ప్రకరణము,
రసస్వరూపనిరూపణము.
85
________________
స్వాద్యశ్వాత్ రసికస్యేవ వర్ణనాత్' అని యొకలాక్షణికుఁడు నిరూపించినాఁడు. దీనియర్ధము రసికునిచే ననుభపనీయ మైనది యనియే. స్థూలముగ దీనియర్ల మేమన రసికునిచే సను భవింపఁబడిన భావమును నవఛయు రససూచకము లగుననియే. ఈనిర్వచనమున రసికునివర్తనమునకు ననఁగా రసికునియను భూతికిఁ బ్రాధాన్య మొసుగంబడినది. ప్రకృతియొక్క గాని మానవజీవితముయొక్కగాని సందర్శనమువలనఁ గవియందు జనియిం చెడు స్థాయీభావమే రసమగుచున్నది. అదియెట్లనఁ, దైనపస్తువునందు రసవిశేషణమును, రసికునియందుఁ జిత్తపరి పాకమును బ్రాయికముగ నుండి రసమునకు జన కారణములగు ననీ తెల్పియుంటిమి?
రస' జన్మ కారణములు ౧. రసికుని జనాంతర లబ్ద సంస్కారము 2, వస్తువుల నిబిడ మైయున్న రస విశేషము.
'ఆభావమే యిచ్చట విప్పి చెప్పిన నిట్లుండును. కవి యేదేని వస్తువునుగాని, యవస్థముగాని దర్శింపక యుండఁడు, అట్లు వస్తువులను మనుజుల జీవితములయందలివివి థావస్థలను దర్శించు 'కవి గ్రుడ్డివానివ లేఁ గన్నులు మూసికొని గుడియెద్దు చేలోఁ బడి సంచరిం చురీతి' దర్శింషఁడు. జన్మాంతర లబ్దమైన దివ్యదృష్టితో సనఁగాఁ బూర్వ జన్మ సంస్కారవాసనా బలమునఁ దీక్ష మగు జ్ఞానదృష్టితో వస్తువులఁ దిలకించును. తోడనే కారణాతీత మగు ననుభవమున కతఁడు వశుఁడగును. కవియొక్క యనుభవమునకు బాహ్యకారణముల సూచించుట యంత విజ్ఞాన సూచకము కాదు. కవియొక్క విచిత్రానుభూతికి జనాంతర
