విక్రమార్కచరిత్రము/చతుర్థాశ్వాసము
శ్రీరస్తు
విక్రమార్కచరిత్రము
చతుర్థాశ్వాసము
| | శ్రీమదపారకృపారస | 1 |
విక్రమార్కునకు నారదుఁడు రాజనీతి నెఱిఁగించి, విదర్భరాజపుత్రి సౌందర్యమును వర్ణించి తెలుపుట
| వ. | అమ్మహీశ్వరుండు తదుపదిష్టప్రకారంబున వసుంధరాపరిపాలనపరాయణుండై యుండునంత నొక్కనాఁడు. | 2 |
| శా. | ఆలోలామలదీపవల్లికలతో నాకాశసంచారి యై | 3 |
| ఉ. | అమ్మునినాథశేఖరుని నర్థి నెదుర్కొని, భక్తిమైఁ బ్రణా ' | 4 |
| చ. | తలకొని యున్నతొంటిసుకృతంబుకతంబున వచ్చి, మీఁదటం | 5 |
| వ. | అనిన నమ్మునీశ్వరుండు సర్వంసహాధీశ్వరున కిట్లనియె. | 6 |
| సీ. | పరమధర్మజ్ఞత బ్రాహ్మణప్రవరుల | |
| తే. | యాజ్ఞపొత్తిక సంపద లర్థి నిచ్చి | 7 |
| క. | సప్తాంగరక్ష సేయుదె | 8 |
| క. | మంత్రంబును రక్షింపుదె | 9 |
| క. | ఆజ్ఞ వెలయింతె దిక్కుల | 10 |
| [1]క. | అని కుశలప్రశ్నముగతి | |
| | దన కెఱుఁగ నానతిచ్చిన | 11 |
| చ. | పరిచితసర్వశాస్త్రపథపారగు లైనవసుంధరేశ్వరుల్ | 12 |
| వ. | అనిన నన్నరేంద్రచంద్రునకు మునికులాగ్రగణ్యుం డిట్లనియె. | 13 |
| చ. | అలఘువినూత్నరత్నములకన్నింటికిం గుదురైనరోహణా | 14 |
| ఉ. | ఇట్టి భవన్మహత్త్వ మిదియెల్ల విదర్భవిభుం డెఱంగి, నీ | 15 |
| ఆ. | వెలఁదిసోయగంబు వీక్షింప వినుతింప | 16 |
| సీ. | భామినీమణిమధ్యభాగంబు కృశ మని | |
| | బూఁదీఁగఁబోఁడిచూపులు చంచలము లని | |
| తే. | నబలనఖములు క్రూరంబు లని తలంచి | 17 |
| తే. | తమ్ము లాకొమ్మనెమ్మోముతమ్ము లనఁగ | 18 |
| సీ. | |
| తే. | మింతినెమ్మోము ప్రతిచేసి యెన్నుచోటఁ | 19 |
| శా. | ఆవారీమణి, తండ్రిసమ్ముఖమునం దశ్రాంతముం గ్రొత్తగా | |
| | ద్యానైపుణ్యము మీఱ నీగుణవిలాసాకారరేఖాదుల | 20 |
| వ. | పంచశరశరప్రపంచచంచలాయమానమానసమై యుండునంత. | 21 |
| తే. | సిద్ధపుర మేలురాజు ప్రసిద్ధబలుఁడు | 22 |
| వ. | కావున. | 23 |
| క. | హరువరమున జనియించిన | 24 |
| క. | నావుడు నాకార్యము వసు | 25 |
| క. | వేసవివేఁడి సహింపక | 26 |
| సీ. | గగనరత్నము కట్టుమొగులతో నుదయించెఁ | |
| | మెఱుఁగుమొత్తంబులు మెఱసె నుత్తరమున | |
| తే. | నెఱలపెనుపట్టె నేలపైఁ గొఱలఁజొచ్చె | 27 |
| ఉ. | తూనిఁగలాడెఁ, దోయనిధిఁ దోరపు మోత జనించెఁ, బంక్తులై | 28 |
| క. | తదనంతరంబ, జనముల | 29 |
| క. | ధారణి గలమేలెల్లను | 30 |
| సీ. | ప్రథమోదబిందులఁ బల్లవించె ననంగ | |
| | స్తనితమర్దళరవంబునకు నాడె ననంగ | |
| తే. | బాంథజనచిత్తచిత్తసంభవమహాగ్ని | 31 |
| మ. | దళితానంతదిగంతమై ఘుమఘుమధ్వానంబు సంధిల్లగాఁ | 32 |
| తే. | ధరణియెల్లఁ గదంబపుష్పరచితంబు | 33 |
| మ. | రమణియోన్నతసౌధసీమల విహారప్రౌఢి సంధించుచోఁ | 34 |
| చ. | లలితగతి న్మయూరికలు లాస్య మొనర్పఁగ, [4]భేకభామినీ | 35 |
| ఉ. | హారిమయూరవిభ్రమము లంచలఁ జెందె దటిద్విలాసముల్ | |
| | నారుచిర ప్రసూనభజనం బొనరించె, శరత్సమాగమం | 36 |
శరదృతు వర్ణనలు
| చ. | శరదుదయప్రభావమునఁ జంద్రదినేంద్రులతేజ మెక్కి త | 37 |
| మ. | జలజచ్ఛత్రరుచిం బ్రకాశతరకాశశ్రేణికాచామరం | 38 |
| ఉ. | బాలలు లీలతో, బలుసుఁబండులచాయఁ దనర్చి పండి కై | 39 |
| వ. | ఇవ్విధంబున శరదాగమంబు దనప్రయోజనంబునకు ననువర్తనసూత్రం బగుటయు, దండయాత్రానముత్సుకసేనాసనాథుండై, సాహసాంకమహీనాథుండు, తగిన కాలరులం బంచుటయు సుమతిసూనుండు లేఖాముఖంబున నంతయు నెఱంగి, రాగమంజరీపుత్త్ర మిత్రుండైన చిత్రరథుండను గంధ్వరపతిని జంద్రపుర రాజ్యసింహాసనాసీనుం గావించి యాక్షణంబ. | 40 |
| సీ. | రథివిక్రమప్రౌఢరథికలీలారూఢ | |
| | బరభూవరవ్యూహభయదోగ్రసన్నాహ | |
| తే. | మందరాచలమంధానమధ్యమాన | 41 |
| తే. | అర్థి దండప్రణామంబు లాచరింప | 42 |
| వ. | సాదరావలోకంబున నాలోకించి లోకవృత్తాంతంబు నడుగుటయు, నతనికి సుమతిసూనుం డిట్లనియె. | 43 |
| సీ. | ఏరాజునకుఁ జెల్లునెంతయు నరుదైన | |
| తే. | దేవపతి యైనశ్రీమహాదేవుదేవి | 44 |
| చ. | అనిన దరస్మితాస్యుఁడగు నమ్మనుదేంద్రునితోడ భట్టి యి | |
| | యినుమడియేండ్లు లిద్దరణి యేలు నుపాయము సేయువాఁడ నే; | 45 |
| వ. | అవధరింపు మని మనుజవల్లభునకు భట్టి యిట్లనియె. | 46 |
| సీ. | జగదంబ భవదీయసాహసోన్నతి మెచ్చి | |
| తే. | శాంభవీవరలబ్ధవత్సరసహస్ర | 47 |
| వ. | అనిన నతనిమనీషావిశేషంబునకు సంతోషించి. | 48 |
విక్రమార్కుఁడు సిద్ధపురీశునిపైకిఁ దండెత్తిపోవుట
| మ. | అతఁడుం దానును గార్యలబ్ధిగతి నేకాంతంబ యూహించి, స | 49 |
| సీ. | పాలమున్నీటిలోఁ బవ్వళించినయట్టి | |
| తే. | గమలజుని వేదపఠనంబు కవలువోయె | 50 |
| వ. | అంత. | 51 |
| క. | సంగరములు గలుగుటఁ జతు | 52 |
| ఉ. | చుట్టము లైన రాహుతులు సూరెలఁ బేరెలమిన్ జవోజ్జ్వలా | 53 |
| మ. | జయలక్ష్మీసతితో నన గవతి నిచ్చం గైకొనం గోరి, యు | 54 |
| వ. | ఇవ్విధంబున రాజమందిరద్వారంబు వెడలి, యాంగికంబులగు శుభసూచకంబులు ననుకూలసమీరసంచారంబులును నానాదర్శాదిమంగళద్రవ్యసందర్శనంబులు, నవనీసురాశీర్వాదంబులు వగణ్యపుణ్యాంగనాముక్తమౌక్తికశేషావిశేషంబులును, నభంగతురంగహేషాఘోషంబులు నంగీకరించుచు, నిరర్గళప్రసాదశరణారిశరణుడై పురంబు నిర్గమించి, సకలసేనాసమన్వితుండై కదలి కతిపయప్రయాణంబుల విదర్భానగరంబు చేరంజన, నప్పురంబునకుం గ్రోశమాత్రంబున నతిపవిత్రంబైన వేత్రవతీతటంబున, నతిమాత్రవిశాలరమణీయంబును సమస్థలంబును నైనస్థానంబున, నత్యాశ్చర్యకరణప్రచండంబయిన యోగదండంబున వ్రాసినం దత్క్షణంబ. | 55 |
| సీ. | బంధుర కాంచన ప్రాకారములతోడఁ | |
| తే. | నప్రమేయాతివిస్తరాయామ మగుచు | 56 |
| చ. | తలఁచినమాత్ర, బాత్రిక సుధామధురాన్నము లుద్భవింపఁగాఁ, | 57 |
| వ. | ఇవ్విధంబున సకలసైనికులను సంతోషితస్వాంతులు గావించి, పేరోలగం బున్నసమయంబున శకమహీశ్వరురాయబారి చనుదెంచి, సముచితప్రకారంబునం బ్రవేశించి నిశ్శంకంబుగా సాహసాంకనరేంద్రుని కిట్లనియె. | |
శకనృపాలుని రాయబారము
| ఉ. | మున్ను శకక్షమారమణముఖ్యుం డనంగవతిన్ వరింప, వే | 58 |
| సీ. | ప్రియతనూజులసే వెట్టి పెంపొందిరి | |
| | పుత్త్రుల గిరవులు పుత్తెంచి బ్రతికిరి | |
| తే. | జగతి నేరాజు మారాజుచరణయుగము | 60 |
| తే. | కాకతాళీయముగ మహాకాళికరుణ | 61 |
| క. | ఇప్పుడు శకవిభుఁ జెనకుట | 62 |
| చ. | పలుకులు వేయు నేటి కిఁక, బ్రాహ్మణసూనుఁడ వీవు, నీకు దో | 68 |
| ఆ. | శకనరేంద్రచంద్రచరణాబ్జసంసేవ | 64 |
| వ. | అనిన విని ప్రహసితముఖారవిందుండై సుమతిసూనుం డాక్షేపవాగ్గర్జితంబుగా నిట్లనియె. | 65 |
| క. | ఇట్టి వివేకమహోన్నతి | 66 |
| వ. | అని మఱియు నిట్లనియె. | 67 |
| తే. | తొల్లి యొకకాకి రాయంచఁ దొడరినట్లు | 68 |
| క. | మాటలు పదివేలాడినఁ | 69 |
| శా. | భూచక్రాఖిలరాజ్యభోగ మొనరుం బోరన్ జయం బందినం, | 70 |
| ఉ. | ఇంచుక సూదివేదన సహించినమాత్ర నృపాంగనాకుచో | 71 |
| క. | కావున, మీభూవిభునకు | |
| | శ్రీవిక్రమంబు నెఱపఁగ | 72 |
| వ. | అనియె, ననంతరంబ విక్రమార్కమహీపాలుండు శకభూపాలుదూతకుఁ గనకమణిభూషణాంబరతాంబూలాదిసత్కారంబు లొనరించి, వేత్రవతీతటంబు పుణ్యస్థలంబు గావున నెల్లి యుద్ధంబునకు సిద్ధపురీశ్వరుం డిచ్చటికి సన్నద్ధుండై వచ్చునట్లుగా నెఱింగింపుమని వీడ్కొలిపి, తద్వృత్తాంతం బంతయు విదర్భేశ్వరునకుం జెప్పిపంపి, తదానీతంబు లైనయుపాయనంబు లంగీకరించి, నిజభృత్యామాత్యులం దమతమనివాసంబులకుఁ బోవంబనిచిఁ సముచితప్రకారంబున నుండి మఱునాఁడు ప్రభాతసమయంబున. | 73 |
| క. | నానామంజులమాగధ | 74 |
| క. | తరుణాంగరాగమాల్యా | 75 |
| క. | దక్షిణనయనాస్పందము | 76 |
| క. | అటమున్న భట్టియనుమతిఁ | 77 |
విక్రమార్క సిద్ధపురీశుల యుద్ధము
| సీ. | సంగరసన్నాహసమయం బెఱంగించు | |
| తే. | గలసి విలసిల్లుసాహసాంకక్షితీంద్ర | 78 |
| క. | సందీపితరిపుకుంజర | 79 |
| మ. | విలయారంభవిజృంభణంబున సముద్వేలంబులై, కుంభినీ | 80 |
| చ. | కలలితగండమండలము సన్మదధారల నివ్వటిల్లఁగా | 81 |
| క. | దివినుండి భువికి డిగ్గిన | |
| | నివహము దిశలకు నిగుడఁగ | 82 |
| మ. | ప్రతివీరప్రళయాంతకుండగు విదర్భక్షోణిపాలుం డినా | 83 |
| ఆ. | దేశకాలబలము దెలిసి దైవబలంబు | 84 |
| క. | ద్విరదములకు నరదములును | 85 |
| ఉ. | అంతకు మున్న, సిద్ధనగరావనినాథునిదండనాథుఁ డ | 86 |
| క. | ఆరెండుసేనలందును | 87 |
| క. | భీకరసంగరలీలా | 88 |
| వ. | ఇవ్విధంబునం బ్రతిఘటించి, పూర్వాపరసముద్రంబులుంబోలె వీరరసోద్రేకంబున విజృంభించి. | 89 |
| సీ. | అరుణదృగ్రుచులును నాయుధప్రభలును | |
| తే. | నుభయబలములసుభటులు నుగ్రవీర | 90 |
| ఉ. | అత్తఱి, సాహసాంకమనుజాధిపు బంధురగంధసింధురో | 91 |
| వ. | అంత. | 92 |
| మ. | దివిజస్త్రీకుచకుంభకుంకుమముతో, దివ్యాంగనావీటికా | 93 |
| చ. | కలయఁగ ధూళి దృగ్రుచులు గప్పిన, జోదులు శబ్దవేదులై | |
| | కులముగ నుల్లసిల్లు రధకుంజరఘోటక సద్భటావళిం | 94 |
| ఉ. | అప్పుడు, కుండలీకృతశరాసనులై విలుకాండ్రు తూపులం | 95 |
| ఉ. | చాపము లింద్రచాపములచందము చూపఁగఁ, గెపుసొంపువా | 96 |
| చ. | బలములు రెంటఁ బేరుగలబంటులరోషమహానలంబులం | 97 |
| వ. | అట్టియెడ నుభయబలంబుల నుభయబలంబులునుసు, సేనాముఖంబుల సేనాముఖంబులును, గణంబుల గణంబులును, వాహినుల వాహినులును, నక్షౌహిణుల నక్షౌహిణులును, దలపడి సన్నాహంబుల సముత్సాహంబులు పోషించఁ, గోపంబు లాటోపంబుల భూషింప, హుంకారంబు లహంకారంబుల ముదలింపఁ, జలంబు లచలంబులం బొదలింప, నవార్యంబు లగుశౌర్యంబులు, నఖర్వంబు లగుగర్వంబులు, నశాంతంబు లగుపంతంబులు, నవరోధంబు లగువిరోధంబులు, నఖేదంబు లగుసింహనాదంబులు, నద్భుతారంభంబు లగుసంరంభంబులు నుల్లసిల్లఁ జలంబులు వదలక , బలంబులు ప్రిదులక, భీరంబు లెడలక, బింకంబులు సడలక, బిగువులు దక్కక, బిరుదులు స్రుక్కక, వెలవెలంబాఱక, వెన్ను చూపి జాఱక, తాలిమి దింపక, మాలిమిఁ బెంపక, తలఁగక మలఁగక, విఱుగక సురుఁగక, కేడింపక జోడింపక, వెఱవక చేమఱవక, అత్తళంబులఁ గత్తళంబులుసించియు, శరంబుల శిరంబులు ద్రుంచియుఁ, గుంతంబుల దంతంబులు పొడిచేసియు, | |
| | నారసంబుల నీరసంబుల నేసియు, పరిఘంబులఁ గేతనంబు లడిచియు, శూలంబుల ఫాలంబులు వొడిచియుఁ, గత్తుల నెత్తులు వగిలించియు, బల్లెంబుల సెల్లెంబుల నొగిలించియుఁ, గుఠారంబులఁ గఠారంబుల మరల్చియు, వీరావేశంబుల విహరించునవసరంబునం, బతి యవసరంబు నెఱపం దెఱపి గని, వెఱవిడి తఱుకొన్న విధంబున శిబిరంబు చొచ్చి, బలుమగలం బరిమార్చి యార్చి, పేరువాడి వీరాలాపంబు లాడువారును, ఱొమ్ములుగాఁడి వీఁపులవెడలి నేలం గీలుకొనియున్నతోమరంబు లాధారంబులుగా నిలిచి, గతప్రాణు లయ్యును సమీరసంచారంబునఁ జలించుకతంబునఁ జేతనులుంబోలెఁ బరులకు భయం బాపాదించువారును, ద్విరదంబు లరదంబులంబొరల నెత్త నొరగినయీరసంబున నాభీలంబు లగుకరవాలంబులు వెఱకి దంతకాండంబులతోడన కండతుండెంబులుగా ఖండించి, చిత్రలీలావిలాసనిరవధికులని యమరవరులచేతం బొగడువడయువారును, బహుముఖంబు లగుశరముఖంబుల మర్మోద్ఘాటనంబు సేయుతఱి వర్మంబులతోడన చర్మంబులు సించిన రక్తప్రసిక్తంబు లగుశరీరంబులు చెందిరపుఁగీలుబొమ్మలట్ల చెలంగం, గలన నెక్కటికయ్యంపునెయ్యంబునం బెనంగువారును, గరవాలభిండివాలప్రముఖప్రహరణంబులు ప్రతిహతంబు లగుటయు రయంబునం బ్రతిభటప్రయుక్తంబు లగునాయుధంబులు గైకొని పరాక్రమించువారును, నెత్తురుల జొత్తిల్లినయంగకంబులు పల్లవితంబులైనయశోకంబులును, బుష్పితంబులైనకింశుకంబులును, శలాటుకీలితంబులైనవటంబులును, ఫలితంబులైనకింపాకంబులునుంబోలె నుల్లసిల్లం బెల్లగిలక కయ్యంబుసేయువారును, నయిదుపదిసేయక యవక్రవిక్రమంబునం బరాక్రమించి చని, దేదీప్యమానంబులయిన దివ్యవిమానంబు లెక్కి, కృతాలింగనలైన సురాంగనలకు హర్షోత్కర్షంబుగాఁ దమచేత వికలాంగంబులైన చతురంగంబులం జూపి పౌరుషంబులు ప్రకటించువారునునై , కలహభోజననయనపారణంబైన దారుణరణవిహరణం బొనరించుసమయంబున. | 98 |
| ఉ. | ఏమెయి రెండువాహినుల నెక్కువతక్కువ యింతలేక సం | |
| | క్ష్మామహిళేశ్వరుండు విలసద్బలసంపదసొంపు చూపినం, | 99 |
| క. | నిజబలము వీఁగఁబాఱిన | 100 |
| చ. | అతనిమహోగ్రవిక్రమసమగ్రత సైఁపక, శాలివాహనుం | 101 |
| చ. | కనుఁగవఁ గెంపుసొంపడరఁగా నతఁ డానరనాథుచాపముం | 102 |
| క. | అంత విదర్భేశుఁడు విల | 103 |
| తే. | ఏసి, కంఠము గుఱిచేసి యేయఁ దలఁచి | 104 |
| వ. | ఇవ్విధంబున సురక్షితదేహుండై విదేహుండు తత్సమయసమానీతం బగునొండురథం బెక్కి పరాక్రమించుటయును. | 105 |
| తే. | అమ్మహారథ శాలివాహనులమీఁద | 106 |
| వ. | మఱియును. | 107 |
| క. | ఆయిరువురు నమ్మెయిఁ దను | 108 |
| క. | ఆసమరప్రౌఢికి మది | 109 |
| వ. | ఇట్లు పొదువుటయును. | 110 |
| సీ. | మొక్కలంబుగఁ జొచ్చి ముక్కొనప్రయ్యఁగా | |
| తే. | విమతరాజన్యవరసైన్యకమలషండ | 111 |
| తే. | ఆకరీంద్రునియీటోప మపనయించి | 112 |
| సీ. | అత్యద్భుతము లైనయన్యులసొమ్ములు | |
| తే. | గాక, పరిపంథిదర్పాంధకారహరణ | 113 |
| మ. | అని, సంరంభవిజృంభణస్ఫురణమై, నావిక్రమార్కక్షితీం | 114 |
| ఉ. | ఒండొకతేరు గైకొని సముద్ధతి సిద్ధపురీశ్వరుండు కో | 115 |
| క. | ఆవిశిఖశిఖికిఁ దలఁ కొక | |
| | త్రీవరుఁడు వనధివల్లభ | 116 |
| సీ. | మెఱుఁగులు గ్రమ్మెడుమేఘాస్త్ర మేసినఁ | |
| తే. | నిత్తెఱంగున శకధారణీశదివ్య | 117 |
| వ. | ఇట్లు నిరర్గళప్రసారంబు లైనశరాసారంబులకు మిసిమితుండుగాని శకమహీకాంతునిం జూచి యాశ్చర్యధుర్యుండై, సాహసాంకనృపవరుండు భట్టితో నిట్లనియె. | 118 |
| ఉ. | ఇంతకుమున్ను నన్ను నొరుఁ డెవ్వఁడు మార్కొని యింతసేపు వి | 119 |
| వ. | అనిన సుమతిసూసుం డిట్లనియె. | 120 |
| క. | ఉగ్రుం డితఁ డొనరించిన | 121 |
| వ. | దీనికిం బ్రతివిధానం బొకటి విన్నవించెద నది యవధరింపు మని యిట్లనియె. | 122 |
| మ. | చరణాబ్దంబులు యోగపాదుకలతో సంధించి, యాకాశసం | 123 |
| తే. | అనిన సౌమతేయునిబుద్ధి కాత్మ నలరి | 124 |
| శా. | ఆదివ్యాస్త్రము భీషణానలశిఖాహంకారశంకావహ | 125 |
| వ. | ఇవ్విధంబున శకక్షోణీశ్వరుండు హతుం డగుటయు నద్దివ్యబాణంబు నుపసంహరించి, హతశేషులైనవిరోధివరూథినీనాథులకు నభయప్రదానంబు దయచేసి, ప్రధానపురస్సరుండై వచ్చి శరణంబుసొచ్చిన శకమహీనాథునందనుం గనుంగొని కరుణించి తదీయసామ్రాజ్యంబునం బ్రతిష్ఠించి. | 126 |
| సీ. | నవరత్నమయభూషణస్ఫారరణభూమి | |
| తే. | నుచితకాలజ్ఞుఁడగుభట్టి యొజ్జ గాఁగఁ | 127 |
| వ. | అప్పుడు తదీయమహనీయపరాక్రమప్రభావంబునకు హర్షించి, శతమఖప్రముఖబర్హిర్ముఖు లతనిపై దివ్యప్రసూనవర్షంబులు గురియించి, తమలో నిట్లనిరి. | 128 |
| సీ. | పాథోనిధానంబు బాణాగ్రమున నిల్పి | |
| తే. | జిత్రకోదండవిద్యావిశేషసహజ | 129 |
| వ. | అని యనేకప్రకారంబులఁ బ్రశంసించుచు నిజనివాసంబులకుం జనిరి. తదనంతరంబ పటుపటహభేరీమృదంగాదిమంగళతూర్యనిస్వనంబులును. బాఠకపఠనరవంబులును, మాగధగీతికానినదంబులును, వందిసంకీర్తనస్వనంబును, సముద్భటసుభటవీరాలాపకలకలంబును నభంబు నైసర్గికగుణంబు నాపాదింపఁ, ద్రిభువనభవనమోహనాకారరేఖారమానందనుం డైనరాగమంజరీనందనుండు, నిజసౌందర్యసందర్శనాలోల లోలలోచనాలోచనకువలయితగవాక్షలక్షితప్రాసాదశోభాకరంబైన విదర్భానగరంబు ప్రవేశించి, ప్రాగ్ద్వారవేదికానివేశితసముదీర్ణపూర్ణకుంభంబును, రంభాస్తంభసంభావనానందనందనమాలికావిలసనంబును. భూసురాశీర్వాద మేదురంబును, | |
| | విశాలవిజృంభితజగజ్జేగీయమానగౌరీకల్యాణగానపరికల్పితకర్ణపారణంబును, విదర్భేశ్వరదర్శితంబునైన తదీయప్రధానాగారంబున విడిసి, సకలసైన్యంబును సముచితప్రదేశంబుల విడియింప సుమతిసూను నాజ్ఞాపించి, విదర్భేశ్వరుని నిజనివాసంబునకుఁ బోవ నియమించిన, నతం డిట్లనియె. | 130 |
విక్రమార్కుఁడు విదర్భరాజపుత్రికను వివాహమాడుట
| క. | దురమున నెదురై యేరికిఁ | 131 |
| చ. | కుమతి శకుండు మత్పురముకోటపయిన్ విడియంగ, నెంతయుం | 132 |
| చ. | హరునివరంబునం గనినయాత్మజఁ, బట్టపుదేవి గాఁగ నో | 133 |
| చ. | జనవర! నీపురోహితుల శాస్త్రరహస్యనిరూపణక్రియా | 134 |
| క. | ఉభయపురోహితసమ్మతి | 135 |
| సీ. | కుడ్యభాగంబులఁ గుంకుమంబులు పూసి | |
| | కస్తూరి ముంగిళ్లఁ గలయంపిగాఁ జల్లి | |
| తే. | కనకకాండరంభాస్తంభకలితముకుర | 136 |
| వ. | అంత. | 137 |
| సీ. | మెఱుఁగులగతిఁజూపు మెఱుఁగుఁగన్నులచూపు | |
| తే. | నతివ మోహనమంత్రదేవతయొ నా, న | 138 |
| తే. | ప్రణతి యొనరించి సరససంభాషణముల | 139 |
| క. | నినుఁ జూచినచూపులనే | 140 |
| వ. | ఎట్లనినం దదీయదశావిశేషంబు లవధరింపుము. | 141 |
| క. | దేవరమోహనలీలా | 142 |
| సీ. | కాంతామనోహరాకారుఁ డౌ మారుండు | |
| తే. | యనుచు వారలగుణముల నపహసించు | 143 |
| ఉ. | అరసికాగ్రగణ్యునిసమంచితరూపగుణప్రసన్నగం | 144 |
| వ. | అని యి ట్లనేకప్రకారంబుల. | 145 |
| చ. | పలుమఱు నెచ్చెలుల్ సెవులపండువుగా నినుఁ బ్రస్తుతింపఁ, ద | 146 |
| సీ. | నిలువుటద్దము సూడ, నెచ్చెలితో నాడ | |
| తే. | హంస నడపింప, జలకేళి కగ్గలింప | 147 |
| వ. | ఆకాంత కేకాంతంబున నిట్లంటి. | 148 |
| ఉ. | ఇంత విచార మేల తరళేక్షణ? యెంతటివాని నైన నీ | 149 |
| క. | నావుడుఁ దొంగలిఱెప్పల | 150 |
| ఉ. | చెప్పఁ దలంచు, సిగ్గు తనుఁ జెప్పఁగనీమికి సంచలించుఁ, దాఁ | 151 |
| తే. | 'నిజకరస్పర్శ మొనరించి నీరజముల | 152 |
| వ. | అని భావగర్భితంబుగా నిన్నుఁ బేర్కొనుటయు. | 153 |
| మ. | తలఁపోఁతల్ దల లెత్తెఁ, దాల్మి సడలెం, దాపంబు దీపించెఁ, జేఁ | 154 |
| వ. | ఆసమయంబునం బ్రదీపించు నుద్దీపనవిభావప్రభావంబు భావించి, సోపాలంభంబుగా నెచ్చెలు లిట్లనిరి. | 155 |
| సీ. | కుంభోదకముఁ బోసి యంభోజముఖ వెంపఁ | |
| తే. | వెలఁది చేసినమే లెల్ల వీటిఁబుచ్చి | |
| | జలజముఖులార! యన్యపుష్టముల కెందుఁ | 156 |
| వ. | అనుచు నమ్మదవతి మదనవికారంబులకుఁ బ్రతికారంబులు శీతలోపచారంబులుగా విచారించి. | 157 |
| క. | నవమకరందయుతంబై | 158 |
| తే. | జిగి దొలంకెడు చెంగల్వసెజ్జ నుంచి | 159 |
| ఉ. | కట్టిరి సన్నపుందనుపుఁగావి కటీతటి, మేనితీఁగపై | 160 |
| వ. | మఱియును. | 161 |
| సీ. | చంద్రకాంతపుఁగోరఁ జల్లనిపన్నీరఁ | |
| తే. | మలయపవనుండు పలుమాఱు మలయకుండ | 162 |
| క. | ఆవెలఁదిభాగ్యదేవత | 163 |
| క. | ముట్టడి మాన్పి విదర్భకుఁ | 164 |
| క. | ననుఁ బాసి యొక్కనిముసము | 165 |
| వ. | అని విన్నవించుచకోరికం గనుంగొని, సాహసాంకనరేంద్రచంద్రుం డిట్లనియె. | 166 |
| ఉ. | నారదమౌనిచేత నొకనాఁడు వినోదముపోలె విన్నమీ | 167 |
| చ. | అని సరసప్రసంగముల నమ్మదిరాక్షిని గారవించి, కాం | |
| | ననిచి, యథోచితక్రియల నమ్మనుజేశ్వరుఁ డుండునంత, స | 168 |
| క. | పురిశృంగారముఁ జూచిన | 187 |
| శా. | భూపాగ్రేసర! యుష్మదీయచరు లుద్బోధింప నానావిధ | 170 |
| వ. | అని విన్నవించి వారలఁ గానిపించుటయు. | 171 |
| క. | సకలనృపప్రకరంబును | 172 |
| వ. | అప్పు, డప్పుడమిఱేఁడు తదానీతంబులైనపావడంబులు గైకొనియె, నంతం దదనుమతి వడసి భట్టియు రాజలోకంబును నిజనివాసంబులకుం జనిరి. మఱునాడు శకమర్దనుండు ప్రభాతసమయసముచితకృత్యంబులు నిర్వర్తించునంత, నక్కడ. | 173 |
| చ. | హితులఁ బ్రధానవర్గముఁ గవీంద్రుల బంధుల మిత్త్రులం బురో | 174 |
| వ. | ప్రియపూర్వకంబుగాఁ బిలిపించి, గంధాక్షతకర్పూరతాంబూలంబు లాదిగా సత్కారంబు లొనరించె, ననంతరంబ. | 175 |
వివాహవర్ణనము
| సీ. | సంప్రీతిఁ గిన్నరేశ్వరుఁడు పుత్తెంచిన | |
| తే. | తనువిలాసంబు కనుఁబాటు దాఁకకుండఁ | 176 |
| క. | అత్తఱి విదర్భభూపతి | 177 |
| వ. | తదనంతరంబ, మౌహూర్తికదత్తశుభముహూర్తంబున. | 178 |
| క. | సారోదారసుధారస | 179 |
| ఉ. | శ్రీ మెఱయం, బురోహితవిశిష్టమతంబున విక్రమార్కధా | 180 |
| వ. | తదనంతరంబ. | 181 |
| సీ. | పసిడికుండలమించు పాలిండ్లనునుమించు | |
| తే. | దనదు మెఱుఁగారుకెంగేలుఁదమ్ము లెత్తి | 182 |
| ఆ. | ఇరువురందు నప్పు డెక్కువ తక్కువ | 189 |
| క. | ఆలో, నాలోలేక్షణ | 184 |
| వ. | చనుదెంచి హోమకార్యం బనుసంధించి. | 185 |
| క. | సూరిజనసస్యసమితి న | 186 |
| ఉ. | అంత, శకాంతకుండును దిగంతనృపాలకులున్ సమస్తసా | 187 |
| సీ. | మించుకన్నులు గోరగించు రాజాన్నంబు | |
| తే. | సరసమధురరసావళిసముదయములు | 188 |
| వ. | మఱియుఁ బచనరచనారంజితంబులగు బహువిధమాంసవ్యంజనంబులును, రసికరసనాతపఃఫలంబులగు పరిపక్వఫలంబులును, యువతికరనిర్మథితంబు | 189 |
| మ. | జవసత్త్వప్రభవ ప్రభావభరితాజానేయవాహంబులన్ | |
| | నవరత్నాభరణవ్రజంబు నయనానందారవిందాక్షులన్ | 190 |
| క. | చుట్టములసురభి వీవని | 191 |
| క. | ఆసమయమునఁ గుమారిం | 192 |
| తే. | తల్లిపాదంబులకు మ్రొక్కి తలిరుఁబోఁడి | 193 |
| వ. | అత్తెఱం గెఱింగి, యమ్మహాదేవి యక్కుమారీరత్నంబు నక్కునం జేర్చి, చెక్కుటద్దంబులు పుణుకుచు నిట్లనియె. | 194 |
| సీ. | ఏరాజు నుజ్జయినీరాజ్యపదమున | |
| తే. | యట్టిరాజు పట్టపుదేవివైన నీవు | |
| | గొలువఁ గొలువుండుదువు గాక, కోమలాంగి | 195 |
| క. | పతికనుసన్నల మెలఁగుము | 196 |
| వ. | అని బోధించి పునఃపువరాలింగనంబు చేసి, తదీయనర్మసఖియగు చకోరికం జూచి యిట్లనియె. | 197 |
| సీ. | పతియును నేనును బార్వతీపతిచేత | |
| తే. | వింక నిటమీఁదఁ దగుబుద్ధి యెఱుఁగఁజెప్పి | 198 |
| వ. | అని యప్పగించి యనుపుటయుఁ, జకోరికాప్రముఖసఖీసహస్రంబు గొలువ నాందోళికారూఢయై, చనుదెంచినప్రియాంగనం గనుంగొని సంతుష్టాంతరంగుండై సాహసాంకమహీనాథుండు. | 199 |
| చ. | వినయముతో విదర్భపతి వీడ్కొని, దేవియుఁ దాను రత్నకాం | |
| | ధ్వనులను హృద్యవాద్యనినదంబును దిక్కులు పిక్కటిల్లఁగాఁ | 200 |
విక్రమార్కుఁడు భార్యతో నిజపురిఁ బ్రవేశించుట
| వ. | అటమున్న సర్వసన్నాహసమేతుండై వెడలి భట్టియుం జనుదేర విదర్భానగరంబు నిర్గమించి, పయనంబున యోగదండప్రకాండకల్పితానల్పపురనిరూపణంబుల, దివ్యపాత్రికావిచిత్రాన్నపానసంతర్పణంబులఁ, గంధానుసంధీయమాన నావానిష్కవిరచితద్రవ్యంబుల నాత్మనిర్విశేషంబుగా నశేషసైనికులకుం బరితోషం బొనరించుచుఁ జని, నిజాగమనోత్సవాలంకృతంబైన యుజ్జయినీపురంబుం బ్రవేశించునప్పుడు. | 201 |
| క. | అన్నరపతిచంద్రుని, నొక | 202 |
| సీ. | నెరసుఁజూపులతోన నెయ్యంబు కూర్మికి | |
| తే. | మఱపు వేడ్కయు మదిలోన మచ్చరింప | 203 |
| చ. | నెఱవుగ వన్నెవెట్టి,రమణీమణి పయ్యెద సంతరింపఁగా | |
| | య్యిఱిచనుముక్కులం దగిలి యెంతయు నొప్పె, రథాంగదంపతుల్ | 204 |
| చ. | మలయజకర్దమం బలఁది మౌక్తికభూషణభూషితాంగియై | 205 |
| ఆ. | రాజవరునిఁ జూచురాజబింబాస్యల | 206 |
| చ. | సమధికచంద్రికాధవళసౌధసమున్నతచంద్రశాలలం | 207 |
| వ. | ఇవ్విధంబున సర్వజననయనపర్వంబులగు నపూర్వవిలాసవైభవంబులు మెఱయం జని రాజమందిరంబు ప్రవేశించి, రథావతరణంబు సేసి యనంగవతీమహాదేవిని సఖీజనసమేతంబుగా నంతఃపురంబున కరుగ నియమించి, యాస్థానమండపంబున మణివిచిత్రద్వాత్రింశత్సాలభంజికాభవ్యంబైన దివ్యసింహాసనంబున నాసీనుండై యున్న యవసరంబున. | 208 |
| సీ. | కాంచనమణిముద్రికాప్రభాజాలంబు | |
| | గంకణంబులఝణత్కారంబు తోరమై | |
| తే. | దరళతాటంకమౌక్తికోదారకాంతి | 209 |
| వ. | తదనంతరంబ. | 210 |
| తే. | సౌమతేయాదిసామంతసముదయంబు | 211 |
| చ. | అరవిరిదమ్మిఁ దేనియక్రియ న్మది రాగరసంబు గాఢమై | 212 |
| తే. | కణఁక నన్యోన్యసంభోగకాంక్ష నున్న | 213 |
| శా. | తత్కాలోచితకృత్యముల్ నడపి, రత్నస్నిగ్ధభూషావలీ | 214 |
| క. | అంతఁ జకోరిక మొదలగు | |
| | కాంతుం డున్నవిహారగృ | 215 |
| చ. | పదములఁ దొట్రుపా టొదవఁ బ్రాణసఖీజనభాషణంబులన్ | 216 |
| వ. | వచ్చి విహారగేహగేహళీప్రదేశంబున నిలిచి. | 217 |
| క. | లోపలికి నరుగ నులుకుచుఁ | 218 |
| సీ. | కలువఱేకుల మీఱు కలికికన్నులకాంతి | |
| తే. | సారఘనసారధూపాదిసౌరభంబు | 219 |
| చ. | వలభుజముం గపోలమును వంచి మలంచిన మోము లజ్జయున్ | |
| | దలఁపులుఁ గోర్కులున్ బెరయఁ దద్దయు నొప్పె విహారశయ్యపై | 220 |
| చ. | అతులితభావగర్భితములైన మృదూక్తులచేతఁ గేలికిం | 221 |
| వ. | తత్సఖీనిర్గమనానంతరంబున. | 222 |
| సీ. | మేలంపుమాటల మెచ్చులు పచరించి | |
| తే. | బాలికామణి సుఖవార్ధి నోలలార్చి | 223 |
| చ. | చిలివిలిపోవుకోరికలు చిత్తములం దల లెత్తి, దేహముల్ | 224 |
| క. | సురతావసానలీలా | |
| | దరుణియు వరుఁడు రమించిరి | 225 |
| సీ. | తొంగలిఱెప్పలతుదలు గైవ్రాలినఁ | |
| తే. | జెమటచిత్తడి మైపూఁత దెమలి చనిన | 226 |
| సీ. | సంపూర్ణపూర్ణిమాసాంద్రచంద్రాతప | |
| తే. | గగనగంగాతరంగిణిగంధవాహ | 227 |
| వ. | ఇత్తెఱంగున సాహసాంకమహీనాథుండు చిత్రానందంబుగ విదర్భరాజనందనం దగిలి కందర్పలీలావిలాసంబులం జతురుదధివలయవలయితమహామహీపరిపాలనఖేలనంబులం బ్రవర్తిల్లుచు మఱియును. | 228 |
| శా. | నారీచిత్తసరోమరాళ, నవనానాగంధసౌగంధ్యవి | 229 |
| క. | భూరిమణిహేమభూషా | 230 |
| బంధురవృత్తము. | విలసితబహుధనవితరణకరుణా, విశ్రుతవీరగుణాభరణా | 231 |
| గద్యము. | ఇది శ్రీమదఖిలకవిమిత్త్ర పెద్దయయన్నయామాత్యపుత్త్ర శారదాదయావిధేయ జక్కననామధేయప్రణితంబైన విక్రమార్కచరిత్రం బను మహాప్రబంధమునందుఁ జతుర్థాశ్వాసము. | |
- ↑
పా.క. అన విని మనమున నలరుచు
ననిమిషమునినాథుతోడ నతిగంభీర
స్వనమునఁ బ్రియపూర్వకముగ
వినయముతోడుతను మనుజవిభుఁ డిట్లనియెన్. - ↑ ప్రతియయ్యునుం గాదు బహువిలాసములకు రమణిరూపముతోడ రత్నపుత్రి
- ↑ సమతనొందియు నొంద దమితశృంగారంబు గలయింతినాసతోఁ గాంచనంబు
- ↑ భేకజంపతీకలకలనాదముల్. వావిళ్ళ. 1926.
- ↑ సొరకాయ
- ↑ ఱవిక
- ↑ రథ్యనితానములును. అని వా. 1925.