అల్బెరూని
శము దొరికినది. ఇతరులకు తమ విజ్ఞానమును అందజేయు సత్స్వభావముగల హైందవపండితుల సహాయముతో, తన పూర్వ శత్రువైన అల్బెరూనికి, భారతీయ విద్యాభ్యాస మొనర్చుకొను నవకాశ మొసగిన సుల్తాను యొక్క సహనప్రవర్తనము, విశాలహృదయము ప్రశంసా పాత్రములు.
అల్బెరూని అన్ని విద్యాశాఖలందును ప్రావీణ్యము గడించెను. అతడు వ్రాసిన గ్రంథములు ఇంచుమించు 150 వరకు కలవని అంచనా వేయబడినది. కాని దురదృష్టవశమున సుమారు 27 గ్రంథములే మనకు లభ్యము అయినవి. అతడు కాలనిర్ణయశాస్త్రము, సంస్కృతిచరిత్ర, భౌతిక భూగోళము, తులనాత్మక మతచరిత్ర, భౌతిక శాస్త్రము, రసాయన శాస్త్రము, ఖనిజ శాస్త్రము, జంతు శాస్త్రము, వృక్ష శాస్త్రము, త్రికోణమితి శాస్త్రము, ఖగోళ శాస్త్రము, తదితర అనుబంధ శాస్త్ర గ్రంథములను వ్రాసెను. ఇతడు బహుభాషాకోవిదుడుగా ప్రఖ్యాతి కెక్కెను. ఇతని రచనలన్నియు శుద్ధమైన అరబిక్ భాషలో నున్నవి. ఐనను ఇతని మాతృభాష ఖ్వారిజ్మీ అనబడు పురాతన టర్కీ భాష. అరబిక్, సంస్కృతము లందేకాక హిబ్రు, సిరియాక్, పహ్లవి, సాగ్ధియన్ భాషలలో కూడ ఇతడు అగాధ మైన విజ్ఞానమును సంపాదించెను. ఇతని వద్ద అత్యుత్తమమైన సంస్కృత గ్రంథాలయ ముండెను. అందలి గ్రంథముల నన్నిటిని ఇతడు మిక్కిలి కష్టపడి చదివెను. “నాకుగాని, అర్థము చేసికొని నాకు బోధింపగల హైందవ పండితులకుగాని పనికివచ్చు సంస్కృత గ్రంథములు, ఎంత దూర ప్రదేశమునందున్నవని నాకు తెలిసినను వాటిని సేకరించుటలో ఎట్టి శ్రమయైనను, ఎంత ధనము వ్యయమైనను నేను లెక్కజేయను,” అని అల్బెరూని అనుచుండెడివాడు. పంజాబు పరిసరములు దాటి, పురాతన భారతీయ విజ్ఞానమునకు కేంద్రమైన కాశీపట్టణము వరకైన, ఇతడు వెళ్ళియున్నటుల తెలియకపోవుటచే, సంస్కృత భాషయందును, భారతీయ పురాతన గ్రంథములయందును ఇతనికిగల జ్ఞానము కొంత విచిత్రముగా కనబడును,
ఇతడు వ్రాసిన గ్రంథముల తారతమ్యమును వివక్షించుట మిగుల కష్టము. కాని భారత దేశమునకు సంబంధించి నంతవరకు, ఇతడు వ్రాసిన 'అసరుల్ బఖియా' అను (పురాతన దేశముల కాలనిర్ణయము) గొప్ప గ్రంథము, "కితాబుల్ - హింద్" లేక "ఇండికా' అను సుప్రసిద్ధ గ్రంథము - ఈ రెండును పురాతన భారతీయ విజ్ఞానమునందు అభిరుచి కలవారికి మిక్కిలి ముఖ్యము లైన గ్రంథము లని చెప్పవచ్చును. "కితాబుల్ - హింద్" అను గ్రంథమును వ్రాయుటకు ముందే, సంస్కృతము నుండి అనేక గ్రంధములను అరబిక్ భాషలోనికి ఇతడు అనువదించెను. వీటిలో కపిలుని సాంఖ్యము, పతంజలిగ్రంధము ముఖ్యమైనవి. వేదములనుండి, ఉపనిషత్తుల నుండి, భగవద్గీతలనుండి ఇతడు విశేషముగా ఉదాహరించెను.
"కితాబులు - హింద్" అను గ్రంథమును సంకలన మొనర్చుటకు అల్బెరూనిని ప్రేరణము చేసిన కారణమును గూర్చిన వృత్తాంతము నాతడిట్లు చెప్పెను. ఒకప్పుడు 'టిప్లిస్' (Tiflis) లోని ఆబుసాహిల్ను అల్బెరూని సంద ర్శించెను. ఆ తరుణమున దర్శనములనుగూర్చియు, మతముల చరిత్రను గురించియు చర్చలు జరిగెను. మహమ్మ దీయులు అతని అభిప్రాయములతో నేకీభవింపరైరి. అపుడతడు వారితో ఇట్లనెను. “ఇతర దేశీయుల సిద్ధాంతములను గూర్చియు, మతవిశ్వాసములను గూర్చియు మీకు తెలిసినది మిక్కిలి తక్కువగా నున్నది. అందుచే మీరు ఆ సిద్ధాంత ములను తప్పుగా తెలియచెప్పుటకు చాలా అవకాశమున్నది. వివరములు చాల తక్కువ దొరకుచుండుట వలన, పరిశోధనముకూడ మిక్కిలి కష్టము". అతడిట్లు చెప్పినను అక్కడ నున్నవారు, హిందువుల వేదాంత సాహిత్యములను గురించి విమర్శింపదొడగిరి. అల్బెరూని చాల బాధపడి, “మీకు హిందువులను గురించి పూర్తి విషయములు తెలియవు. హిందువుల విశ్వానములను, ప్రవర్తనమును గురించి యథార్థముగా తెలిసికొన దలచినచో, వారి మూలగ్రంథములను పరిశీలించుట అవసరము” అని ఉద్ఘొషించెను. తరువాత జరిగిన సభలో కూడ ఇదే విషయము ప్రస్తావనకు రాగా అల్బెరూనిని, ఆబుసహిల్, హిందువులనుగురించి "నీకేమి తెలియునని అడిగెనట! ఆ ప్రశ్నయే “కితాబుల్ - హింద్" అను గ్రంథ రచనము నకు మూల మయ్యెను.
పైన చెప్పిన విధముగ హిందూదేశమును గురించి ఈ గొప్పదగు గ్రంథము యొక్క సంకలనమునకు పూర్వమే,
