భారత అర్థశాస్త్రము/మొదటి భాగము - ఆఱవ ప్రకరణము
ఆఱవ ప్రకరణము
గిరాకి యతిశయించెననుట కర్థము
ఏవస్తువునకైనను గిరాకి హెచ్చెననుట కర్థమేమనగా వెల తగ్గిన నెక్కువరాశి సెలవగుననుటగాదు. మఱి పూర్వపు ధరలకే యెక్కువ రాశిం గొందురనియో ధరలు హెచ్చినను బూర్వపురాశియంతయు గొందురనియో అమ్ముధరలు కొనబడు రాసులు రెండును మునుపటి కన్న నధికములైనవియనియో భావము. దరఖాస్తు అనునది ఱిత్తకోరికగాదు. మఱి వెలనిచ్చి కొనుటకు సిద్ధముగనుండు కుతూహలము. ఏప్రయాసయు నష్టము గష్టమును లేకయు కోరికలు నిండునవియైన గోరికలకు మితము నంతము నుండవు. శ్రమయను శుల్కము గట్టనిది సిద్ధులు వడయబడవు. సిద్ధులయందలి యుత్కర్షము పాఠము గలిగి యుండుట కదియు కారణము. కావుననే దరఖాస్తుకాబడు వస్తు పరిమాణము వెలలకొలది గురులాఘవంబునకుం బాత్రంబైయుండు.
దరఖాస్తు, సరపరా యనునవి హెచ్చెను తగ్గెను అనుటకు ప్రతిమనుష్యునియందును హెచ్చెను తగ్గెను అనుటగాదర్థము. వెలలు హెచ్చిన ననేకుల గిరాకితగ్గినను వస్తువు అసాధారణ మాయెనని. ధనికుల గిరాకిహెచ్చినను హెచ్చును. కావున యధార్థమేమనగా మొత్తముమీద పణ్యచక్రంబున హెచ్చెను తగ్గెను అనుట.
గిరాకికి ధరలకునుండు సామ్యము
అమ్మగోరిన రాశి యెక్కువ యయ్యెనేని వెలలు తగ్గించుట సాధారణముగ నావశ్యకంబైన క్రియ. అనగా వెలలు కుఱుచలౌ కొలది దరఖాస్తు మొత్తము సహజముగ బొడవగును.
ఇట్లనుటచే వీనిలోని చలనములు యథాక్రమములని కాని మఱియేదైన ఖండితమైన క్రమము ననుసరించునవియనికాని చెప్పుట గాదు. వెలలు ద్విగుణములైన క్రేయములు అర్ధరాశి యగునను నిజములేదు. పదార్థములయు వానియందలి మమతయొక్కయు గుణములను ఆవశ్యకతనుబట్టి యీ చలనముల గతులేర్పడును. తగ్గును హెచ్చును అని మొత్తపుటర్థముగా నిశ్చయింపనగునుగాని, యిన్నిన్ని మాత్రలుగ మాఱునని నిర్ధారణజేయుట యసాధ్యమైనపని.
మఱియు నికముందు వివరింపబడునట్లు ఈ తారతమ్యములు ప్రసిద్ధములగుటకు గాలముపట్టును. ఈ కాలము పూర్తియగులోన నితరహేతువు లుద్భవించి పైవిధంచిన న్యాయమును బాధించినను బాధించుటగలదు. న్యాయములు పక్వతకువచ్చి తమ తమ నైజ వృత్తులకుం దగినమాడ్కి ఫలంబులొసంగుటకు కాలసమాసన్నత వీడరానిసమయము. ఈ కాలములోన విరుద్ధకారణములు ప్రారంభించి ఫలములతీరును జెడగొట్టునేమో! కావున గిరాకికి ధరలకునుండు క్షయవృద్ధి న్యాయము అబాధితంబైనచో బ్రవర్తిల్లునదియనియు, ఎపుడైనను బాధ్యంబేకాని నిరామయంబు గాదనియు నెఱుంగునది. విఘాత ప్రత్యయములు క్రిందున చర్చింపబఘియున్నవి.