శాంతి పర్వము - అధ్యాయము - 187
| ←ముందరి అధ్యాయము | వ్యాస మహాభారతము (శాంతి పర్వము - అధ్యాయము - 187) వేద వ్యాసుడు |
తరువాతి అధ్యాయము→ |
| వ్యాస మహాభారతము | |||||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| |||||||||||||||||||||
1 [య]
అధ్యాత్మం నామ యథ ఇథం పురుషస్యేహ చిన్త్యతే
యథ అధ్యాత్మం యతశ చైతత తన మే బరూహి పితామహ
2 [భీ]
అధ్యాత్మమ ఇతి మాం పార్ద యథ ఏతథ అనుపృచ్ఛసి
తథ వయాఖ్యాస్యామి తే తాత శరేయస్కరతరం సుఖమ
3 యజ జఞాత్వా పురుషొ లొకే పరీతిం సౌఖ్యం చ విన్థతి
ఫలలాభశ చ సథ్యః సయాత సర్వభూతహితం చ తత
4 పృదివీ వాయుర ఆకాశమ ఆపొ జయొతిశ చ పఞ్చమమ
మహాభూతాని భూతానాం సర్వేషాం పరభవాప్యయౌ
5 తతః సృష్టాని తత్రైవ తాని యాన్తి పునః పునః
మహాభూతాని భూతేషు సాగరస్యొర్మయొ యదా
6 పరసార్య చ యదాఙ్గాని కూర్మః సంహరతే పునః
తథ్వథ భూతాని భూతాత్మా సృష్ట్వా సంహరతే పునః
7 మహాభూతాని పఞ్చైవ సర్వభూతేషు భూతకృత
అకరొత తేషు వైషమ్యం తత తు జీవొ ఽను పశ్యతి
8 శబ్థః శరొత్రం తదా ఖాని తరయమ ఆకాశయొనిజమ
వాయొస తవక సపర్శచేష్టాశ చ వాగ ఇత్య ఏతచ చతుష్టయమ
9 రూపం చక్షుస తదా పక్తిస తరివిధం తేజ ఉచ్యతే
రసః కలేథశ చ జిహ్వా చ తరయొ జలగుణాః సమృతాః
10 ఘరేయం ఘరాణం శరీరం చ తే తు భూమిగుణాస తరయః
మహాభూతాని పఞ్చైవ సస్దం తు మన ఉచ్యతే
11 ఇన్థ్రియాణి మనశ చైవ విజ్ఞానాన్య అస్య భారత
సప్తమీ బుథ్ధిర ఇత్య ఆహుః కషేత్రజ్ఞః పునర అస్తమః
12 చక్షుర ఆలొకనాయైవ సంశయం కురుతే మనః
బుథ్ధిర అధ్యవసాయాయ కషేత్రజ్ఞః సాక్షివత సదితః
13 ఊర్ధ్వం పాథతలాభ్యాం యథ అర్వాగ ఊర్ధ్వం చ పశ్యతి
ఏతేన సర్వమ ఏవేథం విథ్ధ్య అభివ్యాప్తమ అన్తరమ
14 పురుషే చేన్థ్రియాణీహ వేథితవ్యాని కృత్స్నశః
తమొ రజశ చ సత్త్వం చ విథ్ధి భావాంస తథాశ్రయాన
15 ఏతాం బుథ్ధ్వా నరొ బుథ్ధ్యా భూతానామ ఆగతిం గతిమ
సమవేక్ష్య శనైశ చైవ లభతే శమమ ఉత్తమమ
16 గుణాన నేనీయతే బుథ్ధిర బుథ్ధిర ఏవేన్థ్రియాణ్య అపి
మనఃషష్ఠాని సర్వాణి బుథ్ధ్యభావే కుతొ గుణాః
17 ఇతి తన్మయమ ఏవైతత సర్వం సదావరజఙ్గమమ
పరలీయతే చొథ్భవతి తస్మాన నిర్థిశ్యతే తదా
18 యేన పశ్యతి తచ చక్షుః శృణొతి శరొత్రమ ఉచ్యతే
జిఘ్రతి ఘరాణమ ఇత్య ఆహూ రసం జానాతి జిహ్వయా
19 తవచా సపృశతి చ సపర్శాన బుథ్ధిర విక్రియతే ఽసకృత
యేన సంకల్పయత్య అర్దం కిం చిథ భవతి తన మనః
20 అధిష్ఠానాని బుథ్ధేర హి పృదగ అర్దాని పఞ్చధా
పఞ్చేన్థ్రియాణి యాన్య ఆహుస తాన్య అథృశ్యొ ఽధితిష్ఠతి
21 పురుషాధిష్ఠితా బుథ్ధిస తరిషు భావేషు వర్తతే
కథా చిల లభతే పరీతిం కథా చిథ అనుశొచతి
22 న సుఖేన న థుఃఖేన కథా చిథ అపి వర్తతే
ఏవం నరాణాం మనసి తరిషు భావేష్వ అవస్దితా
23 సేయం భావాత్మికా భావాంస తరీన ఏతాన నాతివర్తతే
సరితాం సారగొ భర్తా మహావేలామ ఇవొర్మిమాన
24 అతిభావ గతా బుథ్ధిర భావే మనసి వర్తతే
పరవర్తమానం హి రజస తథ్భావమ అనువర్తతే
25 ఇన్థ్రియాణి హి సర్వాణి పరథర్శయతి సా సథా
పరీతిః సత్త్వం రజః శొకస తమొ మొహశ చ తే తరయః
26 యే యే చ భావా లొకే ఽసమిన సర్వేష్వ ఏతేషు తే తరిషు
ఇతి బుథ్ధిగతిః సర్వా వయాఖ్యాతా తవ భారత
27 ఇన్థ్రియాణి చ సర్వాణి విజేతవ్యాని ధీమతా
సత్త్వం రజస తమశ చైవ పరాణినాం సంశ్రితాః సథా
28 తరివిధా వేథనా చైవ సర్వసత్త్వేషు థృశ్యతే
సాత్త్వికీ రాజసీ చైవ తమసీ చేతి భారత
29 సుఖస్పర్శః సత్త్వగుణొ థుఃఖస్పర్శొ రజొగుణః
తమొ గుణేన సంయుక్తౌ భవతొ ఽవయావహారికౌ
30 తత్ర యత పరీతిసంయుక్తం కాయే మనసి వా భవేత
వర్తతే సాత్త్వికొ భావ ఇత్య అవేక్షేత తత తథా
31 అద యథ థుఃఖసంయుక్తమ అతుష్టికరమ ఆత్మనః
పరవృత్తం రజ ఇత్య ఏవ తన్న అసంరభ్య చిన్తయేత
32 అద యన మొహసంయుక్తమ అవ్యక్తమ ఇవ యథ భవేత
అప్రతర్క్యమ అవిజ్ఞేయం తమస తథ ఉపధారయేత
33 పరహర్షః పరీతిర ఆనన్థః సుఖం సంశాన్త చిత్తతా
కదం చిథ అభివర్తన్త ఇత్య ఏతే సాత్త్వికా గుణాః
34 అతుష్టిః పరితాపశ చ శొకొ లొభస తదాక్షమా
లిఙ్గాని రజసస తాని థృశ్యన్తే హేత్వహేతుభిః
35 అభిమానస తదా మొహః పరమాథః సవప్నతన్థ్రితా
కదం చిథ అభివర్తన్తే వివిధాస తామసా గుణాః
36 థూరగం బహుధా గామి పరార్దనా సంశయాత్మకమ
మనః సునియతం యస్య స సుఖీ పరేత్య చేహ చ
37 సత్త్వక్షేత్రజ్ఞయొర ఏతథ అన్తరం పశ్య సూక్ష్మయొః
సృజతే తు గుణాన ఏక ఏకొ న సృజతే గుణాః
38 మశకొథుమ్బరౌ చాపి సంప్రయుక్తౌ యదా సథా
అన్యొన్యమ అన్యౌ చ యదా సంప్రయొగస తదా తయొః
39 పృదగ భూతౌ పరకృత్యా తౌ సంప్రయుక్తౌ చ సర్వథా
యదామత్స్యొ జలం చైవ సంప్రయుక్తౌ తదైవ తౌ
40 న గుణా విథుర ఆత్మానం స గుణాన వేత్తి సర్వశః
పరిథ్రస్తా గుణానాం చ సంస్రస్తా మన్యతే సథా
41 ఇన్థ్రియైస తు పరథీపార్దం కురుతే బుథ్ధిసప్తమైః
నిర్విచేష్టైర అజానథ్భిః పరమాత్మా పరథీపవత
42 సృజతే హి గుణాన సత్త్వం కషేత్రజ్ఞః పరిపశ్యతి
సంప్రయొగస తయొర ఏష సత్త్వక్షేత్రజ్ఞయొర ధరువః
43 ఆశ్రయొ నాస్తి సత్త్వస్య కషేత్రజ్ఞస్య చ కశ చన
సత్త్వం మనః సంసృజతి న గుణాన వై కథా చన
44 రశ్మీంస తేషాం స మనసా యథా సమ్యఙ నియచ్ఛతి
తథా పరకాశతే ఽసయాత్మా ఘతే థీపొ జవలన్న ఇవ
45 తయక్త్వా యః పరాకృతం కర్మ నిత్యమ ఆత్మరతిర మునిః
సర్వభూతాత్మభూతః సయాత స గచ్ఛేత పరమాం గతిమ
46 యదా వారి చరః పక్షీ లిప్యమానొ న లిప్యతే
ఏవమ ఏవ కృతప్రజ్ఞొ భూతేషు పరివర్తతే
47 ఏవం సవభావమ ఏవైతత సవబుథ్ధ్యా విహరేన నరః
అశొచన్న అప్రహృష్యంశ చ చరేథ విగతమత్సరః
48 సవభావసిథ్ధ్యా సంసిథ్ధాన స నిత్యం సృజతే గుణాన
ఊర్ణ నాభిర యదా సరష్టా విజ్ఞేయాస తన్తువథ గుణాః
49 పరధ్వస్తా న నివర్తన్తే నివృత్తిర నొపలభ్యతే
పరత్యక్షేణ పరొక్షం తథ అనుమానేన సిధ్యతి
50 ఏవమ ఏకే వయవస్యన్తి నివృత్తిర ఇతి చాపరే
ఉభయం సంప్రధార్యైతథ అధ్యవస్యేథ యదామతి
51 ఇతీమం హృథయగ్రన్దిం బుథ్ధిభేథ మయం థృధమ
విముచ్య సుఖమ ఆసీత న శొచేచ ఛిన్నసంశయః
52 మలినాః పరాప్నుయుః శుథ్ధిం యదా పూర్ణాం నథీం నరాః
అవగాహ్య సువిథ్వంసొ విథ్ధి జఞానమ ఇథం తదా
53 మహానథీం హి పారజ్ఞస తప్యతే న తరన యదా
ఏవం యే విథుర అధ్యాత్మం కైవల్యం జఞానమ ఉత్తమమ
54 ఏతాం బుథ్ధ్వా నరః సర్వాం భూతానామ ఆగతిం గతిమ
అవేక్ష్య చ శనైర బుథ్ధ్యా లభతే శం పరం తతః
55 తరివర్గొ యస్య విథితః పరాగ జయొతిః స విముచ్యతే
అన్విష్య మనసా యుక్తస తత్త్వథర్శీ నిరుత్సుకః
56 న చాత్మా శక్యతే థరష్టుమ ఇన్థ్రియేషు విభాగశః
తత్ర తత్ర విసృష్టేషు థుర్జయేష్వ అకృతాత్మభిః
57 ఏతథ బుథ్ధ్వా భవేథ బుథ్ధః కిమ అన్యథ బుథ్ధ లక్షణమ
విజ్ఞాయ తథ ధి మన్యన్తే కృతకృత్యా మనీసినః
58 న భవతి విథుషాం తతొ భయం; యథ అవిథుషాం సుమహథ భయం భవేత
న హి గతిర అధికాస్తి కస్య చిత; సతి హి గుణే పరవథన్త్య అతుల్యతామ
59 యత కరొత్య అనభిసంధి పూర్వకం; తచ చ నిర్నుథతి యత పురా కృతమ
నాప్రియం తథ ఉభయం కుతః పరియం; తస్య తజ జనయతీహ కుర్వతః
60 లొక ఆతురజనాన విరావిణస; తత తథ ఏవ బహు పశ్య శొచతః
తత్ర పశ్య కుశలాన అశొచతొ; యే విథుస తథ ఉభయం పథం సథా