కుశలవులకథ
227
శ్లో. క్రోధోహర్షో విషాదశ్చ జాయతేహీ పరస్పరం
పంచభూతాత్మ కేదేహే సత్వె రాజస తామసె
చక్రవత్పరివర్తం తె వ్యాజ్ఞానాజ్జంతవోభృశం
తస్మాత్స మ్యక్పరీక్షేత దోషా నజ్ఞాన సంభవాన్,
పంచభూతాత్మకమగు దేహంబున సత్వరజస్తమోగుణానుగుణ్యముగా నజ్ఞా నంబునఁ కామక్రోధాదులు జనించుచుండును వానిని శమదమాది గుణవిశేషములచే నణఁచుకొన వలయును. దానికే జ్ఞానమనిపేరు. అహంకార మముకారములే సంసార మునకు మూలమగుచున్నవి.
శ్లో. కామక్రోధశ్చ లోభశ్చ వైరిణో బలవత్తరాః
కృతా కృతం నజానంతి ప్రాణినస్తద్వశంగతాః
కామక్రోధాదులు బలవత్తరములగు నాంతరంగిక శత్రువులు తద్వసులు కృతాగృతములఁ దెలిసికొనఁజాలరు.
శ్లో. ముత్యతె లోహనిగళైః బద్ధః కాష్టమయై స్తధా
అహంకార నిబద్ధస్తునకదాచిద్విముచ్యతె.
ఇనుము దారువు మొదలగుసంకెళ్లచేఁ గట్టఁబడినవాఁడు విడువఁబడును కాని యహంకార మమకారములచేఁ గట్టఁబడినవాఁడు ఎన్నటికిని విడువఁబడఁడు. కామ క్రోధాది దుర్గుణములలో నొక్కొక్క గుణము విడిచినవానికిఁ గలుగు సుఖమను భవైకవేద్యము. మహానుభావుఁడైన ప్రబోధచంద్రోదయ నాటకకర్త కామక్రోధాది దోషగుణంబులకు విరుగుడుగా శమదమాది గుణంబుల శత్రువులుగా నిరూపించి వ్రాసెను. అగ్రంథము జ్ఞానోదయమునకు మంచి సాధనముగానున్నది. నీవు దానిని గురువును పూర్వులను గూడ నాక్షేపించుచున్నావు. మహర్షుల ప్రభావములు మన మాక్షేపింపరాదు. వారు త్రికాలవేదులగుట భవిష్యచ్చర్య ననుసరించి వ్యాపారములు సేయుచుందురు. అంతియకాని జితేంద్రియులగువారి మదులకు వికారములులేవు. పరాశరప్రభౄతి మునుల దుర్గుణమువలె నిరూపించితివికాని వారిప్రభావముల వర్ణించి తివికావు సృష్టికి బ్రతిసృష్టిజేసిన విశ్వాఁమిత్రుని సామర్థ్యము నీమది కేమిటి కచ్చెరువు గొలిపినదికాదు? అయ్యయో? అద్వైతత్వమునుగూడఁ బరిహసింపుచుంటివే! మహాను భావుడైన శ్రీశంకరగురుం డతనిగూఢ మగు నామార్గమును వెల్లడించెను.
శ్లో. ప్రబుద్దోహం స్వప్నాదితి కృతమతి స్వప్న మపరం
యథామూఢస్స్వప్నె కలయతి తధామోహవశగాః
విముక్తిం మన్యంతె కతిచిదిహతో కాంతరగతిం
హసంత్యేయన్‌ దసాన్తగపగళిత మాయాః పరగురొ.
