పుట:Sukavi-Manoranjanamu.pdf/278

వికీసోర్స్ నుండి
ఈ పుట అచ్చుదిద్దబడ్డది

(ఇక) ‘వాతస్య అయనం వాతాయనమ్'- ఇటువంటివి నిత్యసమాసములందు వ్రాసుట తగదు. 'ఒక్క సమసనమున శబ్దయుగముగూడి, పదము లేర్పాటుగాఁ గానఁబడని ప్రాణసంధులకు నిత్యసమసనశ్రాంతు' లని లక్షణము చెప్పిరి. 'వాత' శబ్దము, 'అయన' శబ్దము వేర్పాటుగా గానబడెను. 'అప'శ్శబ్ద 'అశన' శబ్దములు వేర్పాటుగా గానబడెను. గాన, నిటువంటివి అచ్చుకు నచ్చుకు చెల్లితే స్వరయతి. స్వరమూదిన హల్లుకు చెల్లితే అఖండయతి చెప్పవలె గాని నిత్యసమాసయతి యని చెప్పరాదు.204

మరియును, 'నారాః ఆపః అయనం స్థానం అస్య నారాయణః' అని సమాసము వ్రాసినారు. నార శబ్దము, అయన శబ్దములు వేర్పాటుగా గానబడెను. ఇది నిత్యసమాస మయితే, పీతాంబర, గగనాంబర, చిత్రాంగి, కనకాంగి - మొదలగు సమాసములును నిత్యసమాసములే కావలె. మందార, నారికేల శబ్దములకు సమాసములు వ్రాయలేదు. మేము వ్రాసుకున్నాము. 'మందాన్ క్షుద్రరోగాన్ ఔషధత్వేన ఆరయతి పీడయతీతి మందారః = జిల్లేడు చెట్టు' ఇది నిత్యసమాసము (కాని) 'మందాని సూక్ష్మాణి అరాణి కంటకాని యస్య మందారః ఎఱ్ఱని గొప్పపూలు గల వృక్షము' 'మందాః అరాః-ధారాః యస్య, సరలత్వాదితి మందారః' = దేవలోకమం దుండెడు వృక్షము' ఈ రెండు నిత్యసమాసములు కావు. (ఇక) 'నాల్యాకముదక మీరయతీతి నాలికేరః యద్వా, నాలీకాని నాలయుక్తాని పుష్పఫలాని ఈరతీతి నాలికేరః, ఈరక్షేపే, రలయో రభేదః, నారికేలః, నారికేరః'— రెండువిధములు గలదు. ఇవి నిత్యసమాసములు.205

(ఇక) 'నారాయణ' శబ్దముకు నిత్యసమాసములు వ్రాసుతున్నాము.— 1. నారం నర సమూహం అయతి స్వకర్మేతివా నారాయణః 2. నారం నరసమూహం అయతే జానేతీతివా నారాయణః, 3. గత్యర్థానాం జగ్ధ్యర్థ త్వాదయధాతుః జ్ఞానే వర్తతే'— ఈమూడు విధములు నిత్యసమాసములు. మరియును స్వరములున్నవి. వ్రాసుతున్నాము— 1. నారం నరాణాంసమూహం అయనం యస్య నారాయణః పూర్వపదాదితి ణత్వమ్ 2. నారస్య నరసమూహస్య అయనమితి వా నారాయణః; 3. యథా ప్రలయే నరాణాం అయనత్వాన్నారాయణః సఏవ నారాయణః: స్వార్థే కః ప్రజ్ఞాద్యణ్: 4. నారస్య నరసమూహస్య ఆయనం (య) స్మాత్స