పుట:Sukavi-Manoranjanamu.pdf/507

వికీసోర్స్ నుండి
ఈ పుట అచ్చుదిద్దబడ్డది


కాలిందీ జల జనిత శ్రియశ్శ్రయంతే
వైదగ్ధమిహ సరితస్సురాపగాయాః

502

ఇదియు ప్రహర్షిణి. ఇందొక పాదాంతలఘువు.503

ఇటువలెనే వసంతతిలకా, ప్రహర్షిణీ వృత్తము లందును పాదాంతలఘువులు గురువులుగా బహులములు గలవు. వ్యాఖ్యాకారు లీప్రయోగము లన్నిటికి నేమి సమాధానము చేసికొనిరో తెలియదు. సమస్తవృత్తము లందును పాదాంతలఘువులు కావలసిననప్పుడు గురువు లగుట నిస్సందేహము. దోషముకానిదానిని దోషమనుట యొకదోషము. తాము దోషమనిన్ని, పాదాంతలఘువులు గురువులుగా ప్రయోగించుట రెండవ దోషము. ఆలంకారికుల తాత్పర్యము తెలియదు. వ్యాఖ్యాకారుల సిద్ధాంతము పరిశీలించక చేసినదని వేరే చెప్పనేల!504

విద్యానాథుడుగారు యతిభ్రష్టమునకు

'వింధ్యారణ్య కృతకుటుంబ రక్షణస్య'

అని లక్ష్యము చెప్పిరి. క్రమభ్రష్ట మనెడు దోషము తాము చెప్పినదే, ఇచ్చట సంభవించెను.505

పాదాంతలఘువు కావలసినపుడు గురువెటులగునో రేఫసంయోగమున కివతల నుండెడు వర్ణము (లఘువు) కావలసినపుడు లఘువగును.506

వృత్తరత్నాకరము

పాదాదా విహ వర్ణస్య సంయోగః క్రమ సంజ్ఞికః.
వ్యవస్థితేన తేన స్యా ల్లముతాపి క్వచి ద్గురోః.

వ్యాఖ్య
పాదాదా వితి. ఇహ అస్మిన్ వర్ణసంయోగ క్రమసంజ్ఞికః, పాదాదౌ— పాదస్యాదౌ పురఃస్థిత స్యేతి శేషః. వర్ణస్య సంయోగః క్రమసంజ్ఞికః. క్రమ ఇతి సంజ్ఞా యస్య స తథోక్తః. శేషాద్విభాషా ఇతి. కః పురఃస్థితేన అగ్రగతేన క్రమ సంజ్ఞేన పూర్వ స్యైవ వర్ణస్య గురోః క్వచిల్లఘుత్వ మపి స్యాత్. ఛందశ్శేఖర ఇదముక్తం—

సర్వాస్వపి చ భాషాసు, రహ యుక్తాక్షరే పరే
పూర్వ వర్ణస్య లఘుతా, వేష్టా తు క్వాదికే పరే.