శ్రీరస్తు
విక్రమార్కచరిత్రము
సప్తమాశ్వాసము
| |
శ్రీమత్కనకాంబరగో
భూమిప్రముఖేష్టదానపోషితబంధు
స్తోమమహీసురసరస
క్షేమంకర సదయహృదయ సిద్ధనమంత్రీ.
| 1
|
| మ. |
జగదాశ్చర్యకళాకలాపకలనాచాతుర్యధుర్యుండు వీ
రగుణోదర్కుఁడు విక్రమార్కుఁడు మహారాజాగ్రగణ్యుండు, సా
రగతిన్ రెండవమాట యమ్మదవతీరత్నంబుఁ బల్కింపఁగాఁ
దగుయత్నంబున నంతరంగమునఁ దాత్పర్యం బవార్యంబుగన్.
| 2
|
| క. |
దర్పితరిపుహరణభుజా
దర్పధురంధరుఁడు, మంత్రతంత్రస్ఫురణం
గర్పూరకరండమునకు
నేర్పునఁ బ్రాణంబు లొసఁగి, నెఱ నిట్లనియెన్.
| 3
|
| క. |
తగ వెఱఁగి దివియగంబము
తగుతెఱఁగునఁ బ్రొద్దుపుచ్చె, దగ వెఱుఁగక యీ
యిగురాకుఁబోఁడి పలికిన
బగడంబులు రాలునట్లు పలుకదు మాతోన్.
| 4
|
విక్రమార్కుఁడు కప్పురపుబరణిచేఁ జెప్పించిన రాజశేఖరుని కథ
| క. |
ఇప్పొలఁతిపగిది నీవును
నొప్పరికించుకొనియుండు టుచితముగా, దో
కప్పురపుబరణి యొకకథ
చెప్పఁగదే నాదుచనవు చేకొని యనినన్.
| 5
|
| వ. |
మహాప్రసాదం బని, యొక కథ విన్నవించెద నవధరింవు మని యాబరణి ధరణీశ్వరున కిట్లనియె.
| 6
|
| సీ. |
ఉల్లోలసురధునీకల్లోలమాలికా
ప్రతిభటధ్వజపటప్రాభవంబు
నానామహాసౌధనవసుధాచంద్రికా
ధగధగాయితనభోదర్పణంబు
ఖేచరదంపతిలోచనానందన
వందనమాలికావైభవంబు
ప్రాకారకీలితబహురత్నదీపికా
విహితవిక్రమదిశావిలసనంబు
|
|
| తే. |
వివిధశృంగారవనమహీవిహరమాణ
మందపవమానవలమానమానితంబు
రమణరమణీసమాకీర్ణరాజమాన
భరితవిభవంబు పంచకపురవరంబు.
| 7
|
| క. |
అన్నగరమున కధీశుఁడు
సన్నుతకీర్తిప్రతాపసముచితగుణసం
పన్నుఁడు విక్రమకేసరి
యున్నతరిపువీరవిదళనోగ్రత మెఱయున్.
| 8
|
| ఉ. |
పావనమూర్తి యవ్విభునిపట్టపుదేవి యుమావతీమహా
దేవి, కటాఠవీక్షణవిధేయనిధానపరంపరారమా
దేవి, రసప్రసంగసముదీర్ణకళాకలనాసరస్వతీ
దేవి, చిరక్షమాధరణిదేవి యనం జెలువొందుఁ బెంపునన్.
| 9
|
| క. |
ఆదంపతులకుఁ బ్రమద
శ్రీదైవాఱంగ రాజశేఖరుఁడు దిశా
మేదురకీర్తివిహారమ
హోదారగుణాభిరాముఁ డుదయించి తగన్.
| 10
|
| క. |
ప్రతిపక్షశిక్షణంబును
క్షితిజనసంరక్షణంబు చేసి, ‘యవశ్యం
పితు రాచార’ మ్మనుపలు
కతఁ డెంతయు నిజ మొనర్చె ననుపమశక్తిన్.
| 11
|
| మ. |
[1]పవమానప్రతిమానసత్త్వజవశుంభద్వాహనారోహణో
త్సవసంభావితు లైనరాహుతులతో, ద్వాత్రింశదుగ్రాయుధ
వ్యవహారోద్భటసద్భటప్రతతితో, నారాజసూనుం డుదా
రవిభూతిన్ జని యొక్కనాఁడు విపులారణ్యాంతరాళంబునన్.
| 12
|
| వ. |
బహుప్రకారంబు లగుమృగయావిహారంబులం దగిలి చని చని, యొక్కయెడ సర్వాలంకారసుందరంబగు శర్వాణీమందిరంబుఁ గనుంగొని, యమ్మహాశక్తికి దండప్రణామం బాచరించి, యనంతరంబ తత్ప్రదేశంబున.
| 13
|
| సీ. |
మత్తికాటుకపొత్తు మరగిననునుఁగెంపుఁ
జూపులఁ గలికిమించులు నటింపఁ
బెక్కువన్నెలకంథచక్కిఁ జిక్కక నిక్కి
చనుదోయి కెలఁకులఁ జౌకళింప
సంకుఁబూసలక్రొత్తసరుల నిగారించి
కంబుకంఠము నూత్నకాంతి నొసఁగఁ
బలుగుఁగుండలములప్రభఁ బ్రోది చేయుచుఁ
జెక్కులఁ జిఱునవ్వు చెన్నుమీఱ
|
|
| తే. |
యోగదండాగ్రగతపాణియుగళిమీఁదఁ
జిబుకభాగంబు నిలిపి రాచిలుకతోడ
సకలవిద్యానుసంధానసరసగోష్ఠిఁ
గలసి భాషించు యోగీంద్రకాంతఁ గనియె.
| 14
|
| చ. |
కనుఁగొని, తద్విలాసములు కన్నులపండువు సేయ, సత్కథా
జనితరసప్రసంగములచందము డెందము నామతింపఁగాఁ
|
|
| |
జనవు నటించి డగ్గఱినఁ, జయ్యన 'భైరవరక్ష' యంచు నిం
పెనయఁగ యోగినీతిలక మిచ్చె విభూతి నరేంద్రసూతికిన్.
| 15
|
| వ. |
ఇచ్చినం బుచ్చుకొని సుఖాసీనుండై యున్నయవసరంబున.
| 16
|
| క. |
పంజరము వెడలి నరపతి
కుంజరు దీవించి, సరసగోష్ఠి సునీతిన్
రంజింపఁజేసె గీరము
మంజులభాషావిశేషమాధుర్యమునన్.
| 17
|
| వ. |
అనంతరంబ యారాజు రాజకీరాభిలాపగర్భంబులైన సముచితాలాపసందర్భంబు లుపన్యసించిన, నయ్యోగినీరత్నంబు ప్రయత్నపూర్వకంబుగా సర్వంసహాధీశ్వరున కిట్లనియె.
| 18
|
| క. |
అష్టాంగయోగవిద్యా
వష్టంభమువలనఁ, గీరవర వచనసుధా
వృష్టి మదిఁ దొప్పఁదోఁగఁగ
నిష్టము గలిగినను జెల్ల దిది మాకు నృపా!
| 19
|
| క. |
అఱువదినాలుగువిద్యల
నెఱవాది త్రికాలవేది నీ వీచిలుకన్
నెఱవుగఁ జేపట్టిన నది
చెఱకునఁ బం డొదవినట్లు చిరకీర్తినిధీ!
| 20
|
| ఆ. |
రాజయోగ్యమైన రమణీయవస్తువు
యోగిజనులయొద్ద నునికి దగునె?
యవధరింపు మనుచు, నవరత్నపంజరా
నీతమైన చిలుకఁ జేతి కిచ్చె.
| 21
|
| ఉ. |
ఇచ్చిన మూఁడులోకములు నేలినకంటెను సంతసిల్లి దా
నచ్చపలాక్షి వీడుకొని, యద్రిసుతాభవనంబు చేరువన్
|
|
| |
మెచ్చులుమీఱఁ గోమలసమీరవిశాలరసాలవీథికిన్
వచ్చి, పథిశ్రమాపనయవాంఛమెయిన్ విడియించె సేనలన్.
| 22
|
| క. |
భూతలపతిసూతి, కళా
చాతుర్యనిరూఢు లైన సచివులు దానున్
శీతలశశికాంతోపల
చూతలతాగృహమునందు శుకవిభుతోడన్.
| 24
|
| వ. |
సరసకథామాధురీధురీణమంజులభాషావిశేషతోషితుండై యిట్లనియె.
| 25
|
| సీ. |
అఖిలజగత్కర్త యైనపంకజగర్భు
పట్టంపుదేవి చేపట్టి పెనిచె
నారాయణసహస్రనామసామ్యముగల
రామాఖ్య యొసఁగిరి రాజముఖులు
వలరాజు తసమూలబలములోపల నెల్ల
నెక్కుడుమన్నన యిచ్చి మనిచె
వేదాంతసిద్ధాంతవేది వేదవ్యాస
భట్టారకుఁడు పేరు పెట్టె సుతుని
|
|
| తే. |
నిట్టిమీవంశకర్తల కితరపక్షి
వరులు తేజోనిరూఢి నెవ్వరును సరియె?
సకలవిద్యారహస్యభాషావిశేష
చాతురీధామ శుకరాజసార్వభౌమ!
| 26
|
| చ. |
పరిణతనూత్నరత్నమయపంజరపీఠికలన్ సుఖించినన్
సరసరసాలసత్ఫలరసంబులు కుత్తుకబంటి క్రోలినం
బరిచితవాక్యభంగి బహుభంగిఁ బ్రసంగము చేసెనేని, నీ
కరణి ద్రికాలవేదు లనఁగా మననేర్చునె యన్యకీరముల్?
| 27
|
| క. |
కావున నీభావంబున
భావించి, మదీయ భావిఫలసంప్రాప్తి
శ్రీ వివరించి వచింపుము
నావుడు, రాచిలుక మనుజనాథుని కనియెన్.
| 28
|
| మ. |
కరుణానీరధి సత్యధర్మధరణీకాంతుం డవంతీపురీ
శ్వరుఁ, డారాజుతనూజ నూతనకళాసౌభాగ్యకర్పూరమం
జరి కన్యాతిలకంబు, మన్మథమహాసామ్రాజ్యలక్ష్మీధురం
ధరశృంగారవిలాసవైభవసముద్యన్మూర్తి, ధాత్రీశ్వరా!
| 29
|
| క. |
ఆవెలఁదియు దేవరయును
దేవియు దేవరయుఁబోలెఁ దేజోవిభవ
శ్రీ వెలయఁగ నలరెద, రిదె
వైవాహికవార్త యిపుడె వచ్చు నరేంద్రా!
| 30
|
| చ. |
అన విని భూవిభుండు నగి, యౌ నిది చెప్పెడువారు చెప్పినన్
వినియెడువారి కించుక వివేకము లేదా శుకాగ్రగణ్య! నీ
వనియెడుమాట నాదు మది కచ్చెరువయ్యెడి నన్న, దేవ! యే
యనువుననైన నీయడుగులాన నిజం బని చిల్క పల్కినన్.
| 31
|
| క. |
తాళము వైచినతెఱుఁగున
భూలోకాధీశుడెందమున కానంద
శ్రీ లొదవించుచు వచ్చెను
లాలితమంజీరమంజులధ్వను లంతన్.
| 32
|
| సీ. |
కీలుకొప్పునఁ గన్నెగేదంగిఱేకులు
పునుఁగుసౌరభముల బుజ్జగింప
నలికభాగంబున నెలవంకతిలకంబు
కస్తూరివాసనఁ గుస్తరింప
సిర మైన పచ్చకప్పురముతో బెరసిన
తమ్ములమ్మున తావి గుమ్మరింపఁ
|
|
| |
గుచకుంభములమీఁది కుంకుమపంకంబు
పరిమళంబులతోడఁ బరిచరింప
|
|
| తే. |
గంధవహనామవిఖ్యాతి గణనకెక్కు
నించువిలుకానివేగువాఁ డేఁగుదెంచి
యిగురుఁబోఁడులగమిరాక యెఱుకపఱిచె
సరసనుతుఁ డైన యారాజచంద్రమునకు.
| 33
|
| ఉ. |
చందనగంధు లిద్దఱు లసన్మణికాంచనదండచామర
స్పందన మాచరింప, నడపం బొకపంకజనేత్ర పట్టఁగా
నిందునిభాననామణు లనేకులు గొల్వఁగఁ జారులీలతో
నందల మెక్కి యొక్కజలజానన వచ్చె నృపాలుపాలికిన్.
| 34
|
| వ. |
వచ్చి యాందోళికావతరణానంతరంబున.
| 35
|
| సీ. |
జిగి దొలంకుచునున్న బిగిచన్నుఁగవక్రేవఁ
గరమూలరోచులు కలయఁబొలయ
మించుగా దీపించు మెఱుఁగుఁజూపులయొప్పు
మణికంకణములపై మాఱుమలయ
గరపల్లవద్యుతిఁ గస్తూరితిలకంబు
కుంకుమపంకంబు కొమరుమిగుల
నవ్యవిస్ఫురణమై నఖముఖంబులకాంతి
వెలయుముత్యములతోఁ జెలిమి సేయ
|
|
| తే. |
నలఁతినగవు లేఁజెక్కుల నంకురింప
రాచమ్రొక్కుగ మ్రొక్కి యారాజవదన
రాజు చేసన్న నాసన్నరత్నపీఠిఁ
జెలువు రెట్టింపఁగా సుఖాసీనయయ్యె.
| 36
|
| క. |
ఆరమణి యుచితవచనసు
ధారసమున విభుఁడు సమ్మదము నందుతఱిం
గీరము తనసర్వజ్ఞత
యారూఢికి నెక్క నంబుజానన కనియెన్.
| 37
|
| చ. |
పలుకులనేర్పునం జెవులవండువు చేసితి వింతసేపు, నా
పలుకు శిలాక్షరంబుగ శుభం బది శీఘ్రముగాఁగ నంతయుం
దెలియఁగఁ జెప్పు మింక భవదీయసమాగమనప్రసంగముల్
జలజదళాక్షి! యేమిటికిఁ జల్లకు వచ్చియు ముంత దాఁపఁగన్?
| 38
|
| వ. |
అనిన విస్మయానందకందళితమాససయు మందస్మితసుందరవదనారవిందయు నై, యయ్యిందువదన క్షమాపతినందను నవలోకించి, యామూలచూడంబుగా మదీయవిజ్ఞాపనంబు దత్తావధానుండవై చిత్తగింపుమని యిట్లనియె.
| 39
|
| సీ. |
వివిధవైభవముల విలసిల్లుపట్టున
శ్రీలకెల్ల నవంతి మేలుబంతి
యన్నగరాధీశుఁ డధిగతపరమార్థ
నిత్యసద్ధర్ముండు సత్యధర్ముఁ
డావిభుపట్టపుదేవి లీలావతీ
దేవి రెండవభూమిదేవి తాల్మి
వారికిద్దఱకును వర్ణితసౌజన్య
కర్పూరమంజరి కన్య కలుగఁ
|
|
| తే. |
గలిగె బాంధవతతికి భాగ్యములకల్మి
కలిగె నృపవంశమునకు శృంగారగరిమ
కలిగెఁ బ్రజలకుఁ గన్నులు గలఫలంబు
కలిగె మరురాజ్యలక్ష్మికి గౌరవంబు.
| 40
|
| తే. |
మొదలిపక్షంబు విదియయం దుదయమైన
చంద్రరేఖయుఁబోలె నాచంద్రవదన
దినదినంబునఁ గళలందుఁ దేజరిల్లు
సఖులనేత్రచకోరికాసమితి యలర.
| 41
|
| సీ. |
మొదలిసిగ్గులనిగ్గుఁ బొదరించు కనుమించు
తొంగలిఱెప్పలఁ దొంగలింప
|
|
| |
నెలవు లేర్పడుచున్న మొలకచన్నులచెన్ను
బంగారుసకినలభంగి మెఱయ
శృంగారరసనదీభంగంబులో యన
నారుతోడనె వళు లంకురింపఁ
గఱుదు లేమియు నెఱుంగని ముద్దుఁబల్కుల
నలఁతి తియ్యందనంబు గులకరింపఁ
|
|
| తే. |
గుంతలంబులు హరినీలకాంతిఁ జెనక
గతులమురిపంబు గజరాజుగతుల నొరయ
బాల నవయౌవనంబునఁ జాల మెఱసెఁ
బ్రజలకెల్లను గన్నులపండు వగుచు.
| 42
|
| ఉ. |
నేరుపు రూపుగన్నకరణిం, జెలు వాకృతి నొందినట్లు, శృం
గారము మూర్తిగైకొనినకైవడి, నవ్యవిలాసరేఖ యా
కారము దాల్చి పొల్చుగతిఁ, గాంతి శరీరము గాంచె నాఁగ, నం
భోరుహనేత్ర యొప్పెఁ బరిపూర్ణవయోరమణీయలీలలన్.
| 43
|
| సీ. |
కాంచనమణిగణచంచలరోచులఁ
గాంతనెమ్మోముగా గండరించి
కుముదమీనచకోరకుసుమాస్త్రదీప్తులఁ
గామినీమణి కన్నుగవ యొనర్చి
కనకకుంభరథాంగకరికుంభమంజరీ'
రుచి నింతిచనుదోయి రూపుచేసి
బంధూకవిద్రుమపల్లవాంబుజకాంతి
నతివపాదములుగా నచ్చుపఱిచి
|
|
| తే. |
కలితశృంగారవిరచనాకౌశలమున
నఖలమోహనమూర్తిగా నలరుఁబోఁడి
బంచబాణుండు తాన నిర్మించెఁగాక
వేదజడుఁ డైన యజునకు వెరవు గలదె?
| 44
|
| సీ. |
చందురు మెచ్చని చామ నెమ్మోముతో
జలజదర్పణములు సాటి యగునె
|
|
| |
మెఱుఁగులఁ గైకోని మెలఁతచూపులతోడ
రతిరాజశరచకోరములు సమమె
పసిడికుండలమీఱు పడఁతిచన్నులతోడఁ
గరికుంభచక్రవాకములు సరియె
హరినీలముల గెల్చునంగనకురులతో
గాలాహిచంచరీకములు ప్రతియె
|
|
| తే. |
పొలఁతిక్రొమ్మేని సాటియే పువ్వుఁదీఁగె
బాలయడుగుల నెనయునే పల్లవమ్ము
లతివపలుకుల దొరయునే యమృతరసము
వెలఁది కెమ్మోవిఁ బోలునే విద్రుమంబు?
| 45
|
| ఉ. |
ఆరసి లక్ష్యలక్షణరహస్యనిరూఢముగా సమస్తవి
ద్యారతి నుల్లసిల్లె, వివిధంబులు చెల్వము లభ్యసించె, నా
నారథవాజివారణరణస్ఫురణంబులకీ లెఱింగె, నా
నీరజనేత్ర యిద్ధరణి నేరనివిద్యలు లేవు భూవరా!
| 46
|
| ఉ. |
ఆరమణీశిరోమణి వయస్యలు దానును నొక్కనాఁడు శృం
గారవనాంతవీథి రతికాంతుని నోమఁగ నేఁగి, యయ్యెడం
గోరిక మీఱఁ గీరములకు శ్రుతిశాస్త్రపురాణసత్కథా
సారము లొప్పఁజెప్పు నొకశారికఁ గాంచెఁ గళాభిసారికన్.
| 47
|
| క. |
కాంచి తమకించి కదిసినం
జంచలగతిఁ జిలుక లెల్లఁ జదలికి నెగయన్
మించినశారిక కోరిక
వంచనమైఁ జిక్కినట్లు వనితకుఁ జిక్కెన్.
| 48
|
| ఉ. |
ఆగొరవంకవంకఁ గమలానన నెయ్యపుఁజూడ్కిఁ జూచి, యే
లాగున నీకు నీబహుకళాకుశలత్వము సంభవించె? ని
చ్చాగతితోడ నీమెలఁగుచక్కటి యెక్కడఁ? జెప్పు మన్న శో
భాగరిమాభిరామ యగుపక్షివధూకులరత్న మిట్లనున్.
| 49
|
| మ. |
వెలయఁ గాదిలిపుత్త్రిచందమున వేవేభంగులం బ్రోచుచుం
బలుకుందొయ్యలిచేతిరాచిలుక పెంపన్ బెర్గి, నానాకళా
కలనాలీలఁ ద్రికాలవేదిని యనంగాఁ, జంద్రకాంతోపలో
జ్జ్వలకాంతారలతాంతవాటికలలో వర్తింతుఁ గాంతామణీ!
| 50
|
| క. |
అనవుడుఁ ద్రికాలవేదిని
యనునామము నీకుఁ గల్గినట్టిదయేనిన్
నను నుద్వాహము గాఁగల
మనుజేంద్రకుమారుఁ జెప్పుమా మెచ్చొదవన్.
| 51
|
| క. |
ఆవంచకపుర మేలెడు
భూవల్లభనందనుండు బుధగురుజనసం
భావితగుణమణిభూషా
శ్రీవిలసత్కీర్తి రాజశేఖరుఁ డబలా!
| 53
|
| సీ. |
కలిఖలప్రేరణాకులవివర్ణుఁడు గాక
వర్తించు నలచక్రవర్తి యనఁగ
గౌతమమునిశాపభీతచిత్తుఁడు గాక
తనరారు పాకశాసనుఁ డనంగ
జటినిటలానలోత్కటపీడితుఁడు గాక
సొంపారు ననవింటిజో దనంగ
రాహుగ్రహోరునిగ్రహుఁడు గాక సుకాంతిఁ
జాలనొప్పెడు పూర్ణచంద్రుఁ డనఁగ
|
|
| తే. |
శ్రీలఁ గడుఁ బేర్చి విభవంబుచేఁ దనర్చి
రూపమున నిక్కి సత్కళారూఢి కెక్కి
గౌరవంబున రాజశేఖరుఁడు వోలెఁ
జెలువమున నొప్పు నారాజశేఖరుండు.
| 54
|
| వ. |
మదనమత్తకాశినీచిత్తాకర్షణాకారశృంగారలీలావిహారుం డైన యారాజకుమారత్నంబునకు.
| 55
|
| మ. |
చనవొప్ప న్నినుఁ బొందఁ గాంచునదిపో సంసారసాఫల్య మం
గన, నీమాట లనంగశాస్త్రముల రంగన్మూలముల్, మత్తకా
శిని నీచూపులు చిత్తజాయుధమహాసింహాసనస్థానముల్,
వనితా! నీదుకుచంబు లంగభవదీవ్యత్కుంభినీకుంభముల్.
| 56
|
| శా. |
కాంతా! కంతుని మీఱు నవ్వసుమతీకాంతుండు కాంతుండుగాఁ
గాంతేనిం, గమనీయహేమమణిసాంగత్యంబు సంధిల్లు నీ
సంతోషంబు ఘటించు నంతకు భవత్సౌందర్య మూహింపఁగాఁ
గాంతారాంతరవల్లికాకుసుమసంకాశంబు గాకుండునే?
| 57
|
| సీ. |
తరుణి! యాతని యురస్సరసిలో నీకుచ
చక్రవాకులు కేళి సలుపుఁగాక
యింతి! యాతని వద నేందుచంద్రికల నీ
దృక్చకోరికలు నర్తించుఁగాక
కాంత! యాతని తనూకల్పభూరుహముపై
నీబాహులతికలు నిగుడుఁగాక
పొలఁతి! యాతని కర్ణపుటకరండముల నీ
వాచామృతంబు దైవాఱుఁగాక
|
|
| తే. |
నీకుఁ దగు నాతఁ డతనికి నీవు తగుదు
నీకు సరియైనసతియు నానృపకుమార
వరున కెనయైనపతియు నీవసుధఁ గలరె
నాదుమాటలు మదిలోన నమ్ము మనియె.
| 58
|
| క. |
ఇత్తెఱఁగున శారిక నీ
వృత్తాంతము విన్నవింప విని యనురాగా
యత్తం బగుచిత్తముతో
మత్తచకోరాక్షి మరునిమాయలకతనన్.
| 59
|
| సీ. |
అలరుఁ దేనియఁ గ్రోలి యానందమున మ్రోయు
నలివిరావములకు నలికియలికి
చిగురాకుఁబొగ రాని చెలఁగి యెలుంగించు
పికనికాయములకు బెదరి బెదరి
ఫలరసంబులఁ జొక్కి వలువలై పల్కెడు
చిలుకలపలుకుల కులికియులికి
బిసములరస మాని పేర్చి వినోదించు
కలహంసములఁ జూచి కలఁగికలఁగి
|
|
| తే. |
మేనుఁదీవెయు నలఁతయు మేళవింప
వెలఁదికరమును జెక్కును వియ్యమందఁ
జెదరుకురులును నుదురును జెలిమిసేయ
నున్న తన్వంగిఁ గనుఁగొని యువిదలెల్ల.
| 60
|
| క. |
గొరవంకయాసమాటల
మరువంకఁ దలంకు గలిగె మగువకుఁ దమలో
వెర వింక నేమి గలదని
యిరువంకలఁ బొగిలి రప్పు డెంతయు వంతన్.
| 61
|
| సీ. |
కనుదోయిమెఱుఁగులు కంతుతూపులకడ
గిరవుగాఁ బెట్టితే హరిణనయన
మెయిదీఁగె నునుఁగాంతి మెఱుఁగుమొత్తములకు
నెరవుగా నిచ్చితే యిందువదన
చనుఁగవ గ్రొమ్మించుఁ గనకకుంభములొద్ద
నిల్లడవెట్టితే యిగురుఁబోఁడి
పలుకులచెలువంబుఁ గలికికీరములకు
[2]వారకం బిచ్చితే వనజగంధి
|
|
| తే. |
శుకముఁ జదివింప నందంబు చూడ, గంద
మలఁదఁ బయ్యెద సవరింప వలను లేక
|
|
| |
వగలఁ బొగులంగఁ జూడంగ వలసె మాకుఁ
బులుఁగు ని న్నింతచేసెనే పువ్వుబోఁడి.
| 62
|
| వ. |
అని చింతించి శిశిరోపచారంబులు సేయం దలంచి.
| 63
|
| సీ. |
చేమంతిఱేకులఁ జేసిన పఱపుపైఁ
దెఱఁగొప్ప నల్లనఁ దెఱవ నుంచి
యందంద డెందంబునందు గంద మలంది
సిరమైన పచ్చకప్పురము సల్లి
పదపల్లవంబులు పల్లవంబుల నొత్తి
పుప్పొడి కరముల నప్పళించి
యఱుతఁ గ్రిక్కిఱియ ముత్యములపేరులు వేసి
పన్నీటఁ గన్నీరు పాయఁ దుడిచి
|
|
| తే. |
చెలికి శిశిరోపచారముల్ సేయఁ జేయఁ
నంతకంతకు మదనాగ్ని యధిక మైన
జెలులు మదిలోన నెంతయుఁ జిన్నవోయి
రాజునకు విన్నవించిరి రమణితెఱఁగు.
| 64
|
| తే. |
విన్నవించిన నారాజు విన్ననగుచు
నిన్నుఁ దోడ్కొనిరమ్మని నన్నుఁ బనిచెఁ
జెప్పనేటికి దేవరచిత్త మింక
మదవతీమణిభాగ్యంబు మనుజనాథ.
| 65
|
| క. |
ఆరాజాననమాటయు
నారాజశుకంబుపలుకు, ననురాగరసాం
భోరాశిసుధాకరరుచి
సారం బై యప్పు డేకసంశ్రిత మయినన్.
| 67
|
| క. |
పలుకులు వేయి యిఁకేటికిఁ
బలుకును బంతంబు నొక్కభంగిగఁ బొసఁగం
|
|
| |
బలుకఁగ నేర్తుగదా ! యని
చిలుకను దిలకించి ప్రియము చిలుకం బలికెన్.
| 68
|
| క. |
నీపలుకు వేదసారము
నీపలుకు గిరీశువరము, నీపలుకు శిలా
స్థాపితలిపి, నీపలుకున
కేపలుకు సమంబు శుకకులేశ్వర చెపుమా!
| 69
|
| వ. |
అనుచుఁ గీరంబును గారవించి, చతురికను దదనుచారికలను సముచితోపచారంబుల సత్కరించి, పరిణతపరిణయోత్సాహుండును సర్వసన్నాహుండును ననుగతానేకరాజశేఖరుండును నై యారాజశేఖరుం డాప్రొద్దె కదలి, కదళికాకదంబనింబజంబీరజంబు తమాలహింతాలలవంగ లుంగనారంగమాతులుంగసురంగాది మహామహీరుహనితాంతకాంతం బైన యవంతిపురోపకంఠోపవనాంతరంబు ప్రవేశించిన యనంతరంబ, యాసర్వంసహాధీశు వీడ్కొని.
| 70
|
| క. |
చతురిక వెస ముందరఁ జని
రతిపతిసముఁ డైన యతనిరాక ప్రియముతో
నతనునివేదనం బొరలెడి
సతితో మున్నాడిచెప్ప సమ్మద మొదవన్.
| 71
|
| ఉ. |
వ్రాసిన చిత్రరూపముకుఁ బ్రాణమువచ్చినభంగి లేచి, పే
రాస దలిర్పఁగాఁ జతురికాంగనఁ గౌఁగిటఁ జేర్చి, దానిలీ
లాసరసానులాపగతులం జెలికత్తెల గారవించి, కై
సేసికొనం గడంగె మునుచెప్పినశారికమాటఁ జెప్పుచున్.
| 72
|
| వ. |
అంతఁ జతురికావిజ్ఞాపితరాజశేఖరాగమనవృత్తాంతుండును సంతోషితస్వాంతుండునైన సత్యధర్మమహీకాంతుండు సరగ నగరంబు నలంకరింపంవబనిచి.
| 73
|
| సీ. |
లక్ష్మీసుతుని రాజ్యలక్ష్మికెల్లను మూల
బల మైన శృంగారవతులతోడ
|
|
| |
ఘనబలాకుంఠితకంఠీరవప్రౌఢిఁ
గొమరారు భృత్యువర్గములతోడఁ
నాశాకరీశుల నపహసింవఁగ నోపు
గంధసింధురసముత్కరముతోడఁ
బవమానుజవనత్వ మవమానపఱుపంగఁ
జాలెడు నుత్తమాశ్వములతోడఁ
|
|
| తే. |
గమలసంభవసము లైనకవులతోడ
గరిమ సన్మతిగల మంత్రివరులతోడ
మహిమమై వచ్చి సత్యధర్మక్షితీంద్రుఁ
డింపు రెట్టింప నల్లుని నెదురుకొనియె.
| 74
|
| వ. |
ఎదురుకొని తత్సమయసముచితోపచారంబులు నడపి తోడ్కొనిచని, నిజప్రధానాగారంబు విడియించి, పౌరులం బురోహితులను రావించి తదుపదిష్టదివసంబున.
| 75
|
| సీ. |
హితులైన నిజపురోహితులు చెప్పినయట్ల
శోభనద్రవ్యవిస్ఫురణ గూర్చి
కడువైభవముతోడఁ గళ్యాణవేదిక
నింపుమీఱ నలంకరింపఁ బనిచి
కర్పూరమంజరిఁ గైసేసి తెమ్మని
సరసవిలాసిని జనులఁ బనిచి
రాజశేఖరమహారాజు శృంగారించి
తోడ్తేరఁ దగియెడుదొరలఁ బనిచి
|
|
| తే. |
పరిణయాగారమునకు దంపతులఁ దెచ్చి
లక్షణోచితవైదికలౌకికాది
కృత్యములు సాంగములు గాఁగ సత్యధర్మ
మనుజనాథుండు విబుధానుమతి నొనర్చె.
| 76
|
| వ. |
అయ్యవసరంబున మౌహూర్తికదత్తశుభముహూర్తంబున.
| 77
|
| చ. |
రతిరతిరాజమూర్తు లగురామయు రాకొమరుండు నొండొరుల్
సితలలితాక్షతావళుల సేవలు వెట్టిరి, మందమారుతో
చితచలనప్రసంగములచే నితరేతరకోరకావలుల్
చతురతఁ జల్లి యాడు నవజాతిలతాసహకారలీలలన్.
| 78
|
| క. |
చనుదెంచి హోమకార్యము
లనువున నొనరించి, పెద్దలగు వారలకుం
గనకమణిభూషణాదులు
తనియంగా నిచ్చె సత్యధర్ముఁడు దానున్.
| 79
|
| ఆ. |
భక్ష్యభోజ్యలేహ్యపానీయచోష్యంబు
లింపువెంప నారగింపఁజేసి
వారయాత్రికులకు వనుమతీనాథుండు
గారవంబుతోడఁ గట్టనిచ్చె.
| 80
|
| క. |
సొంపున నిమ్మెయిఁ బెండిలి
సంపతిలన్ సత్యధర్మజనపతిచంద్రుం
డంపగ, నావంచకపురి
కింపలరఁ గుమారుఁ డరిగె నింతియుఁ దానున్.
| 81
|
| చ. |
అరిగి, పురంబులోని కమలాక్షులు మేడలమీఁదనుండి య
చ్చెరువుగఁ క్రొత్తముత్యములు సేసలు చల్లుచు నుండ రాజమం
దిరమున కేఁగుదెంచి, జననీజనకుల్ తను గారవింపఁ ద
చ్చరణసరోరుహంబులకుఁ జాఁగిలి మ్రొక్కెఁ బ్రియాసమేతుఁడై.
| 82
|
| తే. |
అంత నొకనాఁడు కాంతయు నవ్విభుండు
శారికాకీరరత్నపంజరము లొక్క
చూతపోతంబుకొమ్మను బ్రీతి నునిచి
మహితశృంగారవనలతామండపమున.
| 83
|
| వ. |
వినూత్నరత్నవేదికల మకరకేతనక్రీడాచాతుర్యంబులఁ బ్రొద్దుపుచ్చుచున్నసమయంబున గీరంబు శారిక కిట్లనియె.
| 84
|
| క. |
ఈరాజు రాజముఖియును
గారవమునఁ గలసిమెలసి కందర్పసుఖ
శ్రీరతులై విహరించెద
రీరీతిని మనము నునికి యెంతయు నొప్పున్.
| 85
|
| క. |
అనవుడు శారిక కీరముఁ
గనుగొని. మగవారు ‘పాపకర్ములు నమ్మం
జన’ దనినఁ ‘బాపజాతులు
వనితలుకా’ కనుచుఁ జిలుక వాదముచేసెన్.
| 86
|
| వ. |
తదాకర్ణనకుతూహలాయత్తచిత్తులై మత్తకాశినీమహీవరోత్తములు శారికాకీరంబులందేర నొక్కపరిచారక నియమించి.
| 87
|
| క. |
తెప్పించి వానిఁ గనుఁగొని
యిప్పుడు మీలోన వాద మేటికి మాకుం
జెప్పుం డనినను శారిక
చెప్పదొడఁగె నిందువదనచిత్తం బలరన్.
| 88
|
| వ. |
నన్ను నీరాజకీరంబు తనుఁ బరిగ్రహింపు మనిన.
| 89
|
| క. |
పురుషులు పొలఁతుల యెడలను
బరుషాత్మకు లనుచుఁ జాటిపలికినఁ గినుకం
బురుషులయెడలను బొలఁతులె
పరుషాత్మిక లనుచుఁ జిలుక పలికె నరేంద్రా!
| 90
|
| వ. |
అది యట్లుండె మదీయవచనంబున కనుగుణంబుగా నొక్కకథ చెప్పెద నవధరింపుమని యిట్లనియె.
| 91
|
శారిక రాజశేఖరునకుఁ జెప్పిన ధనగుప్తుని కథ
| సీ. |
అభినవశ్రీలతో నలకాపురంబుతో
సదృశమై యొప్పుఁ గాంచనపురంబు
అన్నగరంబులోఁ గిన్నరేశ్వరుకంటె
ధర్మగుప్తుఁడు సముద్దామవిభవుఁ
|
|
| |
డావైశ్యవరపుత్త్రుఁ డగు ధనగుప్తుండు
యీవనోదయదుర్మదాంధుఁ డగుచుఁ
దనతండ్రిపిమ్మట ధనమెల్లఁ బోనాడి
కడు నకించనవృత్తిఁ గంచి కరిగి
|
|
| తే. |
యందు నిజమాతులోత్తము ననుపమాన
విభవు శ్రీగుప్తుఁ డగు వైశ్యవిభునిఁ జేరి
తండ్రి మృతుఁడౌట చెప్పక తత్తనూజఁ
బరిణయం బయ్యె వైభవస్ఫురణ మెఱయ.
| 92
|
| వ. |
రాగతరంగిణిఁ యను నక్కాంతం బరిగ్రహించి యనంతరంబ.
| 93
|
| క. |
రాగతరంగిణిఁ దన్నును
శ్రీగుప్తుం డొక్కభంగిఁ జేపట్టి బహు
శ్రీగరిమ గారవింపఁగ
రాగిల్లి తదీయమందిరంబున నుండెన్.
| 94
|
| క. |
తన ప్రాణము ప్రాణములై
యనవరతముఁ దన్నుఁ గూడి యాడెడుధూర్తుల్
మనసునఁ బాఱిన నూరికి
జనియెద నని మామతోఁ బ్రసంగముచేసెన్.
| 96
|
| ఉ. |
చేసిన, మామ యల్లుని కశేషవిశేషవినూత్నరత్నభూ
షాసముదంచితాంబరలసద్ఘనసారపటీరవస్తువుల్
భాసురలీల నిచ్చి యనుపన్ సతిఁ దొడ్కొని యేఁగి, దుర్మద
శ్రీ సిగురొత్తఁ గాంచనపురీవరకాననమధ్యమస్థలిన్.
| 97
|
| క. |
తనుఁగూడి వచ్చువారలఁ
గనుమొఱఁగి, మహోగ్రవృత్తి ఘనకూపములో
వనితఁ బడఁద్రోచి, తెచ్చిన
ధనమంతయుఁ గొంచు నేఁగెఁ దనపురమునకున్.
| 98
|
| వ. |
ఇట్లు ధనగుప్తుండు త్రోచిపోయిన.
| 99
|
| క. |
ఆకాంత కూపకుహర
వ్యాకీర్ణలతావిశాన మాధారముగా
సాకారంబై నిల్చిన
శోకరసము భంగి నేడ్చుచును వగఁ బొగులన్.
| 100
|
| ఆ. |
అయ్యెలుంగు పథికు లాలించి యేతెంచి
వెడలఁ దిగువ నూతివెలిఁ దనర్చె
రాహువదనగహ్వరంబున వెడలిన
చంద్రరేఖలీలఁ జంద్రవదన.
| 101
|
| సీ. |
తావిఁ గైవ్రాలిన తమ్మిఱేకులభంగి
వాలారుఁజూపులు మ్రాలు దేర
వేఁబోక కలువలవిందు చందంబునఁ
జెలువంవునెమ్మోము చెన్నుదఱుఁగ
జళుకు సొచ్చినయట్టి జక్కవకవభంగి
గరువంపు బిగిచన్నుఁగవ వణంక
నెండచే వాడిన యెలదీఁగెయునుబోలె
నిద్దంపుఁదనువల్లి నిగ్గుసడల
|
|
| తే. |
ముదురుటూర్పులు గెమ్మోవిపదను దివియఁ
జెమటచిత్తడి చెక్కులఁ జిప్పిలంగ
నున్నతన్వంగి భయమేద నుపచరించి
యింపు రెట్టింప తెరువరు లిట్టు లనిరి.
| 102
|
| క. |
ఎవ్వరిబాలిక, వెవ్వతె
వెవ్వరు నినుఁ దెచ్చి రిచటి, కీకూపములో
నెవ్వరు నినుఁ బడఁద్రోచిరి
యెవ్వఁడు నీధవుఁడు నామ మెయ్యది నీకున్?
| 103
|
| సీ. |
కాంచిలోఁ జిరకీర్తిఁ గాంచి మించినయట్టి
శ్రీగుప్తుఁ డనియెడు సెట్టిపట్టిఁ
గాంచనపురియందు గణనకెక్కినయట్టి
ధనగుప్తునకుఁ బ్రాణదయిత నేను
రమణమై రాగతరంగిణి యనుదాన
నత్తవారింటికి నరుగుచోట
నిచ్చోట మ్రుచ్చుల నిడదవ్వులనె గాంచి
పతియు సహాయులుఁ బాఱిపోవ
|
|
| తే. |
నశ్రుపూరంబు చూపుల కడ్డపడిన
బ్రమసి మతి తప్పి పడితి నీప్రాఁతనూత
నింతలో వచ్చి మీరెల్ల నెదురుకొంటి
రెత్తుకొంటిరి నాప్రాణ మేమిచెప్ప.
| 105
|
| ఉ. |
ఇంచినవేడ్కతోడ నను నేనుఁగుకొమ్మున దాదిఱొమ్మునం
బెంచినతల్లిదండ్రులకుఁ బ్రేముడి నాయెడఁ బాయకుండు నే
గాంచికి నేగి వారిఁ బొడగాంచిన నంగద వాయుఁ గాన, న
న్నించుక యాదరించి కర మేదెడునట్టుగఁ జేయరే దయన్.
| 106
|
| వ. |
అనిన ననుకంపాతరంగితాంతరంగు లైన యప్పథికు లిట్లనిరి.
| 107
|
| చ. |
బలవదసహ్యసింహశరభప్రముఖోగ్రవనాంతభూమి ని
మ్ముల నిను డించిపోయెదమె ముంగి లెఱుంగని ముద్దరాల, వా
వలఁ బని యేమి గల్గిన నవళ్యము నిన్నును దల్లిదండ్రులం
గలపకపోము, కంచి యది కంచియె మాకు బయోరుహాననా!
| 108
|
| క. |
అనునయవాక్యంబులచే
ననునయముం బ్రియము నొదవ నప్పథికవరుల్
తనవారికంటె మిక్కిలి
దనవారితనంబు దనరఁ దనుఁ బలుకుటయున్.
| 109
|
| క. |
కాంతారత్న మొకించుక
సంతావము సడల వెనుకఁ జనుదేరంగాఁ
గాంతారము వెలువడి చని
యంతట నక్కాంచిఁ గాంచి యందఱుఁ దమలోన్.
| 110
|
| క. |
నీలీనింబకదంబక
సాలాగురుసరళవకుళచందనబదరీ
తాలతమాలరసాల
శ్రీలం గడు నొప్పుఁ గంచిచెంగటితోఁటల్.
| 112
|
| క. |
దీపితవినూత్నరత్న
ప్రాపితఘనకనకకలశబంధురశోభా
గోపితగగనప్రాంగణ
గోపురమై కరిగిరీంద్రుగోపుర మొప్పున్.
| 113
|
| సీ. |
ఏవీథిఁ జూచిన నెపుడు విద్వజ్జన
వేదశాస్త్రాలాపవిలసనలు
లేయింటఁ జూచిన నిష్టాన్నభోక్తలై
యతిథులు గావించు నతులవినుతు
లేమేడఁ జూచిన నిందీవరాక్షుల
సంగీతవిద్యాప్రసంగమహిమ
లేతోఁటఁ జూచినఁ జూతపోతంబులఁ
గలికిరాచిలుకల కలకలములు
|
|
| తే. |
కొలఁకు లెయ్యవి చూచినఁ గుముదకమల
కలితమకరందనిష్యందగౌరవంబు
లెల్లభాగ్యంబులకుఁ దాన యెల్లయైన
కంచిఁ జూడనికన్నులు కన్ను లగునె?
| 114
|
| ఉ. |
నూతనమీనకేతనవినోదవరిశ్రమఖిన్ను లైనయ
బ్జాతముఖీనృపోత్తముల సారెకు సారెకు సేద దేర్చు, వే
గాతటినీతటీకలితకాంతరసాలనికుంజమంజరీ
జాతమరందకందళితసారసమీరము కాంచికాపురిన్.
| 115
|
| సీ. |
చెక్కులక్రేవల సిరపుమించులతోడఁ
దరపాలతళుకులు తడఁబడంగఁ
గలికిక్రేఁగన్నులఁ గ్రమ్ముక్రొమ్మెఱుఁగులు
ముత్తువాళియలపై మోహరింప
గరగర నై యొప్పుకచభరంబులతావి
పునుఁగుసౌరభములఁ బ్రోదిసేయ
మించిన వన్నెచీరంచులనెఱికలు
మేఖలావళులతో మేలమాడఁ
|
|
| తే. |
బసుపునునుఁజాయ మైకాంతిఁ బసలు సేయ
నేవళంబులు చనుదోయి నిగ్గు జెనక
ద్రవిళబాలవిలాసినీతతులు మెఱయ
సిరికిఁ బట్టైన కాంచికాపురమునందు.
| 116
|
| క. |
నరుఁ డొకపుణ్యము చేసినఁ
బరువడి నది కోటిగుణితఫలదం బగుటన్
ధరఁ బుణ్యకోటి యనఁగాఁ
బరఁగుం గాంచీపురంబుప్రతి యే పురముల్?
| 117
|
| సీ. |
ఘనతరసౌధాగ్రకనకకుంభములవి
కమలమిత్త్రుని దృశ్యుకరణిఁ జూపఁ
బ్రాసాదకీలితబహురత్నదీధితు
లింద్రచాపంబుల నీనుచుండఁ
బ్రతిమందిరధ్వజపటశీతపవనంబు
సిద్ధదంపతుల మైసేదఁ దేర్ప
|
|
| |
గంధసింధురతురంగములసాహిణములు
శ్రీకాంత కేకాంతసీమ గాఁగ
|
|
| తే. |
నావణంబులఁ బచరించునట్టిసరకు
లర్థపతివైభవంబుల నపహసింప
రమ్య మై యున్న కాంచీపురంబుతోడ
నితరపురముల నుపమింప నెట్లువచ్చు!
| 118
|
| వ. |
అని ప్రశంసించుచుఁ దత్పురంబు బ్రవేశించి, ప్రతిదినప్రవర్ధమానమహావైభవసుందరం బైనశ్రీగుప్తుమందిరంబుం బ్రవేశించి యతనిని గాంచి.
| 119
|
| క. |
కాంతారాంతరకూపా
భ్యంతరమునఁ గాంతఁ గనుట యాదిగఁ, దా రా
యింతిని గొనివచ్చినవిధ
మంతయు నెఱుగంగఁ జెప్పి యరిగినపిదపన్.
| 120
|
| క. |
ఎల్లింటినేఁటిలోనన
తల్లీ వెదకించి తెత్తు ధనగుప్తుని నీ
వుల్లమున వగపవల దని
చల్లనిమాటలఁ దనూజ సంభావించెన్.
| 122
|
| వ. |
అట ధనగుప్తుండు ధనంబు గొని నిజమందిరమున కరిగి.
| 123
|
| సీ. |
బందికాండ్రకు నిచ్చి పరిహాసకుల కిచ్చి
కూడియాడెడు ధూర్తకోటి కిచ్చి
కుంటెనీలకు నిచ్చి కోడిగీలకు నిచ్చి
మిన్నక వారకామినుల కిచ్చి
జూదరులకు నిచ్చి జుమ్మికాండ్రకు నిచ్చి
జారవిలాసినీసమితి కిచ్చి
యిచ్చగొండుల కిచ్చి యుచ్చమల్లుల కిచ్చి
వారక యుబ్బించువారి కిచ్చి
|
|
| తే. |
మాయజోగుల కిచ్చి దిమ్మరుల కిచ్చి
మద సానుల కిచ్చి పామరుల కిచ్చి
యెల్లధనమును ధనగుప్తుఁ డెఱుకమాలి
పచ్చపయికంబు లేకుండ వెచ్చపఱచి.
| 124
|
| క. |
రాగతరంగిణి గర్భ
శ్రీగరిమ వహించె ననుచు సీమంతశుభో
ద్యోగము నెపమున, ధనములు
శ్రీగుప్తుని మోసపుచ్చి చేకొనుబుద్ధిన్.
| 125
|
| క. |
కంచికిఁ జని, బహువిభవస
మంచితమగు మేనమామమందిరము ప్రవే
శించి, తనవనితఁ గనుఁగొని
సంచలత వహించి గుండె జల్లన నున్నన్.
| 126
|
| క. |
శంకింపవలదు, పోలఁగ
బొంకితి మును కాననాంతమున మ్రుచ్చులకుం
గొంకి యసహాయతను నే
వంకకు నరిగితివో యనుచు వైశ్యవరేణ్యా.
| 127
|
| క. |
అని రాగతరంగిణి తను
వినయోక్తుల వెఱపు మాన్పి, వేగంబుగ మ
జ్జనభోజనాదిసత్కృతు
లొనరింపఁగ, మామచేత నుపలాలితుఁడై.
| 128
|
| ఉ. |
ఆగుణహీనుఁ డొక్కతటి నర్ధనిశాసమయంబునందు సం
భోగపరిశ్రమస్ఫురణఁ బొంది కవుంగిట నున్నయట్టి యా
రాగతరంగిణీరమణిరత్నసువర్ణవిభూషణాదు లి
చ్ఛాగతిఁ గొంచుఁ బోఁదలఁచి, చంపఁ గఠారము పూన్చెఁ బూన్చినన్.
| 129
|
| మ. |
వనితారత్నము వానికార్యమునకున్ వాపోవ, నచ్చోటికిం
జని శ్రీగుప్తుఁడు తాను బాంధవులు నాశ్చర్యంబు రెట్టింపఁగా
|
|
| |
ధనగుప్తుం డొనరింపఁబూనిన మహాధైర్యంబు సర్వంబు గాం
చి నిజేచ్ఛం జనుమంచుఁ గంచి వెడలించెం గిన్కతో నల్లునిన్.
| 130
|
| క. |
అటుగాన నెన్నిభంగులఁ
గుటిలత్వమ కూడు గాఁగఁ గుడుతురు మగవా,
రిటువంటివారి మదిలో
నెటుగా నమ్ముదురు సతులు హితు లని పతులన్?
| 131
|
| క. |
అని శారిక కథ సెప్పిన
విని, మీఁదటికథ వినంగ వేడుకపడునా
జననాథుఁ జూచి, కీరం
బనఘా! కథ యవధరింపు మని యిట్లనియెన్.
| 132
|
స్త్రీలు పాపములకు మూల మనుటకుఁ గీరము చెప్పిన కథ
| సీ. |
శ్రీకలితానూనచిత్రరేఖాయుక్తి
కొమ్మలందును గోటకొమ్మలందు
నవరసపదయుక్తి నానార్థగరిమలు
రాజులందును గవిరాజులందుఁ
గవిలోకసంతోషకరజీవనస్థితి
సరసులందును గేళిసరసులందు
నవనవశ్రీసుమనఃప్రవాళవిభూతి
మావులందును నెలమావులందుఁ
|
|
| తే. |
గలిగి సముదగ్రసౌధాగ్రతలసమగ్ర
శాతకుంభమహాకుంభజాతగుంఖి
తోరురత్నవినూత్నశృంగార మగుచు
సిరుల నొప్పారు విక్రమసింహపురము.
| 133
|
| క. |
భూపాలలోకమకుట
స్థాపితరత్నప్రభాతిశయచరణుఁడు, వి
ద్యాపరిణతమానసుఁడు, ద
యాపరుఁడు ప్రతాపమకుటుఁ డప్పుర మేలున్.
| 134
|
| క. |
ఆరాజేంద్రుని నందన
యారూఢస్మరవికారయౌవనలక్ష్మీ
గౌరవనిధి, సకలకళా
పారీణవిలాసవతి నృపాలతిలకా!
| 135
|
| ఆ. |
ఆప్రతాపమకుటుఁ డాత్మజఁ బాటలీ
పుత్త్ర మేలు రాజుపుత్త్రుఁ డైన
యాసుధర్మవిభుని ననుపమ మకరాంకుఁ
బిలువఁబనిచి వేడ్కఁ బెండ్లిచేసె.
| 136
|
| ఉ. |
చేసి, సుధర్మభూపతికిఁ జిత్రవిచిత్రవినూత్నరత్నభూ
షాసహితోరుసంపదలు సమ్మద మారఁగ నిచ్చి వైభవో
ల్లాస మెలర్బ నిల్పిన, విలాసవతీసతిఁ గూడి సమ్మద
శ్రీ సెలువొంద నుండె, మును జేసినభాగ్యఫలంబు పెంపునన్.
| 137
|
| తే. |
అంత నొకనాఁడు కాంత యత్యంతకాంత
చంద్రకాంతశిలాసౌధచంద్రశాలఁ
జాలవేడుకఁ దనప్రాణసఖులఁ గూడి
యంగజారాధనము సేయునవసరమున.
| 138
|
| సీ. |
చక్రవాకస్తని శైవాలధమ్మిల్ల
సందీప్తడిండీరమందహాస
యావర్తనతనాభి యభినవ బిసహస్త
రాజిత రాజమరాళయాన
సికతాతలనితంబ వికచబంధూకోష్ట
వరతరంగావళీవళివిలాస
కంబుకంధర దళిణాంబుజాతానన
నానావిధవిలోల మీననయన
|
|
| తే. |
యమృతసాగరవిభుని యర్ధాంగలక్ష్మి
యిందుధరునిల్లు పుట్టినయిల్లుగాఁగ
|
|
| |
నెగడెడుపినాకినీతటినీవధూటి
పట్టణాంతరసీమఁ జూపట్టుటయును.
| 139
|
| వ. |
అక్కామినీరత్నంబు కేలుమొగిచి ఫాలభాగంబునం గదియించి.
| 140
|
| మ. |
జయకారం బొనరించె నంబరమణిసాధర్మ్యసంపన్నకున్
నయనానందనవారవిందమకరందశ్రేణికాస్విన్నకున్
నియతస్నాననిరంతరాగతజనానీకక్రమాసన్నకున్
జయజాగ్రజ్జలపక్షిపక్షపటలీసంఛన్నకుం బెన్నకున్.
| 141
|
| సీ. |
వెన్నెల జరియిడ్డ వెండితీఁగెలఁ బోలు
యజ్ఞోపవీతంబు లఱుత నమరఁ
గన్నె చెంగల్వపూవన్నె మించిన నీరు
కావిదోవతికట్టు కటిఁ దలిర్ప
వెలిదమ్మివిరిమీఁది యెలదేఁటిగతి గంగ
మట్టిపై వేలిమిబొట్టు దనర
నీలకందుకముపైఁ గీలించు ముత్యాల
విధమున సిగఁ గమ్మవిరులు మెఱయ
|
|
| తే. |
లలితనవయౌవనారంభకలితమైన
మేనిమెఱుఁగులు మెఱుఁగులమెఱుఁగుఁ దెగడఁ
జంద్రధరుకృప బ్రహ్మవర్చసము గన్న
మారుఁడన నొప్పు విప్రకుమారుఁ గాంచె.
| 143
|
| ఉ. |
అత్తఱి భూసురోత్తమునకై తనచిత్తసరోరుహంబు మీఁ
దెత్తినమాత్రలోనఁ దెరలెత్త, వియోగమహాంబురాశి పే
టెత్తం, దలంపుకీలు తలలెత్త వెసం దలపోఁత లించువి
ల్లెత్త, మనోజుఁ డింతి నడు గెత్తఁగనీని ప్రతిజ్ఞ దోఁపఁగన్.
| 144
|
| క. |
ఆరామ, కామువలనం
బోరాములు వడుచుఁ, దనదు పోరామి చెలిం
|
|
| |
గారాముతోడ నాతని
నారామంబునకుఁ దేఁ బ్రియంబునఁ బనిచెన్.
| 145
|
| ఉ. |
పంచిన, భూసురోత్తముని పాలికి నేఁగి, ప్రియంబు చెప్పి రా
వించి, నవీనచంచదరవిందమరందవిలోలచంచరీ
కాంచితదీర్ఘికాతటవనాంతరసీమ వసింపఁజేసి, తా
నించిన వేడ్కతో మగుడ నేఁగి కుమారికతోడ నిట్లనున్.
| 146
|
| ఉ. |
భూసురవర్యుఁ దెచ్చితి, నపూర్వవనాంతలతాంతశయ్యకున్
భాసురరూపసంపదల బ్రాఁతిగ నాతని భావసంభవుం
ద్రాసునఁ దూన్పవచ్చు, ననురాగరసాంబుధి నోలలాడు, నీ
చేసినభాగ్య మెవ్వరును జేయరు తోయజపత్త్రలోచనా.
| 147
|
| క. |
అని యాసీమంతిని మం
తనమున నుపకాంతు నువవనంబున కైతె
చ్చినవార్త విన్నవించిన
విని కౌఁగిటఁ జేర్చి గారవించెం బ్రీతిన్.
| 148
|
| క. |
అంతటిలోపల నపరది
గంతమునకు భానుమంతుఁ డరుగుటయుఁ బటు
ధ్వాంత మనంతంబై హరి
దంతర వియదంతరముల నంతటఁ బర్వెన్.
| 149
|
| శా. |
ఆలో, నీలవినీలకుంతలవిలోలాలీంద్రసాంద్రప్రభా
భీలాకారమహాంధకారము విజృంభింపంగఁ బ్రాణేశు ని
ద్రాలోలాత్మునిఁగా నెఱింగి, విలసత్సౌధంబు పై డిగ్గి, నా
లీలారామములోనికిం జనియె నాళీవంచనప్రౌఢియై.
| 150
|
| క. |
అటమున్న పన్నగేంద్ర
స్ఫుటదంష్ట్రానిష్టుఁ డగుచు భూసురవరుఁ డ
చ్చట మృతుఁ డై పడియుండఁగఁ
గుటిలాలక యిట్టు లనియెఁ గుందుచు నల్లన్.
| 151
|
| చ. |
ఇలువడి వీటిఁబుచ్చి, హృదయయేశ్వరునిం గనుఁబ్రామి, బోటులం
దలఁపక, కన్నతండ్రికినిఁ దల్లికి నాడిక దెచ్చి, చీఁకటిన్
వలపులరాజుమాయఁ బడి వచ్చిన దానికి నింత పెద్దయే!
వలనుగ బ్రహ్మము న్నొసల వ్రాసినవ్రాతఫలంబు దప్పునే?
| 152
|
| క. |
పుటపుటనగు చనుఁగవపై
బొటపొటఁ గన్నీరు దొరఁగఁ బురపురఁ బొక్కం
దటతట గుండియ లదరఁగఁ
గటకట యిది నోముఫలముగా కేమనుచున్.
| 153
|
| ఉ. |
ఓరువరానివంతఁ దలయూఁచును, నుస్సని వెచ్చ నూర్చు, మీఁ
దారయ లేనికూర్మి యిటు లయ్యెఁగదే! యని పొక్కు; వెంట నె
వ్వారలు వత్తురో యనుచు వచ్చినమార్గము చూచి, వానియా
కారము మెచ్చి మైమఱచి కౌఁగిటఁ జేర్చు మనోజవేదనన్.
| 154
|
| వ. |
అప్పు డక్కళేబరంబు భూతావిష్టం బగుటయు.
| 155
|
| క. |
క్షోణీసురవరు బొందికిఁ
బ్రాణము వచ్చెనని యిచ్చ భావించుచు, న
య్యేణిలోచన సుమనో
బాణపరాధీనహృదయపంకజ యగుచున్.
| 156
|
| క. |
కరతాడన గళరవములం
బరిరంభణ చుంబనములఁ బైఁబడి పెనఁగన్
ధరణిసురశవభూతము
కరిగమనం బట్టి ముక్కు గఱచె మొదలికిన్.
| 157
|
| ఆ. |
ముక్కు శవమునోరఁ జిక్కినమాత్రాన
విడిచి భూత మపుడు వెడలిపోయెఁ
దెగువతోడ మొదలిమగఁ డున్నచోటికి
నాతి వచ్చెఁ జుప్పనాతివలెను.
| 158
|
| వ. |
చని తదీయగేహదేహళీప్రదేశంబున నిలిచి, పరిచారికల మేలుకొలిపి.
| 159
|
| ఆ. |
ముక్కులేని బోసిమొగమున వెడలెడి
నిడుదయూర్పుతోడ నెత్తు రొలుక
జెలువ మగనిదిక్కు చేసన్నఁ జూపి యీ
కొఱఁతనుఱుకు ముక్కుఁ గోసె ననియె.
| 160
|
| క. |
ఇల్లటపుటల్లుఁ డని తన
యుల్లమురా మెలఁగదనుచు, నూరక నాకీ
కల్ల యొనరించె నని, తా
నల్లనఁ బల్కుటయు వార లాక్రోశింపన్.
| 161
|
| క. |
విని, భూవరుఁ డచ్చోటికి
జని, యంతయుఁ జూచి రోషసంతప్తుండై
తనయల్లునిఁ గని నిర్దయ
జనులకు నొప్పించి, యపుడు చంపఁగఁ బనిచెన్.
| 162
|
| ఉ. |
వారలు నాసుధర్మవిభు వధ్యశిలాస్థితుఁ జేసి, ఘోరదు
ర్వారకుఠారధార ననివారణ వ్రేయఁగ నుత్సహించినం
జేరువ నున్న దివ్యముని చిత్తమునందుఁ గృపావి ధేయుఁ డై
నేరము లేక చంపఁ దగునే! యిది ధర్మము గాదు నావుడున్.
| 163
|
| వ. |
ఆరెకు లతిత్వరితగతిం జనుదెంచి.
| 164
|
| క. |
ఆమాట విన్నవించిన
భూమీశ్వరుఁ డచటి కరిగి, పుత్త్రికధౌర్త్యం
బామూలచూడముగఁ దన
కాముని స్పష్టముగఁ దెల్ప నంతయుఁ దెలిసెన్.
| 165
|
| చ. |
తెలిసి మహోగ్రుఁడై కినుక దేఱెడు చూపులఁ గూఁతుఁ జూచి, యీ
కులటకు శిక్ష యెయ్యదియొకో! యనుచుం దలపోసి, యాఁడువా
|
|
| |
రల వధియింపఁ గాదని పురంబున నుండఁగక తోలి, యా
వల నొకచోట నలుని వివాహముచేసె రమాసమగ్రతన్.
| 166
|
| క. |
కావున వనితాజనములు
భూవల్లభ యెల్లపాపములకును మూలం
బేవిధమున మగవారలు
పావనవర్తనులె కాక పాపాత్మకులే?
| 167
|
| వ. |
అని కీరంబు సరసప్రకారంబున నుచితకథావిన్యాసం బువన్యసించి యనంతరంబ.
| 168
|
| ఆ. |
కడుఁ బ్రశంపచేసెఁ గర్పూరమంజరి
శారికాకథాప్రసంగమహిమ
రాజశేఖరుండు రాజకీరముకథా
ప్రౌఢి యొప్పు ననుచుఁ బ్రస్తుతించె.
| 169
|
| చ. |
అని, ఘనసారపేటిక నయంబు మెయిం గథ విన్నవించి, యో
జనవర! యిందు నెవ్వరిదెసన్ దురితం! బిది చిత్తగింపుమా
యనుటయు; సాహసాంకవసుధాధిఁపచంద్రముఁ డల్ల నవ్వుచున్
వనితల కేమిరాదు మగవారు దురాత్ములుకాక! నావుడున్.
| 170
|
| సీ. |
చిన్నారిపొన్నారిచెక్కుటద్దములపైఁ
జిఱునవ్వు మొలకలు చెంగలింప
మదనునితూపుల మఱపించుచూపుల
దెఱఁగుల మెఱుఁగులు తుఱగలింప
మొగమున కెగిరెడు బిగిచన్నుఁగవమీఁద
మణిహారరోచులు మాఱుమలయఁ
గమ్మని నెత్తావిగ్రమ్ము క్రొమ్ముడినుండి
యరవిరి విరవాదివిరులు దొరగ
|
|
| తే. |
సాంధ్యరాగంబు వెడలిన చంద్రరేఖ
యెసకమునఁ బొల్పు మునుముట్ట ముసుఁగుపుచ్చి
యాకళావతి మృదులపర్యంకతలము
నందుఁ గూర్చుండఁబడి, సాహసాంకుఁ జూచి.
| 172
|
| క. |
ఘనసారకరండమునకు
ఘనసారస్వరము నిచ్చి కథ చెప్పింపం
బనుపడిననేర్పు గలిగియు
జనవర! యిటు తప్పఁజెప్పఁ జనునే నీకున్.
| 173
|
| చ. |
పురుషుఁడు పాపకర్ముఁ డనఁబోలదు కాంతయె కాని, కాంతకుం
బురుషుఁడు కీడుచేసినను భూషణ, మేనుఁగుఁ బల్లువట్టిచూ
తురె? మగవాడు చేసె నని తొయ్యలియున్ దురితంబు చేసినం
బరమపతివ్రతాచరణభంగము గాదె, నరేంద్రశేఖరా!
| 174
|
| క. |
అని వనితామణి యుత్తర
మొనరంగా నిచ్చి, భూవరోత్తముచిత్తం
బనురాగంబున మల్లడి
గొనఁ, గ్రమ్మఱ ముసుఁగు వెట్టుకొని శయనించెన్.
| 175
|
| ఉ. |
లాలితలోచనోత్సవవిలాసవినూతనభద్ర, దానవి
ద్యాలలితప్రసంగనవదత్తక, మోహనశిల్పచాతురీ
ఖేలనకూచిమార, సుముఖీజనరంజన, కామకేళిపాం
చాల, సముల్లసత్కుసుమసాయకశాస్త్రకళావిశారదా!
| 176
|
| క. |
ధీరోదాత్తరఘూత్తమ
ధీరోద్ధతపరశురామ, ధీరలలితలీ
లారత్నావళినాయక
ధీరమహాశాంతమాలతీసుదతీశా!
| 177
|
| స్రగ్విణి. |
నిత్యభోగక్రియా నిర్జరాధీశ్వరా
సత్యభాషాహరిశ్చంద్రభూమీశ్వరా
శైత్యసత్కాంతినక్షత్రలోకేశ్వరా
భృత్యభావోదయప్రీతిలక్ష్మీశ్వరా!
| 178
|
| గద్యము. |
ఇది శ్రీమదఖిలకవిమిత్త్ర పెద్దయయన్నయామాత్యపుత్త్ర శారదాదయావిధేయ జక్కయనామధేయప్రణితం బైనవిక్రమార్కచరిత్రం బనుమహాకావ్యంబునందు సప్తమాశ్వాసము.
|
|
