విజ్ఞానకోశము = 3
కౌటిల్యుడు (రాజనీతిశాస్త్రము)
ర్వంశికుడు, ప్రశాస్త, సమాహర్త, సన్నిధాత, ప్రదేష్ట, నాయకుడు, పౌర వ్యావహారికుడు, కార్మాంతికుడు, మంత్రి పరిషదధ్యక్షుడు, దండపాలుడు, దుర్గపాలుడు, అంతపాలుడు, ఆటవికుడు అను పదునెనుమండ్రు చేరియుండిరి. వీరికి లోబడి తక్కిన ఉద్యోగస్థులందరు వారి వారి కార్యములను నిర్వహించుచుండిరి. ఉద్యోగస్థుల నెన్నటికిని నమ్మరాదనియు, వారు రాజ ద్రవ్యమును స్వల్పముగ నయినను అపహరింపకుండుట అసంభవ మనియు అందుచేత రాజు గూఢచారుల సహాయమున వారి నెల్లప్పుడు పరీక్షించు చుండవలెననియు కౌటిల్యుడు అభిప్రాయపడెను: కౌటిల్యుడు ఊహించిన రాజ్యము శ్రేయోరాజ్యమని చెప్పదగియున్నది. అతని ఆదర్శము —
- ప్రజాసుఖేసుఖం రాజ్ఞ. ప్రజానాంచ హితే హితం
- నాత్మప్రియంహితం రాజ్ఞ ః ప్రజానాంతుప్రియం హితం.
అను శ్లోకముచే స్పష్టమగుచున్నది. దీని ననుసరించి రాజులు నడుపవలసిన వ్యవహారములు ఒకటి రెండుగాక, బహు సంఖ్యాక ములుగ నుండెను. వ్యవహారముల నన్ని టిని రాజులు అనేక శాఖలుగ విభజించి, ఒక్కొక శాఖను ఒక అధ్యక్షుని వశమందుంచుట ఉత్తమ మార్గమని కౌటి ల్యుని అభిప్రాయము. ఈ శాఖలలో కోష్ఠాగారము, పణ్యము, కుప్యము, ఆయుధాగారము, తులామానము, దేశకాలమానము, శుల్కము, సూత్రము, సీత, సుర, సూనము, గణకవృత్తి, గోసంపద, ముద్ర మొదలై నవి చేరియుం డెను. ప్రజల సౌఖ్యమునకు ప్రధాన సాధనము లైన వ్యవసాయము, గోసంపద, అటవీ సంపద, వర్తక వ్యాపారములు, మొదలయినవి వీటిలో చేరియుండుట గమనింపదగిన విషయము. పంచవర్ష ప్రణాళిక ల మూలమునను, జాతీయసాధనములు మూలమునను ఆర్థిక సాంఘిక రంగములకు సంబంధించిన పను లనేకములు చేయుట కౌటిల్యునికి సమ్మతమై యుండెను.
రాజ్యమందు జనపదము, నగర మను రెండు భాగము లుండవలె నని కౌటిల్యుని అభిప్రాయము. గ్రామము లతో గూడిన భాగము జనపదము. పట్టణములతో గూడి నది నగరము. ఉత్తము గ్రామములలో నూరింటికి తక్కువ గాక, ఐదువందలకు మించక, శూద్రకర్షకుల ఇండ్లుండ వలెననియు, పరిపాలనము గ్రామికుని యొక్కయు, గ్రామవృద్ధుల యొక్కయు వశమం దుండవలె ననియు, గ్రామము లై దింటిపై గోపుడను అధికారి ఉండవలె ననియు, గోపుడు క్షేత్రములకు సంబంధించినట్టియు, ప్రజల ఆదాయ వ్యయములకు సంబంధించినట్టియు లెక్కలను, జనాభా లెక్కలను తయారుచేయవలె ననియు, కౌటి ల్యుడు నిర్ణయించియున్నాడు. ప్రతినగరము ఒక పద్ధతిని అనుసరించి నిర్మింపబడవలె ననియు, అందు విశాలములగు బాటలు, సమృద్ధములగు జలాధారములు, వృత్తి, జాతి, కులములనుబట్టి ఏర్పరచబడిన నివాసప్రదేశములు ఉండ వలెననియు, నగరమును పాలించు నాగరికుడను అధికారి నగరవాసులు క్షేమసంపాదనమునకును, ఆరోగ్యసంపాదన మునకును, కావలసిన కార్యములను చేయవలయుననియు కౌటిల్యుడు విధించియున్నాడు.
శూన్యప్రదేశములందు గ్రామములను నిర్మించుట, క్రొత్తగా జయించిన రాజ్యమును పరిపాలించుట, సామంత రాజులను వశపరచుకొనుట, రాజుల యొక్క ఆదాయమును వృద్ధి చేయుట, ఉద్యోగస్థులు అవినీతి పరులు కాకుండుట, సౌష్ఠవమగు సైన్యములను సమ కూర్చుట, ఇతర రాజ్యములకు దూతలను పంపుట, యుద్ధ యాత్రలను జేయుట, జయముసంపాదించుటకై ఆయుధ ములతోపాటు మంత్ర తంత్రములను ఉపయోగించుట, వ్యాధిదుర్భివాది పీడలనుండి ప్రజలను రక్షించుట మొద లగునవి మరికొన్ని విధులు.
ఒక పరిపాలన విధానమును గురించియేగాక,ప్రజలుస్వపోషణమునకై స్వీకరింపవలసిన వృత్తులు, చిన్న దేశములతో వేర్వేరు సరకుల నుద్దేశించి వ్యాపారము చేయు విధానము, కూలివాండ్రను, దాసులను ఆదరించు పద్ధతి, దేశమందు వృద్ధిగావింపదగిన కళలు - ఇట్టి పెక్టు విషయ ములు అర్థశాస్త్రమందు వివరింపబడియున్నవి. గ్రంథము లోని ధర్మస్తేయకంటక శోధనాది అధికరణములలో సాంఘికాచారములు, వివాహధర్మములు, దాయ విభా గము మొదలగువాటిని గురించిన వివరణము కలదు. కౌటిల్యుని అర్థశాస్త్రము ఒక విధమైన విజ్ఞానకోశమని చెప్పుట అతిశ యోక్తి కాజాలదు. ఇట్టి అమూల్యమయిన గ్రంథమును రచించిన కౌటిల్యుడు భారతీయులందరికి చిరస్మరణీయుడు.
మా. వెం. రం.
123
