కాని హాస్యమునకు శృంగారముతో నున్నంత సన్నిహితసంబంధము తక్కిన రసములతో
నున్నట్లు కన్పింపదు. శృంగారము రసరాట్టు. ఇది సమస్తవస్తు సమన్వయ మొనర్పఁ
గలిగినది. ప్రకృతి పురుషుల యేకత్వము నీ రసమే నిరూపింపఁ గలుగుచున్నది.
హాస్యము దానికి వైరూప్యము. పృథగ్భావము నాశ్రయించి యీ రసము
సచ్చిదానందునైన విమర్శింపఁగలదు. 'హాస్యరస దృష్టితోఁ బరికించిన నుత్తమ
విజ్ఞాననిలయములైన యుపనిషద్వాక్యములు సహితము పరిహాసపాత్రములు
కావచ్చును. విమర్శ హాస్యమునకు జన్మభూమి. అందువలననే మహాకవి మిల్టన్
హాస్యము 'జ్ఞానప్రదాత్రి' యనినాఁడు.
అనుబంధము
పుష్పలోకము
1. అతని సరస - కవిర్హి మధుహస్తయః అని శ్రుతి.
2. సత్యరథమునకు - కవి ఋతస్య పద్మభిః అని ప్రమాణము, బుద్ధత్వము
బౌద్ధులకు నిర్యాణము చరమసిద్ధి. ఇదియే బుద్ధత్వము.
3. సాత్మ్యములు : సహజలక్షణములు; శతపత్రములపై కాళిదాసు మేఘ. సం.
1, శ్లో. 22.
4. నిఋతి దిగ్వాయువతి - శ్రీ విశ్వనాథ ఋతుసంహారము బ్రహ్మ విష్ణు
మహేశ్వరులు - మహాకవి భర్తృహరి శతకత్రయిలోని శృంగార శతకమును
"శంభు స్వయంభు హరయో హరిణేక్షణానాం, యేనా క్రియంత సతతం గృహ
కుంభదాసాః, వాచామగోచర చరిత్ర విచిత్రితాయ తస్మై నమో భగవతే
కుసుమాయుధాయ” అను శ్లోకముతో నారంభించినాఁడు.
5. శంకరపూజ్యపాదులు : అద్వైతమతస్థాపనాచార్యుఁడైన యాదిశంకరుఁడు
6. నిర్భిర్త్సిత - కాళిదాసు కుమార, సం. 3, శ్లో. 53
7. ప్రౌఢభావ ప్రపూర్ణలౌ' - ఒకకూరా కాకుజా (జపాన్ రచయిత) Book of Tea
నుండి గృహీతము
8. వినఁబడెను సంగీతము : Heard Melodies are sweet and those unheard off
are sweeter still - Keats 'ode to a Grecian Urn' ఒక యాంగ్లకవి - వర్డ్సు వర్తు
(క్రీ.శ. 1770-1850). సుప్రసిద్ధాంగ్ల ప్రకృతి కవి; త్సిన్ చక్రవర్తి: చైనా
సార్వభౌముఁడు
9. పరిపూఁదోటలు : వసుచరిత్ర ఆ.1, ప. 108
మణిప్రవాళము
97
