ఈ పుట అచ్చుదిద్దబడ్డది
ఈరస్వనే. 'మంజీరో నూపురోస్త్రియా' మిత్యమరః. మంజీర మనఁగాఁ గాలిగజ్జె. మస్తం - శిరః ఇష్యతే - ప్రాప్నోతీతి మస్తిష్కః. ఇషగతౌ. 'తిలకంక్లోమ మస్తిష్క' మిత్యమరః. మస్కిష్క మనఁగాఁ దలమెదడు పేరు. విటం = విటకులం అటతీతి కులటా. అట గతౌ, 'అసతీ కులటేత్వరీ' త్యమరః కులట యనఁగ లంజెపేరు. ఆది శబ్దముచేత వేదండ, సారంగ శబ్దములు మొదలైనవి మరికొన్ని గలవు. వేదః - సామవేదః, అండః. జననకారణం యస్య సః వేదండః. సామోద్భవ ఇతి ప్రసిద్ధిః 'సామజ స్సింధురోపి సః' ఇత్యమరః. వేదండ మనఁగా నేనుఁగుపేరు. సారాణి అంగాని యస్య సః సారంగః 'సారంగ శ్చాతకే భృంగే కురంగేచ మతంగజే'త్యమరః. సారంగ మనఁగాఁ జాతకాదులపేరు. వృక్షస్య అంధుః వృకంధుః వృకంధువనఁగా వృకదేశమందున్న బావి. సీమ్నోంతస్సీమంతః. సీమంతమనఁగా బాపటపేరు. ఇవి శకంధు శబ్దములు మొదలుగాఁగలవి గావున, శకంధ్వాదిగణం బనఁబడును. 135
| క. | విరతికి వ్యాకరణమునను | 136 |
అని చెప్పినారు.
(అయితే) వీటిలో శకంధుః, కర్కంధుః, కులటా, సీమంతః, మనీషా, లాంగలీషా, పతంజలిః, సారంగః (షక్షిః), మార్తండః ఈ పది సిద్ధాంతకౌముది సంధిపంచకమందు వ్రాసినారు. వ్యాఖ్యాకారులు, 'కర్కంధుః కర్కాకో రాజ్ఞాం అంధుః కర్కంధుః'- కర్కులను రాజులయొక్క నుయ్యి- అని వ్రాసినారు. కానీ ఱేగుచెట్టు కర్థము వ్రాయలేదు. అప్పకవిగారు మిగిలిన పదము లన్నింటికి నర్థము వ్రాసి 'కర్కస్య' అనగా నేమిటో, 'అంధూః' అనగా నేమిటో, అర్థము వ్రాయలేదు. రెండు పదములు కలిసి ఱేగుచెట్టు కర్థము వ్రాసినారు. శబ్దశాస్త్రమందు 'శకంధుః, కర్కంధుః' అని ఉకారాంతమనిన్ని, స్త్రీలింగ పుంలింగములు రెండు గలవని వ్యాఖ్యాకారులందఱు వ్రాసినారు గాని, అచ్చున్నటుల సమాస మొకరును వ్రాయలేదు. భానోజీ దీక్షితులుగారు రచించిన 'అమర వ్యాఖ్యాసుధ' యందు- 'కర్కం దధాతీతి కర్కంధూః. కర్కః కోశః