాలయమునకు దానమిచ్చిరి. నానా దేశములకు చెందిన అనేక వర్తక సంఘముల సభ్యులుగూడ గణపమదేవికి పుణ్యముగా గోపీనాథ దేవాలయమునకు తాము వ్యాపారముచేయు వివిధ వస్తువుల విలువలో కొంతభాగమును దానము చేసిరి.

ఈ విధముగా దక్షతతో జయప్రదముగా రాజ్య పరిపాలన సాగించి, కోట గణపాంబ శాశ్వతమైన కీర్తిని ఆర్జించెను. ఈమె పరిపాలన అన్ని విధములచే ఈమెసోదరి, కాకతీయ చక్రవర్తిని రుద్రాంబ పరిపాలనను జ్ఞప్తికి తెచ్చుచున్నది. ఆంధ్రదేశమును పరిపాలించిన స్త్రీలలో కోట గణపాంబకు ఒక మాననీయమైన స్థానము కలదని నిస్సందేహముగా చెప్పవచ్చును.

ఆర్. న. రా.