పదబంధ పారిజాతము/కం

వికీసోర్స్ నుండి

కంక____కంగ 324 కంగా____కం

  • "కంకణము కట్టుక యుండెడు నిప్పు డర్జునుం, డౌర! రణంబు పెండ్లికొడుకంచు...." విజ. 3. 154.
  • "వాణ్ణి సర్వనాశనం చేయా లని వీడు కంకణము కట్టుకొని కూర్చున్నాడు." వా.
  • "వా ణ్ణెలా గైనా పైకి తేవా లని నేను కంకణం కట్టుకొన్నాను." వా.

కంకణములు కట్టు

  • దీక్ష పట్టు. ఏ వైదిక - శుభకార్యాని కైనా ముందు దీక్షాకంకణం కట్టుకొనుట ఆచారం అందుపై ఏర్పడిన పలుకుబడి.
  • "కట్టుగ్రతతుల కంకణములు గట్టి, బౌద్ధు నుక్కడచు, వెరవ తలంచుచు." పండితా. ద్వితీ. మహి. పుట. 9.
  • చూ. కంకణము కట్టు.

కంకరగాడిద

  • కంచరగాడిద. బరు వైనపనులు చేయునది.
  • "గాడిదల్ సెడదన్ను కంకరగాడిదల్." సానం. 2. 8.

కంకురుకుంకలు

  • ఒక తిట్టు.
  • "కంకురుకుంక లైనపలుగాకి కలార్థుల కిట్లు." పాణి. 1. 18.

కంకులు పెట్టు

  • నిందించు.బ్రౌను.

కంగనాడు

  • వంచించు, అబద్ధ మాడు.
  • "బంగారు మెరుగుచాయ పడ నొక్కతె గూడి, కంగనాడేవు నాతో కానియ్యరా." తాళ్ల. సం. 3. 51.

కంగా బింగా

  • నలిగీ నలగనట్లుగా, తొందరగా. 'ఆ మిరియాలు కంగాబింగా నమలి మింగు'. 'వాడు కంగా బింగా రెండు మెతుకలు తిని రైలుకు పోయినాడు' వగైరా. వావిళ్ళ.

కంగారు పడు

  • ఆందోళన చెందు.
  • "ఉత్తరం వచ్చిం దనగానే అతను చాలా కంగారు పడ్డాడు." వా.

కంగారెత్తు

  • భయసంభ్రాంతి కలుగు.
  • "ఆ వీధిలో వాళ్ల నాన్న కనిపించే సరికి కంగా రెత్తి పోయాడు." వా.

కంచంతకాపురము

  • మిక్కిలి పెద్దది. కంచి + అంత కాపురము. కంచి ఆ నాళ్ళలో ఉన్న మహానగరాలలో ఒకటి. ఏడువాడల ఊరు. దానిమీద వచ్చినపలుకుబడి.
  • "కాపు గోడలు కంచంత కాపురంబు...గాడ్పఱచి యుఱికె." పాండు. 3. 80.
  • "......వింటను జొచ్చిన దేమి చెప్పు కం, చంతటికాపురంబు సతు లౌ నన జేసెదు జాతి నీతి..." తారా. 3. 66. కంచ______కంచ 325 కంచ_____కంచి

కంచ మరసి పెట్టు

  • కావలసినంత భోజనము పెట్టు - కడుపార అనుట.
  • "ఓ మగువ యతని కన్నము, ప్రేమంబున గంచ మరసి పెట్టుము దినమున్." శుక. 3. 360.
  • చూ. కడుపు చూచి పెట్టు.

కంచము కాల దన్ను

  • ఆదరముతో పెట్టీనదానిని తిరస్కరించు.
  • "పెంచేటి తల్లి దండ్రులు ప్రియ మై వడ్డించ గాను, కంచము కాలదన్న సంగతి యా బిడ్డలకు." తాళ్ల. సం. 8. 20.
  • "అతను ఆదరించి పిల్ల నిస్తా నంటే తిరస్కరించడం ఏం పనిరా? కంచం కాల దన్నిపోతే కడి పుట్ట దంటారు పెద్దలు." వా.

కంచముచెంత పిల్లి

  • సమయంకోసం వేచి ఉన్న వాడు - వేచి ఉన్నది. ఎప్పు డింత పడవేస్తారా అని కంచందగ్గర పిల్లి కాచుకొని ఉండుటపై వచ్చినపలుకుబడి.
  • "అత డది యాది గాగ నయ్యబల మగని, మొఱగి చా వడిలో నిల్చి మొగము సూపు, జిన్నలకు లోగు గంచంబు చెంతపిల్లి, కరణి నెదురింటి వాకిట గాచి యుండు." శుక. 2. 181.

కంచము పొత్తు

  • సపంక్తిభోజనము.
  • "కలయ మోనితేనె లొసగు కంచము పొత్తు లెన్నండె." తాళ్ల. సం. 3. 597.
  • "సమానులతో తప్పా కంచంపొత్తూ మంచంపొత్తూ పనికి రాదు." వా.

కంచములోపలి రాయి

  • అనుభవింప నుండగా అడ్డు పడునది.
  • "చంద్రికాపాయి కంచంబులోపలి రాయి, కౌశికావళికి గన్మూసిగంత." చమ. 3. 39.

కంచరగాడిద

  • ఒక తిట్టు. బల మున్నా పని చేయ లేని పనికి మాలిన వాడు.
  • "వాడు వట్టి కంచరగాడిద. ఇంకెవర్నైనా పంపండి. వా డేం చేసుకొస్తాడు?" వా.

కంచిగరుడసేవ

  • దండుగ. కంచిలో గరుడోత్సవాని కని పోయి జనసమ్మర్దంవల్ల దైవ దర్శనం చేసుకోకనే వత్తు రనుటపై వచ్చినపలుకుబడి.
  • "ఊరికే వెళ్లా మన్న మాటే కాని పని కాలేదు పాటా కాలేదు. వట్టి కంచి గరుడసేవ అయిపోయింది." వా.

కంచిమేక

  • పెద్దపొదుగు గల ఒకరక మైన మేక. ఎక్కువ పాలిస్తుం దంటారు.

కంచియే!

  • దూరమా ! కంచి ఆంధ్రదేశం సరిహద్దు కంచు____కంచు 326 కంచు___కంచు

లో నున్నది. కావున దూరంగా భావింపబడేది. కథ కంచికి వెళ్లుట కూడా దానిపై వచ్చినదే.

  • "కంచియే పడుకిల్లు." విజయ. 3. 200.

కంచుకాగడా వెలిగించి చూచినా

  • ఎంత వెదకినా కనబడ దనే అర్థంలో ఉపయోగించే పలుకుబడి. కంచుకాగడా ఎక్కువ వెలుగు నిస్తుంది.
  • "కంచుకాగడ వెలిగించి కనిన గాని, వలపు కన్పట్టునే వారవనితలకును." శ్రవ. 4. 51.
  • "కంచుకాగడా వేసి చూచినా వానిలో దయాదాక్షిణ్యం కనిపించదు." వా.

కంచుకుత్తుక

  • హెచ్చుస్థాయిలో పలికే కంఠము.
  • కంచు ఖణేలు మంటుంది.
  • "కంచు గుత్తుకలవారి గానముల జొక్కి చిక్కి, కంచుబెంచు నాయె బో నాకడలేనిగుణము." తాళ్ల. సం. 5. 226.
  • రూ. కంచుగొంతు.

కంచుకొమ్ము

  • రాజులు - దేవతలు బయలు వెడలినప్పుడు కొమ్ము పట్టుట ఆచారం. ఆ కొమ్మును కంచుతో చేసి ఉంటారు.
  • "ముందటను గంచుకొమ్ము మిన్నంది మొరయ." వై. జ. 4. 78.

కంచు గీసిన ట్లుండు

  • ఖణేలు మను.
  • "ఆపిల్ల గొంతెత్తితే కంచు గీసినట్లే." వా.

కంచుపదను

  • చాలా పెళుసు. ఏయింత కయినా విఱిగి పోవు ననుట. కంచు చాలా పెళు సైన లోహము.
  • "...ఎం, తని వచియింతు గంచుపద నా చెలి నెమ్మన మెంచ నుద్ధవా!" రాధా. 2. 19.

కంచు పెంచు నగు

  • విఱిగిపోవు.
  • "కంచు గుత్తుకలవారి గానముల జొక్కి చొక్కి, కంచు బెంచు నాయెబో నా కడలేనిగుణము." తాళ్ల. సం. 5. 226.

కంచు మించగు

  • చెల్లాచెద రగు. ముక్కలు ముక్క లగు. కంచు చాలా పెళు సైన లోహం. కొంచెం దెబ్బ తగిలినా ముక్కలు ముక్క లై పోతుంది.
  • "కాక మించుల వినుమానికంపు జోదు, మంచుగమి గంచుమించు గావించుకరణి..." వసు.
  • "కంచుమిం చై పాఱ గ్రమ్మఱ జేరు." రంగ. అరణ్య. 172 పు. కంచు___కంట 327 కంట____కంట

కంచుమించుగ

  • చెల్లాచెదరుగా.
  • "కంచుమించుగ నడవి మెకముల గదుము నివిగో బలు సివంగులు." శుక. 1. 222.
  • "కంచుమించుగ ధరణి గ్రక్కదల." సా. 1. 83.

కంచురాయి

  • శబ్దించే ఒకవిధ మైనరాయి. బ్రౌను.

కంచెకోట

  • కంచెగా కట్టినకోట; హద్దు; రక్షకము.
  • చూ. కంచెగోడ.

కంచెగోడ

  • చూ. కంచెకోట.

కంజాయింపుగా

  • మంచి వసతిగా. అన్నీ అమరి ఉన్న వనుట.
  • "వారి యిల్లు మంచి కంజాయింపుగా ఉన్నది." వావిళ్ళ.

కంటక మగు

  • సరిపడని దగు, విరుద్ధ మగు.
  • "ఇంట భుజించితిం గడగి యింటికి జేటు బొనర్చితిం దుదిం, గంటక మైతి నీమదికి గాసి ఘటించితి..." త్రిశంకుస్వర్గం. అం. 7. 82 పే.
  • "నేనంటే వాడికి కంటక మయి పోయింది. ఎందుకో మఱి?" వా.

కంటక మాడు

  • పరుషము లాడు.
  • "అఱిమినను జివురునకు నగునె కంటక మాడ." మను. 3. 84.

కంటకములు పల్కు

  • మనసు నొచ్చునట్లు మాట్లాడు, దూషించు.
  • "కంటకంబులు పల్కు గా కేమి దీన." గౌ. హరి. ద్వితీ. పంక్తి. 200.

కంటకురాలు

  • క్రూరురాలు. కంటకము వంటిది.
  • "ఆ, కంటకురాలు పల్కిన వికారపు మాటలు." నిరంకు. 3. 3.

కంట తడి బెట్టు

  • దు:ఖించు.
  • "వాళ్ల యింటాయనను తలచుకొని తలచుకొని ఆవిడ కంట తడిబెట్టు కొంటుంది." వా.
  • రూ. కంట తడివెట్టు.

కంటద్దాలు

  • సులోచనాలు.
  • "కంటాద్దా లుంటేనే గానీ అత నో అక్షరం చదవ లేడు." వా.

కంటను వత్తి పెట్టుకొని

  • అతిశ్రద్ధగా, ఎల్ల వేళల.
  • "బ్రహ్మ మిత్రుండు శి,ష్యులకున్ గంటను వత్తి బెట్టుకొని యాయుర్వేద మోరంత ప్రొ,ద్దుల జెప్పన్ వినుచుండి." మను. 5. 7.
  • కనులు మూతలు పడు నేమో యని వత్తులు వేసికొని యనుట. వాడుకలో నేటికీ ఉన్నది.
  • "కంట వత్తి పెట్టుకొని ఆమె ఆ రోగికి సేవ చేసింది." వా.
  • చూ. కంట వత్తిడుకొని. కంట____కంట 328 కంట____కంటి

కంటపడిన...

  • కనిపించిన ప్రతిదానికీ, ప్రతి వానికీ అనుపట్ల ఉపయోగించే పలుకుబడి.
  • "ఆత్మజాత నొసంగు డనుచు దేవుం డని, యేకంట బడురాతి కెల్ల మ్రొక్కె." కువల. 3. 65.
  • "కంటపడినవాణ్ణల్లా పలకరిస్తూ ఉంటే మన మీ రోజు ఇల్లు చేరుకున్న ట్లే." వా.

కంటపడు

  • 1. కనపడు.
  • "వా డీమధ్య నాకు కంటపడ్డం అపురూప మై పోయింది." వా.
  • 2. కంటి కాను.
  • "వాడికి నీవూ నేనూ యిప్పుడు కంట పడతామా?" వా.

కంట పిడుక బ్రాము

  • మోసగించు, కంట దుమ్ము కొట్టు.
  • "నేటిరాత్రి, కంట బిడుక బ్రామిగర్వంబు గిర్వంబు, నుడుప నైతినేని నొట్టు వెట్టు." దశా. 6. 69. దశ. 6. 54.
  • చూ. కంటిలో దుమ్ము కొట్టు.

కంట పిడకలు గట్టు

  • నానాబాధలు పెట్టు. మోసగించు.
  • "అచ్చుగా దీర్తు మీయ ప్పని కొన్ని, యచ్చిక బుచ్చిక లాడి పత్రములు, గెంటక యిచ్చి యాక్రియ నూఱు వేలు, కంట బిడ్కలు గట్టి కైకొని పిదప." గౌర. హరి. ద్వితీ. పంక్తి. 638.
  • చూ. కంట పిడుక బ్రాము.

కంట వత్తిడుకొని

  • మిక్కిలు శ్రద్ధగా
  • "కంట వత్తిడుకొని సైరిక ప్రభుండు." పాండు. 3. 56.
  • చూ. కంటను వత్తి పెట్టుకొని.

కంటస పడు

  • కోపపడు. కుమారీ. శత. 38.

కంటసరి

  • మెడలో వేసుకునే ఆభరణము. కంటెసరి అని నేటివాడుక.

కంటికసవు

  • కంటిలోని నలుసు మెఱమెఱ లాడుతూ బాధ కలిగిస్తుంది. అట్లే అనుక్షణబాధాకరుడు, భయంకరుడు అనుట.
  • "బ్రహ్మవాదుల కంటికసవు." పండితా. ప్రథ. వాద. పుట. 511.
  • చూ. రొమ్ముగూటము.

కంటి కాగు

  • కంటి కానూ తగుపాటి మనిషిగా కానవచ్చు.
  • "ఈమాత్రం ఆమాత్రం మనిషి వాడి కంటి కాగేట్టు లేడు." వా.
  • చూ. కంటి కాను.

కంటి కాను

  • ప్రియ మగు. తగినంత గొప్పగా కనబడు. కంటి____కంటి 329 కంటి____కంటి
  • "ఆ మాత్ర మైనా లేకపోతే కంటి కానదు." వా.
  • "మనం కాస్త దెబ్బ తిన్నామా? ఇప్పుడు వాడికి కంటి కానడం లేదు." వా. చూ. కంటి కాగు.

కంటి కింపగు

  • ప్రియ మగు.
  • "అంతకంటెను గంటికి నింపైన వాలు గంటిం గంటిన్." కళా. 5. 116.

కంటి కింపిత మైతే వంటి కింపిత మవుతుంది

  • ప్రతిదీ అందంగా ఉండా లనే పట్ల ఉపయోగించేపలుకుబడి.
  • "ఎన్ని పెడితే నేం? కాస్త ఇల్లూ, పాత్రలూ శుభ్రంగా ఉండక పోతే. కంటి కింపిత మైతేనే వంటి కింపిత మవుతుంది." వా.

కంటి కిం పైన

  • మనోహర మైన.
  • "కంటి కింపైన వన్నీ కావా లంటే ఎక్కడనుంచి వస్తాయి." వా.

కంటికి కంటకించు

  • చూడ లేక పోవు; అసూయ కలుగు.
  • "...గందవొడిలోపల బూరుగు వట్టి నట్టు లి,ద్దఱ కొక సౌఖ్య మబ్బినను దైవము కంటికి గంటకించెనో." తారా. 4. 58.

కంటికి కడవెడుగా ఏడ్చు

  • విపరీతముగా దు:ఖించు.
  • "కంటికి గడవెడు గాగ నేడ్చుచును." పల.పు. 99.

కంటికి కడవెడునీళ్ళుగా

  • ఎక్కువగా దు:ఖించె ననుట.
  • "పాపం! ఆపిల్ల కంటికి కడివెడు నీళ్లుగా యేడుస్తూ కూర్చుంది. ఉన్న కాస్త ఆదరవూ పోతే ఏం చేస్తుంది పాపం!" వా.

కంటికి కమికెడు కావర ముండు

  • చాలా పొగ రెక్కి యుండు అన్న సందర్భంలో ఉపయోగిస్తారు.
  • "వాడికి కంటికి కమికెడు కావరం ఉంది. ఒకడు చెబితే వింటాడా?" వా.

కంటికి దిసింతురె

  • లక్ష్య మగుదురా? దృష్టి + ఉంచు - దిసించు అయి ఉంటుంది.
  • "కాపు లచ్చెరుపడ నాదుకంటికి దిసిం తురె వీ రని యాత డుబ్బునన్." శుక. 2. 439.
  • "ఒకింత నవ్వినన్, వెనుక దిసించి చూడ రవనిన్ మగవారల నమ్మరాదు." శృంగారసావిత్రి.
  • "కులుకు జెక్కులు పసిడియాకుల దిసింపడ, జిన్నికుచములు పోకల చెన్నుమీఱ." ముకుందవిలాసము.
  • "నీకు వా డికలక్ష్యమా?" వా.
  • "నాకంటికి వా రాగరు." వా.
  • "వాడి కంతికి మన మిప్పుడు కనబడతామా?" వా.
  • ఇలా వాడుకలో రకరకాల మారే పలుకుబడి రూపాంతరమే యిది. కంటి____కంటి 330 కంటి____కంటి

కంటికి నిదుర రాదు

  • నిద్ర పట్టదు; మనశ్శాంతి లేదు.
  • "నిముస మైనను నాదుకంటికి నిదుర రాదు." సుగ్రీ. పు. 11.
  • "వాడు ఛస్తే గానీ నా కంటికి నిద్ర రాదు." వా.

కంటికి నిదుర వచ్చు

  • మనశ్శాంతి యేర్పడు.
  • "నా కంటికి, నిదుర వచ్చు నేడు నీరజాక్ష!" భార. కర్ణ. 3. 390.
  • "ఈ యీడువచ్చినపిల్లకు పెళ్ళయితేనే నాకంటికి నిద్ర వస్తుంది." వా.

కంటికి పంటెడునీళ్లుగా ఏడ్చు

  • ఎక్కువగా ఏడ్చు. మానినీ. 49.

కంటికి పుట్టెడుగా ఏడ్చు

  • ఎక్కువగా విలపించు.
  • "ఎన్నా ళ్లయినా కొడుకు రాకపోయే సరికి ఆవిడకంటికి పుట్టెడుగా యేడుస్తూ కూర్చుంది." వా.

కంటికి ప్రియ మగు

  • కంటి కిం పగు, మనోహర మగు.
  • "పర పురుష భోగాయత్తచిత్త లగుటం గ్రందుకొను సందడిం బడి కంటికిం బ్రియ మైనవానిం గామించియు..." శుక. 2. 10.

కంటికి భార మగు

  • చూడ లేక పోవు.
  • "ఇపుడు విధికంటి కకట! మే మింత భార,మైతిమే యంచు దలపోసి యలమటించు." నలచ. 5. 145.

కంటికి ఱెప్పచందమున

  • మిక్కిలి జాగ్రత్తగా కాపాడు పట్ల ఉపయోగించు పలుకుబడి.
  • కంటిని ఱెప్ప కాపాడినంత జాగరూకతతో అనుట. చందమునకు బదులు ఉపమానార్థకాలు అన్నిటితోనూ ఇది ఉపయుక్త మవుతుంది.
  • "...పాండురాజసుతు లేవురు గంటికి రెప్ప చంద మై, హరి తము గావగా వెలసి రక్షతదేహవిలాససంపదం." భార. శల్య. 1. 54.

కంటికి ఱెప్పవలె

  • ఇది నేటికీ వాడుకలో ఉన్నది.
  • "న న్నెప్పు డెడ సనక కంటికి, ఱెప్ప వలెం గాచి తిరుగు రేయిం బవలున్." శుక. 1. 389.
  • "అన్న పోయినప్పటినుంచీ తమ్ముడు ఆ పిల్లలను కంటికి రెప్పలాగా చూచుకుంటూ వస్తున్నాడు. వా.
  • చూ. కంటికి ఱెప్పచందము.

కంటికీ మంటికీ ఏకధారగా

  • నిరంతరాశ్రు పాతంగా
  • "కంటికి మంటికి నేకధారగా కంటి నీళ్లు కురిపించాను." ని.

కంటి తడి యార లేదు

  • ఇంకా దు:ఖోపశమనము పూర్తిగా కాలేదు. ఏడువగా చిప్పిల్లిన కంటి నీళ్లింకా ఆరిపోయేంత సావకాశం కూడా లే దనుట.