వరవిక్రయము/షష్ఠాంకము
షష్ఠాంకము
మొదటి రంగము
(ప్రదేశము: లింగరాజుగారి వ్యాపారపు గది.)
లింగ :- (బల్లకడ గూరుచుండ ప్రవేశించి) ఈ క్రొత్త గింజల దినములలోఁ గోమట్లు బదుళ్ళకొరకుఁ గొంపచుట్టు దిరిగెడివారు. ఈయేఁ డింతవరకు వచ్చి యడిగిన వారే లేరు!
గీ. ఆస్తి కలిగి తీఱుపలేని యప్పె యప్పు,
నూరు గొని వేయికై వ్రాయు నోటె నోటు,
పసిడి తాకట్టుపై నిచ్చు బదులె బదులు,
రోజు వడ్డీలు వచ్చిన రోజె రోజు.
ఘంట :- (వచ్చి) బాబూ! బట్టలు కొనుక్కుంటాను. జీతమిస్తారా?
లింగ :- నీ బట్టలు పాడుగాను! ఎందుకురా బట్టలు! గాంధి మహాత్ముని జూడరాదా, గావంచా కట్టుకొని తిరుగుచున్నాడు.
ఘంట :- గాంధిగార్ని మెచ్చుకుంటారు గదా ఖద్దరు కట్టరేం మీరు?
లింగ :- ఆవిషయములో, ఆయనకు మతిలేదురా! కట్టు కట్టు మనుటయే కాని, ఖరీదు తగ్గే సాధనము చూచినాడు కాడు.
ఘంట :- మీకున్నమతి ఆయనకు లేదుగాని నాజీతం మాటేమిటి?
లింగ :- ఆనక చెప్పెదగాని అమ్మగారేమి చేయుచున్నది?
ఘంట :- గదిలో కూర్చుండి కథలు చదువుకుంటున్నారు.
లింగ :- నిన్నా వైపునకు వెళ్ళవద్దంటిని గదా యెందులకు వెళ్ళినావు?
ఘంట :- బాగానే వుంది! యేవైపూ వెళ్ళక యెల్లాగండీ? ఆవైపుకు వెళ్ళితే అమ్మగార్ని కొరుక్కుతినేస్తానా? (అని నిష్క్రమించును.)
లింగ :- పెంకికుంక! పెడేలున నెంతమా టన్నాఁడో! అయినను, వానిననవలసిన పనిలేదు! ఈడు కడచిన వెనుకఁ బెండ్లి యాడిన బుద్ధిహీనుల కిట్టి చెప్పుదెబ్బలు తఱచుగా తగులుచునే యుండును!
సీ. ప్రాయఁ ముడిగి యేండ్లు -పైఁబడ్డ తరి భ్రాంతిఁ
జెంది రెండవ పెండ్లి చేసికొనుట
ఆస్తి దాయాదుల కగు నను చింతచేఁ
బెరవారి బిడ్డను బెంచుకొనుట
క్రొత్తలోఁ జూపు మక్కువ లెల్ల మది నమ్మి
అత్తవారింటను హత్తుకొనుట
అప్పుల వారిని దప్పించుకొన సొత్తు
లితరుల పేర వ్రాయించి యిడుట
పుడమి, నీనాలుగుం జాల బుద్ధిమాలి
నట్టి పనులని పల్కుదు రార్యులెల్ల
రందు మూడవ పెండిలి యాడినట్టి
బడుగు నగు నన్నుఁ గూఱిచి పలుకనేల?
బస :- (పత్రిక చేతఁబట్టుకొని ప్రవేశించి) నాన్నా! ఆ సంగతి పత్రికలో గూడ పడినది సుమా!
లింగ :- ఏ సంగతి?
బస :- ఆ పిల్ల బావిలో పడి చచ్చిన సంగతి. నా క్లాసు పిల్లలందరు నిది చదివి, నన్నుఁ గాకులవలెఁ బొడుచుకొని తినుచున్నారు! పాడు కట్నము కొఱకు నీ వెందుల కంత ప్రాకులాడవలెను నాన్నా?
లింగ :- ఓరి దామోదరుఁడా! సర్వము విడిచిపెట్టిన గాంధికి స్వరాజ్యము కొఱకంత ప్రాకులాట యెందులకురా?
బస :- ఆయన ప్రాకులాట యంతయు నాయన కొఱకా?
లింగ :- నా ప్రాకులాట మాత్రము నాకొరకా? నీ తెలివి తెల్లవారినట్లే యున్నది. కాని ఏది యేమి యేడ్చినాఁడో చదువు!
బస :- (చదువును) "మా పురమునందలి పుణ్యమూర్తుల పురుషోత్తమరావు పంతులుగారి కుమార్తెను లుబ్ధాగ్రేసర చక్రవర్తి యగు సింగరాజు లింగరాజుగారు తన కుమారునకుఁ జేసుకొనుటకై, అయిదువేల అయిదువందల రూపాయల కట్నము విధించి, యా సొమ్ము కార్యమునకు ముందే కాఁజేసిరి! కట్నపు పెండ్లి యెడ నిష్టము లేక కాళింది యను చిన్నది తల్లిదండ్రుల కొక యుత్తరము వ్రాసి తన బల్లపైనుంచి బావిలోపడి ప్రాణములు విడిచెను! ఆ యుత్తరము నందున్న మాటలివి.
"నా ప్రియమైన తల్లితండ్రులారా! నమస్కారములు! కట్నమిచ్చి తెచ్చిన వరునిచేఁ గళ్యాణసూత్రము కట్టించుకొనుట గౌరవహీనమనియు - నా వివాహమునకై మీరు సర్వస్వము సమర్పించుట నా క్షేమమునకును, మీ సౌఖ్యమునకును గూడ భంగకరమనియు భావించి - ఈ రెంటియొక్కయు నివారణమునకై నేనీ లోకమును విడిచిపోవ నిశ్చయించుకొని యీ జాబువ్రాసి యిచ్చటినుంచి యనుజ్ఞ తీసికొనుచున్నాను. అమ్మకాని, మీరుకాని, నాకై అణుమాత్రమును జింతింపవలదని ప్రార్థించుచున్నాను. మీ యిరువురుకును బునః ప్రణామములు. చెల్లెలికి ముద్దులు!
ఇట్లు విన్నవించు మీ యనుంగు పుత్త్రిక "కాళింది"
"ఒక పౌరుడు"
లింగ :- (ఆగ్రహముతో) ఈ పౌరుఁడెవ్వడో తెలిసికొని పరువు నష్టముక్రింద బదివేలకు దావా పడవేయవలసిందే! ఈ లుల్లిగానికి నేను లుబ్ధాగ్రేసర చక్రవర్తినట. ఏమి పొగరు.
పేర :- (అంతలోఁ బ్రవేశించి) అంతమాట మిమ్మనగలవాడెవడు?
బస :- (లేచి చక్కఁబోవును.)
లింగ :- రావోయి పేరయ్యా! రా; ఏమిటి విశేషాలు?
పేర :- (కూర్చుండి) ఏం చెప్పను? భ్రమరాంబగారి దుఃఖం పట్టలేకున్నాం.
లింగ :- అది సరేకాని ఆ చచ్చిన దెష్ట ఆముడి కాసింతయు పడిన తరువాతనైన జచ్చినది కాదేమోయి?
పేర :- అవునవును. అలాజరిగితే ఈ భూమిదక్కి, ఈ అయిదు వేలూ దక్కి యీపాటి కింకో అయిదువేలకు బేరం తగిలేది.
లింగ :- అదిగో అదే నాకు పట్టుకొన్న బాధ! చావునకేమి యెప్పుడైనఁ జావవలసినదే. రవంత సందర్భానుసారముగఁ జచ్చినబాగుండెడిది? సరికాని యీ సొమ్ము మాట యేమయిన వచ్చినదా?
పేర :- ఎందుకురాదూ? ఆ సొమ్ముకోసమే నేనిపుడు వచ్చింది.
లింగ :- అలాగుననా? అయితే, ఆసొమ్మంత మీద మీఁదనున్నదా? నే నెంత ప్రయత్నము చేసినానో ఎంతైనదో ఎరుగుదువా?
పేర :- ఆ నష్టం మినహాయించుకుని మిగత సొమ్మే యివ్వండి!
లింగ :- ఇవ్వని యెడల?
పేర :- దావా చేస్తాడు.
లింగ :- సాక్ష్యము?
పేర :- మీ రసీదులే!
లింగ :- పేరయ్యా! నేనంత పెయ్యమ్మనా? నా దస్తూరివలె వ్రాయలేదు నా సంతకము వలె చేయలేదు. నన్నా రసీదు లేమి చేయును?
పేర :- (తనలో) ఆరి ముండాకొడకా! అయిదువేలూ మ్రింగి వెయ్యాలనేనా కావోసు! (పయికి) అంత పనొస్తే మేమందరం లేమూ?
లింగ :- అందఱ మాటయు నావల చూతముగాని ముందు నీమాట చెప్పు. నీ యైదువందలు మరల క్రక్కుట నీ కిష్టమేనా?
పేర :- కార్యం తప్పి వచ్చినప్పుడు కక్కక ఏం చేస్తాం?
లింగ :- ఇదిగో యిదే వైదికము! ఈమాట నియోగియైన వాఁడనునా?
పేర :- అదుగో ఆమాటలు మాత్రం నేనంగీకరించను. మావాళ్ళిప్పుడు మీవాళ్ళ నమాంతముగా మ్రింగేసే వాళ్ళయినారు. మీవాళ్లుమీసాలమీద నిమ్మకాయలు నిలబెడితే, మా వాళ్ళు మామిడికాయలు నిలవబెడుతున్నారు! మీవాళ్ళు జుట్టుమానేస్తే మావాళ్ళు బొట్టుకూడా మానేశారు? మీవాళ్ళు మూరెడు గోచీ పెడితే మావాళ్ళు బారెడు గోచీ పెడుతున్నారు? మీవాళ్ళు వ్రేలెడు చుట్టకాలిస్తే మావాళ్ళు జానెడుచుట్ట కాలుస్తున్నారు? మీవాళ్ళు కాఫీహొటేళ్ళకుపోతే మావాళ్ళు రెపరేషుమెంటు రూములకు పోతున్నారు! విన్నారా? ఇన్ని మాటలెందుకూ? ఇప్పుడు మీరన్న మాటల్లో యేం నియోగముంది? ఆనక కోర్టుమాట ఆలోచించుదాం. యీసంగతి పైకివస్తే పదిమందీ మిమ్మల్ని బ్రతుకనిస్తారా? ఈరోజుల్లో యింత చప్పని ఆలోచన మేము చేస్తామా!
లింగ :- అట్టయిన, నీ కమ్మని యాలోచన యేమో కాసింత చెప్పుము.
పేర :- అదిగో అల్లా అడగండి! ఆ సొమ్మూ, ఆభూమీ దక్కించు కోవాలంటే ఆ రెండోపిల్ల నెల్లాగయినా చేసుకోవడమే సాధనము. మఱి యే దారి త్రొక్కినా మర్యాద పోక మానదు.
లింగ :- అందుల కాయన యంగీకరించుట లేదని విన్నానే?
పేర : -అది నిజమే. అయినా, నన్ను ప్రయత్నం చెయ్యమంటే చేస్తాను.
లింగ :- ప్రయత్నము చేయుట కాదు. పనియే చేసికొని రావలయును.
పేర :- సరే నాశక్తి యావత్తూ ధారపోస్తాను. శలవు. (నిష్క్రమణ)
లింగ :- ఇంటను బయటను గూడ నల్లరి పడుటకన్న నిదే మంచిపని! పోయెనా దానితో పాటుగ నిది గూడ పోనే పోవును. లేదా అది యున్నది నే నున్నాను.
(తెర పడును.)
రెండవ రంగము
ప్రదేశము: పురుషోత్తమరావుగారి కచేరి చావడి.
ప్రవేశము : క్రిందఁ గూర్చుండి యొకవంక పురుషోత్తమరావుగారు, పేరయ్య, మఱియొక వంక కమలను ముందిడుకొని భ్రమరాంబ.
పురు :- చివరకు దేలిన యంశమేమి? పేర :- ఏం తేలిందని మనవి చేయను? మీరు నాన్‌కోపరేటర్లనీ, కోర్టుకు వెళ్లరని ఆయనకు బాగా తెలుసును. అందుచేత అంత మొండికెత్తి కూర్చున్నాఁడు.
పురు :- అందులకిప్పుడు మన మాచరింపవలసిన పని యేమిటి?
పేర :- నేనేం మనవి చెయ్యను? కోటి వరహాలు పోయినా మీరు కోర్టుకు వెళ్ళడం ధర్మము కాదు. అకారణంగా అంత సొమ్ము పోగొట్టుకోవడం అంతకన్నా ధర్మం కాదు. ఈ చిక్కులన్నీ ఆలోచించే చిన్నమ్మాయి నా చిన్నవాడికే యిస్తే తీరిపోతుందని మనవి చేశాను.
పురు :- అయిదువేల యైదువందలు నా బ్రాహ్మణుఁడు హరించినను సరియే కాని యిక నాయనతో సంబంధము నాకిష్టము లేదు!
చ. పరువుఁ బ్రతిష్టయుం గనక, పాపభయంబను మాటలేక యి
క్కరణి ధనంబె జీవితముగా దలపోసెడు వానితోడఁజు
ట్టరికముచేసి, నిత్య మకటా! యని చింతిలుకంటె, గౌరవా
దరపరు లౌ గృహస్థుల పదంబులపైఁ బడవైచుటే తగున్‌!
పేర :- బాబూ! యీ విషయములో మీరిల్లాటి పట్టుదల పెట్టుకోవలసిన పనిలేదు. ఆయన మీద రోతచేత ఆయన పిల్లవాణ్ని పోగొట్టుకోవడం నా అభిప్రాయము కాదు. ఏబయ్యేళ్ళ ముండాకొడు ఎన్నాళ్లు బ్రతుకుతాడు. ఆ తరువాత పెత్తనమంతా అమ్మాయిదే. అవన్నీ అటుండఁగా అంత సొమ్ము ఆయన చేతులలో చిక్కుపడ్డప్పుడు అడుసు త్రొక్కడమా అని సందేహించడం ఆలోచన తక్కువ పని కాదూ? అమ్మా! మీరల్లా వలపోస్తూ ఏమీ చెప్పకపోతే యెల్లాగ? యేదో విధంగా మరచిపోవాలి కాని యెల్లకాలం అదేపనిగా విచారిస్తూ వుంటే యెల్లా సాగుతాయి వ్యవహారాలు?
భ్రమ :- (కన్నీటితో ) అయ్యా పేరయ్యగారూ!
ఉ. ఆ నునుచెక్కు, లా పెదవు, లా మొగ మామురిపెంపు భ్రూయుగం,
బానొస, లా శిరోరుహము, లా మృదువాక్యము, లామృదుస్వరం
బా నయనంబుఁ, లా నడక, యా వినయం బకటా! సుషుప్తియం
దేనియు సాధ్యమే మఱువ నీ దురదృష్టపు జీవితంబునన్‌!
సీ. ఎన్నడుఁ నామాట కెదురు చెప్పఁగలేదు!
తండ్రి గీచిన గీటు దాటలేదు!
బడియన్న నెన్నఁడు బ్రాలుమాలఁగ లేదు!
రాట్నంబు నెడలఁ బరాకు లేదు!
అది నాకుఁ గావలె నని యెన్నఁడన లేదు!
కుడుచునప్పుడుఁ గూడ గొడవ లేదు!
ఆటలయందైన -నలుక యెన్నఁడు లేదు!
పొరుగింటి కేనియుఁ బోకలేదు!
కలికమున కేనియును నోటఁ గల్లలేదు!
మచ్చునకు నేనియుం బొల్లుమాట లేదు!
అట్టి బిడ్డను బ్రతికియున్నంత వరకు
మరువ శక్యమె! వెఱ్ఱి బ్రాహ్మణుఁడ నాకు!
పురు :- అహర్నిశము లిట్లు వలపోయుచు ఆ బిడ్డ నడలఁగొట్టెదవా?
తే. ఎంత చెప్పిన విన విది యేమి వెఱ్రి
యెవరి పనియైన తరువాత నెవ్వరుంద్రు?
నాటకములోని వేషగాండ్రకును మనకు
నించుకేనియు భేదమెందేని గలదె!
పేర :- అంతేనమ్మా! అంతె. బొమ్మలాటకాడేంచేస్తాడు? ఏ బొమ్మ పని వచ్చినప్పుడా బొమ్మను తెరమీది కెక్కిస్తాడు. ఆ బొమ్మ పని కాగానే అడుగున పారేస్తాడు. అలాగునే భగవంతుడూను! ఇంతెందుకూ? ఇరవయేళ్ళ నుంచి వున్న పొడుంకుండు మొన్ననిట్టె పగిలిపోతె, నేనేమి చెయ్యగలిగాను! ఏడిస్తే వచ్చేలాగుంటే యెన్నాళ్ళేడవమన్నా యేడుస్తును!
పురు :- ఏమే? యీ విషయమునందు నీ యభిప్రాయమేమిటి?
భ్రమ :- (కన్నులు తుడుచుకొని) మన యభిప్రాయములకు ఫలితముగా మనకు జరగవలసిన శాస్తి జరగనే జరిగినది. యింకను మన యభిప్రాయముల మీదనే నడచినచో ఈ యమ్మకేమి బుద్ధిపుట్టునో యెవరు చెప్పగలరు! కావున, దాని యభిప్రాయము తెలుసుకొని దాని యిష్టమెట్లో యట్లే జరిగింపుడు.
పేర :- అదీ బాగానే వుంది. అమ్మాయీ! నీ యభిప్రాయమేమిటో చెప్పమ్మా! నీకా చిన్నవాణ్ణి నిశ్చయించమంటావా? లేక అయిదువేలా అయిదు వందల పది రూపాయలూ - ఆబ్రాహ్మడికి అర్పితముచేసి వూరుకోమంటావా!
కమ :- (తనలో) ఇప్పుడు నా కర్తవ్యమేమిటి? అక్క సిద్ధాంతమునే యనుసరింపఁదగునా? అందులకు భిన్నము గావించి తలిదండ్రులకుఁ దాత్కాలిక మనశ్శాంతిని గలిగింపఁదగునా! అక్క చెప్పిన వాక్యములన్నియు నాణెముత్తెము కోవలు. కట్నాలరాయలచేఁ గళ్యాణసూత్రము గట్టించుకొనుటకంటె గతిమాలినపని మఱిలేదనుట నిశ్చయము. అట్టి వివాహము నాకును నంగీకారము లేదన్నచోఁ, దలిదండ్రులు నన్నుఁ బలవంతపెట్టరనుటయు నిశ్చయమే. కాని, దానివల్లఁదేలు పర్యవసాన మేమి? అయిదువేల యైదువందలు నా దుర్మార్గుని పొట్టను బెట్టించుట తప్ప మరేమియు లేదు. అందువల్లఁ నా దారి విడిచిపెట్టి యా సంబంధమునే యంగీకరించి, పణమునకుం దగిన ప్రాయశ్చిత్తము చేయఁగలిగినచో వీరిచ్చిన ద్రవ్యము వినియోగములోనికిఁ దెచ్చినదాన నగుటయేగాక అక్క కసితీర్పఁగలిగినదాననై ప్రపంచమున కొక పాఠము నేర్పినదానను గూడ నగుదును. అయితే అట్టి ప్రతీకార మే విధముగాఁ జేయగలుదును. (ఆలోచించి) సరే కానిమ్ము.
గీ. కట్టె మథియింప యింపఁ గలుగు నిప్పు;
భూమి త్రవ్వంగఁ ద్రవ్వంగఁ పుట్టు నీరు;
పెరుగుఁ తరువంగఁ దరువంగఁ పేర్చు వెన్న;
కన్పడదె దారి యోజింపఁ గార్యములకు?
పురు :- అమ్మాయి! ఆయన యడిగిన మాటకు బదులుచెప్పవేమి! సందేహ మక్కరలేదు. నీ యభిప్రాయమేమో స్పష్టముగా జెప్పు. నిన్ను మే మించుకయు నిర్బంధించువారము కాము.
కమ :- (తల వంచుకొని) మీ యిష్టము. పురు :- మా యిష్టము కొరకుఁ జూడవలదు. నీ యిష్టమే మా యిష్టము. నిశ్చయముగా నీ యిష్ట ప్రకారము జరిగింతుము.
కమ :- (కొంచెమాలోచించి) ఈ వివాహమునకు సంబంధించిన యితర విషయములలోఁ గూడ నా యిష్టానుసారముగా నడువనిత్తురా?
పురు :- సందేహ మేమీ. సర్వత్రా నీ యిష్టమే మా యిష్టము. ఈ మాటకు నే నిసుమంతయు దప్పిపోవువాఁడను గాను.
కమ :- అట్లయిన నా కంగీకారమే!
భ్రమ :- (తలనిమురుచు) అమ్మా! ఆనక మా గొంతుక కోయక ఆలోచించిఁ మఱిచెప్పుము!
కమ :- ఆలోచించియే చెప్పినాను. అనుమాన మక్కఱలేదు.
పేర :- సెబాసు తల్లీ! నా మనస్సుకిప్పుడు నచ్చావు! సమయానికి లేకపోయింది. కాని వుంటే, వుద్ధరిణెడు పంచదార నోట్లో పోస్తును.
పురు :- పేరయ్యగారూ! పెడయాలోచనము లింక నెందులకు? సాయంకాలము మీరు వెళ్లి సంగతి యాయనతోఁ జెప్పి, సరే యనిపించుకొని రండు. (మెల్లగా) ఇంకొకటి కార్య మీ నెలలోనేకావలెను. యేమనెదరా? యీవిడగారీ సందడిలోఁబడి ఇప్పటి వ్యసనమును గొంతయిన మఱచిపోగలదు.
పేర :- బాగుంది బాబూ! బాగుంది. శలవు పుచ్చుకొనివెళ్ళి శెటిల్‌ చేసుకొని చక్కావస్తాను. అమ్మా! శలవు. (అని నిష్క్రమించును.)
పురు :- (లేచి కమలనెత్తి యక్కునఁ జేర్చుకొని) తల్లీ!
ఆ. ఏండ్ల కన్నఁ జాల హెచ్చగు బుద్ధి నీ
కిచ్చి మమ్ముఁ దేల్చె నీశ్వరుండు!
అక్క యట్లు చేసినందుల కీపైన
మాకు కనుల యెదుట మనఁగదమ్మ!
కమ :- (కొంచె మీవలకు వచ్చి తనలో)
ఉ. అక్కరొ! నీ మతంబునకు నడ్డముగాఁ జనుచున్న నా యెడన్‌
మక్కున వీడబోకు! మభిమానము లేనికతాన గాదు నే
నిక్కరణిం భ్రమించుట మఱేమన దేవుఁడు మధ్యవర్తిగా
నిక్కము దెల్పుచుంటి నిటు నీ కసి తీర్ప మదిం దలంచితిన్‌.
ఇది షష్ఠాంకము.
(తెరపడును.)
★ ★ ★