21
తా: పై నాడులలో ఇడా, పింగళ, సుషుమ్న, సరస్వతి, వారుణి, పూష, హస్తి జిహ్వ, యశస్విని, విశ్వోదరి, కుహు, సంఖిని, పయస్విని, ఆలంబష, గాంధారి అనునవి 14 ముఖ్య నాడులు. ఈ పదునాలుగు నాడులను ప్రాణవాహిలులును జీర్ణ కోశమున ప్రతిష్టితములైనవి.
శ్లో: తత్ర ప్రథాన నాద్యాన్తు దశవాయు ప్రవాహికా:
తా: పదునారు నాడులలో (ఇడ మొదలు చారణి (గాంధారి) ప్రాణ వాహికలై నందున అచి ప్రధానములు.
శ్లో: ఇడా పింగళా యాశ్రైవ సుషుమ్నా చౌర్థ్వగామినీ
గాంధారీ, హస్తి జిహ్వచ ప్రసార గమ నేన్దిగా:
అలంబుషా యశ స్విన్యా దక్షిణాంగే సమంవి తా
కుహుశ్చ శంఖినీ చైవ వా మంగే చావలంబి తా
ఏతేషు, దశ నాడేషు నానా కార్య ప్రసూతికా:||
తా: ఇడా, పింగళ, సుషమ్న యను మూడు నాడులు ఊర్థ్వ గాములు. గాంధారి, హస్తి జిహ్వ చేతులు మొదలగు నవి చాచుటకు ముడుచుటకు ఉపయోగ పడును. ఆలంబుష, హస్తి జిహ్వ అను రెండు నాడులు దక్షిన భాగమున (కుడి ప్రక్క) ను, కుహూ, గాంధారి అని రెండు నాడులు వామాంగమమునను పది నాడులలో మధ్య నున్న పూషయను నాడి (ప్రసూతికా నాడి) సమస్త కార్యములు చేయు చుండును.
ఇడ యనగా చంద్ర వామ నాడి. పింగళ మనగా సూర్య నాడి యనియు అందురు. శ్వాస క్రియ జరుపు ముక్కున
