పదబంధ పారిజాతము/ఇంటికొస్తుందా వాకిటికొస్తుందా?

by నార్ల వెంకటేశ్వర్లు

ఇంటి______ఇంటి 138 ఇంటి______ఇంటి

• "ముక్కంటి నీయింటికుక్కల మనుచు, జక్కులు గిక్కులు మ్రొక్కుచు గొలువ." బసవ. 4. 98.

ఇంటికొస్తుందా వాకిటికొస్తుందా?

• దానివల్ల ఏమీ లాభం లేదు అనేఅర్థంలో ఉపయోగించే పలుకుబడి.
• "వాడితో తగాదా యెందుకు రా? ఇంటి కొస్తుందా? వాకిటి కొస్తుందా?" వా.

ఇంటిగుట్టు

• కుటుంబంలోని అంతరంగిక వ్యవహారాలు.
• "ఇంటిగుట్టు రచ్చ కెక్క దొడగె." నాయకు. పు. 102.
• "వాళ్ల యింటిగుట్టు ఎవరికీ తెలియకుండా నెట్టుకొని వస్తున్నారు." వా.

ఇంటిచాయల్లో

• ఇంటి చుట్టుపట్టుల.
• క్రొత్త. 31.

ఇంటితనం

• కులీనత.
• మర్యాద గలకుటుంబ మనుట.
• "వాళ్ల యింటితనం మంచిది." వా.

ఇంటితనస్థుడు

• "మర్యాద గల కుటుంబానికి చెందినవాడు.
• "వాడు చాలా ఇంటితనస్తుడు." వా.

ఇంటిదొంగ

• ఇంటిలోనే ఒకడుగా ఉంటూ దొంగతనం చేసేవాడూ, పరాయిగా ప్రవర్తించేవాడూ.
• "ఇంటిదొంగను ఈశ్వరు డైనా పట్ట లేడు." సా.

ఇంటిపట్టు

• స్థావరము.
• "పసుపునిగ్గులు దేఱు పాపజన్నిద మొప్ప, బ్రమథాధిపతి యింటిప ట్టెఱింగె." మను. 2. 11.
• "ఒక్కక్షణం యింటిపట్టున ఉండే వాడు కాదుగదా. వీడు పెండ్లి కాగానే చూచావా/" వా.

ఇంటిపట్టు ఎఱుగు

• ఒక చోట స్థిరముగా కాపురముండుటకు అలవా టగు.
• "ప్రమథాథిపతి యింటిప ట్టెఱింగె." మౌ. 2. 11.

ఇంటిపనులు నూఱు నటు వెట్టు

• సొంతపనులు ఎన్ని ఉన్నా మానివేసి మఱొకదానికై పోవు.
• "ఇవ్విధంబున జలిదీఱి యింటిపనులు, నూఱు నటు వెట్టి వల్లభునోరు గొట్టి." శుక. 3. 350.

ఇంటిపాప

• దాసి. శ.ర.

ఇంటిపేరు

• వంశనామము.
• "ఇంటిపే రడిదమువార్." సూరన.

ఇంటిపేరు కస్తూరివారు

• పేరు గొప్ప ఊరు దిబ్బ అన్నట్లు. ఒక సామెతలోని భాగం.
• "ఇంటిపేరు కస్తూరివారు ఇల్లంతా గబ్బిలాల కంపు." సా. ఇంటి______ఇంటి 139 ఇంటి_______ఇంటి

• "ఆ వాడు పుట్టుశాస్తుర్లే కాని పెట్టు శాస్తుర్లు కా దంటారు. వాణ్ణి శాస్తుర్లనడం ఇంటిపేరు కస్తూరివారు అన్నట్లే." వా.

ఇంటిపైకి తెచ్చుకొను

• ఎక్కడిదానినో తా నై తన మీదకే తెచ్చుకొను.
• "మింటిపయి నుంటగా దని యింటిపైకి దెచ్చుకొంటి నటంచు బెన్ ఱిచ్చ వెడలు." ఆము. 5. 146.

ఇంటిబంటు

• సేవకుడు.
• "దర్పకు నేలదె యింటిబంటుగన్." శకుం. 2. 91.

ఇంటిబల్లియు చౌక సేయు

• ప్రతివారికీ చులకన యగు

            "ఇల్లీల నుండ నింటం, బల్లియు నను
             జౌక సేయు పలుకులు విన రే, యెల్లెడ
             లోకములో మగ, డొల్లని యాసతిని
             మారి యొల్ల దనంగన్." శుక. 2. 64 పే.

ఇంటిబిడ

• దాసి.
• వేంకటేశాంధ్రము.

ఇంటిమగడు

• భర్త.
• "ఇంటిమగని జూచి యిల్లాలుదు:ఖించి, వెంట విటుని దగిలి వెతల బడును." వేమన.

ఇంటియతడు

• మగడు.
• "మా యింటియతని కాస పుట్టింప." శుక. 2. 111.
• చూ. ఇంటాతడు ; ఇంటాయన.

ఇంటియాతడు

• మగడు. ఇంటాయన అని నేడు వినిపిస్తుంది.
• "కాంతకు మానరక్షకు డింటియాతండు." శృంగా. శకుం. 4. 82.
• "మాయింటాయన ఊళ్లో లేరు." వా.
• చూ. ఇంటాతడు ; ఇంటాయన.

ఇంటియాలు

• ఇల్లాలు.
• "ఇంటియాలి విడిచి యిల జారకాంతల వెంట దిరుగువాడు వెఱ్ఱివాడు." వేమన.

ఇంటి యెనుబోతునకంటె మదంబు హెచ్చు

• బాగుగా క్రొవ్వి యుండు ఎనుబోతు (దున్న) ను పనీపాటా లేక పనికి రాక కొవ్వెక్కి ఉన్నవారితో పోల్చడం పరిపాటి.
• ఇంటి యెనుబోతు తిండి తిని మరింత బలిసి ఉంటుంది.
• "ఒకానొక, టైన గర్భముం బొదలని దౌట యింటి యెనుబోతునకంటె మదంబు హెచ్చి." హంస. 5. 24.
• "వాడు దున్న పోతులాగా ఉన్నాడు." వా.

ఇంటివాడు

• కులస్థుడు, వంశీకుడు.
• వాడుకలో - మీరు ఏయిళ్ల వాళ్లు నాయనా! అనగా ఏ కులస్థులు అనే అర్థంలోనే ఇంటి_____ఇంటి 140 ఇంటి_____ఇంటి

యిప్పటి అలవాటు.

• "పాకనాటింటి వాడవు." భీమ. 1. 23.

ఇంటివారిని లేపి యీవల దొంగ బంటుకు చే యిచ్చు

• విశ్వాసద్రోహం చేయు.
• ఇంటివారితో ఉన్నట్లే ఉండి దొంగకు సాయపడు కపటి అనుట.
• నగళ్లలో కొలుపు - దొంగల్లో ఒళుపు అనుసామెత వంటిది.
• "ఇంటివారిని లేపి యీవల దొంగ, బంటుకు జే యిచ్చు పాపాత్మురాల!"
• గౌర. హరి. ద్వి. 984. 985.

ఇంటిలో దీపం పెట్టు

• పడిపోతున్న సంసారాన్ని నిలబెట్టు.
• "ఆయన మా యింట్లో దీపం పెట్టిన మహానుభావుడు." వా.

ఇంటిలోన గుండ్రించుచున్న కడుపు నిండునె?

• నిర్వ్యాపారంగా ఉంటే పొట్ట గడవదు అనే సందర్భంలో ఉపయోగించే మాట. ఈ సందర్భంలోనే గోళ్లు గిల్లుకొంటూ కూర్చుంటే ముందు కెలా వస్తుంది అంటారు.
• "నీవు మఱి యింటిలోన గుండ్రించుచున్న, గడుపు నిండునె దొర జేరి గ్రాస మడుగు." శుక. 2. 371.

ఇంటిలో నేదుము ల్లగు

• పక్కలో బల్లెం అగు - అనుట.

            "ఎలసి యేప్రొద్దు గను వొంద నీక మరుడు,
              కలహమున కంకకా డయి కాలు ద్రవ్వ,
              బాండుబహుళక్షపా పరంపరలు వెడల,
              నింటిలో నేదు మూల్లయ్యె నిందుముఖికి."
                                                   ఆము. 5. 84.

ఇంటిలో పోరు

• అనుక్షణబాధాకరము.
• తాళ్ల. సం. 12. 198.

ఇంటిలో భద్రము

• జాగ్రత్తగా ఉండు.
• ఎవ రైనా పెద్దవారు పయన మై పోవునప్పుడు ఇంటిలో ఉన్నవారితో చెప్పుమాట. చిన్న వారు పోవునప్పుడు కూడా పెద్దలు ఇట్లే 'భద్రంగా వెళ్లు' అంటారు.
• "పయన మెఱిగించి యింటిలో భద్ర మనుచు." హంస. 110.
• "ఎల్లుండి వస్తాను. ఇంట్లో భద్రం నాయనా!" వా.

ఇంటిల్లిపాది

• కుటుంబంలోని అందరూ.
• "వాళ్లు పెళ్ళికి యింటిల్లి పాదీ వెళ్లారు." వా.
• "ఆ పెళ్లికి మేం యింటిల్లి పాదీ వెళ్లాము." వా.

ఇంటివాడు

• 1. గృహస్థు.
• 2. వంశీకుడు.
• "ఇంటివా డన గృహస్థున కగు." సాంబ.
• "పాకనాటింటివాడవు బాంధవు డవు." భీమ. 1. 23. ఇంటి_____ఇండె 141 ఇండ్ల_____ఇంత

ఇంటివేల్పు

• కులదైవము.
• చూ. ఇలవేల్పు.

ఇంటిశుద్ధి ఇల్లాలిశుద్ధి

• ఇల్లాలి పరిశుభ్రత యింటి పరిశుభ్రరవల్లనే తెలియుననుట.
• "ఇంటిశుద్ధో యిల్లాలుశుద్ధో అన్నారు. ఆ అమ్మాయి యిల్లు అద్దంలాగా పెట్టుకుంటుంది." వా.

ఇంటిసాలు

• ఇలువడి ; సంప్రదాయం.
• "వాళ్ల యింటిసాలు మంచిది కాదు." వా.

ఇంట్రపడు

• సమ్మర్ద మగు.
• "ఇంట్రపడ కుండగా నిల్పె నెడము లిచ్చె." హరి. ఉ. 9. 144.
• చూ. ఇంట్ర మగు.

ఇంట్ర మగు

• సందడి యగు.
• "ఎదురుగా నేగుదెంచుచో నింట్రమయ్యె, బెండ్లి యిరువంక చుట్టంపు బెద్దలకును." నైష. 6. 84.
• చూ. ఇంట్రపడు.

ఇండె గట్టెడిది

• పూమాల గట్టునది.
• ఇండై, తమిళం - ఇండె, కన్నడం.

ఇండె వాయు

• చీలు.

ఇండెవాఱు

• బీటలువాఱు.

ఇండ్ల నెత్తినదీపశిఖలు

• ఇండ్లపై నిలిపినదీపాలు.
• "వెలది యిచ్చటి సంపెంగ విరులు గహన, దేవతలయిండ్ల నెత్తినదీపశిఖలు." మను. 3. 76.

ఇంత అంత యని

• ఇంతుంది అంతుంది అని - చెప్ప లేము. అనగా అత్యధిక మనుట.
• "నలుగడ నింత యంత యని నాలుక జెప్పగ బెద్ద..." కుమా. 11. 15.

ఇంత అంత అని పేర్కొనరాదు

• చెప్ప లేనంత యెక్కువ అనుట.
• "ప్రేమ మ దింత యంత యని పేర్కొన రాదు." విజయ. 1. 189.

ఇంతగా నోచితి

• నేను చేసుకొన్న పనులకు ఫలిత మిట్లు పరిణమించినది. అనగా నా కర్మ యిలా కాలింది అని నేడు అనడం వంటిది.
• "ఇంతగా నోచితి నింక నెట్టివి కనుం గొన నెమ్మెయి నున్న దాననో." పారి. 1. 90.

ఇంత గిల్లి పెట్టు

• కాస్త తుంచి యిచ్చు.
• రామచం. 46.
• "ఎదురుగా పిల్లవాడు ఉంటే యింత గిల్లి పెట్ట నైనా పెట్టకుండా వాడు గారె లన్నీ తినేశాడు." వా. ఇంత_____ఇంత 142 ఇంత_____ఇంత

ఇంతకు దెచ్చెను

• ఇంత దు:ఖస్థితికి కారణ మయ్యెను.
• "తా జెప్పుచదువు లింతకు దెచ్చె గా యంచు, మామ యే మన లేక మోము వంచు." శుక. 3. 486.

ఇంతకు నంత అయి అంతకు నింత అయి

• 'అణోరణీయాన్ మహతో మహీయాన్‌' అన్న దాని కిది ప్రతిరూపము.
• చిన్నలో చిన్న పెద్దలో పెద్ద అయి అనుట.
• పాండు. 5. 51.

ఇంత కెత్తికొన్నాడు, ఇంకెంత కెత్తికో నున్నాడో?

• ఇంత చేసినవాడు ఇం కెంత చేయ నున్నాడో?
• "ఇట్లింత, కెత్తికొన్నా డింక నిట మీద నెంత, కెత్తికో నున్నాడో?' బస. 5. 135.

ఇంత చేయు

• ఇంత పని చేయు; చెప్పరానంత చెరుపు చేయు.
• "అతివ యెవ్వతో యింత, చేసె ననుచు మమ్ము జెండు దొలుత." ప్రభా. 1. 134.
• "అది వచ్చి యింత చేసింది." వా.
• ఆపల్కు ఇంత చేసెను అన్నప్పుడు.
• ఆమాట ఇంత ఉపద్రవము తెచ్చినది అని భావం.
• "హృదయమున నిల్పి యాపలు కింత సేసె, ననుచు..." కళా. 3. 220.
• "అప్పు డెప్పుడో చూతాము లే అన్నాడు. ఆ మాట ఇంత చేసింది. గొంతుకు పట్టుకుంది." వా.

ఇంత టంతట పొంచి యుండు

• అక్కడక్కడ దగ్గరలో దాగి యుండు.
• "దాని చెలు లింతటంతట బొంచి యుండ..." కళా. 4. 61.

ఇంతట నంతట

• సామాన్యంగా ; ఊఱకే.
• "ఇంతుల సేచు పాతక మ దింతట నంతట బోదు-" వసు. 4. 28.
• "ఇంతట్లో అంతట్లో తీరే కష్టాలు కావమ్మా యివి!" వా.

ఇంతటిలో పతి పాఱిపోవడు

• ఇంతలోపల అయ్యే కార్య మేమీ చెడదు అనుటలో ఉపయోగిస్తారు. ఇది ఎన్నో వాక్యాలలో కనబడుతుంది - 'ఇంతట్లో ఆ వచ్చినవా డేమీ పారిపోడు లేవే?' 'తల దువ్వుకోకపోతే ఆ వచ్చిన వాడు (మగడు) పారిపోతాడా?' అని వయ సయినపిల్ల లను హాస్యం చేస్తారు.
• "ఇందుల కొక్క గాథ గల దింతటిలో బతి పాఱిపోవడో యిందునిభాననా! వినుము..." శుక. 2. 99. ఇంత_____ఇంత 143 ఇంత_____ఇంత

ఇంతనాటినుండి

• చిన్న తనమునుండి.
• "ఏ నింతనాటినుండియు మానవతులలోన నింత మానవతిని నై...." శుక. 1. 134.
• "వాడు ఇంతవాడుగా ఉన్నప్పుడు చూచాను."
• "వాణ్ణి ఇంతనాటినుంచే నెఱుగుదును."
• "ఆ పిల్ల యింతనాటినుంచే మాటకారి." వా.

ఇంతనె ముగి సెనే?

• ఇంతలోనే అయి పోయిందా? అయి పోలేదు అనుట.
• "ప్రభావతి వివర్ణ మగువదనముతో, గనుపట్టుడు నింతనె ముగి, సినె కార్యం బేల యింత చింతిల ననుచున్." ప్రభా. 3. 92.

ఇంత పాటులు పడి

• ఇంత అవస్థ పడి.
• "ఇంత పాట్లను బడి కన్న యీ మిత్ర మహిమకున్..." కళా. 3. 108.
• "ఇన్ని పాట్లు పడి వీళ్లను సాకితే పెద్దవాళ్లు అయ్యాక నన్ను ఏం చేస్తారో యేమో?" వా.
• రూ. ఇన్నిపాట్లు పడి.

ఇంత పిలిచి పెట్టు

• ఆదరించు.
• రామచం. 10.
• "ఎదురుగ నే ఉంటాను గదా! ఆవిడ యింత పిలిచిపెట్టిన పాపాన పోలేదు." వా.

ఇంత మసి మోవక

• ఇంత దుమ్ము కొట్టక.
• "వారిలో మొగ దగువాని కింత మసి మోవక త్రుంగుట యెట్లు సైన్యముల్." జైమి. 2. 43.
• 'వాడు ని న్నన్నిమాట లని అంత అవమానం చేస్తే వాడి మొహాన ఇంత మసికొట్ట కుండా ను వ్వెట్లా వచ్చావు?' వంటి పలుకుబడిలలో కానవచ్చే భాగమే యిది.

ఇంతమాత్ర

• చాల స్వల్ప మనుట.
• "ఇంతమాత్ర సుఖంబున కేల...." దశా. 3. 90.
• ఈపాటి ఈమాత్రం అని కూడా నేటి అలవాటు.
• "ఇంతమాత్రానికే అంత మిడిసిపడితే ఎలానే." వా.

ఇంతమాత్రము

• చూ. ఇంతపట్టు.

ఇంతమాత్రాన

• ఇంతమాత్రానికే.
• "నీ కింతమాత్రాన విన్నంబడ నేల పోదు నిదె." పారి. 4. 62.

ఇంతమాత్రము ఎఱుగంగ లేనా?

• ఇంతమాత్రము తెలియదా?
• ఏ కొంతో తనకు తెలుసు ననుట.
• "మీ సేవచేయుచు నింతమాత్రము నెఱుంగంగ లేన...." కళా. 5. 45.
• "నే నిన్నాళ్లనుంచీ పత్రికలు చదువుతున్నాను. ఎంత రైతు నైనా హిట్లరు ఇంత_____ఇంత 144 ఇంత_____ఇంత

నెఱుగుదును. నా కింతమాత్రం తెలియదా?" వా. ఇంతమాత్రమె కాదు

• ఇంతే కాదు...
• ఏవైనా గుణాలను వర్ణించేటప్పుడు, మరికొన్ని చెప్పవలసినచోట యీ పలుకుబడిని ఉపయోగిస్తారు.
• "ఇంతమాత్రంబె కాదు శ్రీమంతుడును నితాంతశుభవంతు డగువసుమంతు డలర." శుక. 1. 178.
• "అతడు ధనవంతుడు, విద్యావంతుడు, ఇంతే కాదు. ఉదారుడు." వా.

ఇంతమొగము చేసుకొను

• చిన్నబుచ్చుకొను.
• "రాగానే అతను లేచిపోయేసరికి తాను ఇంత మొగం చేసుకున్నాడు."

ఇంత యం తనగ రాని

• ఎంతో చెప్ప వీలు లేని ; అత్యధిక మైన.
• "అంత నయ్యింతి యింత యం తనగ రాని, వంత దన యంతిపురి జేరి కంతునిశిత..." శుక. 1. 236.

ఇంత యింతగా కోసినా పాపం లేదు

• ఎంత ఆఇక్ష కైనా తగు నను పట్ల ఉపయోగించే పలుకుబడి.
• "కోసిన నేమి పాప మగు గోమలి నాలుక యింత యింతగా." పారి. 4. 12.

ఇంతలింతలు

• చిన్న చిన్న
• "ఇంతలింతలు తునియ లై." ఉద్యో. 3. 117.

ఇంతవట్టు

• 1. ఇంతమాత్రము.
• "ఇంతవట్టు తగ జేయుము." భార. ఆర. 4. 387.
• "ఇంతవట్టు నిజంబు." భార. ఉద్యో. 2. 302.
• వాడుకలో ఇంతమాత్రం అని వినిపిస్తుంది.
• "నువ్వు అది అంతా చేయ నక్కఱ లేదు. ఇంతమాత్రం చేస్తే చాలు." వా.
• "వాడు చెప్పిందంతా యేమో కానీ ఇంతమాత్రం నిజం. వాడు ఆ ఊరు వెళ్ళి వచ్చాడు." వా.
• 2. ఇంతవఱకు - ఇంతకాలం.
• "ఇట్టి నీవు సుట్టమ వై యింతవట్టు, వారిలో నున్న వాడవు వారిజాక్ష!" హరి. పూ. 7 ఆ. 233 ప.
• చూ. ఇంతమాత్రము.

ఇంతవార మనుకొను

• గర్వించు.
• "తరుణీ యేరికి జెల్లునె, యరయగ నే మింతవార మనుకొన నిదిగో..." కళా. 1. 179.
• "మే మింతవార మని మిడిసిపడడం యేమంత మంచిది కా దమ్మా! కోడలా!" వా.

ఇంతలు కన్నులు

• ఇంత విశాలము లయిన కన్నులు.
• "ఇంతలు కన్ను లుండ దెరు వెవ్వరి వేడెదు భూసురేంద్ర!" మను. 2. 41. ఇంత_____ఇంతా 145 ఇంతి_____ఇంతి

• వాడుకలో చాలా రకాలుగా వినవస్తుంది.
• 'ఇంత మొగము చేసు కొన్నాడు.' 'ఇంత తింటాడు,' వీనిలో ఆ యింత తోపాటు చేయితో పరిమాణం చూపే వారు కావచ్చును. అందుకే ఆ యింత ఒకప్పుడు వైశాల్యాన్నీ, ఆధిక్యాన్నీ. మరొకప్ప్పుడు తద్విరుద్ధ రూపాన్నీ తెల్పుతుంది.

ఇంతలేసి

• "ఋషుల పాలింటనే యింతలేసి పనులు." కాశీ. 2. 104.
• "తలపం గూడునె యింతలేసి దొరలన్ దైన్యంబు..." భార. ఉద్యో. 2. 302.
• చూ. ఇం తేసి.

ఇంత సేయు

• ఇంతవరకూ తెచ్చు. ఈస్థితికి తెచ్చు.
• "కుబేరు డేగె నద్దనుజుల నింత చేసిన విధాతకు గో డనబోవు చాడ్పునన్." ఉ. హరి. 1. 42.

ఇంతా అంతా

• ఇంతా అంతా, ఎం తని చెప్పగలము అను పలుకుబడిలో వలె-కొంచెము కాదు, అధికము అని చెప్పుటకు ఉపయోగిస్తారు.
• "ధన్యత్వము.... ఇంతంత యన నా వశంబె?" పండితా. ప్రథ. పురా. పుట. 272.

ఇంతింత గాని

• ఎక్కు వయిన, కొలదికి మీఱిన అనుట.
• "ఇంతింత గాని తమి." సారం. 2. 39.

ఇంతిం తన రాక

• అపరిమితముగా, ఇంత అంత అని చెప్ప లేనంత.
• "అంతంతకు వైరాగ్యం, బింతిం తన రాక యెలమి నిగురొత్త." విప్ర. 1.83.

ఇంతింత యగు

• కొంతకొంత క్రమక్రమంగా పెరుగు.
• "ఇంతిం తై వటు డింత యై." భాగ.

ఇంతింతలు

• మిక్కిలి చిన్నవి, స్వల్పములు.
• "ఇంతింతలు దునియలు సేసె." భార. విరా. 5. 153.
• "నా తపము పెంపుల్ సూడ నింతింతలే..." ప్రబోధ. 2. 22.

ఇంతింతవారలు

• గొప్పవారు.
• ఇంతలేసి పనులు, ఇంతలు కన్నులు - మొద. వానిలో వలె హస్తాది విక్రియలతో ఇంతంతవా రనుటలో వచ్చినది.