పదబంధ పారిజాతము/ఇనుప కచ్చడములు

←పదబంధ పారిజాతము/ఇంద

పదబంధ పారిజాతము (1959) రచించినవారు నార్ల వెంకటేశ్వర్లు
పదబంధ పారిజాతము/ఇనుప కచ్చడములు

పదబంధ పారిజాతము/ఇలకఱచు→

ఇద____ఇది 156 ఇది____ఇది

ఇదమిత్థము

1. ఇది ఇట్లా అని.
"ఇదమిత్థ మ్మని యేనును మది మితి సేయంగ నేఅ..." పాండు.. 3. 125.
2. సారాంశము.
"అతను గంటలకొద్దీ ఏవేవో చెప్తాడు. ఇదమిత్థం తేల్చి చెప్పడు." వా.

ఇదానీంతనము

ఆధునికము.

ఇది గాక

మరిన్నీ.
ఏదైనా చెప్తూ మరొక ఉపపత్తిని తెలిపేటప్పుడు ఉపయోగించేపలుకుబడి.
ఈ 'ది' 'దీ' అని దీర్ఘంతో కూడా వినిపిస్తుంది.
"ఇది గాక మఱొక మెలిక కూడా ఇందులో ఉంది." వా.
చూ. ఇదీ గాక.

ఇదిగో అంటే ఇన్నూ రేండ్లు

ఇప్పుడే చేస్తా నంటూ కాలం గడిపేవాని విషయంలో ఉపయోగించేపలుకుబడి.
"వాణ్ణి నమ్ముకుంటే ఇక నాపని అయినట్లే. వాడు ఇదుగో అంటే ఇన్నూ రేండ్లు." వా.
రూ. ఇదుగో అంటే ఇన్నూ రేళ్లు.

ఇదిగో అదిగో అని చూచు

ఇదో వస్తుంది అదో వస్తుంది అని వృథాగా ఎదురు చూచు.
"మా, కోసము తల్లిదండ్రు లిదిగో నదిగో నని చూచు టాయె." నానా. 47.

ఇది తడవ బని లేదు

దీన్నిగూర్చి ఆలోచించవలసిన అవసరం లేదు.
"దీని కెంత వలసిన నేమి యిది దడవం బని లేదు." కళా. 3. 66.

ఇది పోలు నిది పోల దని

ఇది మంచీ, ఇది చెడ్డా అని.
"ఇది పోలు నిది పోల దని చెప్ప దెలియునే, యసదు బొడువ." పాండు. 5. 229.

ఇది యది యనక

అడ్డు చెప్పక.
"ఇది యది యన కూరకునికి యెంతయు నొప్పున్." భార. ఉద్యో. 2. 59.
"వాడిపాటికి వా డేదో చెప్పుకొంటూ ఉంటాడు. ఇదీ అదీ అనకుండా వింటే సరి. మన కెందుకు వచ్చినగొడవ." వా.
రూ. ఇదీ అదీ అనకుండా.

ఇదియే పదివేలు

ఇంతే చాలు.
జరిగిన యేస్వల్ప మైనపనినో మహత్కార్యంగా భావించుటలో ఉపయోగించుపలుకుబడి.
"ఇదియె పదివేలు వైభవం బెల్ల నాడు, నల్ల పూసలు చెవియాకు నాకు జాలు." శుక. 2. 84.
"నువ్వు తిరిగి వచ్చావు. అదే నాకు పది వేలు, డబ్బు పోతే పోయింది." వా.
రూ. అదియే పది వేలు. ఇది______ఇను 157 ఇను______ఇను

ఇది యేమి పెద్ద బ్రహ్మాండమా

ఇ దొక లెక్కా, ఇదొక గొప్పా అనుట.
"ఇది యేమీ పెద్ద బ్రహ్మాండమా?" శ్రవ. 5. 5.

ఇది యేమి పాపమో!

ఇ దేమి అన్యాయం అన్న లాంటి పలుకుబడి.
"ఇది యేమి పాపమో యబల!" పాణి. 3. 5.

ఇదీ అదీ అనకుండా

చూ. ఇది యది యనక.

ఇదీగాక

చూ. ఇదిగాక.

ఇదేనా రావడం

ఎవరైనా బంధుమిత్రులు ఇంటికి వచ్చినప్పుడు చేసే పలకరింపు.
"ఓహోహో బావగారు! ఇదేనా రావడం." వా.

ఇదే పనిగా

ఇతరపనులు మాని.
"ఈ మాడ్కి నిదియ పనిగా, గామాం ధుం దగుచు నున్న గార్యము లెల్లన్." కా. మా. 2. 22.

ఇద్ద రిద్దరే

ఇద్దరూ ఒకలాంటివారే.
"...హతమనస్కులు నిద్దరు నిద్దరే వృథా." దేవీ. 5. 211.
రూ. ఇద్దరూ ఇద్దరే.

ఇనుడు గుడిచిన నీ రగు

ఇంకిపోవు, ఎండిపోవు.
"చలవమందుల శైత్యంబు సంభవిలక యినుడు గుడిచిననీ రయ్యె." శకుం. 3. 44.

ఇనుప కచ్చడములు

వాచ్యార్థం ఇనుముతో చేసిన కౌపీనము లేదా లంగోటీ అనే అయినా, లక్షణయా నిష్ఠుర బ్రహ్మచర్యానికి సంకేత మయినది.
"...యినుప కచ్చడాల్ గట్టికొను మునిమ్రుచ్చు లెల్ల, దామరస నేత్ర లిండ్ల బందాలు గారె." మను. 2. 78.
"విషయాంకురము గిల్లి వేయని వారికి నినుపకచ్చడమున కెంత దవ్వు?" పాండు. 4. 278.
"తెమలి యినుపకచ్చడము లూడివడు నన్న, నున్న వారి నింక నెన్న నేల?" విక్ర. 8. 73.

ఇనుపకుందు

వాకిలి తిరుగుటకై వేసిన గుండ్రని యినుపగూటము. కాంబెల్.

ఇనుపగజ్జెల తల్లి

దరిద్రదేవత.
"వాళ్లయింట్లో యినుపగజ్జెలతల్లి తాండవిస్తూ ఉంది." వా.

ఇనుపగుగ్గిళ్లు

కొఱుకుడు పడనివి.
ముఖ్యంగా అర్థమూ, భావమూ సులువుగా తేలని కావ్యాలపట్ల, ఇతరములపట్ల ఉపయోగించే పలుకుబడి.
తాళ్ల. సం. 7. 34. ఇను_____ఇను 158 ఇను_____ఇను

"శ్రీ హర్షుని నైషధశ్లోకాలు ఇనుపగుఘ్ఘిళ్లు." వా.
చూ. అయ:పిండం.

ఇనుపచిట్టెము

మండూరము.
ఆయుర్వేదంలో ఉపయోగించేఖనిజము.

ఇనుపతెర

దాటరాని ఆటంకము.
నేటి రాజకీయాలలో 'ఐరన్ కర్టన్‌' అన్న యింగ్లీషు మాటనుండి వచ్చిన పలుకుబడి.
నా. మా. 131.

ఇనుపతేలు

నల్లతేలు.
ఎఱ్ఱతేలుకు, బాపన తేలుకు వ్యతిరేకం.
చూ. ఎఱ్ఱతేలు, బాపనతేలు.

ఇనుపదారి

రైలుమార్గము.

ఇనుపమంగలమువలె నుండు

విపరీతముగా కాలిపోవుచుండు.
"ధరాతలం బినుపమంగలముం బలె నుండె గాలి." కా. మా. 1. 123.

ఇనుపమొలకు మేడ గాల్చు

అల్పలాభానికై అనంతనష్టము కలిగించుకొను.
ఇనుపచీలకోసం మేడను ఎవరైనా కాల్చుకొంటారా?
"కరవాలు జేత బూనినకరణి, నినుపమొలకు మేడ గాల్చుట సుమ్మూ." రుక్మాం. 5. 143.

ఇనుపయెడ్లు

ఎనుములు, గేదెలు, దున్నలు. శాసనపరిభాష.
ఎనపగొడ్లు అని రాయలసీమలో నేటి వాడుక.
అసలు ఇనుపయెడ్లే ఇన్పయె డ్లై, ఎన్పయె డ్లై, ఎన్పగొడ్లుగా మారిఉండవచ్చును. ఎనుములు అని ప్రత్యేకించి వాడడం కూడా కద్దు.

ఇనుమడి

రెండింతలు, రెట్టింపు.
చూ. ఇబ్బడి.

ఇనుమడించు

ఎక్కు వగు.
"ఇనుమడింపద మానసమున నలంత." భార. స్త్రీ. 2. 166.

ఇను మడిచేవానికి తగర మడుచు టెంత?

సులభ మనుట.
ఇనుము చాలా గట్టిలోహం. దాన్నే సాగగొట్ట గలవానికి తగరం మరీ మెత్తన కనుక చాలా సులభం కదా.
"ఎన లేక యెదిరికి నినుమడి చేవారికి తన తగర మడువ దడ వయ్యేనా?" తాళ్ల. సం. 8. 61.

ఇనుమాఱు

రెండుమారులు. ఇను_____ఇను 159 ఇన్నా_____ఇపు

"కర్ణుం డినుమా ఱొకశరము దొడుగునే." కర్ణ. 3. 317.

ఇనుమిక్కిలి

ఇబ్బడి.
"రాజుకంటె నినుమిక్కిలి మా కనురక్తిమై." సారం. 2. 268.

ఇనుమిక్కిలిగా

అధికముగా.
"మందగా, మిని యను టెల్ల నప్పు డిను మిక్కిలిగా దన యందె నిల్వగన్." విజ. 3.207.
"ఈ సంవత్సరం వాడి ఆదాయం ఇను మిక్కిలిగా పెరిగింది." వా.

ఇనుము గూడి యున్న అగ్నికి పెట్టు వచ్చు

సహవాసదోషంవల్ల కష్టములు కలుగు ననుటను సూచించే పలుకుబడి.
"ఇనుము గూడి యున్న యగ్నికి బెట్టు రాకుండు నెట్లు." కళా. 7. 261.
చూ. వరగుతో దాగరయు నెండినట్లు.

ఇనుము సంగతిజేసి యిల బావ కుండు వనుగొని మర్దింప బడునట్లు

సహవాసదోషం వల్ల బాధ ననుభవించుపట్ల అంటారు.
పండితా. ప్రథ. పాద. పుట. 695.

ఇనుమో ఱాయో

చాలా కఠిన మనుట.
"నాయుల్ల మరయ నినుమో ఱాయో కా కిట్లు రూపఱన్ విన నేర్చెన్." భార. భీష్మ. 3. 419.

ఇన్నాళ్లు

ఇంత కాలంగా.
"ఇన్నాళ్లు నడుగ బుత్తేడు." నైష. 3. 123.
"ఏలా పుట్టె నీ దూఱు నీ కిన్నాళ్ లేనిది." సారం. 3. 88.
"ఇన్నాళ్ళూ ఎంతో హాయిగా వున్నాం. ఇప్పుడు కలత లారంభమైనవి." వా.

ఇన్నాళ్లుగా లేనిది.

ఇంతవరకూ ఎప్పుడూ లేనిది.
"ఏలా పుట్టె నీదూఱు నీ కిన్నాళ్ లేనిది." సారం. 3. 88.
"ఇన్నాళ్లుగా లేనిది వాడికి ఈ దుర్బుద్ధి ఎందుకు పుట్టిందో తెలియదు." వా.

ఇన్నూఱు

రెండువందలు.
"ఇన్నూఱు మున్నూఱు నేనూఱు కన్నులు గల వేలు పెవ్వాని గన్న తండ్రి." నైష. 6. 72.

ఇన్పగుండు

తుపాకిగుండు.
"తామరతూడు నాళముల దార్కొను తుమ్మెద యిన్పగుండు లు, ద్దామత గూర్చి." కాళిందీ. 3. 155.

ఇన్మాఱు

రెండుమాఱులు.
భార. అను. 3. 284.

ఇపు డేమి గంటి

ఇప్పుడే యే మయింది?
ఇంకా ముం దున్న దనుట.
"ఇపు డేమి గంటి నా కెక్కడి సిద్ధ సంకల్పత." ప్రభా. 4. 51. ఇప్ప_____ఇము 160 ఇము_____ఇయ

ఇప్పపూ మొగ్గలబోని బుగ్గలు

అంద మైనబుగ్గలు. కవిసమయ సిద్ధ మైన ఉపమానం.
"అంబురుహముఖుల యొప్పులకుప్ప లగు నిప్పపూమొగ్గలం బోని బుగ్గలం దగ్గలిక నూపుకమ్మపంజుల..." మను. 3. 28.

ఇబ్బంది

కష్టము.
"ఈ యీబ్బందిలో మీరు ఆదుకోవాలి." వా.

ఇబ్బందిగాడు

బెబ్బులికీ, చిఱుతపులికీ పుట్టినపులి.
బ్రౌను. శ. ర.

ఇబ్బందిపడు

చిక్కు పడు.
"ఆ ఊళ్లో డబ్బు లేక నేను చాలా యిబ్బందిపడి పోయాను." వా.

ఇబ్బడి

రెండింతలు.
"వేడ్క యిబ్బడి గాదే." ఉత్త. రామా. 2. 240.
"కాస్త జాగ్రత్తగా చేస్తే యింత కిబ్బడి ముబ్బడి చేయొచ్చు." వా.
చూ. ఇనుమడి, ఇమ్మడి.

ఇముడుకొను

1. కాపాడు.
"కొన్ని నాళ్లు నన్ని ముడుకొమ్ము కరుణ ననాథ ననిన." ప్రబో. 5. 81.
2. చేరుకొను, కలుసుకొని పోవు.
"వాడు వాళ్ల అత్తగారింట్లో బాగా యిముడుకొని పోయాడు." వా.

ఇమురుకొను

హరించికొని పోవు.
"ఇమురుకు యాఱి పోయిన దీపమునకు, జమురు వోసినయట్టు."
రంగ. రామా. అయో. 145.

ఇమ్మడి

రెండింతలు
"ఉత్సవోన్మత్తభావ మిమ్మడి యై ప్రమోదంబునం దేలిరి." భార. అశ్వ. 3 ఆ.
రంగ. అయో. 145 పు.
చూ. ఇనుమడి, ఇబ్బడి.

ఇమ్మడి ముమ్మడి

ఇబ్బడి ముబ్బడి, రెండింతలు, మూడింతలు.
"ఇమ్మడి ముమ్మడి యితరదేశంబు లిమ్మహి." పండితా. ద్వితీ. పర్వ. పుట. 416.

ఇమ్ముకొను

వ్యాపించు.
"నెమ్మి పురి విచ్చె గాలుష్య మిమ్ము కొనియె." కాళిందీ. 2. 43.

ఇమ్ముల నుండు

నెమ్మదిగా నుండు.
"మునుల సద్గోష్ఠి నిమ్ముల నున్న వేళ." గౌ. హరి. అ. పంక్తి. 12.
"ఇమ్ముల నున్న వాడె హరి." భాగ. స్క. 10 (పూ) 1474.

ఇయత్త

సత్తా, సారం. ఇయ_____ఇర 161 ఇర_____ఇర

"వాడి యియత్త ఇంతా అని తెలిస్తే అప్పుడు ఏం చేసేది ఆలోచించవచ్చు." వా.
చూ. ఇయత్త్వం.

ఇయత్త్వం

సత్తా సారం.
చూ. ఇయత్త.

ఇయ్యకొను

ఒప్పుకొను.

ఇయ్యకొలుపు

ఒప్పించు.
భార. ఉద్యో. 1. 27.

ఇయ్యకోలు

ఒప్పుదల, అంగీకారము.
"ఎవ్వని చరిత మియ్యకో లై రాశి కెక్కు లోకములు." పండితా. ప్రథ. పురా. పుట. 385.
"ఇయ్యకోలుమై జనియె." ఉద్భ. 2. 226.

ఇయ్య యను

సరే అను.
"నా సుతునకు భార్య వగు మన్న నొడబడి యియ్య యనియ." భార. ఆది. 4. 141.

ఇయ్య సేయు

ఒప్పుకొను. రాజశే. 3. 19

ఇరవందు

ఒప్పారు.
భాగ. పూ. 10. 468.

ఇర వగు

నెలకొను, ఉండు.
"ఈడనే శ్రీ వెంకటాద్రి నిర వైతి వనుచు." తాళ్ల. సం. 6. 162.
"అం దిర వై యుయ్యెల లూగు చున్నది." విప్ర. 2. 62. నైష. 1. 52.

ఇరవారు

ఒప్పు.
"పరిణయ మిరవారగ నాడు చేసితి." భా. రా. సుం. 294.

ఇరవుకొను

నెలకొను.
"కొల నైన....ఇచ్చోట నిరవుకొన్నది చూడుడు." వర. రా. కిష్కి. పు. 480. పంక్తి 12.

ఇరవుకొలుపు

నెలకొల్పు.

ఇరవుకొల్పు

నెలకొలుపు.

ఇరవు చూపు

స్థాన మిచ్చు.
"ముక్తికి నిరవు చూపెడుచేతు లివియె పో." తాళ్ల. సం. 5. 108.

ఇరవు దప్పినమాట

క్రమము తప్పినమాట.
"ఇరవు దప్పినమాట నేటి కాడెదవు?" ద్విప. జగ. పు. 213.

ఇరవు పడు

నెలకొను.

ఇరవుపఱచు

ఉంచు, నెలకొలుపు.
"ఈశానుదిక్కునం దిరవుపఱిచె." పాండు. 5. 157. ఇర_____ఇరు 162 ఇరు_____ఇరు

ఇరవై ముఫ్పై రోజులలో

కొద్దిరోజులలో.
"చాలా నా ళ్లుండను. ఇరవై ముఫ్పై రోజులలో వచ్చేస్తాను. బెంగ పెట్టుకోకు." వా.

ఇరవొందు

నెలకొను.

ఇరసాలు చేయు

కిస్తీ వసూలు చేసినడబ్బును తాలూకా కచ్చేరికి పంపించు.

ఇరాఱు

పండ్రెండు.
"ఇరాఱు మేనులం దా నటు దిడ్లు దూఱి చనె." రుక్మి. 1. 43.

ఇరిమిరిమి చూచు

బిక్కిరిచూపులు చూచు. ఇది ఉరుమి ఉరిమిగా కనబడదు. కాని అలాంటిదే ఇది.
"ఇల మృగమ ట్లిరిమిరిమి చూచుచును." పండితా. ద్వితీ. పర్వ. పుట. 441.

ఇరియించు

భస్మము చేయు.
"నొసల నెసగుశిఖియసమున, మసరు మనోభవు మెత్తనిమే, నిరియించితి." ఉద్భ. 3. 289.

ఇరివిలి

తొలి; పోగఱతో చేయబడిన రంధ్రము. శ. ర.

ఇరుకుచేతి....

లోభి యైన.
ధారాళ మైనచేయి కా దను పట్ల, మనిషి వాడు ఇత్యాదులతోచేరి విశేషణంగా ఉపయుక్త మవుతుంది.
"ఎంతుంటే నేం? వాడు వట్టి యిరుకుచేతి మనిషి. ఇస్తాడా? పెడతాడా?" వా.
"ఆ ఇరుకు చేతివానిదగ్గఱ కెందు కెళ్ళారు?" ఇస్తాడా? పెడతాడా." వా.

ఇరుగాలుఓసులు

ద్విపాదపశువులు - నీచు లనుట. పశువులే కాని రెండే కాళ్ళు. ఇంతే భేదం అని...
"మి మ్మిరుగాలి పసుల." బస. 6. 525.
చూ. ఇర్గాలి పసులు.

ఇరుగాలు నిలువక

ఒక్కచోట నిలువక.
"ఇరుగాల నిలువక యేగు బెగడి." కవిక. 4. 99.
చూ. రెండుకాళ్లూ ఒకచోట పెట్టక.

ఇరుగింటి దయ్యము పొరుగింటి గూబ

దుష్టస్త్రీ.
గూబ అమంగళసూచకము. దయ్యం భయంకర మైనది.
"ఇరుగింటి దయ్యంబు పొరుగింటికిని గూబ, యెదురింటివారల కెదురు చుక్క." శుక. 3. 20.

ఇరుగిల్లు

ప్రక్క యిల్లు.

ఇరుగుపొరుగు

ప్రక్క యింటివారు. ఇరు______ఇరు 163 ఇరు______ఇరు

ఇరుగూ పొరుగూ అని నేటి వాడుక.
"ఒక్క లగ్న మేర్పఱిచి యిరుగుపొరుగు నెఱుగకుండ..." శుక. 2. 166.
చూ. ఇజ్జలజ్జలవారు; అంతపొంతలవారు ; ఇరుగుపొరుగులు.

ఇరుగుపొరుగులు

ప్రక్క యిండ్లవారు.
"ఇరుగుపొరుగు లెఱుగక యుండన్." రాధ. 1. 33.

ఇరుచంబడు

కుంచించుకొని పోవు.
"ఇరుచంబడి గుమ్మడిమూట గట్టి." క్రీడా. పు. 15.

ఇరుచెవి యెఱుగకుండా

పక్కవానికి తెలియకుండా.
"ఇరుచెవి యెఱుగక యుండం, దరుణీ సుఖ మనుభవింప..." ఉ. హరి. 5. 197.
"ఏగె దేవేంద్రు డిరుచెవి యెఱుగ కుండ." భీమ. 4. 50.
రూ. ఇరుసెవి యెఱుగకుండా.

ఇరుజీవి ఎరగకుండా

రెండవవానికి తెలియకుండా, రహస్యముగా ననుట. వాడుకలో మాత్రమే ఉంది.
"వా డేం చేసినా ఇరుజీవి ఎరక్కుండా చేస్తాడు." వా.

ఇరుదలపాము

రెండుతలల పాము. బురద పాము.

ఇరుదలపులుగు

గండభేరుండము.

ఇరుదలశిఖండి

మేదరకత్తి..
"కీసినవెదురు సలాకల, నేసినయిరుదల శిఖండి." క్రీడా. పు. 22.

ఇరుదెసకొలువు

ఇద్దఱిక్రింది ఉద్యోగం.
"ఇ ట్టేల చెల్లు నీ కిరుదెసకొలువు." బస. 6. 168 పుట.

ఇరుమే నయి

అతిలాఘవంతో - ఒకడు యిద్దరుపోలికగా విజృంభించి.
"హరుడు వినోదార్థముగా, నిరుమే నయి రణ మొనర్చె." భార. ద్రోణ. 5. 295.

ఇరులుకొను

క్రమ్ము, వ్యాపించు.
"శైత్యపాండిమలు దుషారాంతమున జేరి, నిర్లుకొన్ ద్రాక్షపందిరుల విరుల." ఆము. 5. 139.

ఇరులుకొల్పు

చీకటి కలుగజేయు.
"ఇరులు కొల్పుచు నున్న వీప్రావృషేణ్యశరదంబులు." వర. రా. కిష్కి. పు. 393 పంక్తి. 11.

ఇరువాయికట్టు

మలమూత్రబంధ మగు.

ఇరువైపుల కను గల్గి

జాగ్రత్తగా.
రెండువేపులా కన్ను వేసి ఉండాలి - అన్నట్లు నేడు విన వస్తుంది. ఇరు_____ఇర్గా 164 ఇఱి_____ఇఱు

"ఇరుకెలంకులను కనుగల్గి దిక్కులు కలయ గన్గొనుచు." వర. రా. కిష్కి. పు. 286. పంక్తి 16.

ఇరు లన్న నో యనియెడు తమిస్ర

కటికచీకటి.
పిలిస్తే పలికే దనుటలో కావలసినంత ఉన్నది అనేభావం సూచితము.
"మరులుదీగ మెట్టి యిరు లన్న వో యని యెడితమిస్ర గాడుపడి." ఆము. 6. 12.
చూ. పిలిస్తే పలుకు.

ఇరు సెవి యెఱుగకుండా

రెండవచెవికి తెలియ నీయ కుండా - ఇతరుల కెవరికీ తెలియకుండ రహస్యముగా అనుట.
"ఇరు సెవి యెఱు గక యుండం, దరుణీసుఖ మనుభవింప దలచిన." ఉ. హరి. 5. 197.
రూ. ఇరు చెవి యెఱుగ కుండా.

ఇర్గాలిపసులు

ద్విపాదపశువులు.
మనుష్యులను నిందించుటలో అనుమాట. కాళ్ళసంఖ్యలో భేదమే కాని పశుసమానులే అనుట.
"ఇర్గాలి పసు లగుగౌళతాపసులు నిందింప." పండితా. ప్రథ. పురా. పుట. 389.
చూ. ఇరుగాలిపసులు.

ఇఱియుకౌగిలి

బిగికౌగిలి.
"ఎదురొత్తగా నేర్పె నిఱియుకౌగిటి యందు." కవిక. 3. 226.

ఇఱుకటమున బడు

చిక్కుకొను ; ఇఱుకులో పడు.
"పెనుసందడిలో నిఱుకటమున బడ్డనృపతి." నైష. 4. 124.

ఇఱుకటములు

తిప్పుడుమాటలు.
"ఈ యిఱుకటములు మాని, లేదు బొంకితి నని లెమ్ము." ద్వి. హరిశ్చ. పూ. 140214.

ఇఱుకాటము

స్థలము చాలమి.
"ఇల్లు ఇఱుకాటంగా ఉంది." వా.
"అక్కడ దారి యిఱుకాటంగా ఉంది." వా.

ఇఱుకాటంలో పడు

చూ. ఇఱుకులో పడు.

ఇఱుకున పడు

ఎటూ చెప్ప లేనిస్థితిలో పడు.
"వాడు వాణ్ణి ఎదుట ఉంచుకొని నన్ను నిలదీసి అడిగేటప్పటికి కాస్త యిఱుకున పడ్డాను." వా.

ఇఱుకుమ్రాను

తోటలకూ దొడ్లకూ చుట్టూ ముళ్లకంచె వేసి దారిలో ఒక యిఱుకుమాను నాటుతారు. అది పంగలకొయ్య. మనిషి పట్టడానికి తగినంత సందే అందులో ఉంటుంది. దానిని ఇఱు_____ఇఱు 165 ఇఱ్ఱి_____ఇఱ్ఱి

నేటికీ యిఱుకుమాను అనే అంటారు.

"ఇఱుకుమాను వేస్తే గాని దొడ్లో పశువులు పడకుండా ఉండవు." వా.

ఇఱుకుమ్రాకులు

రథచక్రములక్రింద పోటీగా పెట్టుకొయ్యలు.
"ఇఱుకుమ్రాకుల వైచి యే లెల్ల యనుచు దో,పించిన నింతైన బెగల దయ్యె." శుక. 2. 12.

ఇఱుకులో పడు

సంకటావస్థలో చిక్కుకొను.
"వా డిప్పుడు ఇఱుకులో పడ్డాడు. ఇప్పు డాఉకోక పోతే మనస్నేహం ఎందుకు>" వా.

ఇఱుకులో సరుకుమత్రంచేయు

చిక్కులో పడినప్పుడు దాని నుపయోగించుకొని తన పని గడుపుకొనుపట్ల ఉపయుక్త మయ్యే పలుకుబడి.
"వా ళ్లేదో యిబ్బందుల్లో ఉంటే అప్పిచ్చినట్టే యిచ్చి ఆపొలం వాడు ఇఱుకులో సరుకు మంత్రం చేశాడు." వా.

ఇఱుచీకటి

కారుచీకటి.
అతి శ యార్థ ద్యోతక మైన ద్విరుక్తి.
ఇరులు = చీకటి.
"ఇఱు జీకటి నిశల నింక నెవ్వం డ నుపున్." హర. 3. 88.

ఇఱుముకొను

వ్యాపించు.
"ఇఱుముకొనం దొడంగె దెస లేచినచీకటి నంచు.-" భా. రా. యు. 1084.

ఇఱ్ఱింకుచూపులు

తళుకుచూపులు.
"ఈక్షింపగా నేర్చె నిఱ్ఱింకు జూపుల." కవిక. 3. 226.
నిలిచి చూచుచూపులకు వ్యతి రిక్తము లయినవి.

ఇఱ్ఱింకు లింకించు

ఇంకునట్లు చేయు. లక్షణయా అడుగునట్లు చేయు.
"ఎవ్వాడు వింధ్యాద్రి నిఱ్ఱింకు లింకించె గంభీరహుంకారగర్జనమున." భీమ. 2. 77.

ఇఱ్ఱింకు లింకు

ఇంకిపోవు, ఎండిపోవు, నీర సిల్లు.
"భౌమవారపు వీరభద్రపళ్ళెర మిడు గృహదైవతంబు లిఱ్ఱింకు లింక." ఆము. 4. 43.
"ఎం దేని నఘము లిఱ్ఱింకు లింకు." భీమ. 3. 66.

ఇఱ్ఱింకులు చేయు

పోగొట్టు. నైష. 7. 993.

ఇఱ్ఱి గోఱజము

కస్తూరి.

ఇఱ్ఱిదీముభోగములు

చంచలము లైనసుఖములు. ఇఱ్ఱిదీము మృగతృష్ణకు తెలుగుమాట అనిపిస్తుంది.