పదబంధ పారిజాతము/జుణిగింత వెట్టు

←పదబంధ పారిజాతము/జాడించి తన్ను

పదబంధ పారిజాతము (195) రచించినవారు నార్ల వెంకటేశ్వర్లు
పదబంధ పారిజాతము/జుణిగింత వెట్టు

పదబంధ పారిజాతము/డొంకతిరుగుడు→

జుట్టుపట్లు సిగపట్లు

జగడములు.
"వాళ్లింట్లో పొద్దున్నుంచి సాయంత్రం వరకూ జుట్టుపట్లూ - సిగపట్లూ." వా.

జుట్టులు ముడిపెట్టు

వాళ్లకూ వీళ్లకూ తగాదాలు పెట్టి తమాషా చూచు.
"వాడి కా ఊళ్లో ఏం పని? వాళ్ల వీళ్ల జుట్లు ముడిపెడుతూ కడుపు నించుకొంటూ ఉంటాడు. " వా.
రూ. జుట్లు ముడి వేయు.

జుణిగింత వెట్టు

వెనుకకు లాగు. పార్వ. 4. 118.

జుణిగి పోవ నిచ్చు

తప్పించుకొని పోనిచ్చు, వెనుదీయు.
"పోకలఁ బోయినఁ బోని,మ్మీకరణిం జుణిఁగి పోవ నిత్తునె యింకన్." కళా. 2. 86.
"నీ మన సింక లెస్స, చూచుక మాటాడు జుణిగి పోరాదు." వర. రా. సుం. పు. 167. పంక్తి. 13.

జునుగుటీత

మునిగి ఈదే ఈత.

జున్నుగడ్డ

జున్ను పాలు కాచిన గడ్డ.

జున్ను దిన్న యొట్టియవలె

అపూర్వ మైన దానిని అనుభవించినవెనుక సామాన్యమైన వానిపై మనసు పో దనుపట్ల వాడేమాట.
తేనె తాగిన ఒంటెవలె అని వాచ్యార్థం.
బహుశా జున్ను (తేనె) తిన్న తర్వాత ఇక ఒంటె గడ్డీ గాదం మేయ నుంకించదేమో! ఇ దలా ఒంటె అలవాటుపై వచ్చినది.
"ఒరుఁ గవయదు జున్ను దిన్నయొట్టియ వోలన్." కుమా. 8. 160.

జున్నుపాలు

గేదె గానీ ఆవుగానీ యీనిన వెంటనే కొన్ని రోజులవరకూ వచ్చు పాలు. కాచితే యిది గడ్డ కట్టుతుంది. అందులో చక్కెరో బెల్లమో కలుపుకొని తింటారు.
చూ. జున్నుబాలు.

జున్నుబాలు

ఆవు ఈనిన తర్వాత అయిదాఱు దినముల పాలు. దీనిని కాచితే గడ్డ కడుతుంది. చక్కెరో బెల్ల మో వేసి కాచి తింటారు.
చూ. జున్ను పాలు.

జున్నుబిళ్ళ

చూ. జున్ను గడ్డ.

జున్నుబ్రాలు

ధాన్యవిశేషం.

జున్ను రేచిన రీతి

తేనెతెట్టెను కదల్చినప్పుడు తేనెటీగలు లేచినట్లుగా అనుట. జుమ్మని గుంపులు గుంపులుగా బయలు వెడలుపట్ల ఉపయోగించే సామ్యం.

"జున్ను రేచినరీతి సుర లెల్ల బెదరి, కన్నవా రేఁగిరి కన్న త్రోవలకు." గౌర. హరి. ప్ర. 319-320.

జుబురుకొను

గుబురుకొను, గుంపు గట్టు.
రూ. జుజురుకొను.

జుమ్మికాడు

విటుడు.
రూ. జుమ్మ కాడు.

జుఱ్ఱుపదనుగా

జుఱ్ఱుకొనుటకు వీ లగునట్లు ద్రవముగా.
"పరిపాటి మై జుఱ్ఱుపదను వండి." హర. 2. 121.

జుఱ్ఱు పదను చేయు

జుఱ్ఱుటకు వీ లగునట్లు ద్రవభూతముగా చేయు.
"చంద్రకాంతపు నీట జాలైన వెన్నెల, ముదురు వెన్నెల జుఱ్ఱు పదను చేసి." పారి. 2. 49.

జుఱ్ఱుకొను

జుఱ్ఱున త్రావు, చేతితో జుఱ్ఱుకొను.

జుఱ్ఱున గ్రోలు.

ధ్వన్యనుకరణము.
"పెక్కు వాసనల సొంపున నింపు జనింప జుఱ్ఱునన్, గ్రుక్కెఁడు గ్రుక్కెఁడే మధువు." కళా. 6. 128.

జులుము చేయు

అధికారము చేయు, పెత్తనము చేయు.

జూటకాడు

నేర్పరి.
"పందె మాడినభంగిఁ బందుల నొప్పించ, జూటకాం డ్రగునట్టివేటకాండ్రు." ద్వాద. 8. 22.

జూటాడు

మోసగించు. రా. వి. 3. 52.

జూటామాట

అబద్ధము.
"...జూటామాట లనుచు నెంచితిరి గదా!" శ్రవ. 2. 49.

జూటుకత్తె

వంచకురాలు, అబద్ధీకురాలు.

జూటుడు

అసత్యవాది. వేంకటేశ. 9.

జూదకత్తె

వంచకురాలు, జూద మాడునది.

జూదకాడు

జూదరి.

జూదరికత్తియ

జూద మాడునది. జూదరిధర్మము
నమ్మరానిది.
జూదగాని ధర్మప్రవచనము. వా డెంత చెప్పినా మోసమే చేస్తాడు. రాధి. 4. 79.

జెండా పీకుకొని పోవు

కాపుర మెత్తివేయు. కొత్త. 148.

జెండా పీక్కుని వెళ్లు

సంసారము నెత్తి వేయు.
"వాడు ఆ ఊళ్ళో జండా పీక్కుని వెళ్లాడు." వా.

జెట్టానజెట్లు

జగ జెట్లు. భార. ఉద్యో. 4. 425.

జెట్టిగవీరులు

జెట్టీలు, గట్టి వీరులు, మొనగాండ్లు. కుమా. 11. 151.

జెట్టివాడు

మల్లుడు.

జెల్లకాయ

చెంపకాయ, లెంపకాయ.

జెల్ల కొడితే దమ్మిడీ లేదు

ఏ మాత్రం డబ్బు లే దనుట.
"నా దగ్గర జెల్ల కొడితే దమ్మిడీ లేదు. నన్ను పట్టుకొని ఏం చేస్తావు?" వా.

జెష్టవెధవ

ఒక తిట్టు. దరిద్రపుగొట్టు అనుట.

జేగంట

1. చేతితో కొట్టు గంట. ఒక త్రాటికి ఒక కంచు పళ్లెం వంటిది కట్టి, ఒక కఱ్ఱ సుత్తెతో దానిని కొట్టి కాలమానాన్ని తెలియజేసే వారు. అది జేగంట.
"మును గడియారంబునం గట్టిన పెను జేగంటరవము ఠే యనునెడ." సింహా. 2. 5.
2. జయఘంట.

జేగురుపురువు

ఆరుద్రపురుగు.

జేగుఱించు

ఎఱ్ఱ నగు.

జేజే వెట్టు

జయజయధ్వనులు చేయు.
"రాజీవాక్షి కుమారుఁ గాంచె సుమనో రాజన్యమాన్యున్ జనుల్, జేజే వెట్టఁ బ్రసూనవర్ష మమరశ్రేణుల్ ప్రవర్షింపఁగన్." మను. 4. 5.

జే నెంట

ప్రతి జేనెడు నేలకూ (జేన+వెంట.) పండితా. ద్వితీ. పర్వ. పుట. 480.

జే పరమేశా అను

పారిపోవు.
"దు,ర్భర పాండిత్యముఁ జూచి దీనదశకున్ దాఁ బోలు నీయయ్య జే, పరమేశా! యనిపింపఁగా వలదె విప్రస్వామి నంచున్ మదిన్." నిరం. 2. 125.
చూ. జా పరమేశ్వరా అను. జే పెట్టు
స్తుతించు. ఉత్త. రా. 1. 144.

జేబుదొంగ

జేబులలో ఉన్న వాటిని తెలియకుండా కొట్టివేసేవాడు.
"పట్ణంలో జేబుదొంగ లెక్కువ. కాస్త జాగ్రత్తగా లేకపోతే జేబు ఖాళీ అవుతుంది." వా.

జేబులు కత్తిరించు

జేబులో ఉన్నవాటిని దొంగిలించు.

జేబులు ఖాళీ అగు

ఉన్న డబ్బంతా అయిపోవు.
"పట్ణం వెళ్లి వచ్చేసరికి జేబులు ఖాళీ అయిపోయాయి." వా.

జేబులు నింపుకొను

డబ్బు సంపాదించుకొను. ఆ సంపాదన అన్యాయార్జితం అన్న సూచన కూడా ఇందులో ఉంది.
"వా డాకంపెనీ పేరు చెప్పి జేబులు నింపుకోవడం తప్పితే చేస్తున్న పనేమిటి?" వా.

జేబులో వేసుకొను

వశము చేసుకొను. ఆ వశము చేసుకొనుట క్రమము కా దన్న ధ్వని గూడా యిందులో ఉంది.
"ఆ కుర్రాణ్ణి కాస్తా జేబులో వేసుకొని, వీడు స్వేచ్ఛగా ఆ ఆస్తి నంతా కరగ దింటున్నాడు." వా.

జేరుగళ్లు

కోటలో ఫిరంగులు కాల్చుటకై చేసిన కుడ్యరంధ్రములు.

జేరుబందు

చబుకు.

జేవుఱుగండ్లు

చూ. జేరుగళ్లు.

జేవుఱుజఱపు

చూ. జేగురుపురువు.

జేష్టరయితు

పెద్దరైతు. కాశీయా. 229.

జైత్రయాత్ర వెడలు

విజయయాత్ర వెళ్లు. దిగ్విజయానికి బయలుదేరు.

జొటజొట (వడియు)

ధ్వన్యనుకరణము.
"అగ్గి కాఁక యించుక యిడినన్, జెడుగఱ్ఱల గ్రుచ్చిన నం,జుడు మంటలఁ దగిలి నెయ్యి జొటజొట వడియున్." మను. 4. 19.

జొత్తుకొను

దట్ట మగు, గట్టి పడు. పద్మ. 9. 187.

జొత్తుపాప

నెత్తురుకందు.
అప్పుడే పుట్టినబిడ్డ నెత్తురు ముద్ద అనుట అలవాటు కూడ.
"నెత్తుటం దడిసి జొత్తుపాపలవిధంబున నొత్తొత్తుల నలసి." జైమి. 2. 75.
"జొత్తుపాప యనఁ బొల్పగుదేహము." సారం. 3. 115.
"వడిసినకన్నీరు వడియు నెత్తురులఁ, దడిసిన ఱవికలుఁ దాము చూపఱకు, జొత్తుపాపలఁబోలె శోకంబు నిగుడ." గౌర. హరి. ప్ర. 1043-1046.

జొత్తు లెగయు

జుట్లు రేగు.
"నడితలల జొత్తు లెగయ మొత్తిన..." భాస్క. అర. 2. 135.

జొత్తు వెట్టు

నఱకు, ఖండించు. మైరా. 1. 86.

జొన్న బడు గుడ్డియెద్దువలె

ముందూ వెనుకా చూడకుండా, స్వేచ్ఛగా. కుక్కు. 35.
చూ. గుడ్డియెద్దు చేలో బడ్డట్టు.

జొన్నలు గొన్న ఋణము

పోషితు డయినందువలన కలిగిన ఋణము. ఉప్పు తిన్న ఋణం వంటి మాట.
"కేల్గలన జొన్నలు గొన్న ఋణంబు నీఁగుదున్." కుమా. 11. 42.
చూ. ఉప్పు తిన్న ఋణము.

జొఱజొఱ రాలు

మిణుగురులు లాంటివి రాలుటలో... ధ్వన్యనుకరణము.

జొఱ్ఱీగ<.big>

జోఱీగ.

జోక చేయు

1. సన్నద్ధము చేయు.
"మహారథుండు పైనంబు జోక చేసుక." వర. రా. బా. పు. 208. పంక్తి. 24.
2. సాగు చేయు, బాగు చేయు.
"ఆ యెకరా నేలా సరిగా జోక చేసుకుంటే మా కుటుంబాని కేం ఢోకా లేదు." వా.
3. పోల్చు.
4. సమకూర్చు.
"నీ వేవిధంబున మా విత్తము జోక చేసెదవు." హరిశ్చ. 3. 30.

జోకపడు

జతపడు. శ. ర.

జోకపఱుచు

జత చేయు, కలిగించు, కావించు.

జోకలు గట్టు

మొత్తము లగు, గుంపు కట్టు.

జోకొట్టు

1. చిన్న పిల్లలను పడుకొన బెట్టి చేతితో తడుతూ నిద్రపుచ్చు.
"లోకములు నిదుర వోవఁగ, జోకొట్టుచు నిదుర వోనిసుభగుఁడు రమణుల్, జోకొట్టి పాడ నిదురం, గైకొను క్రియ నూరకుండెఁ గను దెఱవకయున్." భాగ. పూ. 10. 193.
2. గెలుచు. కాశీ. 7. 95.
3. మోసగించు. కవిక. 4. 77.

జోగపట్టియ

యోగపట్టము.

జోగరగండ

స్త్రీపురుషులను కూర్చువాడు. చిత్తైకాగ్రతను చెఱచువాడు.

జోజో

జోకొట్టుటలో అనుమాట.

జోటిపని

మిథునకర్మ.

జోడుకోడె

1. సరికోడె, జతకాడు.
"అమరుల బోన పుట్టిక సహస్ర మయూఖుని జోడుకోడె సం,తమసము వేరు విత్తు కుముదంబుల చక్కిలిగింత పుంశ్చలీ, సమితికిఁ జుక్కవాలు." పారి. 2. 41.
2. సమానుడు.
అతనికి ఇతడు జోడుకోడె. బండికి కానీ, కాడికి కానీ కట్టే ఎద్దులు రెండూ సమానంగా ఉండుట పై వచ్చిన పలుకుబడి.
"వాళ్లిద్దరూ జోడుకోడెల్లా పోట్లాడుకొన్నారు." వా.

జోడు గట్టు

జతకట్టు. నిరం. 3. 20.

జోడు గూడు

జత కలియు.

జోడు గూర్చు

జత కలుపు.

జోడు దఱియు

కలియు.
"తనరు మాతంగ కుంభ సుస్తనుల జోడు, దఱియఁ జాల దురాగతత్వమునఁజేసి." హ. న. 261.

జోడుఱాలు

ఒక ఆట. హంస. 3. 146.

జోడు వుచ్చినవాడు

కవచహీనుడు.
"జోడు వుచ్చినవానిని గైదువుఁ బెట్టిన వానిని." భార. భీష్మ. 3. 303.

జోపాన మగు

అలసిపోవు.
"తేరుఁ ద్రిప్పెదను, జోపాన మయ్యె దేజులు." వర. రా. యు. పు. 436. పంక్తి. 10.

జోపాప లగు

చంటిపిల్లలవంటి వగు.
"గేలికి హరి వైవఁ గేలఁ దాలిచిన సం, పఁగి బంతికొనల జోపాప లగుచు." ఉ. హరి. 1. 151.

జోబిళ్లు

నమస్కారం. హంస. 4. 213.

జోఱీగ

ఒకరక మైన యీగ, పశు మక్షిక. జోఱుటీగ
చూ. జోఱీగ.

జోలపాట

పిల్ల లను ఊచుతూ పాడే పాట.

జోల పాడు

జోలపాట పాడు.

జోలికూడు

శిక్షాన్నము. పాండవో. 11.

జోలి త్రవ్వు

అనవసర మైన విషయాలలో జోక్యము కలిగించుకొను.
వాడుకలో - ఒకరి జోలి నీ కెందుకు? - వాని జోలి నీ కెందుకు? నీ సంగతి నీవు చూచుకో - వాడు ఒకరి జోలికి రాడు - అనురీతిగా వ్యవహారం. ఇది జంటపదంగా కూడా 'జోలి-శొంఠి' అని వ్యవహరిస్తారు.
"ఆయివారములకై డాయువారలతోడ, జోలి ద్రవ్వుచుఁ బెక్కు సుద్దు లాడు." శుక. 2. 172.
"అనఘ! వేశ్యావిడంబ వర్తనము లెన్న, నిసుకపాతఱ యాజోలి యేల త్రవ్వ." (తె. జా.)

జోలి యెఱిగించు

సంగతి చెప్పు.
"తొల్వేలుపు వేలిమి సెఱిచిన, జోలి యెఱింగించి." అచ్చ. యుద్ధ. 458.

జోలెకాడు

భిక్షకుడు.

జో సఱచు

జోకొట్టు, చిన్న పిల్లలను పడుకొనబెట్టి చేతితో తడుతూ నిద్రపుచ్చు.
"జో సఱచుచు సన్నుతిఁ బాడు." బస. 3. 59.
చూ. జోకొట్టు.

జోస్యము చెప్పు

భవిష్యత్తును జ్యోతిశ్శాస్త్ర రీత్యా చెప్పు.

జౌజవ్వు

ధ్వన్యనుకరణము.

జౌరుకొను

జవురుకొను, చేతులతో తీసుకొను.
రూ. జవురుకొను.

జ్ఞాతివైరము

దాయాదుల పగ.
చూ. దాయాదిపోరు.

జ్వరము కాయు

జ్వరము వచ్చు.
"రెండు రోజులుగా వాడికి జ్వరం కాస్తూ ఉంది." వా.

జ్వరము వచ్చు

జ్వరము కాయు.
"పది రోజులనుంచీ జ్వరం వస్తూ ఉంది. అందువలన ఎక్కడికీ రాలేదు." వా.

ఝంఝామారుతంగా సాగు

నిరర్గళంగా, జగన్మోహనంగా.
"వాని మాట కేం? ఝంఝూమారుతంగా సాగుతూ ఉంది." వా.

ఝణఝణత్కారము

ధ్వన్యనుకరణము.

ఝణఝణ మ్రోయు

కంకణాదుల ధ్వని చేయు.
ధ్వన్యనుకరణము.

ఝణత్కారము

ధ్వన్యనుకరణము.

ఝమ్ము ఝమ్మను

ధ్వన్యనుకరణము.
కుమా. 11. 155.

ఝల్లను

(ప్రాణములో, గుండెలో) దిగులుపడు.
ధ్వన్యనుకరణము.

ఝళంఝళ

ఝణఝణవంటి మాట.
ధ్వన్యనుకరణము.

ఝళజళ

ధ్వన్యనుకరణము.

ఝళఝళ

ధ్వన్యనుకరణము.

ఝాడించి నిలుచు

నిక్కబొడుచుకొను
"ఝాడించి నిలిచిన స్తబ్ధరోమములచే, బ్రహ్మాండములు తూంట్ల బానలుగను." రాజగో. 5. 36.

ఝాడించు

తిట్టు.
"వాడు కనిపిస్తే నాలుగు ఝాడించి పంపుదా మని ఉంది." వా.

ఝాళి సేయు

జాడించి వేయు. ఝాడించి అని కూడా నొక్కి చెప్పుటలో అంటారు.
"కడిది మావంతుని బడ ఝాళి సేసి." బస. 4. 93. పుట.

ఝోరు ఝోరున

ధ్వన్యనుకరణము.
"ఝోరుఝోరున దారుణాసార మడరె." హంస. 5. 50.

ఞ ఞ ఞ అను

నంగినంగిగా మాట్లాడు.
"అలా ఞ ఞ ఞ అంటా వేరా. అదేదో సరిగా ఏడ్చు." వా.

టంకపుపొడిలా అతుకు

పొందికగా కుదురు. బంగారు వెండి వస్తువులను టంకం పొడితో అతుకుట అలవాటు. దానిపై వచ్చిన పలుకుబడి.
"వా డేమి మాట్లాడినా టంకపు పొడిలా అతుకుతుంది." వా.

టంకముపుల్ల

కంచరి సాధనము.

టంకవాటు

అలనాటి ఒక నాణెము.

టంకసాల

నాణెములు ముద్రించే చోటు.

టంకసాల వాటు

అలనాటి బంగారునాణెము. టంగు (లు) తెగు
పని అయిపోవు.
"ఆ కొండ యెక్కే సరికి నా టంగులు తెగిపోయాయి." వా.

టంగున కొడదా మంటే దమ్మిడీ లేదు

బొత్తిగా డబ్బు లే దనుట.

టంగువారు

జీనుకు కట్టే పట్టెడ.

టకటక

1. కటకట, దైన్యము. భాస్కర. 96.
2. నడచుటలో ధ్వన్యనుకరణము.
"టాకటకా నడచి వస్తున్న ఆవి డెవరు?" వా.

టకటొంకులు

మోసములు. గీర. 18.
రూ. టకటంకులు.

టక్కరి పూటతాటలు చేయు

అబద్ధపుపూటలు పెట్టు.
"టక్కరి పూఁట తాటలు చేసి ధనము, చక్కనఁ గైకొని." గౌ. హరి. ద్వితీ. పంక్తి. 64. 42.
చూ. పూటపడు.

టక్కు టమారము చేయు

మోసము చేయు.
"వా డేదో టక్కుటమారం చేసి ఒక గారమిద్దె కట్టించాడు." వా.

టక్కు పెట్టు

మాయ చేయు.
"మబ్బునఁ డక్కు పెట్టి తుచ్ఛాంగన రథ్య వేఁగ..." వేం. పంచ. 1. 246.

టక్కులాడు

దుర్మార్గుడు, అబద్ధీకుడు.

టముకు వేయు

దండోర వేయు, చాటించు.

టలాయించు

ఏదో ఒకటి చెప్పి తప్పించుకొను.
"ఇదిగో యిస్తాను అదిగో యిస్తాను అని చెప్పి నాలుగురోజులనుంచీ టలాయిస్తున్నాడు." వా.

టస్సా దించి వేయు

తిష్ఠ వేయు.

టకాలు తెగు

లా వగు.

టాటాలు గుణించు

కోతలు కోయు.
"కోటికిఁ బడగెత్తి టాటాలు గుణియింప, నే నేర్తు మఱియును నేనె నేర్తు." విప్రనా. 1. 29.
"....బళా మంచివాఁ,డవె పో వేఱొకచోటు గానవెకదా టాటాల్ గుణించంగ నీ...." ప్రబంధరా. 748.
రూ. టాటాలు గుణియించు.

టాటోటుకాడు

మోసగాడు. శ. ర.

టాలాటోలీమాటలు

మోసపు మాటలు, అబద్ధములు.
"వాడి వన్నీ టాలాటోలీమాటలు. వాణ్ణి నమ్మితే ముంచేస్తాడు." వా.

టింగున మీటు

ధ్వన్యనుకరణము.
దశా. 4. 119.

టింగు రంగా అని

స్వేచ్ఛగా, తన కేమి అన్న ధీమాతో.
"దిటము మదిలోన నూని యచ్చటుల నేత్ర,టింగు రంగా యటంచు నింటికిని జనియె." శ్రవ. 4. 107.

టెంకాయపాలు

టెంకాయనీళ్లు.

టెంకాయ పిచ్చికొండ అను

భయభ్రాంతుడగు. సభాకంపంతో ఒక పండితుడు రాజు దగ్గరకు టెంకాయ తీసుకొని పోయి, భయపడి మాటలు తడబడి టెంకాయ పిచ్చికొండ అన్నా డని ఒక కథ.
"టెంకాయ పిచ్చి కొం డనఁగవలయి." గీర. 30.

టెంకి పెట్టుకొను

ఉనికిపట్టు కావించుకొను
"వేంకటాచలంబు వంకం డెంకి వెట్టుకొని." కా. మా. 3. 46.

టెక్కులకత్తె

విలాసవతి. ఇందులో నిరసన కలదు.

టెక్కులాడి

చూ. టెక్కులకత్తె.

టెక్కులాడు

టెక్కులు పోవువాడు.

టెక్కులుపోవు

జంభాలకు పోవు.

టెక్కె మెగురగొట్టు

మరణించు. వెంక. మాన. 56.

టొకాయించి మాటలాడు

తురుగ బడు, ఎదిరించు.

టోకరా వేయు

మోసగించు.
"ఇదిగో యిస్తా నని పది రూపాయలు తీసుక పోయి టోకరా వేశాడు." వా.

టో కిచ్చు

మల్లుర భుజాలు తాకించు. చంద్రా. 4. 211.

టోకువ్యాపారం

పెద్ద ఎత్తున జరిపే వ్యాపారం - చిల్లరది కాదు.

టోపీదాసు

మోసగాడు.

టోపీ పడు

మోసపోవు.
"వాడి మాటలు విని టోపీ పడ్డాను. వెయ్యి రూపాయలు గంగలో కలిసి పోయాయి." వా.

టోపీ పెట్టు

మోసగించు. మాటా. 65.

టోపీ వేయు

మోసగించు.
"అవీ యివీ చెప్పి వాణ్ణి యెలాగో టోపీ వేశాడు." వా.
"వాడికి ఎలాగో టోపీవేసి అతడి ఆస్తి అంతా కాజేసినాడు." వా.

టోపీ వ్యవహారం

దగుల్బాజీ వ్యవహారం.
"వీడు బంగారు చేస్తా ననడం, శిష్యులను చేర్చడం యిదంతా చూస్తే ఇదేదో టోపీవ్యవహారంగా ఉంది." వా.

ఠంగు ఠంగను

ధ్వన్యనుకరణము.
కళా. 8. 109.

ఠంచనగా

సరిగ్గా. </ big> కొత్త. 280.

ఠవఠవ పడు

చింతపడు.
"ఠవఠవపడ నేటికి మది, శివగోచర నీకు నన్నుఁ జెం చొకఁడు శ్రుతి, వ్యవహారే తరమతమునఁ దవిలి మహాభక్తిఁ గొలువ దయ పుట్టుటయున్." కాళ. 3. 107.

ఠవఠవ లేక

1. శ్రమ లేక.
"ఠవఠవ లే కరుగుదుము హుటాహుటి నడలన్." మను. 1. 76.
2. జంకుకొంకు లేక.
"ఠవఠవ క్రొత్త క్రొత్త యగుటం జనియించెను నీకు నేఁడు." వేం. పంచ. 4. 576.

ఠస్సా చెప్పు

తిష్ఠ వేయు.

ఠావుకొను

నెలకొను.
"పావనిముందర మశకము, రావణుఁ డన నెంత పట్టి రాచఁగ లేఁడే, దేవుని కీర్తి జగత్త్రయి, ఠావు కొనఁగ నూర కుండుటయు కాక యనిన్." సమీర. 4. 34.

ఠేవిణీ వేయు

తిష్ఠ వేయు.
"ఆస్వాములవారు పక్క ఊళ్లో ఠేవిణీ వేశా రని తెలిసింది." వా.

డంగయి పోవు

విభ్రాంతు డగు, బిత్తరపోవు.
"ఆ బంగళా, నిలువెత్తు సోఫాలూ అవీ చూచేసరికి మనవాడు డంగయి పోయాడు." వా.

డంగుబ్రాలు

తెల్లగా నలిగిన బియ్యము. దంపుడు బియ్యము. శ. ర.

డంగోరా వేయు

దండోరా వేయు.
"ఆవిడకు ఏం తెలిసినా ఊరంతా డంగోరా వేసి వస్తుంది." వా.

డంబు సూపు

దర్పము చూపు.
"మనుజకోటి కరోటి మాలికాభసిత చ,ర్మాంబరంబులు మేన డంబు సూప." శుక. 1. 330.

డక్కించుకొను

కాపాడుకొను. అచ్చ. సుం. 146. డగ్గుత్తిక పడు
గద్గదస్వరము కలుగు.
"కూఁతు నెడఁబాయు వగల డగ్గుత్తి వడఁగ." కాళిందీ. 3. 205.

డగ్గుత్తిక వెట్టు

గద్గదస్వను డగు.
"నిట్టూర్పు నిగుడించి డగ్గుత్తిక వెట్టి." భార. కర్ణ. 1. 8.

డగ్గుత్తిక వెట్టుకొను

గద్గదిక యేర్పరుచుకొను.
"అని డగ్గుత్తిక వెట్టుకొంచు ఘన పక్ష్మాంతర్నిరుద్ధాశ్రుఁ డై." కళా. 7. 97.

డగ్గుపడు

గాద్గద్యము నొందు.
"డగ్గుపడుకుత్తుకలన్." శ్రీరం. 2. 251.

డచ్చీలు కొట్టు

డంబాచారములు పలుకు.
"వాడు పొద్దున్నుంచీ సాయంత్రం వరకూ డచ్చీలు కొట్టడంతో సరిపోతుంది." వా.

డప్పిగొను

1. డస్సిపోవు. భార. ఆర. 7. 240.
2. దాహము చెందు. నైష. 8. 177.

డప్పి చెందు

తగ్గిపోవు, క్షీణించు. భార. శాం. 1. 52.

డప్పులు కొట్టు

డంబాచారములు పలుకు.

డబ్బా డవాల్ బిగించు

సన్నద్ధు డగు. శ్రీరంగే. శ. 22.

డబ్బా వాయించు

విపరీతంగా పొగడు.
"నాఁకూ డబ్బా వాయించేవాళ్లు ఉంటే ఈ పాటికి నేనూ గొప్పవాణ్ని కాకా పోయానా?" వా.

డబ్బుకసాల

డబ్బు ఇబ్బంది. రాయలసీమలో ఇది యెక్కువగా వాడుకలో ఉన్నది.
"ఈ మధ్య డబ్బు కసాలా ఎక్కువయింది." వా.

డబ్బు డుబ్బు

ధ్వన్యనుకరణము.

డబ్బూ దసకం

ధనము. జం.
"డబ్బూ దసకం యేమైనా తెచ్చావా? వట్టి మాటలేనా?" వా.

డయ్యక క్రుయ్యక

అలపూ సొలపూ లేక.
".....కేతు దండఖం,డన మొనరించుచుం బెనఁగె డయ్యక క్రుయ్య కతండు గండునన్." భార. కర్ణ. 3. 169.

డయ్యబాఱు

అలసిపోవు. విక్ర. 5. 139.

డవులుకాడు

మహా డంబాచారపు మనిషి. అందగాడు. డస్సి దట్ట మగు
చచ్చినంత పని యగు. బాగా అలసిపోయా ననుట.
"డప్పిఁ గుందితి డస్సి దట్టంబు నైతి." కాశీ. 6. 44.
దట్టం అంటే కళేబరం. ముఖ్యంగా ఎద్దులూ, ఆవులూ, గేదెలూ విషయంలో నేటికీ, ఆ చర్మం ఒలిచి శుభ్రపరిచే జాతుల వారు ఉపయోగించడం బాగా వినిపిస్తుంది - ముఖ్యం గా రాయలసీమలో.
"ఒరే! రామిగా ! పోలిరెడ్డిగారింట్లో దట్టం మోసుక రావాలి రా.: వా.

డాకలు

బండిచక్రం.

డాకొను

డాగు. సిద్ధపడు, తగులుకొను ఇత్యాది భావచ్ఛాయలలో వినవచ్చే మాట.

డాకొలువు

దగ్గఱకు రప్పించు.

డాగనమ్రుచ్చిళ్ళు

దాగుడుమూతలు - ఆట.

డాగనమ్రుచ్చులు

చూ. డాగనమ్రుచ్చిళ్ళు.

డాగికొను

దాగు.

డాగిలిమూతలు

చూ. డాగనమ్రుచ్చిళ్ళు.

డాగిలిమ్రుచ్చు లాడు

దాగిలిమూత లాడు.
"ఏనుఁగు పీనుఁగుల డొక్కలలోఁ జిక్కి డాఁగిలిమ్రుచ్చు లాడదయ్యం పుఁ దొయ్యలుల..." కా. మా. 2. 63.

డాగిలిమ్రుచ్చులు

చూ. డాగిలిమూతలు.

డాగి సేయు

కాలయాపనము చేయు.

'*"చనునే పెండిలి డాఁగి సేయ." శ్రీరాధా. 3. 109. డాగుడుమూతలు

చూ. డాగిలిమూతలు.

డాగురుమూతలు

చూ. డాగుడుమూతలు.

డాచిన ట్టరుగు

ఏదైనా తప్పక తనకు అక్కడే దొరుకును అన్న ధైర్యంతో వెళ్లునప్పుడు ఉపయోగించే పలుకుబడి.
"ఒక్కఁ డడుగెత్తి గొఱక వేయుచును డాఁచి,నట్టరిగి టెంకిఁ గని వీఁకఁ బట్టుటయును." మను. 4. 48.
పూర్వం ధనాదులను గోతిలో పూడ్చి పెట్టడం అలవాటు. ఆ పూడ్చి పెట్టినవాడు దాని దగ్గఱకు వెళ్లినరీతిగా అనుట.
"నీ అబ్బగంటు నాదగ్గర దాచిపెట్టినట్టుగా వచ్చి అడుగుతున్నా వేం?" వా. డాచేయి
ఎడమచేయి, దాపలచేయి.
"అలరారు డాచేత నజుకపాలంబు." పండితా. ప్రథ. వాద. పుట. 617.

డా చేయు

ఊనుకొను.
"లచ్చి నిట్టలపుంజన్గవఁ బోలు మున్నొరుగు మున్ డాచేసి..." పాండు. 3. 160

డాబు చేయు

1. దర్పము చూపు.
2. మోసగించు. వేమన.

డింక వేయు

మునక వేయు, చచ్చు. నేడు డింకీకొట్టు అనేరూపం లోనే యిది కానవస్తుంది. ఆంధ్రభాషార్ణవము.

డింకా కొట్టు శ. ర.

చూ. డింక వేయు.

డింకీ కొట్టు

తలక్రిందు లగు, చచ్చు.
"వాడు ఆ చట్టా వ్యాపారంలో దిగి డింకీ కొట్టాడు." వా.
"వాడు దేశంమీద పోయి అప్పుడే యిరవై యేళ్లయింది. అక్కడే యెక్కడో డింకీ కొట్టి ఉంటాడు." వా.

డించి పోవు

దిగవిడిచి పోవు.
"అతి దు:ఖాన్విత డించి పోవఁ దగవా?" హర. 3. 86.

డిందబడు

క్రిందు వడు, మునుగు.
"దు:ఖాబ్ధి నంగన డిందంబడి వంది." కుమా. 11. 58.

డిందుపడు

1. దిగులుపడు.
2. తగ్గు.
"దిక్పాలకాదుల డెందంబులు దిండుపడి." భాగ. స్క. 6. 282.

డిందు పఱచుకొను

తగ్గించుకొను.
"సంతాపంబు డిందు పఱచుకొని." భీమ. 3. 4.

డిందుపాటు

మనస్థ్సిమితం. విక్ర. 3. 106.

డిగద్రావు

1. అణచి వేయు.
2. విడిచిపెట్టు.

డిగబడు

వ్రేలాడు, కూలు.

డిగువడు

తగ్గు; శాంతించు.
"అనేకవిధంబుల నతని యాగ్రహంబు డిగువడఁ జెప్పి." భాస్క. అర. 259.

డిగ్గ జాఱు

దిగజాఱు.

డిగ్గ దాటు

కిందికి దుముకు. డిగ్గ ద్రావు
చూ. డిగద్రావు.

డిగ్గన

తటాలున.

డిగ్గున

చూ. డిగ్గన.

డిగ్గుపడు

న్యూన మగు.
"చుక్కల సోయగంబు ముత్యాల బెడంగు డిగ్గు పడునట్లుగఁ జేసిన బాగ పుంబలీ." యయా. 4. 163.

డిప్పకాయ

1. అల్లరివాడు, శుంఠ.
2. ఊరగాయ.

డిప్పకాయ కొట్టు

తలపై కొట్టు.

డిబ్బు డిబ్బను

ధ్వన్యనుకరణము.
కుమా. 11. 155.

డిల్ల గుడుచు

భయపడు.
"అయిన నిట్టి మాట యావెలందుక యొద్ద, ననిన డిల్ల గుడుచు నట్లు గాన." కాళిందీ. 2. 120.

డిల్ల చెడు

అధైర్యపడు.
"కుంభిని పణ మూఁదికొని డిల్ల చెడినట్లు, పరవశు గతి రుగ్ణుకరణి నుండ." ఇందు. 4. 37.

డిల్లపడు

డీలాపడు.
"మనో,జున కెర యిచ్చి డిల్లపడ." కవిక. 3. 99.

డిల్లపాటు

అధైర్యము.

డిల్ల పోవు

అధైర్యపడు.
"ఉరుకుచాద్రుల నంట నూహించు నూహించి, క్రేళ్లు మలంగిన డిల్లపోవు." సాంబో. 1. 70.

డివుడివ్వులు లిఖించు

అనుకరించు.
"వృధా, డివుడివ్వుల్ లిఖియింప నేల?" కల. 36.

డీకొను

పూనుకొను, ఎదుర్కొను.

డీకొలుపు

ప్రేరేపించు, కలుపు.
రూ. డీకొల్పు.

డీ డిక్కులాడు

1. ఒకదానితో ఒకటి కొట్టుకొను.
2. పిల్లలు ఆడే ఆట - తలకు తల డీ కొడతారు.

డిలాపడు

నష్టపడి చితికిపోవు.
"వాడు వ్యాపారంలో నష్టం వచ్చి డీలా పడిపోయాడు పాపం!" వా.

డీలు పడు

బలహీన పడు, వ్యర్థ మగు, బాధపడు. డీలు పఱుచు
తక్కువపఱచు.

డీలుపాటు

బలహీనత.

డీలు సేయు

తగ్గించు.

డుబుడక్కవాడు

బుడబుడక్కలవాడు.

డుఱ్ఱుచ్చి

యుద్ధానికి పిలుచుటలో పశువుల నదిలించుటలో - మాట.

డులడుల

రాలుటలో ధ్వన్యనుకరణము.

డూడూ బసవన్న

అన్నిటికీ తల ఊపువాడు.
"పత్తిగింజలు తింటావా బసవన్నా అంటే డూడూ అన్నా డట." సా.
"వాడు వట్టి డూడూ బసవన్న. వాళ్ల నాన్న నడిగితేనే పోతుంది." వా.

డెందము కంద జేయు

మనసు నొప్పించు.
"ఆత్మబోధ ని,ష్ఠం దప మాచరించు ముని సంహతి డెందము గందఁజేయుచున్." కా. మా. 2. 27.

డెందము కరగు

1. హృదయము ద్రవించు.
"బిగియూరం గౌఁగిలించుకొని కరంగిన డెందంబుల రెంటి నొక్కటిగ నత్తించుపోలిక." పారి. 2. 53.
2. మనసు వచ్చు - ఇష్టపడు.
"ఊ,డిగ మిటు నటు చేయ నతని డెందము గరఁగున్." కళా. 4. 69.

డెందము డిందుపఱచుకొను

మనసు దిటవు చేసుకొను.
"తదనంతరంబ డెందంబు డిందు పఱచుకొని ధైర్యబలంబునఁ గంఠగద్గదిక వారించుచు..." కళా. 3. 102.

డెందముముల్లు

హృదయశల్యము.
"ముల్లోకములకు డెందము, ము ల్లగు దశకంఠుతోడి మ్రుచ్చుల రగుటన్." భాస్క. యుద్ధ. 313.
చూ. గుండెగాలము.

డెందములోని కొఱ్ఱు

భాస్క. యుద్ధ. 246.
చూ. డెందముముల్లు.

డెందాన చేయిడి నిద్రపోవు

నిశ్చింతగా నిద్రపోవు.
"నృపతి డెందానఁ జేయిడి నిద్రపోవు." ఆము. 4. 261.
చూ. రొమ్మున చేయిడి నిద్రపోవు.

డెబ్బదిపదకొండు

అనేకం.
"పుటకు డెబ్బది పదకొండు తొటుకు లుండు." శ్రవ. 1. 11.

డెబ్బై పదకొండు

చూ. డెబ్బది పదకొండు.

డేగకళ్లు

నిశితదృష్టి. జగ. 111.