శృంగార మల్హణచరిత్ర/ద్వితీయాశ్వాసము
శ్రీః
శృంగార మల్హణచరిత్ర
ద్వితీయాశ్వాసము
| క. | శ్రీమహితవేద్యవాటిపు | |
| వ. | అవధరింపుము. | |
| క. | ధనపాలుండను వైశ్యుని | |
| క. | నిలువెం డర్థం బడిగినఁ | |
| | చెలికాఁడ, మెచ్చు నీకున్ | |
| గీ. | ఏఁగి పుష్పగంధి యిందీవరేక్షణ | |
| సీ. | అతి సన్మానించి యర్ధాసనమునకుఁ | |
| క. | రాజా, రాజులు బ్రాఁతే | |
| క. | చతురుఁడు ధనదత్తుఁడు గడు | |
| వ. | అని మదనసేన యతని ధనదత్తుకడ కనిపి తనముద్దుకూఁతుం దొడలపై నిడుకొని బుజ్జగించి బుద్ధిగా నిట్లనియె. | |
| క. | వయసు గలనాఁడె యర్థము | |
| క. | ఊరక పిలిచే మన్నను | |
| క. | కోఁతల గీతల వెల్లల | |
| క. | తల నెరసిన ముదివిటులును | |
| క. | బొజ్జలు పెరిఁగిన సెట్లు | |
| క. | చక్కనివారలు జారులు | |
| క. | రొక్కము ధన మీగలిగిన | |
| | తెక్కలియై ధన మీయని | |
| క. | డెందం బేరికి నీయక | |
| చ. | బలపము లేఁతనవ్వు, నునుఁబయ్యెద సన్నపుఁగావిచీర, మిం | |
| క. | మగవానిచిత్త మంతయు | |
| క. | వలచుట కష్టము వనితల్ | |
| క. | గరగరికలేనిపట్టులఁ | |
| సీ. | పురుషుని నెచటికిఁ బోవంగనీయక | |
| | నయముఁ బ్రియమును దప్పక నడవవలయు | |
| వ. | అని యిట్లు మదనసేన తనకూఁతునకు బుద్ధి చెప్పుచునుండె నంత వసంతాగమం బేతెంచిన. | |
| ఉ. | వచ్చె వసంతుఁ డంచుఁ బ్రియవార్త యొకింత యెఱుంగఁజెప్పినన్ | |
| చ. | లలితలతావగూహనములం బులకించినరీతిగప్పులున్ | |
| | ర్కులు ఫలియించె నాఁగను దరుప్రకరంబు ఫలించె నెంతయున్. | |
| సీ. | సాలరసాలరసాలసాలంబులు | |
| చ. | అలికలకంఠగానము శుకారవగుంభికతాళమానమున్ | |
| | చెలఁగఁగ గాడ్పునర్తనము చేయఁగఁ బుప్పొడిరంగవల్లికల్ | |
| వ. | తదవసరంబున. | |
| క. | దండిగ మన్మథునగరికి | |
| సీ. | అల్లువారలఁ దమయాఁడుబిడ్డల నొగిఁ | |
| | వరదుకూలవిభూషణావలి ధరించి | |
| సీ. | వెచ్చాన కేమైన విస నియ్యఁబడియెడు | |
| వ. | అంత నటయున్న మొరటుండును మదనసేన వీడ్కొని సంభ్రమంబున. | |
| క. | చని వేగమె ధనదత్తునిఁ | |
| | యన మొరటుం డనియెను దాఁ | |
| వ. | అనినఁ గౌఁగిలించి మెచ్చుమ్రింగుమీ యని యొక గొంటుపోక విడియం బతనికిం బెట్టి యిట్లనియె. | |
| గీ. | అత్త యేమి యనిం నాపడు చేమనె | |
| క. | ధనదత్తుఁ డనినమాత్రనె | |
| క. | విను మేమిటి కాలస్యము | |
| క. | మున్నాదిసరకుజడ్డలు | |
| వ. | అని యిట్లుండ వెనుక నన్ను దూరం బని లేదు మదనసేనప్రభావంబు సూచించెద నాకర్ణింపుము. | |
| క. | ఆతెఱవ యాగ్రహించిన | |
| సీ. | నేలకు నింగికి నెఱయఁదాపలు వెట్టు | |
| | నొండొండఁ గొండలు గుండుగాఁ దాఁకించు | |
| సీ. | వెడవెడ వలపులు వెదచల్లి దొరలచే | |
| వ. | అని మొరటుండు చెప్పిన మాటకు నవ్వి ధనదత్తుండు తనతెఱంగు వినుమని యిట్లనియె. | |
| సీ. | దైవాలకును రిత్తదండాలు గిండాలు | |
| సీ. | మునుపు దొంగలకుఁ బోయిన గొడ్డులే కాని | |
| | పెనుదొఱ్ఱపెసలు ముక్కినబియ్యమే కాని | |
| క. | విను మాటలె పచరింతును | |
| వ. | అని నీవు పోయివచ్చినప్రయోజనంబులకుఁ బో రానిపక్షంబైనఁ జూచుకొందమని నిజనివాసంబునకుం జని యప్పడఁతిం దలంచి నిలుకాల నిలువ సహింపక డోలాయమానమానసుండై యప్పుడు. | |
| గీ. | బేరసారంబుమీఁదటి ప్రేమ లుడిగి | |
| | సత్రసాలయ్యె ముద్దాడఁ సైఁచఁడయ్యె | |
| గీ. | కాసు విడిచినఁ బ్రాణ మాకసముఁబట్టు | |
| సీ. | చక్కిలంబులు గొన్ని చవిచూచు నందంద | |
| వ. | ఇట్లు ధనదత్తుండు మనోవ్యధ సైరింపలేక తన నిజసఖుండైన మొరటుం బిలిచి యిట్లనియె. | |
| క. | పోకున్న మనసు నిల్వద | |
| క. | మానినిఁ గలయక యింతట | |
| ఉ. | పుట్టెఁడు నేయి నూనె పదిపుట్లు సడించిన సన్నబియ్యమున్ | |
| వ. | అంపిన నమ్మదనసేన కన్నుదనిసి తగినచుట్టంబులుం దానును దనయిలవేలుపులకుం బెట్టుకొని విభూషణభూషితయై పుష్పసుగంధి నలంకరించుకొని యప్పుడు. | |
| క. | తొలువినికి నభవుముందట | |
| క. | చాటించినఁ బైపైఁబడి | |
| సీ. | వావికామధురికాపావకాహళముఖ | |
| | ఘంటికాజయఘంటికాకమ్రఘనతాళ | |
| చ. | ఉరమున రత్నకంచుకము నొప్పులపెండెము వజ్రమౌక్తికా | |
| వ. | అప్పుడు మల్హణుండు చనుదెంచి యప్పుష్పగంధి నాట్యంబు చూచుచుండె నవ్వైశ్యుండు నొక్కయెడం గనుంగొనుచుండె; నయ్యవసరంబున. | |
| సీ. | శ్రుతులకు నింపుగా శ్రుతికదంబము చేసి | |
| వ. | నిలిచి పుష్పాంజలు లిచ్చి ముఖచాతుర్యంబులు నటించి మలహణుతోటి కూటమియె జన్మసహస్రంబులకుఁ గలుగజేయుమని యంతర్గతంబునం దలంచి మ్రొక్కుచు. | |
| ఉ. | ఇందుధరుండు మెచ్చఁ దరళేక్షణ పుష్పసుగంధి సల్పె వే | |
| | డ్కం దగునృత్యముల్ మురజకాహళమర్దళడిండిమధ్వనుల్ | |
| సీ. | చారణబాగడచర్చరీబహురూప | |
| వ. | ఇట్లు పుష్పసుగంధి నృత్యంబు సల్పుటయు నద్దేవదేవుస్థానికులు దొరలు పౌరలు కనకాంబరాదు లపరిమితంబుగాఁ గట్టనిచ్చిన మేళంబులవారుం దానును నందుకొనుచు నుత్సాహంబున మదనసేన నిజనివాసంబున కరిగినఁ దక్కినవారలు యధేచ్ఛం జనిరి. మలహణుం డప్పుష్పగంధిహృదయంబుఁ దెలియం దలంచి యద్దేవదేవుని యుద్యానవనప్రాంతంబునఁ బథంబుఁ గాచుకొని కనుమఱుఁగున నుండె నప్పుష్పసుగంధి మలహణుం జూచువేడ్క భానుమతియనుచెలియుం దానును నొక్కవటవిటపిప్రదేశంబున నిలిచి నిట్టూర్పు నిగుడించుచుఁ దమకులంబు నిందించుచు దుఃఖావేశంబున నిట్లనియె. | |
| క. | ఎఱుకలు మాలిన యేభ్యపు | |
| క. | డొల్లంబొట్టయు వంకర | |
| క. | నే నెక్కడ తా నెక్కడ | |
| ఉ. | వేయును నేల నామనసు వేడుక మల్హణుమీఁదఁ గాని యో | |
| క. | తొలిఁదొలిఁ గోమటిముఱికిం | |
| | చెలియా, పిలుచుకరమ్మా | |
| వ. | అనుటయుఁ దత్ప్రాంతంబుననున్న మలహణుండు చిఱునవ్వు నవ్వుచు నరుగుదెంచి నిల్చినంజూచి పుష్పగంధి యతనిదుప్పటిచెఱంగుఁ గరంబునం జుట్టి పట్టుకొని యిట్లనియె. | |
| క. | ఇందడవు నెందు నుండితి | |
| వ. | అనిన నమ్మలహణుం డిట్లనియె. | |
| ఉ. | ఓ చపలాక్షి, యోయబల, యోయలికుంతల, నీకుఁగానె నేఁ | |
| | యేచిన పంచసాయకుని యిమ్ము దొఱంగదు కంటె దూరగన్. | |
| సీ. | కలకంఠకంఠి, నీ కన్నులు చాలవే | |
| క. | రమ్మా మలహణ, తగునా | |
| ఉ. | ఎవ్వరు చూతురో యనక యెవ్వరు తల్లికి విన్నవింతురో | |
| చ. | చెలి నెడగాఁగ నిల్వుమని చేరువనున్న లతాగృహంబులో | |
| క. | గొజ్జగిపూఁబొదరింటను | |
| | లజ్జావతి ప్రాణేశ్వరు | |
| చ. | కరమణికంకణక్వణము కంఠరవంబులు కాంచికాసము | |
| గీ. | యువతిసురతవేళ నొప్పె జన్నులకును | |
| చ. | అనువుల నైనదప్పు లధరామృతపూరముచేత నార్చుచున్ | |
| | దనియక యింతియుం బతియుఁ దర్పకకేళి సుఖించి రర్మిలి | |
| సీ. | అంగుష్ఠ మఱకాలు నధరమండయుఁబిక్క | |
| గీ. | గండభేరుండపక్షిసంగతి దలిర్ప | |
| | మేను లొక్కటియై మోము కానరాఁగ | |
| ఉ. | పల్లవపాణికిం బతికి భావజకేళిప్రరిశ్రమంబులోఁ | |
| చ. | ఇరువురు నిద్ర మేలుకొని యించుక సేదలుదేఱి వెండియున్ | |
| క. | వెలినుండి యవ్విలాసిని | |
| క. | అడుగిడుచు మగుడిచూచుచు | |
| వ. | ఇట్టు లిరువురు నిజనివాసంబులకుం జని తమ కలయుతెఱం గేరికిఁ దెలివిపడకుండునట్లుగా మజ్జనభోజనంబులు దీర్చి యెప్పటియట్ల యుండి రంత. | |
| ఉ. | గందపుబొట్టు వీడియముఁ గచ్చలపాగయుఁ గావిదుప్పటిన్ | |
| | బొందవు కిఱ్ఱుచెప్పులునుఁ బొల్పెసఁగన్ ధనదత్తుఁ డెంతయున్. | |
| క. | కోమటిజాణలు కొందఱు | |
| ఉ. | వచ్చినకూర్మియల్లునికి వంచనలేక నివాళు లిచ్చి లో | |
| గీ. | కప్పురపువీడియంబును గైరవళ్ళు | |
| క. | ఏకోర్కులు మదిఁ గోరితి | |
| ఉ. | ఇచ్చితిఁ బుష్పగంధిఁ దరళేక్షణఁ జక్కని పుష్పకోమలిన్ | |
| సీ. | పగడంపుఁగంబాల పచ్చటోవరియును | |
| | చౌసీతిరతముల నవరని మేల్కట్లు | |
| క. | అల్లుం గూఁతుం బదఁడని | |
| క. | రసికులరు మీర లన్నిట | |
| వ. | ............యతనిం జవికలోపలికిం బొమ్మని విలాసిని భానుమతి మొదలైన చెలికత్తియలం గూర్చి పుష్పగంధినుండుమని మదనసేన యభ్యంతరగృహంబునకుం జనియె నంత. | |
| క. | పెనుగంబంబున కేనుం | |
| క. | చని వాని పట్టెమంచము | |
| ఉ. | చూచెను వాని నయ్యబల చూపుల వాకొలుపం బిశాచమున్ | |
| చ. | కటకట! పార్వతీరమణ, కంతుమదాపహ, భక్తలోల, నీ | |
| | కిటు తగునయ్య, నాదు హృదయేశ్వరు మల్హణు భావ మిమ్మిది | |
| క. | కలుషాత్ముల నతికష్టులఁ | |
| క. | ధనదత్తుఁ డగుట వానికి | |
| క. | ........................లూరక | |
| క. | పగఁబాయమిఁ దగుతాలిమి | |
| క. | ................................... | |
| క. | అట్టియెడన్ ధనదత్తుఁడు | |
| వ. | ఉన్నయెడ నమ్మల్హణుండు తనసఖుండగు సుశీలుండును దాను నప్పుడు తననిజాచార్యుండైన విద్యానిధికడ కేఁగి నమస్కరించిన నయ్యాచార్యుండు నతనిం గనుంగొని యిట్లనియె. | |
| క. | ఇది యేమి నేఁడు మల్హణ | |
| | విన్నవోవుచు | |
| క. | తలిదండ్రులు నిను నేమేఁ | |
| క. | కనుఁగొనము మూఁడునాలుగు | |
| క. | గుణవంతుఁడ వన్నింటను | |
| క. | ఏనేరము నెవ్వరియెడఁ | |
| వ. | అని మలహణుండు సుశీలుమొగంబుఁ జూచిన నతం డిట్లనియె. | |
| చ. | మలహణపుష్పగంధులు క్రమంబునఁ గూడి చరింప భూజనుల్ | |
| క. | అది కారణముగ మలహణు | |
| సీ. | పణ్యాంగనారతిఁ బాకుండుటఁ జేసి | |
| | వేఁటపైఁ జిత్తంబు విడియ ధూర్తులతోడ | |
| |
| |
| క. | నడవగవలెఁ దగునడవడిఁ | |
| |
| |
| క. | సురపతియును జందురుఁడును | |
| చ. | అరయఁగ మానహాని ధనహాని సమంచితకీర్తిహానియున్ | |
| క. | పరనారీసంగమసుఖ | |
| క. | తొత్తులఁ దగిలినవారికి | |
| చ. | మునివరుఁడైన ఱేపకడ ముండమొకం బొకయింత చూచినన్ | |
| | మునుఁగును బాతకంబులను ముట్టినమాత్రన పోవుఁ బుణ్యముల్ | |
| క. | ఎన్నివ్రతంబులు సల్పిన | |
| క. | తోషింప నిజకుటుంబముఁ | |
| క. | కులసతి శిశువులుఁ దానున్ | |
| క. | తావలవకున్న సౌఖ్యం | |
| గీ. | పగట నుపవాసదినమునఁ బర్వతిథుల | |
| క. | అతిసురతము రోగప్రద | |
| వ. | అనుసమయంబున భద్రదత్తకూచిమారపాంచాలాదులు, విటవిదూషకప్రేష్యనాగరకాదులుఁ జనుదెంచినఁ గూర్చుండుమని విద్యానిధి పాంచాలునిం జూచి మదనతంత్రంబులు మీ రెఱుంగనివి లేవు; స్త్రీపురుషులకు జాతిలక్షణం | |
| | బును, దదీయానుకూలనిర్ణయంబులును నెఱింగింపుమనిన నతం డిట్లనియె. | |
| సీ. | మొదలఁ గళాస్థానములు దుష్టతిథులును | |
| వ. | అయినను నే నెఱింగినతెఱంగున విన్నవించెద నాకర్ణింపుము. | |
| సీ. | తనువుమార్దవమును మనసుచాంచల్యంబు | |
| | ఘనకుచద్వయంబు కఠినాంగకములును | |
| సీ. | కన్నులు ద్రిప్పుచు వన్నెలు పచరించు | |
| | భద్రకుఁడు సూవె చిత్తినిప్రాణవిభుఁడు | |
| క. | లోలల భద్రకువిధమున | |
| సీ. | పరకాంత గూడని పతి యనుకూలుండు | |
| | సతులఁ బతులను గూర్ప సంచారనిపుణ | |
| సీ. | బాలయయ్యును గళాప్రౌఢి చూపువిదగ్ధ | |
| సీ. | ఆచారధీసుగుణాన్విత మునిసత్వ | |
| | శృంగారవతి కోమలాంగి కిన్నరసత్వ | |
| సీ. | స్వాధీనపతిక నిజాధీశు వశునిగా | |
| |
| |
| క. | ఏటికి మందులు మాయలు | |
| క. | మన సెఱిఁగి బాహ్యరతులను | |
| సీ. | మృదుమార్గమునఁ గాదె కొదలేక గాడ్పులు | |
| | నఖిలకార్యంబులును వానిహస్తగతము | |
| వ. | అని పాంచాలుండు పలికినఁ గూచిమారుం డిట్లనియె. | |
| క. | ఒడ లలయించుక యూరక | |
| క. | తిలకంబు వాలు మందును | |
| సీ. | అడవులఁ జరియించు హరిణశాబకములు | |
| | యంత్రక్రియాయుక్తి నందంద జనుల కు | |
| వ. | ఆమాటలకు భద్రకుం డిట్లనియె. | |
| క. | సుడిగొనెడు నోటిముఱికియు | |
| క. | గరగరనై యెల్లప్పుడుఁ | |
| క. | తలవలువలు పులుమాయక | |
| | మెలగెఁడు పురుషునిఁ జూచిన | |
| గీ. | చివ్వగుణము విడిచి చిలుకెఱ్ఱతరితీపు | |
| వ. | కావునఁ గూరిమిసతులకు నలంకారంబు మూలంబని భద్రుండు పల్కుటయు దత్తకుం డిట్లనియె. | |
| గీ. | రమణి దనయిచ్చ గలయు టెంతయునులెస్స | |
| క. | వదనమున నమృతరసమును | |
| క. | ఉల్లివలెఁ బెక్కుపొరలై | |
| గీ. | రణములో దేజినెక్కడు రౌతుఁబోలి | |
| క. | కూరిమి దన మదిఁ గలిగిన | |
| క. | ధన మీయగవలయుఁ దొలిఁ దొలి | |
| క. | లోభాత్ము నొల్ల రతివలు | |
| | లోభాత్ముఁ డుడుగు ధర్మము | |
| క. | ఆకులవ్రాఁతలు నమ్మక | |
| వ. | అని దత్తకుండు పలికిన విటుం డిట్లనియె. | |
| క. | కులసతి సంతానార్థము | |
| క. | వెఱ పుడిగి యిచ్చవచ్చిన | |
| క. | దివిజులకును రంభాదులు | |
| | యువిదలఁ గూడెడిభాగ్యము | |
| చ. | క్రతువుల చేసి యాగమనికాయము లభ్యసనం బొనర్చి సు | |
| క. | కలయికము లెఱిగి విటులం | |
| క. | అని విటుఁ డాడిన మాటకుఁ | |
| క. | వాసి చెడు దాసివలనన్ | |
| క. | మగనికి వెఱవక యింటికిఁ | |
| క. | విను వింతలైన సౌఖ్యము | |
| వ. | అనిన విదూషకుం డిట్లనియె. | |
| గీ. | తొత్తువలనఁ బోవు దొరతనం బంతయు | |
| |
| |
| గీ. | అనిన నడ్డగించి యౌనొ విదూషక, | |
| క. | వాసికిని వేశ్య బొందిన | |
| క. | వీడియ మడుగదు గుద్దుల | |
| క. | కాసులు దెమ్మని యడుగదు | |
| వ. | అని పీఠమర్దకుండు పలికినపలుకులకు సుశీలుం డిట్లనియె. | |
| క. | శ్వేతాదులు కైవల్యం | |
| వ. | అనిన విని మల్హణుం డక్కథ యెఱింగింపు మనిన. | |
| మ. | సరసౌదార్యవినిర్జితామరగవీసంతానచింతామణీ | |
| క. | జంభాహితవరకుంభవి | |
| మాలిని. | విమతజనవిఫాలా వేదమార్గానుకూలా | |
| గద్యము. | ఇది శ్రీమత్సకలసుకవిమిత్ర సోమయామాత్యపుత్త్ర సరసకవితాధుర్య యెఱ్ఱయనామధేయప్రణీతంబైన మల్హణచరిత్రం బను మహాప్రబంధంబునందుఁ ద్వితీయాశ్వాసము సంపూర్ణము. | |
ఇతర ప్రతులు[మార్చు]
This work is in the public domain in India because it originates from India and its term of copyright has expired. According to The Indian Copyright Act, 1957, all documents enter the public domain after sixty years counted from the beginning of the following calendar year (ie. as of 2024, prior to 1 January 1964) after the death of the author.
