భోజరాజీయము/పంచమాశ్వాసము
శ్రీ
భోజరాజీయము
పంచమాశ్వాసము
| | శ్రీదేవీహృత్సరసిరు | 1 |
| వ. | అవధరింపుము దత్తాత్రేయ మునీశ్వరుం డా నరేశ్వరున కి ట్లనియె న ట్లాభోజ | 2 |
| చ. | అనితరసాధ్యసత్త్వమగు నవ్వనసత్త్వము గోవుఁ జూచి యి | 3 |
| చ. | అనవుడుఁ జెప్పెద న్విను మృగాధిప! పావకలోము తండ్రికిం | 4 |
| క. | ఒక నాఁ డయ్యిఱువురు నుది | |
| | ప్రకరములు దాల్చి నగరాం | 5 |
| క. | హయములు గరులును రథసం | 6 |
| వ. | కని తద్వనప్రాచీనోపాంతంబున నిల్చి సమీపవర్తులగు జనంబులం బిలిచి | 7 |
| చ. | 'వనధిగభీరుఁ డొక్కఁ డజవక్షుఁడు నాగలఁ, డాతఁ డున్కి నా | 8 |
| చ. | అరయఁగ నెల్లి సూర్యు నుదయంబుపయిన్ ఘటికాద్వయంబునం | 9 |
| క. | రాకొమరుఁడు గుంభియు నా | 10 |
| వ. | అప్పు డప్పురంబునందు. | 11 |
| సీ. | వజ్రదీధితులు భాస్వద్వారిపూరంబు, | |
| | జలితచామరములు కలహంసములు, మణి | |
| తే. | నెలమిఁ దత్ప్వయంవరమున కేఁగుదెంచి | 12 |
| వ. | అయ్యవసరంబున. | 13 |
| సీ | అజవక్షుఁ డొక యంత్రహంసంబుఁ దెప్పించి | |
| ఆ. | వాణి వోని కీరవాణిఁ బీనశ్రోణి | 14 |
| క. | ఆ వేళ నమ్మహీపతు | 15 |
| క. | అనువారు, నవ్వధూమణి | 16 |
| వ. | ఇత్తెఱంగునం దమ తమ చిత్తంబుల కెట్లు దోఁచె నట్ల పలుకుచున్న యన్నర | 17 |
| ఉ. | అంబరవీథి నీ కృతక హంసిక వాఱఁగ; దీని కంఠభా | 18 |
| క. | అని పలికినంత విప్రులు | 19 |
| చ. | తడఁబడ నప్పు డొండొరులఁ దాఁకుచు దిగ్గన లేచి విండ్ల నె | 20 |
| క. | మిడుతల గతి, సురగరువలిఁ | 21 |
| క. | ఈ తఱచు టంపగము లా | 22 |
| క. | వడి గల్గి హంసగతికిం | |
| | విడిచి దమ తమ పురంబుల | 23 |
| వ. | ఇవ్విధంబున నవ్వసుధేశు లందఱుం దమ తమ కన్నగతిం బోవ నట పోవు | 24 |
| సీ. | ధనువు క్రిందటికొమ్ము ధరణిపై మోపి, మీఁ | |
| తే. | శరము సంధించి దృష్టి లక్ష్యమునఁ గూర్చి | 25 |
| క. | ఆ లీలా హంసమునకు | 26 |
| ఉ. | అంబరవీథి [2]నాడు ఝషయంత్రము నేసిన క్రీడిఁ దొల్లి మో | 27 |
| తే. | అంత నక్కుంభి తన యాత్మ వింత లేసి | 28 |
| ఉ. | వచ్చి కృతఘ్నుఁ డప్డు విడు వాలికకన్నులు ముద్దుమోము నే | 29 |
| క. | అని యూహించుచు మిథ్యా | 30 |
| చ. | అతఁ డవి కృత్రిమంబు లని యాత్మ నెఱుంగక , నిత్యసౌహృద | 31 |
| క. | చెప్పిన విని 'దేవా! నీ | 32 |
| | అని కొనియాడి యప్పు డితఁ దాడట నప్పురి కేగె నేని త | 33 |
| క. | అటు గాన యా కుమారునిఁ | 34 |
| ఉ. | పావకలోముఁ జూచి 'పెనుఁబాబు మొగంబునఁ దోపఁ గుంభి శో | 35 |
| క. | కొలఁదిపడదు పెండిలి వే | 36 |
| క. | పులు లెలుఁగు లడవియేనుఁగు | 37 |
| చ. | అతివకు నీరువట్టయిన నంతరభేదకుఁ డౌటఁ గుంభి ద | 38 |
| ఆ. | రాచకొడుకు తిరిగి రాకుండమున్ను నా | 39 |
| ఉ. | అల్లదె కండె యొక్క జలజాకర, మేమియు దవ్వు లేదు, నీ | 40 |
| మ. | అని గర్భోక్తులు(?) పల్కి యా తరుణి నుగ్రారణ్యమార్గంబునం | 41 |
| క. | అమ్ముగ్ధ సొలసి పల్కిన | 42 |
| క. | అని కైదువుఁ బరిఁ జించుచు ? | 43 |
| తే. | నాకు బాలకి, రెండును నాఁచికొనిన | 44 |
| ఉ. | గమ్మన కన్నునీ రొలుకఁగా నపు డిట్లనుఁ 'బాపకర్ముఁడా! | 45 |
| మ. | అని శోకాకులచిత్త యై పలుకఁగా నక్కుంభి 'యే లమ్మ! న | 46 |
| ఉ. | వచ్చి యనర్గళస్ఫురితవైర మెలర్పఁగఁ 'బోకు పోకు నీ | 47 |
| వ. | అట్టు పాఱిన దైత్యుం డత్తెఱవ నెత్తికొని నభశ్చరుండై యరిగె. | 48 |
| ఉ. | రావణుబారిఁ జిక్కిన ధరాసుతచాడ్పున భీతి నొంది వా | |
| | దేవికి లంచ మిచ్చినగతి న్సురవైరి యెఱుంగకుండ రా | 49 |
| సీ. | అంతఁ బావకలోముఁ డట పోయి నిర్మలో | |
| ఆ. | దెసలు కలయఁ జూచి తిరిగి వచ్చియు లతా | 50 |
| క. | ఎందును గానక తద్దయు | 51 |
| చ. | ఉదకంబు ల్వెసఁ దేక యేఁ దడవుగా నున్నంతఁ గోపించి యొ | 52 |
| వ. | అని యనేక ప్రకారంబులం బ్రలాపించి, తన యరణ్యరోదనంబునకు నొండు | 53 |
| చ. | పడతుకఁ గానలే కునికిఁ బాయని నెవ్వగఁజేసి యెంతయున్ | |
| | యెడునెడఁ గుంభి వచ్చె, నొడ తెల్లఁ జెమర్పఁగ ముల్లుకంపలం | 54 |
| ఉ. | వచ్చిన 'నెంత ద వ్వరిగి వచ్చెదొ, నీళులు గానవో కదే, | 55 |
| క. | అని గద్గదకంఠంబున | 56 |
| ఉ. | కందువ దప్పినాఁడ వతికాముకభావము నీకుఁ గల్మి నే | 57 |
| క. | అని యతని బ్రమయ నడపుచు | 58 |
| ఉ. | 'ఓ చెలికాఁడ! నీవు నను నూరక తెచ్చితి గాక మున్ను నా | 59 |
| ఆ. | 'ఇంక వగవ నేల యిది నానిమిత్తమై | 60 |
| ఆ. | చిత్తగింపు మబల చేతప్పి పోయిన | |
| | నెచటనుండి వచ్చు నీ గతోదకసేతు | 61 |
| చ. | అనిన నతండు నీకు నిటు లాడుట యుక్తమె కుంభి! నాదు నె | 62 |
| క. | అని యతఁడు వెదకఁ దొడఁగినఁ | 63 |
| క. | తనచేత నృపతిసుతుఁ డెఱిఁ | 64 |
| ఆ. | అతనిఁ దిరిగి చూచి యకట నా వెనువెంట | 65 |
| వ. | ఇ ట్లక్కుమారవరేణ్యుం డరణ్యమధ్యంబునం బరిభ్రమించుచు నొక్కయెడ | 66 |
| క. | శార్దూలాది మృగంబులు | 67 |
| క. | అని యాందోళింపుచు న | |
| | గనియె నెదురుకట్టుల నోక | 68 |
| మ. | కని యా గుండు దొలంగఁద్రోవఁగ నశక్యంబైన నుద్వక్త్రుఁడై | 69 |
| క. | వివిచినఁ బావకలోముఁడు | 70 |
| ఉ. | సన్నపుగండి యొక్కటి రసాతలమార్గము పోలె నిమ్నమై | 71 |
| క. | సరిలేని యంజి, సొగటా, | 72 |
| మ. | కని యా నిష్పురుషంపుఁజోట నిటు నీ కాంతాజనంబుల్ సుఖం | 73 |
| క. | లేచి యెదురేగి లోచన | 74 |
| క. | నిన్న నొక తరుణి నిచటికి | |
| | నున్నాఁడు నిదుర వోవుచుఁ | 75 |
| తే. | కలదు వీనికి నొక చమత్కార మనఘ! | 76 |
| క. | కావునఁ బదివే లైనను | 77 |
| ఉ. | 'చెచ్చెర నాకు నీ వెఱపు చెప్పకుఁ డేను స్వయంవరంబునం | 78 |
| ఉ. | ఖేచరుఁడై నిశాచరుఁడు కేవలసాహసుఁ డొంటి వచ్చి మా | 79 |
| క. | అని తమ తెఱఁగంతయుఁ జె | 80 |
| వ. | కావున నీ యసురాధముండు లేవకమున్న నీ వెందేని యరిగి ప్రాణంబులు | |
| | డంబున వాని యెదురుఱొమ్ము దన్నినఁ దన్ను మైపఱచి మేల్కని పినపాటిగా | 81 |
| క. | రక్కసుఁ డీ బాలునిచేఁ | 82 |
| ఉ. | గ్రక్కున నేఁగుదెంచి తనుఁ గాంచిన నందఱ నాదరించి యా | 83 |
| చ. | 'తనులత వాడె, మాసె ముఖదర్పణ, మొప్పగు మీననేత్రముల్ | 84 |
| క. | అమృతమయుం డగు చంద్రుని | |
| | గమలఁగఁ జేసిన బ్రహ్మకు | 85 |
| వ. | అని యుపలాలించి తనతోడనె కూడ మంగళస్నానంబు సేయించి విమలాంబ | 86 |
| చ. | సరకునిఁ జంపి వానిసదనంబున నున్న నృపాలకన్యలం | 87 |
| మ. | ఒకభంగిన్ నృపపుత్రుఁ గన్మొఱఁగి యే నుగ్రాటవుల్ చొచ్చి యీ | 88 |
| క. | అనుచుఁ దదీయద్వారం | 89 |
| ఉ. | ఈ మనుజాధముండు నను నెయ్యెడ కీడ్చునొ, వీని గెల్వ నా | 90 |
| ఉ. | కావున నీవు మజ్జనకుఁ గాంచి స్వయంవర లద్ధి యయ్యె నా | 91 |
| వ. | అని వెడ్డు పెట్టిన నతండు బేల్పడి యట్లు చేసె, నయ్యజవక్షుండు మహాహర్ష | 92 |
| ఉ. | 'వాలుమగ ల్మహామకుటవర్ధను లాఢ్యులు శస్త్రహస్తు ల | 93 |
| వ. | అని. | 94 |
| ఉ. | వానికి నవ్వధూమణి వివాహము సేయ నుపక్రమింప, న | 95 |
| క. | అని యప్పావకలోముఁడు | 96 |
| ఉ. | చెప్పినఁ గూఁతుమాటలకుఁ జిత్తము ఘూర్ణిలఁ గుంభిదిక్కు దాఁ | 97 |
| క. | మొదలం దను నేఁ బడసితిఁ | 98 |
| చ. | అది మది నమ్మ వే నచటి కల్పులు వోవఁగలేరు, సైన్యసం | |
| ఆ. | సతులు ముగ్ధ లైన జననాథ! మీరును | |
| | దగిలి యొడ్ల చేఁత తనచేతగాఁ జెప్పు | 100 |
| సీ. | అనిన నయ్యజవక్షుఁ డనుమతిఁ జూచి 'యీ | |
| ఆ. | నిట్టిపనులు పుట్టునే యుండెనేఁ జూపఁ | 101 |
| వ. | అంత నయ్యనుమతి వీని యసత్యవచనంబులకుం గలుషించి, వీనివృత్తం | 102 |
| మ. | అజవక్షుం డిది పోలుఁ బోలదని కార్యాకార్యనిష్పత్తికిన్ | 103 |
| వ. | అంత నప్పావకలోముండు. | 104 |
| క. | తల యెత్తి చూచి తన తొ | |
| | శిలఁ గని మది నద్భుతసం | 105 |
| చ. | 'దనుజునివంకవాఁ డొకఁడు దాఁ బగ వీఁగఁ దలంచి పొంచి యేఁ | 106 |
| వ. | అని యతని నుద్దేశించి మఱియును. | 107 |
| చ. | కవలునుబోలె నొప్పుచును గౌతుకమందఁగ నీస్వయంవరో | 108 |
| ఉ. | ఆతనియార్తిఁ జూచి మనుజాధిపనందన లందఱు న్మనః | 109 |
| క. | ఆపదలు గాఁపులుండవు, | 110 |
| వ. | కావున నిశ్చింతుఁడవై మమ్మింతవట్టువారిని నీవారినకాఁ బరిపాలింపు' మనిన | |
| | యెట్టకేలకు దిరుగంద్రోచి యామార్గంబున బిలంబు సొచ్చి చని ధనుర్ధరుం | 111 |
| చ. | కనుఁగొని వానిభీతి యుడుగ న్మృదురీతి నెలుంగు సూపి గ్ర | 112 |
| చ. | పొరిఁబొరి నొత్తుఁ గన్నులఁ, గపోలయుగంబున నప్పళించుఁ జె | 113 |
| క. | 'ఓరత్నమ! నాఁ డాతరు | 114 |
| చ. | అని తన నాతిపోకకు నిరంతరచింత మునింగియు న్మనం | 115 |
| వ. | ఇట్లు ప్రణామ మొనర్చిన కుమారుం గౌఁగిలించుకొని కరుణారసమిశ్రంబులగు | 116 |
| క. | 'ఇన్నాళ్ళు నిన్నుఁ గానక | |
| క. | పోయెడువాఁడవు తదభి | |
| | రేయును బగలును జింతా | 118 |
| చ. | అది యటులుండె దైవముదయం జనుదెంచితి చాలు నింక, నా | 119 |
| క. | అనుమతి ప్రసంగ మెయ్యది | 120 |
| ఉ. | చెప్పి 'నృపాల! యే నటులు చేసి గుహోద్గమనంబు సేయుచో | 121 |
| క. | అచ్చోటఁ గొన్ని దివసము | 122 |
| క. | అని చెప్పి తదనుమతి న | 123 |
| చ. | దివిజవధూటి భావమునఁ ద్రెక్కొనుదుఃఖము లెల్లఁ బోవఁగా | 124 |
| వ. | ఇట్లు తన మ్రోల కేతెంచిన సిద్ధవనితకు గొబ్బున లేచి మ్రొక్కి యక్కాంత | 125 |
| క. | పెదవులు గదలెం గదలవు | 126 |
| వ. | ఇవ్విధంబునఁ బూర్వరంగంబులగు ప్రసంగంబులు చెల్లం దదవసరంబునఁ | 127 |
| తే. | 'ఎచటనుండి వచ్చి తిందుల' కనిన న | 128 |
| క. | అన విని 'నీవు చరించుచుఁ | 129 |
| చ. | 'అనుమతినాఁగ నాట్యనగరాధిపుఁ డయ్యజవక్షు కూఁతు రా | 130 |
| ఆ. | వార లియ్యకొని వివాహంబు సేయ ను | 131 |
| వ. | వీనిం బరిహరించెద. నా పెనిమిటి వచ్చునంతకు నంబికారాధన తత్పరనై | 132 |
| ఆ. | రాతిబొమ్మకైనఁ జైతన్య మొనరించి | 133 |
| క. | అని చెప్ప నాతపస్విని; | 134 |
| చ. | అని తలపోసి నెమ్మనమునందు జనించు వియోగశోక మ | 135 |
| వ. | అనుమతియుఁ దన శివారాధనంబు ఫలించెఁ గదా యని ప్రమోదంబు నొంది | 136 |
| చ. | 'కటకటఁ గుంభి వీకుఁ జెలికాఁడని నీవెనువెంటఁ ద్రిప్పఁగా | 137 |
| క. | 'అమ్మమ్మ! యేల బ్రమసితి | 138 |
| ఆ. | అనినఁ దల్లిఁ జూచి 'యరయిక లేనివా | 139 |
| క. | నాకింక నితనితోడిది | |
| | శోకించుచుఁ జని చెప్పి మ | 140 |
| క. | ఇప్పని యుక్తము గాదని | 141 |
| ఉ. | 'ఆదిక దెచ్చుకొంటి, తగునమ్మ? తనూభవ! యట్టులైన నీ | 142 |
| ఆ. | అనినఁ దండ్రిఁ జూచి యనుమతి యిట్లను | 143 |
| క. | ఈరాజకుమారుఁడు దను | 144 |
| క. | మీతో నాఁడును జెప్పనె, | 145 |
| తే. | రాష్ట్రముననైనపాపంబు రాజుఁ బొందు; | 146 |
| క. | అని తన్నుఁ దూల బల్కిన | |
| | న్నును నిది యట్టులు పల్కె నీ | 147 |
| ఉ. | అవ్విభుఁ డగ్నిలోముఁ గదియం జని తేకువ యుల్లసిల్ల 'నీ | 148 |
| వ. | తన పేరు తాను జెప్పవలసెనని విషాదంబు నొందియుం గాలస్వభావంబు గదా | 149 |
| క. | 'పావకలోముఁడు నే, నో | 150 |
| క. | అని తనకు గుంభి యొనరిం | 151 |
| వ. | మిత్రద్రోహియగు కుంభి వెఱపు గదుర వడవడ వడంకుచున్నం గాంచి | 152 |
| క. | 'తమ్ముఁడ! యేమియు వెఱవకు | 153 |
| తే. | అనిన 'సర్వాపరాధి నే నధిపతనయ! | 154 |
| క. | కనుఁగొని యజవక్షునితో | |
| | చ్చిన ద్రోహిమాట నిక్కం | 155 |
| క. | అనవుడు ముడివడు బొమ్మలుఁ, | 156 |
| సీ. | 'ఈ పాపకర్ముని నిప్పుడ కొనిపోయి | |
| తే. | తెగువఁ జూచి యనుమతీవల్లభుఁడు 'వీని | 157 |
| వ. | కావున వీనిని మీదేశంబునుండి వెడలఁదోలుటయ చాలు, చంపనీ' ననిన నజ | 158 |
| ఉ. | అంతఁ బతివ్రతాగుణమహత్వముఁ జూచి సురల్ ప్రమోదిత | 159 |
| తే. | అప్పు డజవక్షుఁ డిరువుర నందలముల | 160 |
| వ. | తత్సతీద్వితీయుండై యతండు రతిసమేతుండగు మీన కేతనుండునుంబోలెఁ | 161 |
| ఉ. | 'ఏలర ముద్దుకూన? నను నెప్పుడుఁ గన్ను మొఱంగి పోయె ద | 162 |
| క. | <poemఅనిన నతఁ డింకఁ దాఁపఁగఁ
బని లే దంతయును జెప్పఁబడు నని చెప్పెన్ మును గుంభియుఁ దానును నటు చనుటాదిగఁ గల్గు తత్ప్రసంగము లెల్లన్.></poem> | 163 |
| వ. | అంభీరనృపతియుఁ గొడుకుపలుకు లాలకించి కుంభిసేతలకుఁ జిత్తంబునం | 164 |
| ఆ. | బ్రహ్మరాక్షసునకు రత్నమండనుఁడు చె | 165 |
| చ. | ప్రణమ దశేషకల్మషపరాగనిరాసపయఃప్రపూర! మా | |
| | షణదశవక్త్రవక్త్రజలజవ్రజచంద్ర! సమస్తలోకర | 166 |
| క. | దుగ్ధాబ్ధిశయన! యదుకుల | 167 |
| భుజంగప్రయాతము. | రమాహృత్పయోజాతరాజీవమిత్రా! | 168 |
గద్యము
ఇది వాణీవరప్రసాదలబ్ధవాగ్విభవ తిక్కనామాత్యసంభవ
సుకవిజనవిధేయ అనంతయ నామధేయ ప్రణీతంబైన
భోజరాజీయంబను కావ్యంబునందుఁ
బంచమాశ్వాసము